Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Lý luận văn học: Văn hóa Ấn Độ trong sáng tác của Hồ Anh Thái

Văn hóa Ấn Độ trong sáng tác của<br /> Hồ Anh Thái<br /> Nguyễn Thị Kim Thanh<br /> Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn<br /> Luận văn ThS. ngành: Lý luận văn học; Mã số: 60 22 32<br /> Người hướng dẫn: PGS.TS. Trần Khánh Thành<br /> Năm bảo vệ: 2012<br /> Abstract. Tìm hiểu những vấn đề chung về văn hoá, mối quan hệ giữa văn hoá - văn<br /> học, bức tranh chung về văn hoá Ấn Độ và dòng chảy Ấn Độ trong sáng tác Hồ Anh<br /> Thái. Tái dựng bức tranh lắp ghép đa chiều quá khứ – hiện tại về tính cách con<br /> người và xã hội nơi xứ sở Ganga. Tìm hiểu một nét đặc trưng trong nhân sinh quan<br /> của Hồ Anh Thái: cảm hứng Phật giáo và sự chi phối của cảm hứng này trong sáng<br /> tác của nhà văn. Khảo sát và phân tích kĩ thuật xử lý chất liệu văn hoá Ấn Độ của Hồ<br /> Anh Thái: yếu tố ảo – kỳ ảo; người kể chuyện và điểm nhìn trần thuật; sự đa thanh<br /> của giọng điệu trần thuật.<br /> Keywords. Lý luận văn học; Văn hóa Ấn Độ; Văn học Việt Nam; Truyện ngắn<br /> Content<br /> A.PHẦN MỞ ĐẦU<br /> 1. Lý do chọn đề tài<br /> Hồ Anh Thái là một trong những tên tuổi đáng chú ý của nền văn xuôi đương đại Việt<br /> Nam với sức viết dồi dào và khá đa dạng. Gần như năm nào Hồ Anh Thái cũng có sách xuất<br /> bản. Mỗi cuốn sách là một lát cắt bén ngọt lách vào giữa những đường gân của cuộc sống và<br /> điểm trúng huyệt cuộc sống. Có lẽ vì vậy tác phẩm của anh luôn được bạn đọc đón đợi và gây<br /> được tiếng vang trong dư luận.<br /> Ấn Độ là một trong những nền văn hoá cổ xưa và lâu đời đã quy tụ quanh mình cả<br /> một trường văn hóa và các tiểu vùng văn hoá rộng lớn. Việt Nam hiện nay không thiếu những<br /> chuyên khảo nghiên cứu về nền văn hoá ấn Độ. Nhưng trong lĩnh vực sáng tác văn học dường<br /> như đây vẫn còn là một miền đất chưa mấy ai khai phá.<br /> Hồ Anh Thái đã có sáu năm sống và học tập trên đất nước ấn Độ (1988 -1994). Đây<br /> có thể coi là một cơ duyên hiếm có tạo điều kiện cho Hồ Anh Thái tìm hiểu, khám phá về đất<br /> nước, con người và xứ sở Ganga. Tầm văn hoá của một tiến sĩ văn hoá phương Đông, cái<br /> nhìn sắc bén của một cử nhân quan hệ quốc tế hoà trong cảm nhận tinh tế của một nhà văn có<br /> cơ hội ngụp lặn thả sức mình trong các đại dương văn hoá ấn Độ cổ kính, kỳ vĩ. Không dừng<br /> lại ở cách viết phảng phất chất huyền bí của người ấn mà có hẳn một dòng chảy văn hoá ấn<br /> Độ trong sáng tác của Hồ Anh Thái. Và chính những sáng tác về đề tài ấn Độ này đã tạo ra<br /> những nét độc đáo trong văn phong và ghi những dấu ấn sâu đậm trong nghiệp văn của anh.<br /> <br /> Vì những lý do trên, trong luận văn này chúng tôi tiến hành nghiên cứu Văn hoá ấn Độ<br /> trong sáng tác của Hồ Anh Thái – một sắc diện khá đặc trưng trong sáng tác của nhà văn có<br /> phong cách độc đáo này.<br /> 2. Lịch sử vấn đề<br /> Những bài viết về Hồ Anh Thái xuất hiện khá nhiều và cũng khá đa dạng về hướng khai<br /> thác. Nhưng tìm kiếm Hồ Anh Thái theo hướng đi vào mảng đề tài văn hoá ấn Độ trong sáng<br /> tác của anh thì chưa có luận văn nào triển khai.<br /> 3. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu<br /> Trong luận văn, chúng tôi sẽ tiến hành khảo sát và nghiên cứu những nét văn hoá - xã<br /> hội ấn Độ và cách thức xử lý chất liệu văn hoá ấn trong sáng tác của Hồ Anh Thái qua ba tác<br /> phẩm viết về đề tài này: Tiếng thở dài qua rừng kim tước (tập truyện, NXBHNV, Hà Nội,<br /> 1998); Đức Phật, nàng Savitri và tôi (tiểu thuyết, NXB Đà Nẵng, 2007) và Namaska! Xin<br /> chào ấn Độ (Tiểu luận và biên khảo, NXB Hà Nội, 2008).<br /> 4. Cấu trúc luận văn<br /> Luận văn gồm những phần sau:<br /> Mở đầu<br /> 1. Lý do chọn đề tài<br /> 2. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu<br /> 3. Lịch sử vấn đề<br /> 4. Phương pháp nghiên cứu<br /> 5. Mục đích, ý nghĩa<br /> 6. Cấu trúc đề tài<br /> Chương 1: Văn hóa và nguồn cảm hứng về văn hóa ấn Độ trong sáng tác của Hồ Anh Thái<br /> 1.1 Quan niệm chung về văn hóa<br /> 1.1.1 Định nghĩa văn hóa<br /> 1.1.2 Phân biệt văn hóa với một số thuật ngữ liên quan<br /> 1.2 Cảm hứng sáng tác văn học từ chất liệu văn hóa của nước ngoài<br /> 1.3 Sáng tác về văn hóa ấn Độ của Hồ Anh Thái<br /> 1.3.1 Khái quát chung về nền văn hóa ấn Độ<br /> 1.3.2 Dòng chảy ấn Độ trong sáng tác của Hồ Anh Thái<br /> Chương 2: Bức tranh văn hóa – xã hội ấn Độ và cảm hứng Phật giáo trong sáng tác của Hồ<br /> Anh Thái<br /> 2.1 Con người ấn Độ dưới ngòi bút Hồ Anh Thái<br /> 2.1.1 Tinh thần mộ đạo<br /> 2.1.2 Sức sống mãnh liệt và khao khát theo đuổi giá trị cuộc sống<br /> 2.1.3 Hòa hợp với thiên nhiên<br /> 2.2 Xã hội ấn Độ trong sáng tác của Hồ Anh Thái<br /> 2.2.1 Sự phân chia đẳng cấp<br /> 2.2.2 Bi kịch của người phụ nữ và vấn đề nữ quyền<br /> 2.2.3 Vấn đề tình yêu và tình dục trong xã hội ấn Độ<br /> 2.2.4 Văn hóa xã hội ấn Độ - đa dạng và thống nhất<br /> 2.2.5 Một số vấn đề văn hóa – xã hội khác<br /> 2.3 Cảm hứng Phật giáo trong văn chương Hồ Anh Tháia<br /> 2.3.1 Vai trò của Phật giáo trong xã hội ấn Độ<br /> 2.3.2 Tinh thần giải thương Đức Phật<br /> 2.3.3 Sự biểu hiện tư tưởng Phật giáo<br /> Chương 3: Phương thức tiếp cận và xử lý chất liệu văn hóa ấn Độ của Hồ Anh Thái<br /> 3.1 Sử dụng yếu tố ảo – kỳ ảo<br /> 3.1.1 Quan niệm về cái ảo – kỳ ảo<br /> 3.1.2 Những dạng thức cái kỳ ảo trong sáng tác về văn hóa ấn Độ của Hồ Anh Thái<br /> <br /> 3.2 Người kể chuyện và điểm nhìn trần thuật<br /> 3.2.1 Cơ sở lý luận<br /> 3.2.2 Người kể chuyện và điểm nhìn trần thuật trong sáng tác Hồ Anh Thái<br /> 3.3 Sự đa thanh của giọng điệu trần thuật<br /> 3.3.1 Giọng điệu trần thuật trong sáng tác của Hồ Anh Thái<br /> 3.3.2 Sự đa thanh của giọng điệu trần thuật trong sáng tác viết về ấn Độ<br /> Kết luận<br /> B. PHẦN NỘI DUNG<br /> Chương 1: Văn hoá và nguồn cảm hứng về văn hoá ấn Độ trong sáng tác của Hồ Anh<br /> Thái<br /> 1.1. Quan niệm chung về văn hoá<br /> Trên cơ sở đưa ra nhiều định nghĩa, quan niệm khác nhau của các học giả trong nước và<br /> thế giới về văn hoá  người viết đưa ra cách hiểu chung nhất về văn hoá: Văn hoá là tổng thể<br /> những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra. Con người là chủ thể sáng tạo ra<br /> văn hoá và những nét văn hoá đó sẽ quy định phương thức ứng xử của cả cộng đồng người;<br /> Văn hoá là một dòng chảy bắt nguồn từ quá khứ, được hiện tại tiếp tục bồi đắp để tạo lập<br /> những giá trị nền tảng cho tương lai; Văn hoá mang tính dân tộc rõ nét.<br /> 1.2. Cảm hứng sáng tác văn học từ chất liệu văn hoá của nước ngoài<br /> Trong văn học Việt Nam và thế giới, việc kể chuyện về văn hoá, con người của một đất<br /> nước khác không phải là chuyện hiếm. Tuy nhiên đây không phải là chuyện dễ. Công việc<br /> này một mặt bắt nguồn từ chính sức hút nội tại của nền văn hoá; mặt khác phụ thuộc vào tài<br /> năng và sự tinh tế trong cảm nhận cũng như quá trình lao động nghệ thuật hết mình của người<br /> viết.<br /> 1.3. Sáng tác về văn hoá ấn Độ của Hồ Anh Thái<br /> Đối với Hồ Anh Thái, việc đến với ấn Độ trước hết là một nhân duyên. Trong thời<br /> gian sinh sống tại ấn Độ, Hồ Anh Thái không bỏ lỡ cơ hội khám phá các vùng đất nổi danh<br /> cũng như tiếp xúc với nhiều tầng lớp người ấn, cố gắng thu thập nhiều tài liệu quý hiếm để<br /> làm cơ sở cho những sáng tạo của mình. Và tập truyện ngắn Tiếng thở dài qua rừng kim tước;<br /> tiểu thuyết Đức Phật, nàng Savitri và tôi; Tập biên khảo Namaska! Xin chào ấn Độ đã ra đời<br /> từ những nỗ lực hết mình đó của nhà văn.<br /> Chương 2: Bức tranh văn hoá - xã hội ấn Độ và cảm hứng Phật giáo trong sáng tác của<br /> Hồ Anh Thái<br /> 2.1. Con người ấn Độ dưới ngòi bút Hồ Anh Thái<br /> 2.1.1. Tinh thần mộ đạo<br /> Mộ đạo ở đây với nghĩa là tư tưởng sùng kính thánh thần, là vai trò tối cao của tôn<br /> giáo trong tâm linh con người. Một người mộ đạo tức là người hoàn toàn tin tưởng vào ý<br /> nghĩa và sự cao cả của tôn giáo cũng như của thánh thần trong đời sống. Họ hướng tới đó với<br /> sự sùng kính linh thiêng.<br /> Trong cuộc sống của người ấn Độ thần linh có vai trò vô cùng quan trọng. Thần linh<br /> là hiện diện của uy quyền, của sức mạnh siêu nhiên, đồng thời cũng là biểu tượng của những<br /> gì cao đẹp nhất trong cuộc sống: lòng từ bi bác ái, sự công bằng và hướng thiện. Do vậy<br /> người ấn luôn suy nghĩ và hành động dưới sự giám sát, bảo hộ và soi đường của thần linh. Và<br /> chính ý thức về đời sống tâm linh đã làm nên chiều sâu trong suy nghĩ của người ấn, tạo nên<br /> sự nhẫn nhịn và cam chịu nhiều khí đến khó hiểu trong tính cách của họ.<br /> 2.1.2. Sức sống mãnh liệt và khao khát theo đuổi giá trị cuộc sống<br /> Người ấn sùng đạo, sống cam chịu và bền bỉ. Người ấn ít nói và có cảm giác như mỗi<br /> cá nhân là một tiểu vũ trụ bất khả xâm phạm. Nhưng đằng sau dáng vẻ âm thầm và chịu<br /> <br /> đựng, sau vẻ lầm lì đến khó hiểu ấy lại chứa đựng những trái tim nhiệt thành, khát sống, là<br /> những bộ óc thông minh, linh hoạt; là tâm hồn nhạy cảm, tinh tế và rất sâu sắc.<br /> 2.1.3. Hòa hợp với thiên nhiên<br /> Có một di sản lớn mà Phật giáo để lại trong tính cách ấn Độ là tôn trọng sự sống của<br /> muôn loài. Người ấn quan niệm rằng: lẽ nào người ta lại đi sát sinh, hủy diệt sự sống của<br /> những giống loài khác, trong khi ai ai cũng coi mạng sống của mình là quý nhất trên đời?<br /> Giáo lý của nhà Phật đó ngấm dần, lan tỏa khắp tiểu lục địa ấn Độ và ảnh hưởng sang các tôn<br /> giáo khác, cho tới ngày nay trở thành một phần tính cách ấn.<br /> 2.2. Xã hội ấn Độ trong sáng tác của Hồ Anh Thái<br /> 2.2.1. Sự phân chia đẳng cấp<br /> ấn Độ là đất nước có chế độ phân chia đẳng cấp nặng nề kéo dài hàng nghìn năm.<br /> Người dân ấn đã “ăn đời ở kiếp” với sự phân biệt này và thậm chí đã tạo nên những đặc trưng<br /> riêng trong tính cách và suy nghĩ của họ. Ngày nay, mặc dù ấn Độ là một nước theo nền cộng<br /> hoà với chủ trương “bình đẳng giai cấp và giải phóng đẳng cấp” nhưng dư âm của sự phân<br /> biệt đẳng cấp ngàn năm trước vẫn còn đọng lại trong đời sống, trong tâm thức người dân. Hệ<br /> thống đẳng cấp vẫn tồn tại ngấm ngầm, đặc biệt là ở nông thôn và những vùng xa đô thị,<br /> lặng lẽ sắp đặt ngôi thứ và trật tự trong các làng xã.<br /> 2.2.2. Bi kịch của người phụ nữ và vấn đề nữ quyền<br /> Vấn đề thân phận Eva trong xã hội ấn Độ không phải là vấn đề mới mẻ. Nhưng nó đã,<br /> đang và sẽ luôn nhức nhối trong lòng mỗi nhân tâm. Qua trang viết của Hồ Anh Thái người<br /> đọc cảm thấu được những bi kịch của người phụ nữ trong xã hội ấn Độ cổ đại và hiện đại.<br /> Dường như mỗi người phụ nữ trong xã hội ấn Độ đều ít nhiều mang trên mình những nỗi đau.<br /> Nhưng nỗi đau lớn nhất là không được làm chủ chính mình. Họ được sinh ra và quyền định<br /> đoạt số phận nằm ngoài tầm tay họ (phụ thuộc vào cha mẹ, vào phong tục, tập quán xã hội,<br /> vào nhà chồng).<br /> Hồ Anh Thái không chỉ nêu ra bi kịch của người phụ nữ mà quan trọng hơn anh còn<br /> truy tìm và cố gắng cắt nghĩa nguồn gốc bi kịch của họ. Những nỗi đau mà người phụ nữ phải<br /> hứng chịu một phần không nhỏ bắt nguồn từ những tập tục, hủ tục lạc hậu đã mục ruỗng<br /> nhưng vẫn còn sức níu kéo sự hiện hữu ở đời. Mặt khác, bi kịch cũng nảy sinh từ sự đói<br /> nghèo, từ sự nhẫn tâm của người đời. Và cũng từ đó, biết bao cảnh ngộ thương tâm, éo le<br /> “giữa xã hội như thể chợ trời” đã diễn ra.<br /> Vấn đề nữ quyền và bi kịch của người phụ nữ không chỉ là vấn đề riêng của Ấn Độ.<br /> Và sáng tác của Hồ Anh Thái không những đó “điểm trúng huyệt tính cách Ấn Độ”<br /> (K.Pandey – tiến sĩ văn học người Ấn) mà còn mang màu sắc nhân loại trong việc đề cập đến<br /> những vấn đề chung muôn thuở.<br /> 2.2.3. Vấn đề tình yêu và tình dục trong xã hội ấn Độ<br /> Qua trang viết của Hồ Anh Thái, người đọc nhận thấy sự tồn tại song hành của hai thế<br /> giới đối lập nhau trong xã hội ấn Độ: Một ấn Độ của hàng ngàn những quy tắc và định kiến<br /> trong sự phân chia giai cấp nặng nề; một ấn Độ lại rất phóng túng và tự do trong quan hệ nam<br /> nữ (ở đó có những con người coi dục lạc là điều duy nhất trên đời và thậm chí còn đồng nhất<br /> tình yêu với tình dục).<br /> Người ấn rất coi trọng sự trinh trắng của người con gái, coi trọng sự chung thuỷ trong<br /> tình yêu nhưng trong hôn nhân lại rất đề cao sự tự do trong quan hệ nam nữ và thậm chí còn<br /> coi quan hệ tình dục là một thứ nghệ thuật được bảo hộ bởi thần tình yêu Kama.<br /> 2.2.4. Văn hóa xã hội ấn Độ - đa dạng và thống nhất<br /> ấn Độ là một khối mâu thuẫn lớn, một đất nước chứa đựng rất nhiều điều khác biệt cả<br /> về địa lý, lịch sử, chính trị, xã hội và văn hóa. Những sự khác biệt này tạo cho xã hội ấn Độ<br /> sự đa dạng, nhiều màu sắc nhưng đồng thời cũng gây ra nhiều thành kiến, phân biệt, thậm chí<br /> xung đột và bạo lực.<br /> <br /> Hồ Anh Thái đã đề cập khá nhiều tới các vấn đề nóng bỏng trong đời sống văn hóa –<br /> xã hội ấn Độ. Hiện lên qua những trang văn xuôi là một ấn Độ đan xen đời sống hiện đại với<br /> những tăm tối của một đất nước đang sống cuộc sống ngàn năm của mình. Đó là một ấn Độ<br /> đầy kịch tính trong cuộc đấu tranh giữa văn minh và lạc hậu, giữa cái Thiện và cái ác; giữa<br /> hoà bình và những bất ổn thường trực; một ấn Độ trong xu thế hội nhập với những câu<br /> chuyện bi hài.<br /> 2.2.5. Tính chân thực trong cảm quan về ấn Độ qua sáng tác của HAT<br /> Qua lăng kính của một người ngoại quốc, những tác phẩm về ấn Độ của Hồ Anh Thái<br /> mang sắc thái rất riêng, vừa khách quan vừa chủ quan, vừa chung vừa riêng so với những nhà<br /> văn người ấn viết về chính quê hương mình. Không bị ngợp bởi ký ức của nền văn hóa khổng<br /> lồ, không sa chân vào bóng tối mênh mông, những trang văn về đất nước ấn Độ của Hồ Anh<br /> Thái đã chạm đến ngưỡng của sự chân thực khi định vị về văn hóa của ấn Độ.<br /> 2.3. Cảm hứng Phật giáo trong văn chương Hồ Anh Thái<br /> Trong những nhân tố tạo lập nên tư tưởng văn chương của Hồ Anh Thái có lẽ nhân<br /> sinh quan Phật giáo đóng vai trò quan trọng. Dấu ấn của tôn giáo lớn này in đậm trong văn<br /> xuôi của Hồ Anh Thái, tạo thành một nguồn cảm hứng sáng tác dồi dào và chi phối khá nhiều<br /> tới văn phong của anh.<br /> 2.3.1. Vai trò của Phật giáo trong xã hội ấn Độ<br /> Ra đời khoảng 500 năm TCN, đạo Phật là sản phẩm điển hình của tư duy và văn hóa<br /> ấn Độ. Phật giáo đã ăn sâu vào phong tục tập quán, lối nghĩ và hành xử của người ấn, trở<br /> thành một nét đặc trưng văn hóa tạo nên tính cách dân tộc ấn.<br /> 2.3.2. Tinh thần giải thiêng Đức Phật<br /> Tinh thần giải thiêng ở đây không có nghĩa là báng bổ thánh thần mà theo nghĩa quét<br /> sạch mây mù huyền thoại bao quanh cuộc đời Đức Phật để làm hiển lộ chân dung một nhà<br /> hiền triết, một nhà tư tưởng đã tìm ra con đường giải thoát cho chúng sinh khỏi những nỗi<br /> khổ trần gian. Đây là cách tiếp cận rất đặc biệt của Hồ Anh Thái.<br /> Xuyên suốt các chương Đức Phật (trong tiểu thuyết Đức Phật, nàng Savitri và tôi)<br /> người đọc nhận thấy thường xuyên có một sự phản biện ngầm của tác giả trước những chi tiết<br /> mang màu sắc huyền thoại về Đức Phật mà kinh điển Phật giáo đã ghi lại. Tinh thần giải<br /> thiêng còn được thể hiện qua việc phát triển đạo pháp và xây dựng giáo hội của Đức Phật. Và<br /> sự tồn tại của nàng công chúa Savitri cùng “tình yêu dữ dội” (chữ dùng của Hồ Anh Thái)<br /> dành cho hoàng tử Siddhartha đã hoàn tất quá trình giải thiêng hình ảnh Đức Phật.<br /> 2.3.3. Sự biểu hiện tư tưởng Phật giáo<br /> Trong tiểu thuyết Đức Phật, nàng Savitri và tôi, thông qua việc dựng lại câu chuyện<br /> biên niên về cuộc đời của Đấng Giác Ngộ, Hồ Anh Thái đã chuyển tải một cách nhuần<br /> nhuyễn những nguyên lý cơ bản của học thuyết Phật giáo.<br /> Tư tưởng đó một mặt được thể hiện thông qua những lời giáo huấn trực tiếp của Đức<br /> Phật, mặt khác còn được chuyển tải qua cuộc đời và số phận của các nhân vật. Hồ Anh Thái<br /> đã lý giải số phận con người bằng cái nhìn Phật giáo: quy luật nhân quả, luật luân hồi và sức<br /> mạnh của tình thương, của sự giác ngộ qua cuộc đời của tên cướp Anguli Mali, của<br /> Ajatasatru và cuộc đời của công chúa Savitri.<br /> Với việc vay mượn những truyền tích Phật giáo, sáng tạo và hư cấu trên tinh thần tôn<br /> trọng lõi chân sử, kết hợp khéo léo giữa huyền thoại và lịch sử, sử dụng bảng phối giọng đa<br /> âm, Hồ Anh Thái đó thành công trong việc dựng lên chân dung một Đấng giác ngộ vừa<br /> thiêng liêng vừa gần gũi cũng như chuyển tải khá nhuần nhuyễn những tư tưởng của đạo Phật<br /> vào tác phẩm mà không hề khiên cưỡng.<br /> Chương 3: Phương thức tiếp cận và xử lý chất liệu văn hoá ấn Độ của Hồ AnhThái<br /> 3.1. Sử dụng yếu tố ảo - kỳ ảo<br /> 3.1.1. Quan niệm về cái ảo - kỳ ảo<br /> <br />