Tóm tắt luận văn Tiến sĩ Nghệ thuật Âm nhạc: Những thủ pháp sáng tác trong một số trường phái âm nhạc thế kỷ XX

Chia sẻ: Hieu Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST

Báo xấu

34
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận án tìm ra những đặc điểm tiêu biểu của các trường phái Âm nhạc trên thế giới cũng như những nét đặc trưng trong ngôn ngữ Âm nhạc của các nhạc sĩ Việt Nam; khẳng định Âm nhạc Việt Nam đã hình thành một khuynh hướng sáng tác riêng và khuynh hướng sáng tác này chịu ảnh hưởng qua lại của nhiều trường phái Âm nhạc trên thế giới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận văn Tiến sĩ Nghệ thuật Âm nhạc: Những thủ pháp sáng tác trong một số trường phái âm nhạc thế kỷ XX

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé v¨n hãa, thÓ thao vµ du lÞch Häc viÖn ©m nh¹c quèc gia ViÖt Nam -------------------- Ph¹m Ph−¬ng Hoa Nh÷ng thñ ph¸p s¸ng t¸c Trong mét sè tr−êng ph¸I ©m nh¹c thÕ kû XX Chuyªn ngµnh: Lý luËn ©m nh¹c M· sè: 62 21 01 01 Tãm t¾t LuËn ¸n tiÕn sÜ nghÖ thuËt ¢m nh¹c Hµ Néi - 2010
C«ng tr×nh ®−îc hoμn thμnh t¹i Häc viÖn ©m nh¹c quèc gia ViÖt Nam Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: GS.TS. Ph¹m Minh Khang Ph¶n biÖn 1: PGS. TS. NguyÔn ThÞ Nhung Ph¶n biÖn 2: PGS. TS. Ph¹m Tó H−¬ng Ph¶n biÖn 3: PGS. TS. Lª Toµn LuËn ¸n sÏ ®−îc b¶o vÖ tr−íc Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp Häc viÖn häp t¹i: Häc viÖn ¢m nh¹c Quèc gia ViÖt Nam, 77 phè Hµo Nam, Hµ Néi vµo håi 14h00, ngµy 27 th¸ng 08 n¨m 2010 Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i: * Th− viÖn Quèc gia * Th− viÖn Häc viÖn ¢m nh¹c Quèc gia ViÖt Nam
Danh môc nh÷ng c«ng tr×nh ®∙ c«ng bè liªn quan tíi luËn ¸n 1. Ph¹m Ph−¬ng Hoa (2007), “Ph¸c th¶o ©m nh¹c thÕ giíi thÕ kû XX”, T¹p chÝ V¨n hãa nghÖ thuËt , (9), (58-61). 2. Ph¹m Ph−¬ng Hoa (2007), “DiÖn m¹o nghÖ thuËt ©m nh¹c thÕ kû XX”, T¹p chÝ V¨n hãa nghÖ thuËt, (12), (38-44). 3. Ph¹m Ph−¬ng Hoa (2007), “Mét c¸i nh×n kh¸i qu¸t vÒ sù ph¸t triÓn ©m nh¹c thÕ kû XX”, T¹p chÝ ¢©m nh¹c ViÖt Nam (6, 7), (72-75). 4. Ph¹m Ph−¬ng Hoa (2009), “Gi¸o tr×nh lÞch sö ©m nh¹c thÕ giíi thÕ kû XX” (dïng cho ®µo t¹o bËc cao ®¼ng, ®¹i häc cña tr−êng §¹i häc V¨n hãa NghÖ thuËt Qu©n ®éi), NXB Qu©n ®éi nh©n d©n (108 trang). 5. Ph¹m Ph−¬ng Hoa (2010), “Nh÷ng ®æi míi trong ng«n ng÷ ©m nh¹c thÕ giíi”, T¹p chÝ V¨n hãa nghÖ thuËt, (3), (62-65).
1 Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña luËn ¸n ThÕ kû XX ®−îc coi lµ mét thêi kú chøa ®Çy biÕn ®éng s©u s¾c vÒ chÝnh trÞ x· héi vµ sù ¶nh h−ëng cña nã kh«ng cßn n»m trong giíi h¹n cña mét quèc gia hay mét ch©u lôc mµ ®· bao trïm gÇn nh− toµn thÕ giíi. C¸c cuéc chiÕn tranh ThÕ giíi lÇn thø nhÊt (1914-1918) vµ lÇn thø hai (1939-1945) ®· dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi s©u s¾c trong sù ph¸t triÓn cña x· héi, tõ ®ã n¶y sinh ra nh÷ng quan ®iÓm sèng kh¸c nhau. Chøc n¨ng cña nghÖ thuËt lµ ph¶n ¸nh hiÖn thùc cuéc sèng vµ nh÷ng thay ®æi nhanh chãng hiÖn thùc cuéc sèng ®ã ®· dÉn ®Õn sù ra ®êi cña c¸c khuynh h−íng s¸ng t¸c nghÖ thuËt kh¸c nhau. H¬n n÷a, thÕ kû XX còng ®· chøng kiÕn sù ph¸t triÓn mét c¸ch nhanh chãng cña khoa häc kü thuËt vµ nh÷ng ¶nh h−ëng lín lao, réng kh¾p cña nã trong ®êi sèng x· héi còng nh− nghÖ thuËt. ChØ trong mÊy thËp kû cña thÕ kû XX, lÞch sö ®· ghi nhËn sù ra ®êi cña rÊt nhiÒu tr−êng ph¸i ©m nh¹c víi nh÷ng quan ®iÓm s¸ng t¸c vµ quan ®iÓm thÈm mü kh¸c nhau. NÒn ©m nh¹c thÝnh phßng vµ giao h−ëng ViÖt Nam míi ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX. Tuy ra ®êi muén nh−ng c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam ®· biÕt tiÕp thu nh÷ng tinh hoa cña ©m nh¹c thÕ giíi kÕt hîp víi ©m nh¹c d©n gian cña d©n téc m×nh ®Ó t¹o dùng mét ng«n ng÷ ©m nh¹c mang nhiÒu nÐt ®Æc tr−ng riªng. Trong mÊy chôc n¨m qua, rÊt nhiÒu t¸c phÈm khÝ nh¹c ViÖt Nam ®· gãp phÇn kh«ng nhá trong viÖc kh¾c häa cuéc chiÕn ®Êu ngoan c−êng cña nh©n d©n ta chèng ®Õ quèc Mü còng nh− thÓ hiÖn ®−îc nh÷ng t©m t− nguyÖn väng cña nh©n d©n. MÆc dï nÒn ©m nh¹c giao h−ëng thÝnh phßng ViÖt Nam cßn rÊt non trÎ nh−ng ®· tõng b−íc tr−ëng thµnh ®i lªn vµ ®−îc c«ng chóng ®ãn nhËn, ®Æc biÖt ®· cã nh÷ng t¸c phÈm ®−îc giíi thiÖu ra n−íc ngoµi. VËy mµ tõ tr−íc tíi nay vÉn ch−a cã mét tµi liÖu hoÆc mét nghiªn cøu chÝnh thøc nµo nh×n nhËn sù h×nh thµnh ph¸t triÓn cña ©m nh¹c míi ViÖt Nam nh− mét khuynh h−íng s¸ng t¸c ©m nh¹c ë thÕ kû XX. XuÊt ph¸t tõ nhËn thøc vµ suy nghÜ trªn, víi nhu cÇu cÊp b¸ch cña t×nh h×nh nghiªn cøu hiÖn nay ®· th«i thóc chóng t«i chän viÕt LuËn ¸n tiÕn sÜ nghÖ thuËt ©m nh¹c víi ®Ò tµi “Nh÷ng thñ ph¸p s¸ng t¸c trong mét sè tr−êng ph¸i ©m nh¹c thÕ kû XX”. 2. LÞch sö vÊn ®Ò Chóng ta míi b−íc sang thÕ kû XXI ®−îc m−êi n¨m, do ®ã viÖc hÖ thèng l¹i vµ ph©n tÝch ®Çy ®ñ, chi tiÕt nh÷ng thñ ph¸p s¸ng t¸c ©m nh¹c thÕ kû XX trªn qui m« toµn thÕ giíi vÉn cßn lµ mét c«ng viÖc ®Çy th¸ch thøc. Trong toµn bé c¸c tµi liÖu chóng t«i ®· ®−îc tham kh¶o còng minh chøng cho nhËn ®Þnh trªn. §èi víi d¹ng tµi liÖu ®−îc coi lµ s¸ch gi¸o khoa lÞch sö ©m nh¹c trong nhiÒu tr−êng ®¹i häc ë trªn thÕ giíi th× cuèn A History of Western Music do Donald Jay Grout & Laude V. Palisca biªn so¹n (nhµ xuÊt b¶n W.W-Norton & company, 1988) lu«n ®−îc coi lµ sù lùa
2 chän hµng ®Çu vËy mµ còng chØ dµnh kho¶ng 80 (trang 807-885) trong tæng sè h¬n 1.000 trang ®Ó giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ sù ph¸t triÓn cña ©m nh¹c ë nöa ®Çu thÕ kû XX. Trong cuèn Music an Appreciation do Roger Kamien viÕt (nhµ xuÊt b¶n Mc Graw Hill, 1998) cã dµnh tíi h¬n mét tr¨m trang ®Ó giíi thiÖu vÒ ©m nh¹c thÕ kû XX. Trong cuèn nµy phÇn nöa ®Çu thÕ kû XX chØ ®Ò cËp ®Õn ba tr−êng ph¸i ©m nh¹c xuÊt hiÖn ë nöa ®Çu thÕ kû XX lµ Ên t−îng, t©n cæ ®iÓn vµ biÓu hiÖn cïng mét nh¹c sÜ tiªu biÓu cña mçi tr−êng ph¸i Êy. PhÇn nöa sau thÕ kû XX chØ giíi thiÖu kh¸i qu¸t mét sè khuynh h−íng ©m nh¹c ®· tån t¹i trong ®êi sèng ©m nh¹c ë ch©u ¢u vµ B¾c Mü vµ kh«ng ®Ò cËp chi tiÕt mét t¸c gi¶ cô thÓ nµo. Cuèn TrÝch gi¶ng ©m nh¹c thÕ kû XX (dïng cho häc sinh trung cÊp) cña Häc viÖn ¢m nh¹c quèc gia ViÖt Nam do t¸c gi¶ Tó Ngäc biªn so¹n (Nh¹c viÖn Hµ Néi xuÊt b¶n n¨m 1991) còng giíi thiÖu s¬ l−îc vÒ mét sè nh¹c sÜ ë nöa ®Çu thÕ kû XX kh«ng ®i s©u vµo ng«n ng÷ s¸ng t¸c vµ kh«ng ®Ò cËp ®Õn sù ra ®êi cña c¸c tr−êng ph¸i ©m nh¹c. §èi víi d¹ng tµi liÖu chuyªn kh¶o ©m nh¹c thÕ kû XX: Cuèn La musique du XXe siÌcle do Jean-Noel Von Der Weid biªn so¹n (nhµ xuÊt b¶n Hachette, 1997) ®−îc coi lµ tiªu biÓu. Trong cuèn s¸ch nµy t¸c gi¶ ®· tr×nh bµy ®an xen gi÷a c¸c phÇn giíi thiÖu ng«n ng÷ ©m nh¹c cña mét sè t¸c gi¶ cô thÓ víi sù ph¸t triÓn ©m nh¹c cña mét quèc gia chñ yÕu ë ch©u ¢u vµ B¾c Mü. VÊn ®Ò h×nh thµnh c¸c tr−êng ph¸i ©m nh¹c ë thÕ kû XX kh«ng ®−îc giíi thiÖu mét c¸ch hÖ thèng mµ ®−îc ®−a vµo ®an xen khi ®Ò cËp ®Õn ng«n ng÷ cña t¸c gi¶. Cuèn Music since 1945 do Elliot Schwartz & Daniel Godrey biªn so¹n (nhµ xuÊt b¶n Schirmer Books, 1992), chØ giíi thiÖu mét sè bót ph¸p ©m nh¹c ra ®êi tõ sau n¨m 1945 nh−ng còng kh«ng qui tô theo c¸c thñ ph¸p s¸ng t¸c cña tõng tr−êng ph¸i. Cuèn Trajectoire de la musique au XXe siÌcle cña t¸c gi¶ Marie-Claire Mussat (nhµ xuÊt b¶n Klincksieck, 2002) l¹i ®−îc tr×nh bµy d−íi d¹ng tr¶ lêi c¸c c©u hái ng¾n vÒ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ©m nh¹c thÕ kû XX. §èi víi phÇn ©m nh¹c ViÖt Nam th× cuèn L−îc sö ©m nh¹c ViÖt Nam cña t¸c gi¶ Thôy Loan (do Nh¹c viÖn Hµ Néi, Nhµ xuÊt b¶n ¢m nh¹c, 1993) ®· ®−a ra mét bøc tranh toµn c¶nh vÒ nÒn ©m nh¹c n−íc nhµ tõ khi h×nh thµnh cho tíi ngµy nay. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ©m nh¹c thÝnh phßng vµ giao h−ëng ViÖt nam chØ ®−îc ®−a vµo mét c¸ch kh¸i qu¸t trong ba trang (113-116). Cuèn ¢m nh¹c míi ViÖt Nam tiÕn tr×nh vµ thµnh tùu cña nhãm t¸c gi¶ Tó Ngäc, NguyÔn ThÞ Nhung, Vò Tù L©n, NguyÔn Ngäc O¸nh, Th¸i Phiªn (do ViÖn ¢m nh¹c xuÊt b¶n n¨m 2000) ®Ò cËp ®Õn sù ph¸t triÓn ©m nh¹c ViÖt Nam d−íi d¹ng chuyªn luËn, mang tÝnh hÖ thèng trong viÖc ®¸nh gi¸ c¶ mét qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nÒn ©m nh¹c míi ViÖt Nam tr¶i dµi gÇn nh− toµn bé thÕ kû XX, phÇn ©m nh¹c giao h−ëng vµ thÝnh phßng lµ mét trong nh÷ng thÓ lo¹i n»m trong tæng thÓ ®ã (nã chØ gåm kho¶ng 80 trong tæng sè 999 trang cña cuèn
3 s¸ch). Tuy nhiªn phÇn nµy sÏ lµ nh©n tè c¬ b¶n lµm tiÒn ®Ò cho cuèn ¢m nh¹c thÝnh phßng-giao h−ëng ViÖt Nam sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn-t¸c phÈm. Cuèn ¢m nh¹c thÝnh phßng-giao h−ëng ViÖt Nam sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn-t¸c phÈm-t¸c gi¶ cña PGS.TS NguyÔn ThÞ Nhung (do ViÖn ¢m nh¹c xuÊt b¶n n¨m 2001) ®−îc coi lµ mét cuèn gÇn nhÊt víi ®Ò tµi cña luËn ¸n. Cuèn s¸ch ®· ®Ò cËp kh¸ ®Çy ®ñ c¸c t¸c phÈm ©m nh¹c thÝnh phßng vµ giao h−ëng tõ gãc ®é h×nh thøc, thÓ lo¹i vµ néi dung ®Ó tõ ®ã kh¼ng ®Þnh sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÓ lo¹i ©m nh¹c nµy. Trong ch−¬ng III cña cuèn s¸ch, PGS.TS NguyÔn ThÞ Nhung ®· ®−a ra mét vµi nÐt ®Æc tr−ng cña ©m nh¹c thÝnh phßng-giao h−ëng ViÖt Nam. §©y lµ ®iÓm mÊu chèt ®Ó ra ®êi c«ng tr×nh tiÕp theo ¢m nh¹c ViÖt Nam, t¸c gi¶, t¸c phÈm vµ lµ c¬ së ®Ó ph¸t triÓn c¸c luËn v¨n, luËn ¸n vÒ ®Ò tµi khÝ nh¹c ViÖt Nam. Bèn tËp ¢m nh¹c ViÖt Nam, t¸c gi¶, t¸c phÈm cña nhiÒu t¸c gi¶ nh− NguyÔn ThÞ Nhung, Ph¹m Tó H−¬ng, Lª Toµn, NguyÔn ThÞ Minh Ch©u (do ViÖn ¢m nh¹c xuÊt b¶n trong c¸c n¨m 2006, 2007) l¹i ®i s©u vµo viÖc giíi thiÖu ch©n dung tõng t¸c gi¶ tiªu biÓu trong nÒn ©m nh¹c ViÖt Nam nãi chung vµ cã ®iÓm c¸c t¸c phÈm khÝ nh¹c nÕu t¸c gi¶ ®ã cã s¸ng t¸c. Ngoµi c¸c tµi liÖu ®· ®−îc xuÊt b¶n th× cã mét sè luËn v¨n, luËn ¸n chuyªn ngµnh lý luËn ©m nh¹c còng ®· ®Ò cËp ®Õn mét sè khÝa c¹nh liªn quan ®Õn ®Ò tµi luËn ¸n vµ ®Òu trë thµnh nguån t− liÖu quÝ gióp chóng t«i rÊt nhiÒu trong qu¸ tr×nh hoµn thµnh b¶n luËn ¸n nµy. 3. Môc ®Ých nghiªn cøu Môc ®Ých nghiªn cøu chÝnh cña luËn ¸n lµ t×m ra nh÷ng ®Æc ®iÓm tiªu biÓu cña c¸c tr−êng ph¸i ©m nh¹c trªn thÕ giíi còng nh− nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng trong ng«n ng÷ ©m nh¹c cña c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam ®Ó tõ ®ã cã thÓ kh¼ng ®Þnh ©m nh¹c ViÖt Nam ®· h×nh thµnh mét khuynh h−íng s¸ng t¸c riªng vµ khuynh h−íng s¸ng t¸c nµy chÞu ¶nh h−ëng qua l¹i cña nhiÒu tr−êng ph¸i ©m nh¹c trªn thÕ giíi. 4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu §èi t−îng nghiªn cøu cña luËn ¸n chØ nghiªn cøu nh÷ng t¸c phÈm næi tiÕng cña c¸c tr−êng ph¸i ©m nh¹c tiªu biÓu trªn thÕ giíi. §èi víi phÇn ©m nh¹c ViÖt Nam chóng t«i chØ nghiªn cøu nh÷ng t¸c phÈm thuéc thÓ lo¹i thÝnh phßng vµ giao h−ëng viÕt cho c¸c nh¹c cô ph−¬ng T©y diÔn tÊu. Ph¹m vi nghiªn cøu do ®Ò tµi cña luËn ¸n rÊt réng nªn chóng t«i chØ nghiªn cøu nh÷ng khÝa c¹nh sÏ cã ¶nh h−ëng nhiÒu tíi thñ ph¸p s¸ng t¸c khÝ nh¹c. V× vËy luËn ¸n sÏ kh«ng ®i s©u vµo vÊn ®Ò cÊu tróc, phèi khÝ… trong ©m nh¹c thÕ kû XX. §èi víi phÇn ©m nh¹c ViÖt Nam, ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn ¸n lµ nh÷ng t¸c phÈm ®−îc viÕt trong kho¶ng thêi gian tõ nh÷ng n¨m 1960 ®Õn nh÷ng n¨m 1990. Do khèi l−îng t¸c phÈm rÊt ®å sé nªn khi cÇn ®Ó ®−a ra ph©n tÝch, chøng minh cho c¸c luËn ®iÓm cña b¶n luËn ¸n, chóng t«i chØ chän nh÷ng t¸c phÈm ®· ®−îc c«ng bè trªn c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i
4 chóng hoÆc ®· ®−îc dµn dùng, tr×nh diÔn vµ ®¹t c¸c gi¶i th−ëng trong c¸c kú thi khÝ nh¹c toµn quèc hoÆc quèc tÕ. H¬n n÷a luËn ¸n còng chØ giíi h¹n ph©n tÝch nh÷ng t¸c phÈm cña c¸c nh¹c sÜ ë ViÖt Nam vµ mang quèc tÞch ViÖt Nam. Nh÷ng s¸ng t¸c cña c¸c nh¹c sÜ ViÖt kiÒu kh«ng thuéc ®èi t−îng cña b¶n luËn ¸n nµy. 5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Ph−¬ng ph¸p luËn §Ò tµi ®−îc tr×nh bµy theo ph−¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö. PhÇn lín néi dung sö dông ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch, so s¸nh, quy n¹p vµ tæng hîp ; nªu c¸c dÉn chøng, c¸c tµi liÖu lÞch sö, c¸c vÝ dô b¶n phæ minh häa ®Ó ®i ®Õn kÕt luËn, tæng hîp c¸c vÊn ®Ò ®−îc nªu. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, t¸c gi¶ luËn ¸n ®· tham kh¶o, nghiªn cøu nhiÒu c«ng tr×nh, bµi viÕt cña c¸c nh¹c sÜ, nhµ nghiªn cøu ®ång thêi trùc tiÕp gi¶ng d¹y phÇn ©m nh¹c thÕ kû XX cña thÕ giíi cho häc sinh trung cÊp vµ sinh viªn ®¹i häc cña Häc viÖn ©m nh¹c quèc gia ViÖt Nam. 6. §ãng gãp cña luËn ¸n §©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Çu tiªn ë ViÖt Nam mang tÝnh chÊt tæng qu¸t vµ hÖ thèng hãa nh÷ng thñ ph¸p s¸ng t¸c ©m nh¹c thÕ kû XX. LuËn ¸n lµ mét ®Ò tµi thuéc lÜnh vùc lÞch sö ©m nh¹c. Nh÷ng nghiªn cøu cña luËn ¸n cã thÓ rót ra kÕt luËn: - Quan niÖm nÒn ©m nh¹c thÝnh phßng vµ giao h−ëng ViÖt Nam d−íi gãc ®é lµ mét khuynh h−íng s¸ng t¸c xuÊt hiÖn ë thÕ kû XX trªn thÕ giíi lµ mét c¸ch nh×n míi. Sù hiÖn diÖn cña khÝ nh¹c ViÖt Nam lµ hÖ qu¶ tÊt yÕu cña c¶ mét qu¸ tr×nh tiÕp biÕn v¨n hãa dùa trªn c¬ së tÇng nÒn truyÒn thèng v¨n hãa d©n téc ViÖt Nam. - LuËn ¸n hy väng sÏ cã mét ®ãng gãp nhá trong c¸ch ph©n tÝch c¸c t¸c phÈm khÝ nh¹c ®−¬ng ®¹i ViÖt Nam. §ã lµ c¸ch nh×n toµn diÖn, bao qu¸t trong mèi liªn hÖ gi÷a lÞch sö, quan ®iÓm s¸ng t¸c, quan ®iÓm thÈm mü ®Ó hiÓu vµ ph©n tÝch t¸c phÈm s©u h¬n. - Chóng t«i hy väng sau khi b¶n luËn ¸n nµy ®−îc c«ng nhËn sÏ lµ c¬ së ®Ó bæ sung vµo gi¸o tr×nh gi¶ng d¹y m«n lÞch sö ©m nh¹c thÕ kû XX cña Häc viÖn ©m nh¹c quèc gia ViÖt Nam. 7. Bè côc cña luËn ¸n Ngoµi phÇn më ®Çu (7 trang), phÇn kÕt luËn (06 trang), tµi liÖu tham kh¶o (7 trang), phô lôc (91 trang), néi dung luËn ¸n gåm 3 ch- −¬ng: Ch−¬ng 1: Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh÷ng khuynh h−íng ©m nh¹c trong bèi c¶nh lÞch sö thÕ kû XX. Ch−¬ng 2: Nh÷ng ®æi míi trong ng«n ng÷ ©m nh¹c thÕ giíi ë thÕ kû XX. Ch−¬ng 3: §Æc ®iÓm ng«n ng÷ ©m nh¹c trong t¸c phÈm khÝ nh¹c cña c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam.
5 Ch−¬ng 1 Sù h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn c¸c khuynh h−íng ©m nh¹c trong bèi c¶nh lÞch sö thÕ kû XX Néi dung ch−¬ng 1 giíi thiÖu nh÷ng sù kiÖn lÞch sö còng nh− khoa häc kü thuËt cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp tíi viÖc h×nh thµnh c¸c tr−êng ph¸i ©m nh¹c. 1.1. Nh÷ng sù kiÖn cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp tíi sù ph¸t triÓn cña ©m nh¹c thÕ kû XX 1.1.1 Nh÷ng sù kiÖn chÝnh trÞ x∙ héi Sù kiÖn thø nhÊt : cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt (1914- 1918). §©y lµ mét trong nh÷ng cuéc chiÕn tranh cã qui m« lín nhÊt trong lÞch sö nh©n lo¹i cho ®Õn thêi ®iÓm Êy. HËu qu¶ t¹o ra mét t©m lý h·i hïng cho c¶ ch©u ¢u, lµm mÊt ®i vai trß l·nh ®¹o v¨n minh nh©n lo¹i mµ nã ®· ®¶m ®−¬ng trong h¬n 300 n¨m qua vµ dÇn chuyÓn vai trß ®ã sang cho B¾c Mü. Sù kiÖn thø hai, th¾ng lîi cña C¸ch m¹ng th¸ng m−êi Nga vÜ ®¹i (1917), nã ®−îc coi lµ mét b−íc ngoÆt lÞch sö cña mét chÕ ®é x· héi míi, gióp c¸c n−íc thuéc ®Þa ®øng lªn ®Êu tranh giµnh tù do vµ lµm thay ®æi b¶n ®å chÝnh trÞ toµn thÕ giíi trong ®ã cã ViÖt Nam. Sù kiÖn chÝnh trÞ thø ba, sù ra ®êi cña Liªn bang Céng hßa x· héi chñ nghÜa X« viÕt (30 - 12 - 1922, nã sÏ chÝnh thøc tan r· vµ sôp ®æ vµo ngµy 25 th¸ng 12 n¨m 1989). Liªn X« lµ nhµ n−íc ®Çu tiªn trªn thÕ giíi x©y dùng Chñ nghÜa Céng s¶n cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn tiÕn tr×nh lÞch sö cña thÕ giíi. Sù kiÖn thø t−, cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai (1939 - 1945), mét cuéc chiÕn réng lín víi nh÷ng cuéc th¶m s¸t giÕt ng−êi hµng lo¹t cña ph¸t xÝt §øc dÉn ®Õn c¸c lµn sãng di d©n sang B¾c Mü cña nhiÒu nhµ khoa häc, trong ®ã cã c¶ nh÷ng nh¹c sÜ, nghÖ sÜ tµi ba. Còng cã thÓ coi ®©y lµ mét lý do khiÕn n−íc Mü trë thµnh mét trong nh÷ng c−êng quèc trªn nhiÒu ph−¬ng diÖn ë thÕ kû XX. Sù kiÖn thø n¨m, viÖc h×nh thµnh hai hÖ thèng t− b¶n chñ nghÜa vµ chñ nghÜa x· héi sau khi kÕt thóc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai. Hai hÖ thèng nµy lu«n cã sù m©u thuÉn t− t−ëng, chÝnh trÞ dÉn ®Õn ChiÕn tranh l¹nh. 1.1.2. Nh÷ng sù kiÖn khoa häc kü thuËt N¨m 1928 Famsworth ®· chÕ t¹o ra chiÕc tivi ®Çu tiªn gióp cho viÖc truyÒn b¸ th«ng tin réng. N¨m 1943 m¸y tÝnh c¬ häc ra ®êi sÏ hé trî kh«ng nhá cho ng−êi s¸ng t¸c ©m nh¹c. N¨m 1948 ra ®êi ®Üa nh¹c 33 1/3 vßng do h·ng ®Üa Columbia s¸ng chÕ ®· më ra mét thÞ tr−êng ©m nh¹c réng lín. N¨m 1955 ra ®êi trung t©m tæng hîp ©m thanh (RCA) ë New York ®Ó ®−a ra nh÷ng mÉu ©m thanh míi.
6 N¨m 1958 b¾t ®Çu cã thu thanh ©m thanh næi. N¨m 1983 b¾t ®Çu cã thÞ tr−êng ®Üa CD cã vai trß quan träng ®èi víi chÊt l−îng ©m thanh. N¨m 1989 cuéc c¸ch m¹ng sö dông Internet ®· gãp phÇn truyÒn th«ng nhanh trªn ph¹m vi toµn cÇu. 1.2. Sù h×nh thµnh c¸c tr−êng ph¸i ©m nh¹c tiªu biÓu trªn thÕ giíi 1.2.1. ¢m nh¹c Ên t−îng (impressionisme) XuÊt hiÖn trong héi häa vµo cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX ë Ph¸p. Sau héi häa ®ã lµ th¬ ca vµ cuèi cïng lµ ©m nh¹c. §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña ng«n ng÷ ©m nh¹c Ên t−îng chÝnh lµ sù miªu t¶ h×nh ¶nh víi nh÷ng ®−êng nÐt nhße mê, sö dông mÇu s¾c tinh tÕ vµ hay ®Ò cËp ®Õn nh÷ng c¶m xóc tho¶ng qua. ¢m nh¹c Ên t−îng hay khai th¸c chÊt liÖu ©m nh¹c ph−¬ng §«ng vµ ®Æc biÖt lµ chñ ®Ò vÒ sãng n−íc. T¸c gi¶ tiªu biÓu: Debussy vµ Ravel. 1.2.2. ¢m nh¹c biÓu hiÖn (expressionisme) Ra ®êi ®Çu thÕ kû XX trong héi ho¹ cña §øc-¸o. TiÕp sau ®ã lµ trong kiÕn tróc råi ®Õn v¨n häc, s©n khÊu, ®iÖn ¶nh vµ ©m nh¹c. Chñ nghÜa biÓu hiÖn h−íng tíi nh÷ng vÊn ®Ò bªn trong nh− t©m lý, t×nh c¶m cña con ng−êi ®Æc biÖt lµ t©m tr¹ng cña ng−êi nghÖ sÜ víi nh÷ng c¶m xóc c¸u giËn, c¨ng th¼ng ¸m ¶nh bëi bãng ma cña cuéc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt. Sù ph¸t triÓn cña ©m nh¹c biÓu hiÖn ®−îc chia thµnh ba giai ®o¹n: - Giai ®o¹n thø nhÊt: tiÕp tôc sö dông hoµ ©m cña ©m nh¹c l·ng m¹n nh−ng mang nh÷ng c¶m xóc vµ tr¹ng th¸i t©m lý cña cuéc sèng thÕ kû XX. - Giai ®o¹n thø hai: cã xu h−íng ph¸ ®iÖu tÝnh vµ sö dông tinh tÕ chÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian. - Giai ®o¹n thø ba: sö dông ©m nh¹c atonal. T¸c gi¶ tiªu biÓu lµ Scriabin, Schoenberg, Bartok, Zemlinsky, 1.2.3. ¢m nh¹c vÞ lai (Futurisme) XuÊt hiÖn tr−íc chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt t¹i Italia trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc: v¨n häc, héi ho¹, kiÕn tróc vµ ©m nh¹c. Chñ ®Ò chÝnh lµ ca ngîi nh÷ng thµnh qu¶ ®¸ng kh©m phôc cña c«ng cuéc hiÖn ®¹i ho¸. T¸c gi¶ tiªu biÓu Pratella, Russolo, Janacek. 1.2.4. ¢m nh¹c cæ ®iÓn míi (NÐo-classisme) XuÊt hiÖn trong c¸c lÜnh vùc nh− héi häa, ®iªu kh¾c, kiÕn tróc vµ v¨n häc kho¶ng tõ n¨m 1750 ®Õn 1830. Kho¶ng tõ gi÷a nh÷ng n¨m 1920 ®Õn 1939 míi ph¸t triÓn m¹nh trong lÜnh vùc ©m nh¹c. ThuËt ng÷ cæ ®iÓn (classique) ë ®©y ®−îc hiÓu trong mét nghÜa réng ®ã lµ sù quay trë l¹i vÎ ®Ñp lý t−ëng ®−îc coi lµ chuÈn mùc trong ©m nh¹c cña c¸c thêi kú tr−íc kÕt hîp víi ý t−ëng riªng cña t¸c gi¶. Nh¹c sÜ tiªu biÓu lµ Ravel, Stravinsky vµ c¸c nh¹c sÜ thuéc nhãm 6 ng−êi cña Ph¸p. 1.2.5. ¢m nh¹c hiÖn thùc XHCN Chñ nghÜa hiÖn thùc XHCN ra ®êi ë liªn bang X« ViÕt. Khëi ®Çu lµ héi häa råi ®Õn v¨n häc vµ cuèi cïng lµ ©m nh¹c. §Ò tµi th−êng
7 miªu t¶ ch©n thËt cuéc sèng trong sù h×nh thµnh, vËn ®éng, ph¸t triÓn cña lÞch sö c¸ch m¹ng, cã t¸c dông tÝch cùc khÝch lÖ x· héi tiÕn lªn. Nh¹c sÜ tiªu biÓu Mossolov, Chostakovitch, Prokofiev. 1.2.6. ¢m nh¹c 12 ©m (dodÐcaphononisme) Lµ mét kü thuËt s¸ng t¸c trªn 12 ©m thuéc hÖ thèng h×nh thøc cña ©m nh¹c atonal. Mét t¸c phÈm lu«n chØ ®−îc s¸ng t¸c tèi ®a trong 12 ©m thuéc hÖ thèng chromatique víi nguyªn t¾c c¬ b¶n lµ mçi nèt chØ xuÊt hiÖn mét lÇn. Ngoµi viÖc sö dông hµng ©m nguyªn thÓ cßn cã thÓ dïng d¹ng ®i giËt lïi hµng ©m tõ cuèi lªn ®Çu, d¹ng soi g−¬ng vµ d¹ng ®i giËt lïi kÕt hîp víi soi g−¬ng. Mçi chiÒu cña hµng ©m nµy ®Òu cã thÓ ®−îc chuyÓn dÞch tèi ®a lµ 12 lÇn vµ tæng sè lÇn chuyÓn dÞch cña c¶ bèn chiÒu tõ mét hµng ©m lµ: 479 001 600. T¸c gi¶ tiªu biÓu lµ Schoenberg, Berg vµ Webern. Trªn c¬ së ©m nh¹c dodÐcaphone, kho¶ng tõ cuèi n¨m 1940, kü thuËt s¸ng t¸c serie toµn phÇn b¾t ®Çu ph¸t triÓn. Cã ba nhãm dïng serie toµn phÇn ®ã lµ Milton Bablilt (häc trß Schoenberg) ®¹i diÖn cho nhãm Mü, Messiaen, Boulez ®¹i diÖn cho nhãm Ph¸p vµ Karlheinz Stockhausen ®¹i diÖn cho nhãm §øc. 1.2.7. ¢m nh¹c tiªn phong (Avant-gardiste) ThuËt ng÷ tiªn phong ®−îc dïng tõ thÕ kû XIX ®Ó chØ nh÷ng nhµ v¨n hãa, nh÷ng nghÖ sÜ cã ý t−ëng míi trong lÜnh vùc s¸ng t¸c cña m×nh. Trong ©m nh¹c còng tån t¹i mét khuynh h−íng s¸ng t¸c ph¸ bá hoµn toµn nh÷ng quan niÖm theo kiÓu truyÒn thèng. Tiªu biÓu lµ ©m nh¹c aleatoire víi ®¹i diÖn lµ John Cage. 1.2.8. ¢m nh¹c ViÖt Nam Sù ra ®êi cña nÒn ©m nh¹c thÝnh phßng vµ giao h−ëng ViÖt Nam cã thÓ ®−îc tÝnh tõ cuèi nh÷ng n¨m 50, ®Çu nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX. Quan ®iÓm s¸ng t¸c cña c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam theo khuynh h−íng hiÖn thùc XHCN víi môc tiªu c¬ b¶n lµ ca ngîi vÎ ®Ñp quª h−¬ng, ®Êt n−íc còng nh− cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc. Ph−¬ng ph¸p s¸ng t¸c lu«n kÕ thõa nh÷ng tinh hoa ©m nh¹c thÕ giíi kÕt hîp víi nh÷ng nÐt riªng cña ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam ®Ó t¹o ra mét ng«n ng÷ ©m nh¹c ®Æc tr−ng. Ch−¬ng 2 Nh÷ng ®æi míi trong ng«n ng÷ ©m nh¹c thÕ giíi thÕ kû XX 2.1. §iÖu thøc 2.1.1. Sù chuyÓn dÞch tõ ©m nh¹c cã ®iÖu tÝnh (tonalitÐ) ®Õn ©m nh¹c kh«ng ®iÖu tÝnh (atonalitÐ) 2.1.1.1 Gi¶m søc hót ®iÖu tÝnh :
8 §Çu thÕ kû XX b¾t ®Çu h×nh thµnh c¸c khuynh h−íng tho¸t ra khái ¶nh h−ëng cña ©m nh¹c cã ®iÖu tÝnh víi nhiÒu ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau : - Sö dông ®iÖu thøc cæ. §Æc ®iÓm chung cña c¸c ®iÖu thøc cæ lµ vai trß cña ©m chñ chØ mang tÝnh chÊt t−¬ng ®èi vµ søc hót gi÷a c¸c ©m còng kh«ng qu¸ râ rµng. Cã ba ph−¬ng ph¸p sö dông: dïng hoµn toµn ®iÖu thøc cæ, sö dông ®ång thêi gi÷a mét ®iÖu tr−ëng hoÆc thø víi mét ®iÖu thøc trung cæ hoÆc sö dông ®an xen gi÷a mét ®iÖu tr−ëng hoÆc thø víi mét ®iÖu thøc cæ. - Dïng kÕt hîp gi÷a mét ®iÖu tr−ëng hoÆc thø víi mét d¹ng gam ngò cung. §Æc tr−ng c¬ b¶n cña c¸c d¹ng gam ngò cung còng gièng víi c¸c ®iÖu thøc cæ lµ ©m chñ chØ mang tÝnh chÊt t−¬ng ®èi. Khi khai th¸c c¸c d¹ng gam ngò cung kÕt hîp víi ®iÖu tr−ëng hoÆc thø còng dÉn ®Õn mét hiÖu qu¶ lµ lµm gi¶m vai trß chñ ©m. - Dïng ®ång thêi hai ®iÖu tÝnh tr−ëng hoÆc thø theo chiÒu däc (bitonal) - Sö dông ®iÖu tr−ëng hoÆc thø nh−ng giai ®iÖu ®−îc x©y dùng tõ nh÷ng bËc phô ngay ë ®iÓm khëi ®Çu vµ ë ®iÓm kÕt - Sö dông chromatique dµy ®Æc 2.1.1.2. Sö dông c¸c d¹ng ®iÖu thøc kh¸c - Dïng ®iÖu thøc toµn cung. - C¸c ®iÖu thøc chuyÓn dÞch cã giíi h¹n (modes µ transpositions limitÐes) gåm cã 7 ®iÖu thøc vµ do Messiean s¸ng t¹o ra. - Sö dông ®iÖu thøc d©n gian. 2.1.2. Tõ bá hÖ thèng ©m nh¹c cã søc hót §−îc ph¸t triÓn qua ba giai ®o¹n: - ¢m nh¹c kh«ng cã ®iÖu tÝnh (atonalitÐ) lµ lo¹i ©m nh¹c kh«ng cã søc hót hay nãi c¸ch kh¸c lµ gi¸ trÞ cña c¸c ©m ngang nhau. - ¢m nh¹c dodecaphone. Ngoµi c¸ch sö dông th«ng th−êng ®· giíi thiÖu ë ch−¬ng 1 th× c¸c nh¹c sÜ cßn sö dông d¹ng serie ho¸n vÞ, serie gèi ®Çu, serie cã tÝnh chÊt ®èi xøng… §Ó dÔ dµng trong viÖc ph©n tÝch t¸c phÈm viÕt theo kü thuËt s¸ng t¸c trªn 12 ©m, gi¸o s− m«n ph©n tÝch ©m nh¹c Paul Cadrin ®· sö dông b¶ng to¸n ma trËn gióp cho viÖc nhËn d¹ng nhanh nhÊt bèn chiÒu cña hµng ©m. - ¢m nh¹c serie toµn phÇn (serielisme intÐgral). Mét t¸c phÈm viÕt theo bót ph¸p serie toµn phÇn th−êng sö dông tõ hai nh©n tè serie trë lªn. Nh− vËy ngoµi serie cao ®é, nh÷ng t¸c phÈm viÕt theo bót ph¸p nµy cã thÓ sö dông c¸c serie nh− tr−êng ®é, c−êng ®é, ©m s¾c, kÕt cÊu, dÊu lÆng vµ thËm chÝ c¶ biªn chÕ còng nh− c¸ch s¾p xÕp vÞ trÝ ngåi cña nh¹c c«ng.
9 2.2. Hßa ©m 2.2.1. Sö dông c¸c hîp ©m nghÞch NÐt ®iÓn h×nh cña hßa ©m thÕ kû XX lµ sö dông c¸c hîp ©m nghÞch kh«ng chuÈn bÞ vµ kh«ng gi¶i quyÕt. H¬n n÷a c¸c hîp ©m b¶y, chÝn, m−êi mét cã thÓ xuÊt hiÖn trªn tÊt c¶ c¸c bËc. 2.2.2. Sö dông c¸c hîp ©m nghÞch d−íi d¹ng thªm hoÆc bít ©m Cã thÓ sö dông mét hîp ©m chÝn thiÕu ©m b¶y nh−ng l¹i thªm ©m s¸u, hîp ©m m−êi mét thiÕu ©m chÝn nh−ng l¹i thªm ©m s¸u, hîp ©m m−êi mét thiÕu ©m b¶y vµ ©m chÝn, hîp ©m chÝn thiÕu ©m ba. 2.2.3. Sö dông chång hîp ©m §Çu thÕ kû XX chóng ta còng ghi nhËn viÖc sö dông c¸c hîp ©m cã thÓ gåm tíi 5, 6, 7 ©m dÉn ®Õn sù ®a chøc n¨ng cña hîp ©m vµ sù nhße mê dÇn tÝnh c«ng n¨ng. ViÖc sö dông s¸u ©m ®−îc lÞch sö hßa ©m ghi nhËn b»ng mét “hßa ©m b¶n lÒ” thèng trÞ trong ©m nh¹c cña Scriabin b¾t 1910. 2.2.4. Sö dông chång qu∙ng Hindemith ®· tù ®Æt ra mét ph−¬ng ph¸p sö dông hßa ©m míi gäi lµ “hoµ ©m c«ng n¨ng”. §iÓm ®æi míi cña nã lµ tiÕn tr×nh ®ã ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸c chång ©m chø kh«ng ph¶i lµ hîp ©m, cã nghÜa lµ ©m nh¹c khëi ®Çu b»ng mét chång ©m ©m thuËn vµ nã ®−îc ph¸t triÓn dÉn tíi rÊt c¨ng th¼ng, sau ®ã ®−îc gi¶i quyÕt ngay lËp tøc hoÆc tõ tõ cho ®Õn khi trë l¹i chång ©m thuËn nh− lóc ®Çu. Ngoµi ph−¬ng ph¸p trªn cña Hindemith, hßa ©m còng ®−îc t¹o dùng tõ c¸c chång qu·ng hai vµ chóng ®−îc gäi b»ng mét c¸i tªn míi lµ côm ©m thanh. 2.2.5. Sö dông hîp ©m hoÆc chång ©m song song Sö dông c¸c hîp ©m ba, hîp ©m b¶y nèi tiÕp song song ®Ó t¹o thµnh nh÷ng m¶ng hßa ©m rÊt ®Æc s¾c. Nã ®−îc sö dông réng r·i trong rÊt nhiÒu t¸c phÈm viÕt theo ng«n ng÷ ©m nh¹c Ên t−îng. 2.3. LuËt nhÞp vµ tiÕt tÊu 2.3.1. LuËt nhÞp C¸ch sö dông luËt nhÞp ë thÕ kû XX cã thÓ chia thµnh bèn d¹ng: d¹ng thø nhÊt c¸c t¸c phÈm sö dông c¸c luËt nhÞp cã tõ c¸c thÓ kû tr−íc, d¹ng thø hai cã bæ sung thªm vµo mét sè luËt nhÞp míi nh− 2/16,3/6, 11/4…. d¹ng thø ba dïng ®an xen gi÷a c¸c phÇn cã luËt nhÞp vµ c¸c phÇn kh«ng luËt nhÞp vµ d¹ng thø t− kh«ng sö dông luËt nhÞp. D¹ng thø nhÊt, xuÊt hiÖn kh¸ phæ biÕn trong c¸c t¸c phÈm cña c¸c nh¹c sÜ nh− Debussy, Ravel, Kabalevsky, Rachmaninov, Procofiev, Chostakovich… D¹ng thø hai, xuÊt hiÖn trong mét sè t¸c phÈm cña Stravinsky, Bartok, Boulez, VarÌse… D¹ng thø ba, th−êng gÆp trong c¸c t¸c phÈm viÕt theo bót ph¸p aleatoire contr«lÐ D¹ng thø t−, cã thÓ t×m thÊy trong mét sè t¸c phÈm cña Messiaen, Cage, Penderecki…
10 2.3.2. TiÕt tÊu VÊn ®Ò tiÕt tÊu trong ©m nh¹c thÕ kû XX còng trë nªn phøc t¹p h¬n nhiÒu so víi ©m nh¹c ë c¸c thÕ kû tr−íc. Ngay c¶ nh÷ng t¸c phÈm ®−îc sö dông nh÷ng luËt nhÞp theo kiÓu truyÒn thèng chóng ta vÉn nhËn thÊy sù phøc t¹p trªn ph−¬ng diÖn tiÕt tÊu. §Æc biÖt Messiean ®· ®−a ra mét thuËt ng÷ míi tiÕt tÊu chromatique. §©y còng lµ lÇn ®Çu tiªn kh¸i niÖm chromatique ®· ®−îc më sang mét lÜnh vùc kh¸c víi quan niÖm theo kiÓu truyÒn thèng lµ dïng ®Ó chØ vÒ ®é cao cña ©m thanh. Ch−¬ng 3 §Æc ®iÓm ng«n ng÷ ©m nh¹c trong t¸c phÈm khÝ nh¹c cña c¸c nh¹c sÜ ViÖt nam NÒn ©m nh¹c thÝnh phßng vµ giao h−ëng ViÖt Nam b¾t ®Çu h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tõ cuèi nh÷ng n¨m 50, ®Çu nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX. Ngay tõ khi míi ra ®êi, rÊt nhiÒu nh¹c sÜ ®· ®−îc göi ®i häc tËp ë nh÷ng n−íc cã nÒn ©m nh¹c tiÕn tiÕn. §©y lµ mét ®iÒu kiÖn tèt ®Ó c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam ®−îc tiÕp thu nh÷ng tinh hoa cña ©m nh¹c thÕ giíi, tõ ®ã sµng läc nh»m t×m nh÷ng g× phï hîp víi quan ®iÓm thÈm mü vµ tr×nh ®é th−ëng thøc ©m nh¹c cña c«ng chóng. Tõ ®Þnh h−íng cña §¹i héi V¨n hãa v¨n nghÖ toµn quèc n¨m 1953 víi ph−¬ng ch©m x©y dùng mét nÒn v¨n hãa nghÖ thuËt mang tÝnh d©n téc-khoa häc-®¹i chóng, c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam ®· dÇn dÇn ®Þnh h×nh con ®−êng s¸ng t¸c cho mét khuynh h−íng ©m nh¹c míi trªn c¬ së kÕ thõa nh÷ng tinh hoa ©m nh¹c thÕ giíi kÕt hîp víi nh÷ng nÐt ®éc ®¸o cña ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam ®Ó t¹o ra mét ng«n ng÷ ©m nh¹c ®Æc tr−ng cho c¸c t¸c phÈm khÝ nh¹c. §Ó mang tÝnh ®¹i chóng, phÇn lín c¸c t¸c phÈm thÝnh phßng vµ giao h−ëng ViÖt Nam th−êng x©y dùng chñ ®Ò ©m nh¹c b¾t nguån tõ nh÷ng lµn ®iÖu d©n ca hoÆc ca khóc quen thuéc. Sù lùa chän nµy cã thÓ ®−îc coi lµ ®óng ®¾n bëi v× phÇn lín ng−êi d©n ViÖt ch−a ®−îc tiÕp xóc nhiÒu víi nh¹c kh«ng lêi nªn khi nghe mét giai ®iÖu nµo ®ã quen thuéc còng gióp cho viÖc c¶m thô ©m nh¹c ®−îc dÔ dµng h¬n. Víi tµi n¨ng s¸ng t¹o cña ng−êi nghÖ sÜ, nh÷ng ©m h−ëng d©n ca hoÆc ca khóc quen thuéc nµy ®· hiÓn hiÖn lªn trong t¸c phÈm khÝ nh¹c víi nh÷ng mµu s¾c vµ cung bËc kh¸c nhau mang l¹i c¶m xóc míi cho ng−êi nghe. 3.1. Sö dông nh÷ng lµn ®iÖu d©n ca hoÆc ca khóc quen thuéc ®Ó lµm chÊt liÖu chñ ®Ò 3.1.1. Khai th¸c ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam Cã bèn ph−¬ng ph¸p chÝnh: - ChuyÓn so¹n d©n ca. - Dïng bµi d©n ca lµm chñ ®Ò cho c¸c t¸c phÈm viÕt theo h×nh thøc biÕn tÊu. - Sö dông mét c©u cña bµi d©n ca lµm chñ ®Ò t¸c phÈm.
11 - Sö dông ©m h−ëng d©n ca. 3.1.2. Sö dông ca khóc Sö dông ca khóc ®−îc quÇn chóng yªu thÝch lµm chñ ®Ò cho c¸c t¸c phÈm khÝ nh¹c cã søc lan táa réng lín vµ ®−îc tiÕp nhËn dÔ dµng bëi v× ®èi víi ng−êi d©n ViÖt Nam ca khóc còng th©n quen nh− nh÷ng bµi d©n ca vËy. 3.2. Mét sè ph−¬ng ph¸p sö dông ®iÖu thøc 3.2.1. Sö dông ®an xen ®iÖu thøc cæ vµ ®iÖu thøc tr−ëng thø Mét sè nh¹c sÜ ViÖt Nam còng ®· ¸p dông ph−¬ng ph¸p nµy nh−ng cã kÕt hîp víi nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam ®Ó t¹o thµnh ng«n ng÷ ®Æc tr−ng cña m×nh. 3.2.2. Sö dông thang n¨m ©m Thang n¨m ©m lµ mét trong nh÷ng thang ©m cã trong ©m nh¹c d©n gian cña rÊt nhiÒu d©n téc trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn c¸ch vËn dông chóng ®Ó x©y dùng nh÷ng tuyÕn giai ®iÖu ®ãng vai trß v« cïng quan träng trong viÖc t¹o ra nh÷ng mµu s¾c ©m nh¹c cña c¸c vïng miÒn kh¸c nhau. ¢m nh¹c d©n gian ViÖt Nam còng ®−îc x©y dùng trªn rÊt nhiÒu d¹ng thang n¨m ©m kh¸c nhau, mçi thang ©m l¹i cã nh÷ng ®Æc tr−ng riªng. Nhê sù phong phó vµ ®a d¹ng nµy mµ c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam ®· cã nhiÒu lùa chän cho t¸c phÈm cña m×nh. Cã hai c¸ch dïng chÝnh: - T¸c phÈm chØ sö dông mét thang n¨m ©m. - T¸c phÈm sö dông tõ hai thang n¨m ©m trë lªn. 3.2.3. KÕt hîp ®iÖu thøc tr−ëng hoÆc thø víi thang n¨m ©m Cã hai ph−¬ng ph¸p sö dông: - KÕt hîp theo chiÒu ngang. Ph−¬ng ph¸p nµy th−êng dïng ®Ó x©y dùng giai ®iÖu. Cã thÓ x©y dùng giai ®iÖu trªn thang n¨m ©m kÕt hîp víi tÝnh chÊt l−ít cña thang b¶y ©m trong ©m nh¹c ph−¬ng T©y. - KÕt hîp theo chiÒu däc §©y lµ mét ph−¬ng ph¸p dïng kh¸ phæ biÓn trong c¸c s¸ng t¸c khÝ nh¹c ViÖt Nam. Th«ng th−êng giai ®iÖu hay ®−îc x©y dùng trªn c¸c thang n¨m ©m cßn phÇn ®Öm dùa trªn ®iÖu thøc tr−ëng hoÆc thø. 3.2.4. Sö dông thang n¨m ©m kÕt hîp víi c¸c ©m chromatique Ngoµi viÖc dïng thang n¨m ©m mét c¸ch thuÇn tóy, trong nhiÒu t¸c phÈm c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam hay sö dông thang n¨m ©m ®−îc kÕt hîp víi c¸c ©m chromatique ®Ó mang h¬i thë ©m nh¹c ®−¬ng ®¹i. 3.2.5. Chång ®iÖu thøc Trong c¸c t¸c phÈm khÝ nh¹c ViÖt Nam cã ba ph−¬ng ph¸p chång ®iÖu thøc: chång ®iÖu thøc ph−¬ng T©y, chång ®iÖu thøc n¨m ©m cña ViÖt Nam vµ chång kÕt hîp gi÷a ®iÖu thøc ph−¬ng T©y vµ ®iÖu thøc n¨m ©m cã trong ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam. 3.2.6. Sö dông ©m nh¹c atonal B¾t kÞp xu h−íng cña thêi ®¹i, mét sè nh¹c sÜ ViÖt Nam còng ¸p dông lèi viÕt ©m nh¹c atonal trong t¸c phÈm cña m×nh. Tuy nhiªn c¸c
12 nh¹c sÜ ViÖt Nam lu«n chó träng khai th¸c nh÷ng ®Æc tr−ng cña ©m nh¹c d©n gian ®Ó t¹o ra nh÷ng ©m h−ëng ®éc ®¸o. Cã bèn ph−¬ng ph¸p vËn dông d©n ca hay ®−îc c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam sö dông: - Dïng chÊt liÖu cña mét sè bµi d©n ca cô thÓ. - Dïng ©m ®iÖu cña mét vïng d©n ca tiªu biÓu. - Dïng chång qu·ng ®Æc tr−ng cña ©m nh¹c d©n gian. - Dïng trôc ©m cã trong ©m nh¹c d©n gian. 3.2.7. ¢m nh¹c dodecaphone Dodecaphone lµ mét kü thuËt s¸ng t¸c ®−îc coi lµ rÊt kh« cøng v× chÞu ¶nh h−ëng nhiÒu cña to¸n häc. Mét sè nh¹c sÜ ViÖt Nam ®· vËn dông lèi s¸ng t¸c nµy mét c¸ch uyÓn chuyÓn b»ng c¸ch kÕt hîp víi nh÷ng ®Æc tr−ng cña ©m nh¹c d©n gian lµm cho ©m nh¹c trë nªn dÔ nghe h¬n nh−ng vÉn mang ®Çy tÝnh häc thuËt. Mét ph−¬ng ph¸p ®−îc c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam lùa chän lµ x©y dùng hÖ thèng 12 ©m tõ sù nèi tiÕp cña ba thang n¨m ©m cïng lo¹i +1. 3.3. Hßa ©m vµ phøc ®iÖu 3.3.1. Hßa ©m Trong giai ®o¹n nh÷ng n¨m 60, 70 c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam sö dông chñ yÕu hßa ©m theo kiÓu cæ ®iÓn ch©u ¢u theo nguyªn t¾c qu·ng ba. Trong giai ®o¹n nh÷ng n¨m 80-90, do ®−îc tiÕp thu víi nh÷ng ph−¬ng ph¸p s¸ng t¸c míi nhiÒu nh¹c sÜ ViÖt Nam ®· rêi xa ph−¬ng ph¸p hßa ©m chång qu·ng ba vµ h−íng tíi sö dông hßa ©m chång c¸c qu·ng kh¸c. Cã s¸u d¹ng hßa ©m hay ®−îc sö dông: - Chång qu·ng bèn - KÕt hîp chång qu·ng bèn víi qu·ng n¨m - Chång qu·ng bèn víi qu·ng hai - Chång qu·ng hai - Thªm qu·ng hai vµo hîp ©m - Hßa ©m chång c¸c ©m cã tõ c¸c d¹ng gam n¨m ©m 3.3.2. Phøc ®iÖu Trong c¸c t¸c phÈm khÝ nh¹c ViÖt Nam cã ba khuynh h−íng vËn dông phøc ®iÖu: Thø nhÊt: Dïng c¸c thñ ph¸p phøc ®iÖu ®Ó x©y dùng nh÷ng t¸c phÈm phøc ®iÖu thuÇn tóy. Thø hai: X©y dùng nh÷ng ®o¹n nh¹c phøc ®iÖu d−íi h×nh thøc mét ch−¬ng hoÆc mét phÇn cña mét t¸c phÈm chñ ®iÖu cã qui m« t−¬ng ®èi lín. Thø ba: Dïng c¸c thñ ph¸p phøc ®iÖu trong c¸c t¸c phÈm chñ ®iÖu. MÆc dï kh«ng s¸ng t¹o ra nh÷ng thñ ph¸p phøc ®iÖu míi nh−ng khi sö dông c¸c thñ ph¸p phøc ®iÖu cña ©m nh¹c ph−¬ng T©y c¸c nh¹c sÜ cña chóng ta ®· cã nhiÒu s¸ng t¹o ®Ó phï hîp víi ng«n ng÷ ©m nh¹c ViÖt Nam BiÕn tÊu lßng b¶n lµ mét thñ ph¸p rÊt ®iÓn h×nh trong c¸c b¶n hßa tÊu nh¹c nh¹c cô d©n gian ViÖt Nam. Khi ¸p dông thñ ph¸p nµy vµo
13 c¸c t¸c phÈm khÝ nh¹c ph−¬ng T©y, c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam còng kÕt hîp víi nh÷ng ng«n ng÷ ©m nh¹c ®−¬ng ®¹i ®Ó t¹o ra nh÷ng nÐt míi. 3.4. Mét sè vÊn ®Ò vÒ luËt nhÞp vµ tiÕt tÊu 3.4.1. LuËt nhÞp Trong mét sè t¸c phÈm cña c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam sù thay ®æi luËt nhÞp diÔn ra kh¸ th−êng xuyªn ®Ó t¹o ra nh÷ng m¹ch ®Ëp tiÕt tÊu míi. Ngoµi ra còng cã t¸c phÈm kh«ng dïng luËt nhÞp vµ ph©n chia ©m nh¹c theo træ gièng nh− nh¹c chÌo. ë khÝa c¹nh nµo ®ã thñ ph¸p nµy rÊt gÇn víi ©m nh¹c aleatoire ®ã lµ sù kh«ng hoµn toµn gièng nhau trong mçi lÇn tr×nh diÔn. LuËt nhÞp b»ng gi©y còng ®· b¾t ®Çu ®−îc øng dông trong mét vµi ®o¹n cña t¸c phÈm vµ mang l¹i hiÖu qu¶ cao. 3.4.2. TiÕt tÊu Ngoµi viÖc sö dông tiÕt tÊu ®¶o ph¸ch ®−îc coi lµ ®Æc tr−ng cña ©m nh¹c d©n gian ®−îc t×m thÊy phæ biÕn trong c¸c t¸c phÈm khÝ nh¹c ViÖt Nam th× viÖc thay ®æi luËt nhÞp th−êng xuyªn còng dÉn ®Õn m¹ch tiÕt tÊu còng biÕn ®æi. HiÖn t−îng phøc tiÕt tÊu còng ®−îc sö dông phæ biÕn. ViÖc sö dông ®an xen gi÷a phÇn cã luËt nhÞp vµ tiÕt tÊu râ rµng víi nh÷ng phÇn tiÕt tÊu mang tÝnh chÊt t−¬ng ®èi mang l¹i ©m h−ëng rÊt hiÖn ®¹i kh¸ gÇn víi ©m nh¹c aleatoire contr«lÐ. KÕt luËn ThÕ kû XX lµ mét thÕ kû ®Çy biÕn ®éng víi nh÷ng sù kiÖn lÞch sö mang ý nghÜa toµn cÇu. ThÕ kû XX còng chøng kiÕn nh÷ng thµnh tùu to lín cña khoa häc kü thuËt thóc ®¶y sù ph¸t triÓn ®i lªn cña x· héi loµi ng−êi nãi chung vµ t¸c ®éng kh«ng nhá tíi sù ph¸t triÓn cña nghÖ thuËt ©m nh¹c nãi riªng. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn nhanh chãng cña nhiÒu tr−êng ph¸i nghÖ thuËt trong ®ã cã ©m nh¹c lµ mét qui luËt tÊt yÕu cña cuéc sèng. H¬n bao giê hÕt, chØ trong mÊy thËp kû chóng ta ®· ®−îc chøng kiÕn sù ra ®êi vµ tån t¹i cña nhiÒu quan ®iÓm s¸ng t¸c víi quan ®iÓm thÈm mü tr¸i ng−îc nhau. §Ó thÓ hiÖn nh÷ng quan ®iÓm ®ã ®ã ch¾c ch¾n sÏ dÉn ®Õn nh÷ng ®æi thay trong ng«n ng÷ ©m nh¹c mét c¸ch ®¸ng kÓ so víi ph−¬ng ph¸p s¸ng t¸c theo kiÓu truyÒn thèng. NÕu nh− tr−êng ph¸i ©m nh¹c Ên t−îng lu«n h−íng tíi c¸i ®Ñp trªn hiÖn thùc, t¸ch rêi khái hiÖn thùc cuéc sèng th× tr−êng ph¸i ©m nh¹c biÓu
14 hiÖn l¹i cã c¸i nh×n bi quan tr−íc thùc t¹i cuéc sèng vµ ©m nh¹c atonal cã thÓ coi lµ mét gi¶i ph¸p tèt ®Ó diÔn t¶ nh÷ng quan ®iÓm nµy. Còng tõ ®©y tÊt c¶ c¸c quan niÖm vÒ chñ ®Ò, hßa ©m, h×nh thøc… theo kiÓu truyÒn thèng ®· hoµn toµn thay ®æi. Kü thuËt s¸ng t¸c dodecaphone ®−îc coi lµ ®iÓm næi tréi cña tr−êng ph¸i Viªn míi. LÇn ®Çu tiªn sau rÊt nhiÒu thÕ kû chóng ta l¹i thÊy mèi liªn hÖ mËt thiÕt gi÷a to¸n häc vµ ©m nh¹c, ®¸nh dÊu mét sù ph¸t triÓn míi cña lÞch sö ©m nh¹c b»ng viÖc h×nh thµnh mét ph−¬ng ph¸p s¸ng t¸c víi sù “can thiÖp” cña “khèi ãc” chø kh«ng ®¬n thuÇn lµ c¶m xóc cña ng−êi nh¹c sÜ. LÇn ®Çu tiªn yªu tè to¸n häc ®· tham gia vµo viÖc h×nh thµnh chñ ®Ò, hßa ©m còng nh− phèi khÝ cña t¸c phÈm. ¢m nh¹c tiªn phong víi t«n chØ lµ h−íng ®Õn nh÷ng quan ®iÓm s¸ng t¹o míi mang tÝnh chÊt ®ét ph¸ chèng l¹i nh÷ng g× ®−îc coi lµ hµn l©m ®· më ra mét con ®−êng trong sù ph¸t triÓn ©m nh¹c. ¢m nh¹c aleatoire lµ mét minh chøng tiªu biÓu nhÊt. Sù ph¸ c¸ch kh«ng cßn luËt nhÞp hoÆc thËm chÝ dïng c¸c biÓu ®å thay cho c¸c nèt nh¹c ®−îc coi lµ nh÷ng thay ®æi ®Õn tËn gèc quan ®iÓm ©m nh¹c so víi truyÒn thèng. Bªn c¹nh nh÷ng quan niÖm thay ®æi b¶n chÊt ©m nh¹c mét c¸ch ®¸ng kÓ th× tr−êng ph¸i hiÖn thùc XHCN l¹i cã mét quan ®iÓm s¸ng t¸c kh¸c. Sù h−íng tíi sè ®«ng, lÊy ©m nh¹c ®Ó phôc vô cho sù nghiÖp ph¸t triÓn ®Êt n−íc ®· dÉn ®Õn mét ph−¬ng ph¸p s¸ng t¸c kh¸ gÇn víi ©m nh¹c truyÒn thèng. Nh÷ng ®æi míi trong ng«n ng÷ s¸ng t¸c cña tr−êng ph¸i nµy kh«ng t¹o thµnh nh÷ng b−íc ®ét ph¸. Tuy nhiªn lÞch sö còng ®· ghi nhËn sù thµnh c«ng cña rÊt nhiÒu t¸c phÈm ©m nh¹c viÕt theo bót ph¸p nµy ®¹t ®Õn ®Ønh cao nghÖ thuËt vµ mang tÝnh nh©n lo¹i. NÒn ©m nh¹c thÝnh phßng vµ giao h−ëng ViÖt Nam ®−îc ph¸t triÓn dùa trªn quan ®iÓm s¸ng t¸c cña tr−êng ph¸i hiÖn thùc XHCN. Do cã ®iÒu kiÖn tiÕp thu nh÷ng tinh hoa cña nh÷ng nÒn ©m nh¹c tiªn tiÕn trªn thÕ giíi råi sµng läc nã d−íi l¨ng kÝnh v¨n hãa, thÈm mü cña ng−êi ViÖt Nam vµ cã sù ®Þnh h−íng tõ ®−êng lèi v¨n hãa v¨n nghÖ cña §¶ng, c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam ®· ®Þnh h×nh mét con ®−êng ph¸t triÓn riªng cho ©m nh¹c thÝnh phßng giao h−ëng n−íc nhµ. Theo dßng ch¶y cña lÞch sö, nÒn khÝ nh¹c ViÖt Nam ®· dÇn dÇn h×nh thµnh mét khuynh h−íng s¸ng t¸c mang nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng riªng trong mèi quan hÖ v¨n hãa §«ng T©y mµ yÕu tè d©n gian mang tÝnh næi tréi. Nh×n l¹i lÞch sö chóng ta thÊy nÒn ©m nh¹c thÝnh phßng vµ giao h−ëng ViÖt Nam ®· ra ®êi vµ ph¸t triÓn trong giai ®o¹n ®Êt n−íc cßn ®ang bÞ chia c¾t lµm hai miÒn. C¶ d©n téc ViÖt Nam cïng mét lóc ph¶i thùc hiÖn hai nhiÖm vô chiÕn l−îc lµ chiÕn th¾ng ®Ð quèc Mü vµ x©y dùng ®Êt n−íc. Trong hoµn c¶nh ®ã c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam chän ph−¬ng ph¸p s¸ng t¸c hiÖn thùc XHCN lµ hoµn toµn ®óng ®¾n vµ thùc tÕ ®· ch÷ng minh r»ng nhiÒu t¸c phÈm nh¹c khÝ nh¹c trong giai ®o¹n nµy ®· cã t¸c dông khÝch lÖ tinh thÇn chiÕn ®Êu vµ x©y dùng ®Êt n−íc cña nh©n d©n ta. Trong giai ®o¹n 60-70 phÇn lín c¸c t¸c phÈm thÝnh phßng vµ giao h−ëng vÉn cßn chÞu ¶nh h−ëng ng«n ng÷ ©m nh¹c kinh ®iÓn ph−¬ng T©y.
15 Tuy nhiªn tõ nh÷ng n¨m 80 trë l¹i ®©y c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam ®· ¸p dông rÊt nhiÒu nh÷ng xu h−íng s¸ng t¸c míi cña ©m nh¹c thÕ giíi. Cho dï sö dông ng«n ng÷ s¸ng t¸c nµo th× viÖc ®−a yÕu tè ©m nh¹c d©n gian vµo t¸c phÈm vÉn ®−îc coi nh− mét sîi chØ ®á xuyªn suèt. Nãi tãm l¹i, nÒn khÝ nh¹c ViÖt Nam ®· kh¼ng ®Þnh ®−îc mét ng«n ng÷ ©m nh¹c khi kÕt hîp gi÷a tinh hoa ©m nh¹c thÕ giíi víi nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam. Nh÷ng ®ãng gãp cña nÒn khÝ nh¹c ViÖt Nam trong cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc vµ c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n−íc lµ kh«ng thÓ phñ nhËn. Giê ®©y, ng«n ng÷ ©m nh¹c ViÖt Nam víi nhiÒu nÐt ®Æc tr−ng cña ©m nh¹c d©n gian còng ®· gÇn ®−îc b¹n bÌ quèc tÕ biÕt ®Õn. Ph−¬ng ph¸p s¸ng t¸c nµy còng gióp c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam tù kh¼ng ®Þnh m×nh vµ tõng b−íc ®−a c¸c t¸c phÈm ra khu vùc vµ thÕ giíi trong xu thÕ héi nhËp vµ ph¸t triÓn ë thÕ kû XXI.