Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Luật học: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về lỗi vô ý trong luật hình sự Việt Nam

Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về lỗi vô ý<br /> trong luật hình sự Việt Nam<br /> Nguyễn Thị Lan Anh<br /> Khoa Luật<br /> Luận văn Thạc sĩ ngành: Luật Hình sự; Mã số: 60 38 40<br /> Người hướng dẫn: TS. GVC Trịnh Quốc Toản<br /> Năm bảo vệ: 2011<br /> Abstract: Trình bày khái niệm chung về hợp đồng dân sự và hợp đồng dân sự có điều<br /> kiện. Nghiên cứu các yếu tố của hợp đồng dân sự có điều kiện và hiệu lực của hợp<br /> đồng dân sự có điều kiện. Thực trạng pháp luật về hợp đồng dân sự có điều kiện:<br /> Thiếu sót lớn nhất của pháp luật hợp đồng ở Việt Nam là có sự trùng lặp, thiếu nhất<br /> quán và không đồng bộ; Vấn đề về điều kiện trong hợp đồng dân sự có điều kiện. Đưa<br /> ra các giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật về hợp đồng dân sự có điều kiện :<br /> Cầ n hoàn thiê ̣n pháp luâ ̣t dân sự điều chỉnh chế định hợp đồng và hợp đồng dân sự có<br /> điều kiện; Cần phân biệt giữa "điều kiện" trong hợp đồng dân sự có điều kiện và "điều<br /> kiện" trong các điều kiện có hiệu lực của hợp đồng; Án lệ đối với việc giải quyết các<br /> tranh chấp liên quan đến hợp đồng dân sự có điều kiện; Cần có các tiêu chí về điều<br /> kiện mà các bên thỏa thuận trong hợp đồng dân sự có điều kiện; Quy định thêm các<br /> điều kiện làm điều kiện thay đổi hợp đồng dân sự có điều kiện…<br /> Keywords: Lỗi vô ý; Luật hình sự; Pháp luật Việt Nam<br /> Content<br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu<br /> Tội phạm là một thể thống nhất của mặt khách quan và mặt chủ quan. Mặt khách quan là<br /> những biểu hiện bên ngoài của tội phạm, mặt chủ quan là hoạt động tâm lý bên trong của<br /> người phạm tội. Những biểu hiện đó cùng với khách thể và chủ thể của tội phạm là những yếu<br /> tố cấu thành tội phạm (CTTP) - cơ sở pháp lý để truy cứu trách nhiệm hình sự (TNHS) đối<br /> với người phạm tội. Theo khoa học luật hình sự Việt Nam, bất cứ hành vi phạm tội nào, dù ít<br /> nghiêm trọng, nghiêm trọng, rất nghiêm trọng hay đặc biệt nghiêm trọng thì giữa những biểu<br /> hiện bên ngoài và những quan hệ tâm lý bên trong, đều là hoạt động của con người cụ thể,<br /> xâm hại hoặc nhằm xâm hại những quan hệ xã hội nhất định.<br /> Trong mặt chủ quan của tội phạm, lỗi là dấu hiệu bắt buộc của mọi tội phạm được quy<br /> định trong luật hình sự, không có lỗi sẽ không có tội phạm. Việc thừa nhận lỗi như là một căn<br /> cứ để truy cứu TNHS là một nguyên tắc cơ bản, tiến bộ trong pháp luật hình sự Việt Nam.<br /> Mặc dù lỗi có vai trò quan trọng như vậy, nhưng trong thực tiễn pháp luật việc quy định<br /> các dấu hiệu thuộc về mặt chủ quan của tội phạm nói chung và dấu hiệu lỗi nói riêng trong<br /> một số CTTP vẫn còn có những bất cập, hạn chế nhất định, như không quy định hoặc quy<br /> định về lỗi, các hình thức lỗi, trong đó có lỗi vô ý chưa rõ ràng, mâu thuẫn, thiếu thống nhất<br /> dẫn đến tình trạng người tiến hành tố tụng hiểu sai, áp dụng sai trong định tội danh và quyết<br /> <br /> định hình phạt. Từ đó, làm cho hiệu quả, chất lượng giải quyết vụ án hình sự hạn chế, tình<br /> trạng xét xử oan, sai đối với người thực hiện hành vi hay bỏ lọt tội phạm vẫn tiếp diễn; nhiều<br /> vụ án hình sự không được giải quyết theo trình tự luật định, tình trạng tồn đọng án đang có<br /> dấu hiệu gia tăng, v.v...<br /> Trước tình hình trên, tác giả nhận thấy việc nghiên cứu "Những vấn đề lý luận và thực<br /> tiễn về lỗi vô ý trong luật hình sự Việt Nam" là cần thiết, khách quan, đáp ứng yêu cầu của<br /> công cuộc cải cách tư pháp hiện nay ở Việt Nam.<br /> 2. Tình hình nghiên cứu<br /> Trong khoa học luật hình sự Việt Nam, dưới những góc độ khác nhau, đã có nhiều công<br /> trình khoa học nghiên cứu về vấn đề lỗi nói chung và lỗi vô ý nói riêng, điển hình như: Lê<br /> Văn Cảm (2005), Sách chuyên khảo sau đại học: Những vấn đề cơ bản trong khoa học Luật<br /> hình sự (Phần chung), NXB Đại học Quốc gia Hà Nội; Nguyễn Ngọc Hòa (2008), Tội phạm<br /> và cấu thành tội phạm, NXB Công an nhân dân, Hà Nội; Nguyễn Ngọc Hũa (2004), Cấu<br /> thành tội phạm: Lý luận và thực tiễn, NXB Tư phỏp, Hà Nội; Đào Trí úc (2000), Luật hình sự<br /> Việt Nam, Quyển I: "Những vấn đề chung", NXB Khoa học xã hội, Hà Nội; Võ Khánh Vinh<br /> (1994), Nguyên tắc công bằng trong luật hình sự Việt Nam, NXB Công an nhân dân, Hà Nội;<br /> Viện Nghiên cứu Nhà nước và Pháp luật (1993), Mô hình lý luận về Bộ luật hình sự Việt Nam<br /> (Phần chung), NXB Khoa học xã hội, Hà Nội; Dương Tuyết Miờn (2007), Định tội danh và<br /> quyết định hỡnh phạt, NXB Lao động - xó hội; Cao Thị Oanh, Vấn đề mặt chủ quan của đồng<br /> phạm, Tạp chớ Luật học 2/2002; Trần Quang Tiệp, Một số vấn đề lỗi trong luật hỡnh sự, Tạp<br /> chớ Nhà nước và phỏp luật, số 11/1999; Lờ Thị Thu Thủy (2003), Nguyờn tắc trỏch nhiệm<br /> trờn cơ sở lỗi trong luật hỡnh sự Việt Nam, Luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật<br /> Hà Nội, Hà Nội, v.v..<br /> Tuy nhiên, qua nghiên cứu, khảo sát nội dung các sách chuyên khảo, các luận án, luận<br /> văn và các bài báo khoa học về chế định lỗi vụ ý của các nhà khoa học luật hỡnh sự ở nước ta,<br /> cho thấy hầu hết đó là các công trình nghiên cứu cơ bản về cỏc vấn đề chung của luật hỡnh<br /> sự, còn đối với chế định lỗi vụ ý, nhìn một cách tổng quan, chưa được quan tâm một cách<br /> đúng mức. Những nghiên cứu về lỗi vụ ý mới chỉ dừng lại ở các công trình nghiên cứu đơn lẻ,<br /> hoặc là đề cập đến cỏc yếu tố CTTP, hoặc là về mặt chủ quan của tội phạm, hoặc là được thể<br /> hiện một phần trong kết quả của các công trình nghiên cứu khác về phần chung của luật hỡnh<br /> sự. Cú thể núi hiện nay ở Việt nam vẫn chưa triển khai nghiên cứu có hệ thống, toàn diện và<br /> sâu sắc về lỗi vụ ý dưới góc độ lý luận và thực tiễn ỏp dụng. Do đú, nguyên nhân của những<br /> tồn tại, bất cập trong thực tiễn áp dụng những quy định về lỗi vụ ý chưa được phân tích có hệ<br /> thống để đưa ra những kiến nghị, giải pháp đồng bộ.<br /> 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu<br /> 3.1. Mục đích nghiên cứu<br /> Tác giả nghiên cứu đề tài với những mục đích sau:<br /> - Làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về lỗi vô ý trong luật hình sự Việt Nam;<br /> - Nghiên cứu, phân tích thực tiễn pháp luật Việt nam quy định về lỗi vô ý và thực tiễn áp<br /> dụng trong hoạt động xét xử của Tòa án các cấp, rút ra được những tồn tại, hạn chế của việc<br /> quy định và áp dụng các quy định về lỗi vô ý và những nguyên nhân của nó;<br /> - Đề xuất các giải pháp hoàn thiện luật thực định và nâng cao hiệu quả áp dụng các quy<br /> định của luật hình sự về lỗi vô ý.<br /> 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu<br /> Để có thể đạt được mục đích đó, trong phạm vi đề tài, tác giả tập trung vào những nhiệm<br /> vụ sau:<br /> <br /> 2<br /> <br /> - Nghiên cứu những vấn đề chung về lỗi, lỗi vô ý, các hình thức và vai trò của lỗi vô ý,<br /> phân biệt lỗi vô ý với lỗi cố ý và với sự kiện bất ngờ; Lỗi vô ý trong quá trình phát triển của<br /> luật hình sự Việt Nam;<br /> - Nghiên cứu, phân tích làm sáng tỏ thực tiễn pháp luật hình sự quy định về lỗi vô ý;<br /> - Nghiên cứu, phân tích thực trạng áp dụng các quy định về lỗi vô ý trong hoạt động xét<br /> xử của các Tòa các cấp từ năm 2005 đến 2010;<br /> - Phân tích rút ra những tồn tại và hạn chế của các quy định về lỗi vô ý trong BLHS hiện<br /> hành và thực tiễn áp dụng;<br /> - Trên cơ sở phân tích sự cần thiết, những yêu cầu của việc hoàn thiện pháp luật quy định<br /> về lỗi vô ý, luận văn đề xuất các kiến nghị, giải pháp hoàn thiện và nâng cao hiệu quả áp dụng<br /> các quy định về lỗi vô ý.<br /> 4. Phương pháp nghiên cứu<br /> Cơ sở phương pháp luận của việc nghiên cứu là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ<br /> nghĩa duy vật lịch sử, học thuyết Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của<br /> Đảng Cộng sản Việt Nam về pháp luật, đấu tranh chống và phòng ngừa tội phạm.<br /> Đồng thời được tiến hành bằng những phương pháp nghiên cứu khoa học cơ bản như:<br /> phân tích, tổng hợp, so sánh, hệ thống, logic, đối chiếu thực tiễn, thống kê, v.v... Nhờ vậy,<br /> những vấn đề có liên quan tới lỗi vô ý được xem xét, đánh giá từ nhiều góc độ khác nhau, bảo<br /> đảm tính đầy đủ, toàn diện, có hệ thống và xác thực.<br /> 5. Ý nghĩa của luận văn<br /> Kết quả nghiên cứu và những đề xuất được nêu trong luận văn, có ý nghĩa lý luận và thực<br /> tiễn trong việc đấu tranh phòng, chống tội phạm. Thông qua công trình nghiên cứu này, tác<br /> giả mong muốn đóng góp vào việc hoàn thiện pháp luật nói chung và vào công cuộc đấu tranh<br /> phòng, chống tội phạm nói riêng.<br /> Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho cán bộ làm công tác nghiên<br /> cứu, giảng dạy về khoa học pháp lý nói chung, khoa học luật hình sự, tội phạm học và các cán<br /> bộ thực tiễn đang công tác tại các cơ quan bảo vệ pháp luật,…<br /> 6. Những điểm mới của luận văn<br /> Đây là công trình chuyên khảo đầu tiên ở cấp luận văn thạc sĩ luật học, nghiên cứu hệ<br /> thống, toàn diện, đầy đủ về vấn đề về lỗi vô ý trong luật hình sự Việt Nam. Những điểm mới<br /> của luận văn là:<br /> - Làm sáng tỏ hệ thống những vấn đề lý luận về lỗi vô ý trong luật hình sự Việt Nam;<br /> - Phân tích một cách sâu sắc và đánh giá toàn diện về sự thể hiện của lỗi vô ý trong Bộ<br /> luật hình sự (BLHS) hiện hành;<br /> - Phân tích, đánh giá một cách toàn diện thực trạng áp dụng pháp luật về lỗi vô ý; nêu ra<br /> những hạn chế, bất cập về mặt lập pháp, những tồn tại trong trong thực tiễn áp dụng pháp luật<br /> cũng như nguyên nhân của những hạn chế, bất cập đó. Và trên cơ sở đó luận văn đề xuất các<br /> giải pháp khả thi để hoàn thiện pháp luật nhằm nâng cao hiệu của áp dụng pháp luật về lỗi vô<br /> ý.<br /> 7. Kết cấu của luận văn<br /> Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận<br /> văn gồm 4 chương:<br /> Chương 1: Một số vấn đề chung về lỗi vô ý trong luật hình sự Việt Nam.<br /> Chương 2: Các quy định về lỗi vô ý trong pháp luật hình sự Việt Nam.<br /> Chương 3: Thực tiễn áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự hiện hành về lỗi vô ý.<br /> Chương 4: Một số giải pháp hoàn thiện các quy định Bộ luật hình sự hiện hành về lỗi vô ý<br /> và nâng cao hiệu quả áp dụng.<br /> <br /> 3<br /> <br /> Chương 1<br /> NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ LỖI VÔ Ý<br /> TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM<br /> 1.1. Khái niệm, bản chất, điều kiện và các dạng lỗi vô ý<br /> 1.1.1. Khái niệm và bản chất của lỗi vô ý<br /> Mặc dù còn tồn tại sự khác nhau nhất định về cách tiếp cận, tên gọi của vấn đề, nhưng về<br /> cơ bản các các nhà khoa học đều thống nhất lỗi là một yếu tố thuộc mặt chủ quan của tội<br /> phạm, đó là sự kết hợp giữa yếu tố lý trí và ý chí, trong đó, lý trí thể hiện khả năng nhận thức<br /> hoặc không nhận thức được tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi, còn ý chí thể hiện<br /> năng lực điều khiển hành vi hoặc kìm chế việc thực hiện hành vi đó để thực hiện một xử sự<br /> khác không trái với lợi ích của xã hội.<br /> Lỗi là thái độ tâm lý của chủ thể (cá nhân) có năng lực trách nhiệm hình sự, thể hiện dưới<br /> hình thức cố ý hoặc vô ý đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội bị luật hình sự cấm và hậu quả<br /> do hành vi đó gây ra trong khi họ có đủ điền kiện để lựa chọn, thực hiện hành vi khác phù<br /> hợp với đòi hỏi của xã hội.<br /> Căn cứ vào đặc điểm cấu trúc tâm lý các yếu tố lý trí và ý chí của con người, khoa học<br /> luật hình sự đã chia lỗi thành hai loại: lỗi cố ý và lỗi vô ý.<br /> Lỗi cố ý được hiểu là thái độ tâm lý của người phạm tội đối với hành vi và khả năng gây<br /> ra hậu quả của hành vi, họ nhận thức rõ hành vi của mình có tính chất nguy hiểm cho xã hội;<br /> thấy trước hậu quả của hành vi đó và mong muốn hoặc có ý thức để mặc cho hậu quả đó xảy<br /> ra.<br /> Còn đối với lỗi vô ý để có thể đưa ra một nhận định, một cách hiểu đúng về nó, cần phải<br /> làm rõ các yếu tố cấu thành nên lỗi vô ý:<br /> - Yếu tố lý trí: là khi chủ thể không nhận thức được hoặc nhận thức không đầy đủ đặc<br /> điểm thể hiện tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi khi quyết định thực hiện hành vi, họ<br /> không thấy được khả năng xảy ra hậu quả nguy hiểm cho xã hội.<br /> - Yếu tố ý chí: chủ thể có điều kiện lựa chọn, thực hiện hành vi phù hợp với quy định của<br /> pháp luật hình sự, nhưng chủ thể đã tự mình tước bỏ điều kiện này và lựa chọn, thực hiện một<br /> hành vi khác – hành vi trái pháp luật hình sự.<br /> Từ những nhận định và phân tích trên đây, có thể đưa ra quan niệm về lỗi vô ý như sau:<br /> Lỗi vô ý được hiểu là thái độ tâm lý của người phạm tội khi lựa chọn và thực hiện hành vi<br /> nguy hiểm cho xã hội do không nhận thức đầy đủ tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi<br /> trong khi có đủ điều kiện để nhận thức được.<br /> 1.1.2. Các điều kiện của lỗi vô ý<br /> Các điều kiện để một người bị coi là có lỗi:<br /> Thứ nhất, chủ thể phải có năng lực tự do – năng lực nhận thức được đòi hỏi của xã hội và<br /> năng lực điều khiển được hành vi phù hợp với đòi hỏi của xã hội. Đây chính là vấn đề năng<br /> lực trách nhiệm hình sự. Chỉ những chủ thể có năng lực tự do thì mới có thể có lỗi.<br /> Thứ hai, chủ thể có năng lực tự do chỉ có thể có lỗi trong trường hợp cụ thể khi có điều<br /> kiện phát huy năng lực đó – điều kiện cho phép chủ thể trong trường hợp cụ thể biến năng lực<br /> tự do thành sự tự do thực sự.<br /> Thứ ba, chủ thể không sử dụng năng lực tự do và điều kiện cho phép trong trường hợp cụ<br /> thể để lựa chọn hành vi tự do mà đã lựa chọn hành vi nguy hiểm cho xã hội – hành vi mất tự<br /> do.<br /> Các điều kiện của lỗi vô ý:<br /> <br /> 4<br /> <br /> Thứ nhất, chủ thể không nhận thức được đầy đủ các đặc điểm thể hiện tính chất nguy<br /> hiểm cho xã hội của hành vi.<br /> Thứ hai, chủ thể phải có sự tin tưởng quá mức cần thiết hoặc sự cẩu thả, thiếu thận trọng<br /> trong việc đánh giá hành vi.<br /> 1.1.3. Các dạng của lỗi vô ý<br /> 1.1.3.1. Lỗi vô ý vì quá tự tin<br /> Lỗi vô ý vì quá tự tin là trường hợp người phạm tội tuy thấy trước hành vi của mình có<br /> thể gây ra hậu quả nguy hiểm cho xã hội, nhưng cho rằng hậu quả đó sẽ không xảy ra hoặc có<br /> thể ngăn ngừa được.<br /> - Về lý trí: người phạm tội do vô ý vì quá tự tin trước khi lựa chọn, thực hiện hành vi đã<br /> nhận thức được tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi của mình và nhận thức được khả<br /> năng có thể xảy ra hậu quả nguy hiểm cho xã hội.<br /> - Về ý chí: Người phạm tội do vô ý vì quá tự tin không mong muốn hành vi của mình gây<br /> ra hậu quả nguy hiểm cho xã hội. Đây là dấu hiệu cơ bản để phân biệt giữa lỗi cố ý gián tiếp<br /> với lỗi vô ý vì quá tự tin.<br /> 1.1.3.2. Lỗi vô ý do cẩu thả<br /> Lỗi vô ý do cẩu thả là trường hợp người phạm tội không thấy trước hành vi của mình có<br /> thể gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội, mặc dù phải thấy trước và có thể thấy trước hậu quả<br /> đó.<br /> - Dấu hiệu thứ nhất: Người phạm tội không thấy trước được hậu quả nguy hiểm cho xã<br /> hội do hành vi của mình gây ra.<br /> - Dấu hiệu thứ hai: Người phạm tội có nghĩa vụ phải thấy trước và có thể thấy trước hậu<br /> quả nguy hiểm cho xã hội có thể xảy ra. Nhưng người phạm tội đã không thấy vì cẩu thả,<br /> thiếu thận trọng trong khi lựa chọn, thực hiện hành vi.<br /> 1.2. Phân biệt lỗi vô ý với lỗi cố ý và sự kiện bất ngờ<br /> 1.2.1. Phân biệt lỗi vô ý với lỗi cố ý<br /> Lỗi cố ý là hình thức lỗi, trong đó chủ thể lựa chọn và thực hiện hành vi nguy hiểm cho<br /> xã hội mặc dù đã ý thức (nhận thức) được các đặc điểm thể hiện tính nguy hiểm cho xã hội<br /> của hành vi đó. Ở lỗi vô ý, người phạm tội không nhận thức được hoặc nhận thức không đầy<br /> đủ đặc điểm thể hiện tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi khi quyết định thực hiện<br /> hành vi, không thấy được khả năng xảy ra hậu quả nguy hiểm cho xã hội. Đây là sự khác nhau<br /> cơ bản giữa lỗi vô ý với lỗi cố ý, đối với lỗi cố ý về mặt ý chí chủ thể nhận thức rõ được các<br /> đặc điểm thể hiện tính nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội.<br /> Về mặt lý trí của lỗi vô ý vì quá tự tin và lỗi cố ý gián tiếp nói riêng và lỗi cố ý nói chung<br /> có sự giống nhau đó là đều thấy trước được hậu quả nguy hiểm cho xã hội của hành vi. Tuy<br /> nhiên, ở lỗi cỗ ý gián tiếp, khi lựa chọn thực hiện hành vi phạm tội chủ thể thấy trước được<br /> hậu quả nguy hiểm và đã chấp nhận khả năng hậu quả nguy hiểm sẽ xảy ra còn ở lỗi vô ý vì<br /> quá tự tin, chủ thể cũng thấy trước được hậu quả nguy hiểm cho xã hội của hành vi nhưng đã<br /> loại trừ khả năng đó, cho rằng khả năng đó không xảy ra hoặc sẽ ngăn ngừa được.<br /> 1.2.2. Phân biệt lỗi vô ý với sự kiện bất ngờ<br /> Sự khác nhau trực diện cơ bản giữa lỗi vô ý và sự kiện bất ngờ đó là sự khác nhau giữa<br /> việc gây hậu quả nguy hiểm trong trường hợp có lỗi (lỗi vô ý) và gây hậu quả nguy hiểm<br /> trong trường hợp không có lỗi (sự kiện bất ngờ).<br /> Xét về bản chất của các hình thức lỗi vô ý trong đó có lỗi vô ý do cẩu thả và sự kiện bất<br /> ngờ, bên cạnh những điểm giống nhau, giữa chúng còn tồn tại những điểm khác nhau cơ<br /> bản. Lỗi vô ý do cẩu thả giống với sự kiện bất ngờ ở chỗ: chủ thể thực hiện hành vi đều<br /> không thể thấy trước được hậu quả nguy hiểm cho xã hội do hành vi của mình gây ra.<br /> Nhưng trong trường hợp vô ý do cẩu thả thì chủ thể không thấy trước hậu quả nguy hiểm là<br /> <br /> 5<br /> <br />