Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Lý luận văn học: Văn xuôi Thạch Lam dưới góc nhìn văn hóa

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN<br /> <br /> NGUYỄN THỊ XUÂN QUỲNH<br /> <br /> VĂN XUÔI THẠCH LAM DƢỚI GÓC NHÌN VĂN HÓA<br /> Chuyên ngành: Lí luận văn học<br /> Mã số: 60 22 01 20<br /> <br /> LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN<br /> <br /> Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Đoàn Đức Phƣơng<br /> <br /> HÀ NỘI, 2016<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> MỞ ĐẦU ................................................................................................................... 4<br /> 1. Lý do chọn đề tài.................................................................................................. 4<br /> 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu .................................................................................. 5<br /> 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu..................................................................... 7<br /> 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu: .................................................................... 7<br /> 5. Phƣơng pháp nghiên cứu: ................................................................................... 7<br /> 6. Cấu trúc luận văn ................................................................................................. 8<br /> Chƣơng 1: KHÁI LƢỢC VỀ TIẾP CẬN VĂN HÓA HỌC ........................... 10<br /> VÀ VĂN XUÔI THẠCH LAM .......................................................................... 10<br /> 1. 1. Khái lƣợc về tiếp cận văn hoá học ............................................................. 10<br /> 1.1.1. Một số khái niệm về văn hóa..................................................................... 10<br /> 1.1.2. Bản sắc văn hóa.......................................................................................... 12<br /> 1.1.3. Mối quan hệ giữa văn hóa và văn học ..................................................... 13<br /> 1.1.4. Phương pháp tiếp cận văn hóa học .......................................................... 19<br /> 1.2. Khái lƣợc về văn xuôi Thạch Lam .............................................................. 21<br /> 1.2.1. Tiểu sử, con người nhà văn Thạch Lam .................................................. 21<br /> 1.2.2. Đặc điểm nghệ thuật và quan điểm sáng tác của Thạch Lam .............. 23<br /> Chƣơng 2: CÁC PHƢƠNG DIỆN BIỂU HIỆN VĂN HÓA CỦA VĂN XUÔI<br /> THẠCH LAM........................................................................................................ 28<br /> 2.1. Cảm quan văn hóa về thiên nhiên và cuộc sống ........................................ 28<br /> 2.1.1. Cảm quan văn hóa về thiên nhiên ............................................................ 28<br /> 2.1.2. Cảm quan văn hóa về cuộc sống .............................................................. 33<br /> 2.2. Cảm quan văn hóa về xã hội và con ngƣời Error! Bookmark not defined.<br /> 2.2.1. Cảm quan văn hóa về xã hội .................... Error! Bookmark not defined.<br /> 2.2.2. Cảm quan văn hóa về con người ............. Error! Bookmark not defined.<br /> Chƣơng 3: PHƢƠNG THỨC BIỂU HIỆN NHỮNG CẢM QUAN VĂN HÓA<br /> ................................................................................ Error! Bookmark not defined.<br /> TRONG VĂN XUÔI THẠCH LAM ................ Error! Bookmark not defined.<br /> 3.1. Nghệ thuật trần thuật .................................... Error! Bookmark not defined.<br /> <br /> 3.1.1.Người kể chuyện ......................................... Error! Bookmark not defined.<br /> 3.1.2. Phương thức trần thuật............................. Error! Bookmark not defined.<br /> 3.1. Ngôn ngữ và giọng điệu............................... Error! Bookmark not defined.<br /> 3.1.1. Ngôn ngữ trần thuật .................................. Error! Bookmark not defined.<br /> 3.2.2. Giọng điệu trần thuật ................................ Error! Bookmark not defined.<br /> 3.2. Không gian và thời gian nghệ thuật ........... Error! Bookmark not defined.<br /> 3.2.1. Không gian nghệ thuật.............................. Error! Bookmark not defined.<br /> 3.3.2. Thời gian nghệ thuật ................................. Error! Bookmark not defined.<br /> KẾT LUẬN ........................................................... Error! Bookmark not defined.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 94<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Lý do chọn đề tài<br /> Văn học là một trong những bộ phận quan trọng nhất của văn hóa. Nó tiêu<br /> biểu cho diện mạo và các giá trị văn hóa, nhất là văn hóa tinh thần. Văn học là một<br /> sản phẩm mang tính đại diện cho văn hóa, có khả năng nhận thức, phản ánh, sáng<br /> tạo chuyển tải và giữ gìn các giá trị văn hóa. Giữa văn hóa và văn học có mối quan<br /> hệ rất sâu sắc, chặt chẽ. Văn hóa không chỉ hiện diện trên bề mặt biểu hiện mà còn<br /> có khả năng chi phối, tác động ở chiều sâu đối với văn học, đặc biệt trong tâm thức<br /> sáng tạo của nhà văn. Tác phẩm văn chƣơng vì thế chắc chắn đã thể hiện những<br /> dấu ấn văn hóa nhất định. Nghiên cứu văn chƣơng từ góc nhìn văn hoá đã và đang<br /> là một hƣớng tiếp cận nghiên cứu hiệu quả vì trong bối cảnh hiện nay, việc giữ gìn<br /> bản sắc văn hoá dân tộc đã và đang đặt ra nhƣ một thách thức trƣớc xu hƣớng toàn<br /> cầu hoá.<br /> Trong những năm gần đây xuất hiện nhiều công trình nghiên cứu văn<br /> chƣơng theo hƣớng này nhƣ: nghiên cứu sáng tác của Nguyễn Tuân, Vũ Bằng,<br /> Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng, Sơn Nam … Thạch Lam là một trong số không nhiều các<br /> nhà văn hiện đại Việt Nam đã để lại đƣợc dấu ấn đậm nét trong lòng ngƣời đọc<br /> bằng những tác phẩm mang đậm chất văn hóa. Văn xuôi Thạch Lam chứa đựng<br /> trong đó những giá trị văn hoá truyền thống và hiện đại ở “chốn nước non lặng lẽ<br /> này” (Hoài Thanh). Nghiên cứu văn xuôi Thạch Lam dƣới góc nhìn văn hoá để<br /> thấy đƣợc cảm xúc và thái độ của nhà văn trƣớc thiên nhiên và cuộc sống con<br /> ngƣời. Đồng thời thấy đƣợc những đóng góp của riêng nhà văn trong tiến trình vận<br /> động và phát triển của văn học dân tộc, cũng nhƣ thấy đƣợc những giá trị văn hoá<br /> dân tộc hoặc ảnh hƣởng hoặc đƣợc thể hiện trong tác phẩm của ông nhƣ thế nào, từ<br /> đó làm nổi bật ý nghĩa của mối quan hệ giữa nhà văn và quá trình sáng tạo nghệ<br /> thuật.<br /> Nhà thơ Ấn Độ Rabindranath Tagor đã nói: “Có thể vượt qua thế giới lớn<br /> lao của loài người không phải bằng cách tự xóa mình đi, mà bằng cách mở rộng<br /> bản sắc của chính mình”. Theo ý nghĩa ấy, Thạch Lam đã tạo đƣợc cho mình một<br /> phong cách rất riêng không lẫn với ai. Vì vậy, trong chƣơng trình phổ thông và đại<br /> 4<br /> <br /> học, Thạch Lam là một tên tuổi quen thuộc và quan trọng. Sau nhiều lần thay đổi<br /> chƣơng trình và chỉnh lí sách giáo khoa, vị trí của Thạch Lam vẫn đƣợc khẳng<br /> định. Do đó, việc nghiên cứu Thạch Lam có ý nghĩa thiết thực và bổ ích trong công<br /> tác giảng dạy.<br /> Một lí do không thể thiếu nữa đó là lòng yêu mến và ngƣỡng mộ của tác giả<br /> luận văn đối với sáng tác của nhà văn Thạch Lam.<br /> Từ những lí do trên, nên tôi đã chọn đề tài: Văn xuôi Thạch Lam dưới góc<br /> nhìn văn hóa với hi vọng sẽ đóng góp thêm một vài ý kiến để tiến tới có một cái<br /> nhìn tổng thể, toàn diện về sáng tác của Thạch Lam.<br /> 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu<br /> Thạch Lam là một cây bút tiêu biểu của Tự lực văn đoàn và là một trong<br /> những gƣơng mặt lớn của văn học Việt Nam giai đoạn 1930 - 1945. Những sáng<br /> tạo và đóng góp của ông rất có ý nghĩa đối với quá trình hiện đại hóa nền văn học<br /> nƣớc ta giai đoạn này. Vì vậy, Thạch Lam là một hiện tƣợng văn học đƣợc nghiên<br /> cứu sớm và rất nhiều. Các ý kiến đều đánh giá cao tài năng và giá trị văn chƣơng<br /> của ông. Nhà phê bình văn học Vũ Ngọc Phan đã phát biểu: “Thạch Lam có một<br /> ngòi bút lặng lẽ, điềm tĩnh vô cùng, ngòi bút tả tỉ mỉ những cái rất nhỏ và rất đẹp,<br /> những cảm tình, cảm giác con con nảy nở và biểu lộ ở đủ các hạng người mà ông<br /> tả một cách thật tinh vi” [57; tr570]. Còn Thế Lữ trong bài viết “Tính cách tạo tác<br /> của Thạch Lam” in trên tờ Thanh Nghị số 39 ra ngày 16/6/1943 đã nhận xét “cái<br /> kho tàng cuộc sống bên trong rất châu báu” [51; tr820]. Tác giả Nhớ rừng đã<br /> bằng sự tinh tế và nhạy cảm của một thi sĩ mà hiểu ngƣời bạn văn của mình. Ông<br /> nhìn thấy trong những tác phẩm của Thạch Lam có ánh sáng của một sự thực khác,<br /> đó là sự thực tâm hồn. Hay trong lời giới thiệu cuốn Thạch Lam truyện ngắn và<br /> tiểu luận , nhà văn Nguyễn Tuân đã khẳng định: “Nói đến Thạch Lam người ta nhớ<br /> đến truyện ngắn nhiều hơn truyện dài”.<br /> Tác giả Bùi Việt Thắng trong bài viết Người chắt chiu cái đẹp khẳng định:<br /> “Thạch Lam là người có ý thức chắt chiu và bảo tồn cái đẹp có giá trị văn hóa của<br /> cộng đồng dân tộc” [71; tr170]. Lê Dục Tú trong Quan niệm con người trong sáng<br /> 5<br /> <br />