Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Luật học: Nguyên tắc thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự

Nguyên tắc thực hành quyền công tố và kiểm sát<br /> việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự<br /> Vũ Đức Hạnh<br /> Đại học Quốc gia Hà Nội; Khoa Luật<br /> Chuyên ngành: Luật Hình sự; Mã số: 60 38 40<br /> Người hướng dẫn: TS Phạm Mạnh Hùng<br /> Năm bảo vệ: 2012<br /> Abstract. Nghiên cứu lịch sử phát triển của các quy phạm pháp luật về thực hành quyền<br /> công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự Việt Nam từ năm 1945<br /> cho đến nay, phân tích khái niệm, nội dung, phạm vi, chủ thể, mối quan hệ giữa hoạt động<br /> thực hành quyền công tố và hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình<br /> sự để làm sáng tỏ bản chất pháp lý và những nội dung cơ bản của nguyên tắc này theo quy<br /> định của Luật tố tụng hình sự Việt Nam. Đánh giá việc áp dụng nguyên tắc thực hành quyền<br /> công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự trong thực tiễn áp dụng<br /> pháp luật tố tụng hình sự nước ta, đồng thời phân tích những tồn tại xung quanh các quy<br /> định trong BLTTHS (Bộ luật tố tụng hình sự) thể hiện nguyên tắc này và thực tiễn áp dụng<br /> nhằm kiến nghị sửa đổi một số quy định của BLTTHS liên quan đến nguyên tắc này trong<br /> pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam.<br /> Keywords. Pháp luật Việt Nam; Luật tố tụng hình sự; Quyền công tố; Luật hình sự<br /> Content.<br /> PHẦN MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài<br /> Trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền và cải cách tư pháp ở Việt Nam hiện na<br /> Trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền và cải cách tư pháp ở Việt Nam hiện nay, bộ máy<br /> Nhà nước đang trong quá trình cải cách nhằm nâng cao hiệu lực và hiệu quả hoạt động của bộ máy<br /> nhà nước nói chung, các cơ quan tư pháp nói riêng. Việc nghiên cứu để hoàn thiện các cơ chế bảo<br /> vệ pháp luật, trong đó có vấn đề thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong<br /> tố tụng hình sự là một trong những nhiệm vụ cấp thiết vì nó không chỉ liên quan đến tổ chức và<br /> hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân mà còn liên quan đến tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà<br /> nước nói chung, trước hết và đặc biệt là các cơ quan tư pháp.<br /> Nghị quyết số 49/NQ-TW của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020<br /> đã xác định rõ nhiệm vụ trọng tâm của cải cách tư pháp, trong đó đề ra một định hướng quan trọng<br /> là xây dựng nền công tố mạnh. Ngoài ra, một định hướng mới rất quan trọng tại Hội nghị lần thứ<br /> chín Ban chấp hành trung ương Đảng khóa X, yêu cầu đẩy mạnh việc thực hiện Chiến lược cải<br /> cách tư pháp đến năm 2020; bảo đảm các điều kiện cho Viện kiểm sát nhân dân thực hiện tốt chức<br /> <br /> năng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp; tăng cường trách nhiệm của<br /> công tố trong hoạt động điều tra. Hội nghị cũng yêu cầu Viện kiểm sát phải đổi mới tổ chức và hoạt<br /> động để thực hiện tốt chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp bảo<br /> đảm cho pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất.<br /> Thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự là chức<br /> năng của Viện kiểm sát nhân dân, là một trong những nguyên tắc cơ bản của tố tụng hình sự được<br /> quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự 2003. Việc nghiên cứu làm sáng tỏ về mặt lý luận nội dung<br /> của nguyên tắc và thực tiễn thực hiện nguyên tắc này, tìm ra những bất cập, khó khăn để có những<br /> kiến giải về lập pháp góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả của hoạt động thực hành quyền công tố<br /> và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự. Đây là vấn đề có ý nghĩa cả về lý luận và<br /> thực tiễn, là lý do tôi chọn đề tài “nguyên tắc thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo<br /> pháp luật trong tố tụng hình sự” làm luận văn Cao học luật của mình.<br /> 2. Tình hình nghiên cứu thuộc lĩnh vực của đề tài<br /> Thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự được quy<br /> định thành một nguyên tắc tố tụng, việc nghiên cứu tìm hiểu những vấn đề liên quan về nguyên tắc này<br /> ở các mức độ khác nhau đã được một số nhà khoa học pháp lý, các chuyên gia lý luận và thực tiễn quan<br /> tâm nghiên cứu, cụ thể: Trong thời gian qua, Viện khoa học kiểm sát thuộc Viện kiểm sát nhân dân tối<br /> cao phối hợp với các đơn vị nghiệp vụ và các cơ quan hữu quan tổ chức triển khai nghiên cứu các đề tài<br /> cấp Bộ như: “Những vấn đề lý luận về quyền công tố và thực tiễn hoạt động công tố ở Việt Nam từ<br /> 1945 đến nay”, “Những giải pháp nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt<br /> động tư pháp”, “Vai trò của Viện kiểm sát trong việc thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt<br /> động tư pháp theo tinh thần Nghị quyết số 08-NQ/TW của Bộ Chính trị”.<br /> Ngoài ra, nhiều số chuyên đề của Tạp chí kiểm sát thuộc Viện kiểm sát nhân dân tối cao<br /> cũng tập trung nghiên cưu về những vấn đề lý luận và thực tiễn hoạt động thực hành quyền công tố<br /> và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự.<br /> Tuy nhiên, cho đến nay chưa có một công trình khoa học nào nghiên cứu tổng thể nội dung<br /> của nguyên tắc thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự.<br /> Hơn nữa, trong cả lý luận và thực tiễn hiện nay, xung quanh vấn đề này còn chưa thực sự thống<br /> nhất về khái niệm, nội dung, phạm vi, chủ thể thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo<br /> pháp luật trong tố tụng hình sự; chưa có sự phân định cụ thể, rõ ràng giữa hai chức năng và đánh<br /> giá mối quan hệ biện chứng giữa hai chức năng này. Vì thế, nhiều nội dung xung quanh nội dung<br /> nguyên tắc này cũng đòi hỏi cần tiếp tục nghiên cứu một cách toàn diện và sâu sắc hơn nữa.<br /> 3. Mục đích, nhiệm vụ, đối tƣợng, phạm vi và thời gian nghiên cứu của luận văn<br /> 3.1. Mục đích nghiên cứu<br /> Mục đích của luận văn là làm sáng tỏ một cách có hệ thống về mặt lý luận những nội dung<br /> cơ bản của nguyên tắc thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng<br /> <br /> hình sự và việc áp dụng nguyên tắc này trong thực tiễn, từ đó xác định những bất cập để đề xuất<br /> kiến nghị sửa đổi, bổ sung một số quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 (sau đây gọi tắt là<br /> BLTTHS) liên quan đến nguyên tắc này.<br /> 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu<br /> Từ mục đích nghiên cứu nêu trên, tác giả luận văn đặt cho mình các nhiệm vụ nghiên cứu<br /> chủ yếu sau:<br /> Về mặt lý luận: Trên cơ sở nghiên cứu lịch sử phát triển của các quy phạm pháp luật về thực<br /> hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự Việt Nam từ năm<br /> 1945 cho đến nay, phân tích khái niệm, nội dung, phạm vi, chủ thể, mối quan hệ giữa hoạt động<br /> thực hành quyền công tố và hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự để<br /> làm sáng tỏ bản chất pháp lý và những nội dung cơ bản của nguyên tắc này theo quy định của Luật<br /> tố tụng hình sự Việt Nam (sau đây gọi tắt là Luật TTHS).<br /> Về mặt thực tiễn: Nghiên cứu, đánh giá việc áp dụng nguyên tắc thực hành quyền công tố và<br /> kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự trong thực tiễn áp dụng pháp luật tố tụng<br /> hình sự nước ta, đồng thời phân tích những tồn tại xung quanh các quy định trong BLTTHS thể<br /> hiện nguyên tắc này và thực tiễn áp dụng nhằm kiến nghị sửa đổi một số quy định của BLTTHS<br /> liên quan đến nguyên tắc này trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam.<br /> 3.3. Đối tượng nghiên cứu<br /> Đối tượng nghiên cứu của luận văn là vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng nguyên tắc thực<br /> hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự, cụ thể là: khái niệm,<br /> nội dung, phạm vi, chủ thể của hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp<br /> luật trong tố tụng hình sự; thực tiễn áp dụng các quy định thể hiện nguyên tắc này để qua đó kiến<br /> nghị sửa đổi, bổ sung một số quy định của BLTTHS liên quan đến nguyên tắc này.<br /> 3.4. Phạm vi nghiên cứu<br /> Luận văn nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về nguyên tắc thực hành quyền công<br /> tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự theo luật tố tụng hình sự Việt Nam<br /> dưới góc độ của luật tố tụng hình sự, đồng thời, luận văn cũng có đề cập đến một số quy phạm pháp<br /> luật có liên quan nhằm hỗ trợ cho việc giải quyết nhiệm vụ và đối tượng nghiên cứu.<br /> Về thời gian, luận văn nghiên cứu thực tiễn áp dụng các quy phạm pháp luật tố tụng hình sự<br /> Việt Nam có liên quan đến việc thực hiện nguyên tắc thực hành quyền công tố và kiểm sát việc<br /> tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự trong giai đoạn từ năm 2005-2008.<br /> 4. Cơ sở lý luận và các phƣơng pháp nghiên cứu<br /> Cơ sở lý luận của luận văn là quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh,<br /> quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về đấu tranh phòng và chống tội phạm, cũng như thành tựu<br /> của các chuyên ngành khoa học pháp lý như: lịch sử pháp luật, lý luận về Nhà nước và pháp luật, xã<br /> hội học pháp luật, luật hình sự, tội phạm học, luật tố tụng hình sự và triết học, những luận điểm<br /> <br /> khoa học trong các công trình nghiên cứu, sách chuyên khảo và các bài viết đăng trên tạp chí của<br /> một số nhà khoa học pháp lý Việt Nam.<br /> Luận văn sử dụng một số phương pháp tiếp cận để làm sáng tỏ về mặt khoa học từng vấn đề<br /> tương ứng, đó là các phương pháp nghiên cứu như: lịch sử, so sánh, phân tích, tổng hợp, thống kê;<br /> v.v... Dựa trên những số liệu thống kê một số chỉ số hoạt động nghiệp vụ được tổng kết hàng năm<br /> trong các báo cáo của Viện kiểm sát nhân dân tối cao, cũng như những thông tin trên mạng internet<br /> để phân tích, tổng hợp các tri thức khoa học luật tố tụng hình sự và luận chứng các vấn đề tương<br /> ứng được nghiên cứu trong luận văn.<br /> 5. Những đóng góp mới về mặt khoa học của luận văn<br /> Trong luận văn này, tác giả đã giải quyết về mặt lý luận những vấn đề sau:<br /> 1) Phân tích một cách có hệ thống và toàn diện những vấn đề lý luận về nguyên tắc thực<br /> hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự: khái niệm, nội dung,<br /> phạm vi, chủ thể của hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong<br /> tố tụng hình sự, ranh giới và mối quan hệ giữa hai hoạt động trên<br /> 2) Hệ thống hóa lịch sử phát triển của các quy phạm về thực hành quyền công tố và kiểm sát<br /> việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự từ 1950 cho đến nay để rút ra những nhận xét, đánh giá.<br /> 3) Nêu ra thực trạng việc áp dụng nguyên tắc thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân<br /> theo pháp luật trong tố tụng hình sự trong thực tiễn của Viện kiểm sát nhân dân từ năm 2005 – 2008<br /> trên cơ sở các báo cáo về công tác kiểm sát năm của Viện kiểm sát nhân dân tối cao (sau đây gọi tắt<br /> là VKSNDTC), qua đó góp phần đánh giá đúng thực trạng áp dụng pháp luật tố tụng hình sự liên<br /> quan đến thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự trong<br /> thời gian qua. Đặc biệt, luận văn còn chỉ ra một số tồn tại, vướng mắc trong thực tiễn và những<br /> nguyên nhân của thực trạng này để tìm ra giải pháp khắc phục.<br /> 4) Trên cơ sở phân tích những nguyên nhân trong thực tiễn áp dụng, luận văn đã đưa ra các<br /> kiến nghị hoàn thiện và nâng cao hiệu quả áp dụng các quy phạm liên quan đến nguyên tắc thực<br /> hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự trong pháp luật tố<br /> tụng hình sự Việt Nam để phục vụ yêu cầu của thực tiễn công tác phòng và chống tội phạm, cũng<br /> như việc bảo đảm việc tuân thủ pháp luật tố tụng hình sự trong quá trình giải quyết án.<br /> 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn<br /> Về mặt lý luận: Giải quyết về mặt lý luận tổng thể, toàn diện nội dung nguyên tắc thực hành quyền<br /> công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự theo pháp luật TTHS Việt Nam.<br /> Về mặt thực tiễn: Góp phần nâng cao hiệu lực và hiệu quả trong hoạt động thực hành quyền<br /> công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự trong thực tiễn hiện nay, cũng<br /> như đưa ra các kiến nghị hoàn thiện các quy phạm có liên quan đến nguyên tắc thực hành quyền<br /> công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự.<br /> <br /> Ngoài ra, luận văn còn có ý nghĩa làm tài liệu tham khảo cần thiết cho cán bộ thực tiễn và<br /> các sinh viên, học viên cao học, cũng như góp phần phục vụ hoạt động lập pháp, hoạt động thực<br /> tiễn áp dụng pháp luật tố tụng hình sự trong quá trình giải quyết án hình sự.<br /> 7. Kết cấu của luận văn<br /> Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương với<br /> các nội dung chủ yếu sau:<br /> Chƣơng 1: Một số vấn đề lý luận chung về nguyên tắc thực hành quyền công tố và kiểm sát<br /> việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự.<br /> Chƣơng 2: Thể hiện nguyên tắc thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp<br /> luật trong tố tụng hình sự trong một số quy phạm pháp luật tố tụng hình sự.<br /> Chƣơng 3: Thực trạng và một số kiến nghị, giải pháp hoàn thiện nguyên tắc thực hành quyền<br /> công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự.<br /> CHƢƠNG 1<br /> MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ NGUYÊN TẮC THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG<br /> TỐ VÀ KIỂM SÁT VIỆC TUÂN THEO PHÁP LUẬT TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ<br /> 1.1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ QUYỀN CÔNG TỐ, THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ<br /> VÀ KIỂM SÁT VIỆC TUÂN THEO PHÁP LUẬT TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ<br /> 1.1.1. Khái niệm, đối tƣợng, phạm vi, nội dung quyền công tố<br /> 1.1.1.1. Khái niệm quyền công tố<br /> Quyền công tố là quyền nhân danh Nhà nước thực hiện việc truy cứu trách nhiệm hình sự<br /> đối với người phạm tội. Quyền này thuộc về Nhà nước, được Nhà nước giao cho một cơ quan thực<br /> hiện (ở nước ta là Viện kiểm sát nhân dân) để phát hiện tội phạm và truy cứu trách nhiệm hình sự<br /> đối với người phạm tội. Cơ quan có chức năng thực hành quyền công tố phải có trách nhiệm bảo<br /> đảm việc thu thập đầy đủ tài liệu, chứng cứ để xác định tội phạm và người phạm tội. Trên cơ sở đó<br /> quyết định truy tố bị can ra trước Tòa án và bảo vệ sự buộc tội đó trước phiên tòa.<br /> 1.1.1.2. Đối tượng, nội dung và phạm vi quyền công tố:<br /> - Đối tượng của quyền công tố chỉ là tội phạm và người phạm tội.<br /> - Nội dung của quyền công tố là sự buộc tội đối với người đã thực hiện hành vi phạm tội.<br /> - Phạm vi quyền công tố được bắt đầu từ khi tội phạm được thực hiện và kết thúc khi bản án<br /> có hiệu lực pháp luật, không bị kháng cáo, kháng nghị.<br /> 1.1.2. Khái niệm, đối tƣợng và phạm vi thực hành quyền công tố<br /> 1.1.2.1. Khái niệm<br /> Thực hành quyền công tố là hoạt động thực hiện các quyền năng pháp lý thuộc nội dung<br /> quyền công tố của cơ quan được giao thực hiện quyền công tố thông qua các hành vi tố tụng theo<br /> <br />