Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Toán: Phát triển tư duy sáng tạo cho học sinh thông qua dạy học chủ đề Phép nhân và phép chia các đa thức – Đại số 8

Chia sẻ: Dilysstran Dilysstran | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là khả năng, mức độ và nghĩa trong việc phát triển tư duy sáng tạo cho học sinh trung học cơ sở thông qua việc thiết kế và dạy học chủ đề “Phép nhân và phép chia các đa thức. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Toán: Phát triển tư duy sáng tạo cho học sinh thông qua dạy học chủ đề Phép nhân và phép chia các đa thức – Đại số 8

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC LÊ THỊ NGA PHÁT TRIỂN TƢ DUY SÁNG TẠO CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “PHÉP NHÂN VÀ PHÉP CHIA CÁC ĐA THỨC’ – ĐẠI SỐ 8 LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM TOÁN HÀ NỘI – 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC LÊ THỊ NGA PHÁT TRIỂN TƢ DUY SÁNG TẠO CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “PHÉP NHÂN VÀ PHÉP CHIA CÁC ĐA THỨC’ – ĐẠI SỐ 8 LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM TOÁN CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN TOÁN Mã số: 60 14 01 11 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Đức Huy HÀ NỘI – 2015
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên trong Luận văn này, tác giả xin trân trọng cảm ơn các thầy giáo, cô giáo Trƣờng Đại học Giáo Dục - Đại học Quốc gia Hà Nội đã nhiệt tình giảng dạy, hết lòng giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu. Đặc biệt tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS Nguyễn Đức Huy - ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn và tận tình chỉ bảo tác giả trong quá trình nghiên cứu, thực hiện đề tài. Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo dạy Toán và các em học sinh Trƣờng THCS Kim Chung, Đông Anh, Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả trong quá trình thực hiện thực nghiệm sƣ phạm góp phần hoàn thành Luận văn. Xin chân thành cảm ơn tới gia đình, sự quan tâm giúp đỡ của bạn bè, đồng nghiệp, đã tạo điều kiện thuận lợi, tiếp sức để tôi hoàn thành Luận văn. Do khả năng và thời gian có hạn mặc dù đã cố gắng rất nhiều song bản Luận văn này chắc chắn không tránh khỏi sai sót. Tác giả rất mong tiếp tục nhận đƣợc sự chỉ dẫn, góp ý của các nhà khoa học, các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp. Xin trân trọng cảm ơn. Hà Nội, tháng 10 năm 2015 Tác giả Lê Thị Nga i
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ ĐC Đối chứng GV Giáo viên HĐ Hoạt động HPT Hệ phƣơng trình HS Học sinh NXB Nhà xuất bản PPDH Phƣơng pháp dạy học SGK Sách giáo khoa THCS Trung học cơ sở TN Thực nghiệm TDST Tƣ duy sáng tạo ii
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN...................................... 4 1.1. Các vấn đề chung về tƣ duy ....................................................................... 4 1.1.1. Khái niệm tƣ duy ..................................................................................... 4 1.1.2. Các giai đoạn của tƣ duy ......................................................................... 7 1.1.3. Các thao tác tƣ duy .................................................................................. 8 1.1.4. Những đặc điểm của tƣ duy .................................................................. 10 1.1.5. Phân loại tƣ duy..................................................................................... 11 1.2. Các vấn đề về tƣ duy sáng tạo.................................................................. 11 1.2.1. Tƣ duy sáng tạo ..................................................................................... 13 1.2.2. Các đặc trƣng cơ bản của tƣ duy sáng tạo ............................................ 14 1.3. Các vấn đề về năng lực tƣ duy sáng tạo ................................................... 17 1.3.1. Khái niệm năng lực tƣ duy sáng tạo ..................................................... 17 1.3.2. Một số biểu hiện năng lực tƣ duy sáng tạo của học sinh trung học cơ sở trong quá trình giải bài tập Toán học .............................................................. 17 1.4. Tiềm năng của chủ đề “Phép nhân và phép chia các đa thức“ trong việc phát triển tƣ duy sáng tạo cho học sinh .......................................................... 19 1.5. Thƣ̣c tra ̣ng da ̣y ho ̣c n ội dung về “Phép nhân và phép chia các đa thƣ́c” ở trƣờng THCS ................................................................................................... 20 Kết luận Chƣơng 1 .......................................................................................... 24 CHƢƠNG 2 MỘT SỐ GIẢI PHÁP GÓP PHẦN BỒI DƢỠ NG TƢ DUY SÁNG TẠO CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “PHÉP NHÂN VÀ PHÉP CHIA CÁC ĐA THƢ́C” - ĐẠI SỐ 8 ............... 25 2.1. Phƣơng hƣớng bồ i dƣỡng tƣ duy sáng ta ̣o cho ho ̣c sinh thông qua môn Toán ................................................................................................................. 25 iii
2.1.1. Chú trọng bồi dƣỡng những yếu tố cụ thể của tƣ duy sáng tạo thông qua viê ̣c xây dƣ̣ng và giảng da ̣y các bài tâ ̣p đƣơ ̣c biên soa ̣n theo mu ̣c đić h. ........ 25 2.1.2. Viê ̣c bồ i dƣỡng tƣ duy sáng ta ̣o cho ho ̣c sinh cầ n có sƣ̣ kế t hơ ̣p với các hoạt động trí tuệ khác và đặt trọng tâm vào việc rèn luyện khả năng phát hiện vấ n đề mới, khơi dâ ̣y nhƣ̃ng ý tƣởng mới ....................................................... 26 2.1.3. Bồ i dƣỡng tƣ duy sáng tạo là một quá trình lâu dài cần tiến hành trong tấ t cả các khâu của quá trin ̀ h da ̣y ho ̣c.............................................................. 28 2.2. Dạy học các bài toán chủ đề “Phép nhân và phép chia các đa thức” ở trƣờng THCS ................................................................................................... 28 2.2.1. Nội dung chƣơng “Phép nhân và phép chia các đa thƣ́c” ..................... 28 2.2.2. Mục tiêu dạy chủ đề phép nhân và phép chia đa thức .......................... 30 2.3. Một số giải pháp góp phần bồi dƣỡng tƣ duy sáng tạo cho học sinh qua dạy chủ đề “ Phép nhân và phép chia đa thức” ............................................... 32 2.3.1. Biện pháp 1: Rèn cho học sinh các phƣơng pháp phân tích đa thức thành nhân tử cơ bản ....................................................................................... 32 2.3.2. Biê ̣n pháp 2 : Khuyến khích học sinh tìm nhiều lời giải khác nhau cho một bài toán ..................................................................................................... 43 2.3.3. Biê ̣n pháp 3: Khai thác kết quả của một bài toán để giải quyết các bài toán khác ......................................................................................................... 49 2.3.4. Biê ̣n pháp 4: Rèn luyện khả năng phát triển bài toán, xây dựng bài toán mới từ bài toán đã cho ..................................................................................... 49 2.3.5. Biện pháp 5: Phát triển tƣ duy sáng tạo cho học sinh thông qua bài toán giải hệ phƣơng trình áp dụng phân tích đa thức thành nhân tử....................... 66 2.4. Thiết kế một số giáo án trong nội dung nhân và phép chia các đa thức ...... 49 Kết luận chƣơng 2 ........................................................................................... 49 CHƢƠNG 3 THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ................................................... 49 3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thƣ̣c nghiê ̣m sƣ phạm ................................... 49 3.1.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm ............................................................ 49 3.1.2. Nhiê ̣m vu ̣ thƣ̣c nghiê ̣m sƣ phạm ........................................................... 49 iv
3.2. Phƣơng pháp thƣ̣c nghiê ̣m sƣ phạm ......................................................... 49 3.3. Tổ chƣ́c và nô ̣i dung thƣ̣c nghiê ̣m sƣ phạm ............................................. 49 3.3.1. Tổ chƣ́c thƣ̣c nghiê ̣m sƣ phạm .............................................................. 49 3.3.2. Nô ̣i dung thƣ̣c nghiê ̣m sƣ phạm ............................................................ 49 3.4. Kết quả thực nghiệm ................................................................................ 49 3.4.1. Đánh giá định lƣợng .............................................................................. 49 3.4.2. Đánh giá định tính ................................................................................. 49 3.4.3. Ý kiến đánh giá của giáo viên và học sinh............................................ 49 Kết luận chƣơng 3 ........................................................................................... 49 KẾT LUẬN .................................................................................................... 49 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 49 PHỤ LỤC 109 v
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Hô ̣i nghi ̣lầ n thƣ́ 8, Ban Chấ p hành Trung ƣơng khoá XI đã ra Nghi ̣ quyế t số 29-NQ/TW với nô ̣i dung “Đ ổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa - hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”. Trong nô ̣i dung đề án “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” đƣơ ̣c Bô ̣ Giáo duc̣ và Đào ta ̣o xây dƣ̣ng và triǹ h Ban chấ p hành Trung ƣơng Đảng đã nêu ra trong mu ̣c tiêu cu ̣ thể đổ i mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông là : “ Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dƣỡng năng khiếu, định hƣớng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lƣợng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lí tƣởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kĩ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời.” Đất nƣớc ta đang trong quá trình h ội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng; sự phát triển nhanh chóng của khoa học và công ngh ệ, khoa học giáo dục và sƣ̣ cạnh tranh quyết liệt trên nhiều lĩnh vực giữa các quốc gia đòi hỏi giáo dục phải đổi mới. Cạnh tranh giữa các quốc gia hiện nay chủ yếu là cạnh tranh về nguồn nhân lực và v ề khoa học công nghệ. Chính vì vậy, nhiê ̣m vu ̣ của giáo dục Việt Nam trong giai đoạn hiện nay là phải tạo r a đƣơ ̣c nguồ n nhân lƣ̣c chấ t lƣơ ̣ng cao, có khả năng sáng tạo tốt trong công việc, giúp Việt Nam đứng vƣ̃ng trong quá trình hô ̣i nhâ ̣p và thƣ̣c hiê ̣n thành công nhiê ̣m vu ̣ đế n năm 2020, Viê ̣t Nam cơ bản trở thành nƣớc công nghiê ̣p. Mục tiêu da ̣y ho ̣c môn Toán ở trƣờng trung ho ̣c cơ sở là trang bi ̣cho học sinh những kiến thức phổ thông cơ bản , có hệ thống và tƣơng đối toàn diê ̣n nhằ m thƣ̣c hiê ̣n mu ̣c tiêu chung của giáo du ̣c phổ thông . Cùng với việc tạo điều kiện cho học sinh kiến tạo những tri thức và rèn luyện kỹ năng Toán 1
học cần thiết, môn Toán còn có tác du ̣ng phát triể n năng lƣ̣c trí tuê ̣ chung cho học sinh nhƣ phân tích, tổ ng hơ ̣p, so sánh, tƣơng tƣ̣ hoá , trƣ̀u tƣơ ̣ng hoá , khái quát hoá, …. Đặc biệt, thông qua da ̣y ho ̣c môn Toán ho ̣c sinh đƣơ ̣c bồ i dƣỡng và rèn luyện những đức tính , phẩ m chấ t của ngƣời lao đô ̣ng mới nhƣ tiń h cẩ n thâ ̣n, tính chính xác , tính kỷ luật , tính phê phán và hơn hết là phát triể n khả năng tƣ duy sáng ta ̣o cho ho ̣c sinh . Điề u này nhằ m giúp ho ̣c sinh có đƣơ ̣c sƣ̣ chuẩ n bi ̣tố t cho viê ̣c ho ̣c tâ ̣p tiế p ở bâ ̣c ho ̣c cao hơn hay đi vào cuô ̣c số ng . Các phẩm chất tƣ duy của học sinh đƣợc hình thành và rèn luy ện thông qua dạy học bộ môn Toán , là điều kiện để học sinh tiếp tục học tập các môn học khác trong nhà trƣờng. Nhƣ vậy trong quá trình dạy học với lƣợng kiến thức và thời gian đƣợc phân phối cho môn Toán bậc THCS, giáo viên phải xây dựng đƣợc các bài tập, bài giảng và phƣơng pháp giảng dạy phù hợp để có thể phát triển đƣợc tƣ duy sáng tạo cho học sinh. Trong chƣơng trình Toán bậc THCS thì kiến thức chƣơng “Phép nhân và phép chia các đa thức” là rất quan trọng có ứng dụng ở hầu hết các dạng toán nhƣng những tài liệu có tính hệ thống cho nội dung này còn rất đơn giản, thiếu thách thức để có thể phát triển đƣợc tƣ duy cho học sinh. Từ những lí do trên, đề tài đƣợc chọn là: Phát triển tư duy sáng tạo cho học sinh thông qua dạy học chủ đề “Phép nhân và phép chia các đa thức” – Đa ̣i số 8 2. Mục đích nghiên cứu Khả năng, mƣ́c đô ̣ và ý nghiã trong viê ̣c phát triể n tƣ duy sáng ta ̣o cho học sinh trung học cơ sở thông qua việc thiết kế và dạy học ch ủ đề “Phép nhân và phép chia các đa thức” 3. Nhiêm ̣ vu ̣ nghiên cƣ́u - Nghiên cƣ́u cơ sở lý luâ ̣n về tƣ duy , tƣ duy sáng ta ̣o ; các hình thức , thao tác và loa ̣i hình tƣ duy toán ho ̣c; một số yếu tố đặc trƣng của tƣ duy sáng tạo trong ho ̣c tâ ̣p bô ̣ môn toán ở ho ̣c sinh. 2
- Đề xuấ t mô ̣t số biê ̣n pháp cùng hê ̣ thố ng bài tâ ̣p nhằ m phát triể n tƣ duy sáng ta ̣o cho ho ̣c sinh lớp 8 trƣờng Trung ho ̣c cơ sở. - Thiế t kế giáo án (kế hoa ̣ch bài giảng ) mô ̣t số tiế t ho ̣c luyê ̣n tâ ̣p nh ằm phát triển tƣ duy sáng tạo cho học sinh. - Tiế n hành thƣ̣c nghiê ̣m sƣ pha ̣m nhằ m kiể m nghiê ̣m tiń h khả thi và hiê ̣u quả của các biê ̣n pháp, hê ̣ thố ng bài tâ ̣p và giáo án đã đề xuấ t. 4. Phạm vi nghiên cứu - Nghiên cƣ́u nô ̣i dung da ̣y ho ̣c về bà i chủ đề „Phép nhân và phép chia đa thức‟ nhằ m phát triể n tƣ duy sáng ta ̣o cho ho ̣c sinh lớp 8 trƣơng Trung ho ̣c cơ sở. - Thời gian nghiên cƣ́u : Học kỳ 2 năm ho ̣c 2013-2014 và năm học 2014-2015. - Đề tài đƣơ ̣c tiế n hành th ực nghiệm ta ̣i Trƣờ ng THCS Kim Chung, Đông Anh, Hà Nội. 5. Mẫu khảo sát Học sinh lớp 8B và 8C Trƣờng THCS Kim Chung, Đông Anh, Hà Nội, năm ho ̣c 2014-2015. 6. Câu hỏi nghiên cƣ́u Xây dƣ̣ng hê ̣ thố ng bài tâ ̣p trong ch ủ đề „Phép nhân và phép chia đa thức ‟ nhƣ thế nào thì có tác dụng rèn luyện và phát triển tƣ duy sáng tạo cho học sinh lớp 8 trung ho ̣c cơ sở? 7. Giả thuyết khoa học Bằ ng viê ̣c thiế t kế hê ̣ thố ng bài tâ ̣p trong ch ủ đề „Phép nhân và phép chia đa thức‟có chủ ý sƣ pha ̣m , kế t hợp với phƣơng pháp dạy học phù hợp sẽ có tác dụng tốt cho việc phát triển tƣ duy sáng tạo ở học sinh lớp 8 trƣờng Trung ho ̣c cơ sở. 8. Phƣơng pháp nghiên cƣ́u Để nghiên cƣ́u đề tài này , chúng tôi sử dụng sử dụng một số phƣơ ng pháp nghiên cứu sau: 3
TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Vũ Hữu Bình ( 2005), Nâng cao và phát triển toán 8. Nxb giáo dục. 2. NguyÔn H÷u Ch©u (1996), Trao ®æi vÒ d¹y häc to¸n nh»m n©ng cao tÝnh tÝch cùc trong ho¹t ®äng nhËn thøc cña häc sinh, TTKHGD sè 55. 3. Thiều Thị Hoa (2011), Bồi dưỡng tư duy sáng tạo cho học sinh khá giỏi bậc THPT qua khai thác bài tập giải phương trình lượng giác, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, ĐH Sƣ phạm Hà Nội. 4. Nguyễn Thái Hòe (2001), Rèn luyện tư duy qua việc giải bài tập toán . Nxb Giáo du ̣c, Hà Nội. 5. Nguyễn Bá Kim (2006), Phương pháp dạy học môn toán. Nxb Đa ̣i ho ̣c Sƣ pha ̣m Hà Nô ̣i. 6. Nguyễn Bá Kim, Vũ Dƣơng Thụy (2007), Phương pháp dạy học môn toán. Nxb Đa ̣i ho ̣c Sƣ pha ̣m. 7. Trầ n Luâ ̣n (1995), Phát triển tư duy sáng tạo cho học sinh thông qua hê ̣ thố ng bài tập toán. Nghiên cƣ́u giáo du ̣c. 8. Đỗ Ngọc Miên (2014), Phát triển một số yếu tố của tư duy sáng tạo cho học sinh tiểu học, Luận án tiến sĩ khoa học Giáo dục, Viện khoa học giáo dục Việt nam 9. Bùi Văn Nghị (2009), Vận dụng lý luận vào thực tiễn dạy học môn toán ở trường phổ thông. Nxb Đa ̣i ho ̣c Sƣ pha ̣m. 10. Phan Tro ̣ng Ngo ̣ (2005), Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường. Nxb Đại học Sƣ pha ̣m Hà Nô ̣i. 11. Trầ n Thúc Trin ̀ h (2003), Rèn luyện tư duy trong dạy học Toán . Viê ̣n Khoa ho ̣c Giáo du ̣c. 12. Đặng Quang Việt (2007), Rèn luyện tư duy sáng tạo thông qua xây dựng hệ thống bài tập Toán. 4
13. Viêṇ ngôn ngƣ̃ (2005), Từ điển Tiế ng Viê ̣t . Nxb Thành phố Hồ Chí Minh. 14. Trần Thúc Trình (2003), Rèn luyện tư duy trong dạy học toán. Viện Khoa học Giáo dục. 15. Nguyễn Quang Uẩn - Nguyễn Văn Lũy - Đinh Văn Vang (2012), Tâm lý học đại cương. NXB Đại học Sƣ Phạm, Hà Nội. 16. Đavƣđov (2000), Các dạng khái quát hóa trong dạy học. NXB Đại học Quốc Gia Hà Nội. 17. Nguyễn Bá Kim, Vƣơng Dƣơng Minh, Tôn Thân, (1998), Khuyến khích một số hoạt động trí tuệ của học sinh qua môn Toán ở trường THCS, NXB giáo dục. 18. Polya G. (1977), Sáng tạo Toán học, Sách dịch, NXB Giáo dục, Hà Nội. 19. Nguyễn Văn Thuận, (2004), Góp phần phát triển năng lực tư duy logic và sử dụng chính xác ngôn ngữ Toán học cho học sinh đầu cấp THPT trong dạy học đại số, Luận án tiến sĩ giáo dục học, Đại học Vinh, tr8. 20. Trung tâm từ điển học, (2008), Từ điển Tiếng Việt, NXB Đà Nẵng. 5