Tổng quan về tình hình ghép tạng tại Bệnh viện Quân Y 103

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 20 * Số 4 * 2016 Tổng Quan<br /> <br /> <br /> TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH GHÉP TẠNG TẠI BỆNH VIỆN QUÂN Y 103<br /> Hoàng Mạnh An*, Phạm Gia Khánh**, Nguyễn Tiến Bình**, Đỗ Tất Cường*, Bùi Văn Mạnh*<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ KẾT QUẢ THỰC HIỆN CÁC KỸ THUẬT<br /> Ghép tạng là một trong những thành tựu y GHÉP TẠNG TẠI BỆNH VIỆN QUÂN Y<br /> học vĩ đại nhất của thế kỷ XX. Sau ca ghép thận 103 TỪ NĂM 1992 ĐẾN THÁNG 5/2015.<br /> thành công đầu tiên trên người tại Hoa Kỳ (ngày Ghép thận<br /> 23/12/1954), các kỹ thuật ghép tạng khác lần lượt<br /> Để tiến hành ghép thận trên người thành<br /> được thực hiện thành công: ghép gan (ngày<br /> công, Học viện Quân y và Bệnh viện 103 đã cùng<br /> 01/3/1963 tại Colorado-Hoa Kỳ), ghép tuỵ<br /> các cơ sở nghiên cứu khác thực hiện một số đề<br /> (17/12/1966 tại Minesota-Hoa Kỳ) ghép tim (ngày<br /> tài nghiên cứu trước khi triển khai ghép thận<br /> 02/12/1967 tại Nam Phi), ghép đa tạng (tim-phổi,<br /> trên lâm sàng. Hai đề tài cấp nhà nước đã triển<br /> thận-tuỵ..)(1,2,3). Tại Việt Nam ghép thận bắt đầu<br /> khai và thực hiện thành công, bao gồm:<br /> từ năm 1992 và đến nay đã có trên 10 bệnh viện<br /> trong cả nước tiến hành ghép thận, trong đó có - Nghiên cứu một số khía cạnh về ghép thận<br /> một số bệnh viện đã tiến hành nhiều loại ghép để phục vụ việc ghép thận trên người do<br /> tạng khác nhau. Bệnh viện 103 và Học viện GS.TSKH Phạm Mạnh Hùng là chủ nhiệm đề tài.<br /> Quân y là nơi đầu tiên trong nước thực hiện Kết quả nghiên cứu đã cho thấy tỉ lệ bệnh nhân<br /> ghép các tạng thận, gan, tim, tuỵ-thận và đã đạt bị suy thận mạn tính ở các vùng khác nhau của<br /> được một số thành tựu. Báo cáo này nhằm trình Việt Nam dao động từ 0,06-0,81% và nhu cầu<br /> bày tổng quan về tình hình ghép tạng tại BVQY bệnh nhân cần được ghép thận ở các vùng được<br /> 103 trong những năm qua. điều tra vào khoảng 5,5/100.000 người. Kết quả<br /> này là cơ sở để thực hiện và đẩy mạnh chương<br /> trình phát triển kỹ thuật ghép thận.<br /> <br /> <br /> 40 Số lượng BN 36<br /> 30<br /> 30 2627<br /> 18<br /> 20 15<br /> 10 34 3 33 3 657<br /> 11 1 23 1<br /> 0<br /> 1992 1995 1998 2001 2004 2007 2010 2013 Năm<br /> <br /> Biểu đồ 1. Số lượng BN ghép thận từ 1992-5/2015 (n=198)<br /> - Nghiên cứu ứng dụng công nghệ tiên tiến nghiên cứu trên đến tháng hết tháng 5/2015<br /> phục vụ ghép tạng tại Việt Nam do GS.TS Phạm BVQY 103 đã thực hiện thành công 198 ca ghép<br /> Gia Khánh là chủ nhiệm đề tài. thận từ người hiến thận sống và người chết não.<br /> Ngoài ra một số đề tài cấp Bộ Y tế, Bộ Quốc Số lượng BN ghép thận tăng đều và rõ rệt<br /> phòng và nhiều đề tài cơ sở đã được thực hiện trong những năm gần đây (Biểu đồ 1).<br /> trong nhiều năm tiếp theo. Từ kết quả các<br /> * Bệnh viện 103,<br /> Tác giả liên lạc: PGS. TS. Hoàng Mạnh An, ĐT: 0913283632, email: anhoangmanh@yahoo.com<br /> 17<br /> Tổng Quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 20 * Số 4 * 2016<br /> <br /> Do đặc thù là BV quân y nên tỉ lệ BN là quân Bảng 2. Quan hệ huyết thống giữa người hiến và<br /> nhân cao (25,3%) (bảng 1). nhận thận (n=198)<br /> Phần lớn BN nhận thận từ người sống hiến Quan hệ Tỉ lệ (%)<br /> Người hiến sống cùng huyết thống 70,7<br /> thận cùng huyết thống (bảng 2).<br /> Người hiến sống không cùng huyết thống 25,8<br /> Người nhận: nam nhiều hơn nữ; người hiến: Người hiến chết não 03,5<br /> nữ nhiều hơn nam (Bảng 3). Bảng 3. Tuổi và giới người nhận thận và hiến thận<br /> Tỉ lệ sống thêm của thận ghép và bệnh nhân Tuổi và Mức tuổi Giới<br /> khá cao (Biểu đồ 2). giới Thấp Cao Trung<br /> Nam (%) Nữ (%)<br /> nhất nhất bình<br /> Bệnh viện cũng đã và đang áp dụng kỹ thuật Nhận 14 65 35,010,3 153 (77,3) 45 (22,7)<br /> nội soi lấy thận để hoàn chỉnh quy trình kỹ thuật Hiến 21 67 43,311,1 77 (38,9) 121(61,1)<br /> lấy thận tốt nhất.<br /> Bảng 1: Đối tượng BN được ghép thận<br /> Đối tượng BN Số lượng BN Tỉ lệ (%)<br /> Quân nhân 50 25,3<br /> Dân 145 73,2<br /> Người nước ngoài 03 01,5<br /> Tổng số 198 100<br /> <br /> 120<br /> 99.2 97.1<br /> 100 89.1<br /> 98.1 95.2<br /> 80<br /> <br /> 60 69.8<br /> Tỉ lệ sống của thận ghép<br /> Tỉ lệ sống của BN<br /> 40<br /> <br /> 20<br /> <br /> 0<br /> 1 năm 5 năm 10 năm<br /> <br /> Biểu đồ 2. Kết quả sau ghép thận (giai đoạn sau năm 2000)<br /> Ghép gan để phục vụ ghép gan trên người<br /> Sau thành công của chương trình ghép thận, Ngày 31/01/2004 ca ghép một phần gan cho<br /> từ những năm 2000 Học viện Quân y và Bệnh một bệnh nhi 9 tuổi từ người sống hiến gan (bố<br /> viện 103 đã quyết tâm triển khai ghép gan trên cho con) đã thành công với sự giúp đỡ kỹ thuật<br /> người. Để thực hiện quyết tâm này hai đề tài của chuyên gia Nhật Bản và sự hỗ trợ của các<br /> cấp nhà nước do GS.TS Phạm Gia Khánh chủ trì bệnh viện lớn trong cả nước. Sau ghép gan bệnh<br /> đã đồng thời được triển khai: nhân khoẻ mạnh, phát triển tốt, tiếp tục học tập<br /> bình thường. Hiện nay sau hơn 11 năm, bệnh<br /> - Nghiên cứu ghép gan thực nghiệm trên<br /> nhân vẫn khoẻ mạnh, chất lượng sống tốt và<br /> lợn<br /> đang học tại trường Trung cấp Quân y.<br /> - Nghiên cứu một số khía cạnh về ghép gan<br /> <br /> <br /> 18<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 20 * Số 4 * 2016 Tổng Quan<br /> <br /> Hiện nay Bệnh viện đã ghép gan được 2 giúp của chuyên gia trong và ngoài nước. Đến<br /> trường hợp. nay bệnh nhân đã ghép tuỵ-thận được 15 tháng,<br /> Ghép tim khoẻ mạnh, chức năng các tạng ghép bình<br /> thường. Đây là sự thành công đánh dấu bước<br /> Từ năm 2005 các đơn vị trong Học viện<br /> chuyển biến quan trọng của kỹ thuật ghép tạng<br /> Quân y và Bệnh viện 103 đã triển khai các đề tài<br /> tại Bệnh viện Quân y 103.<br /> nghiên cứu nhằm tiếp tục thực hiện ghép tim<br /> trên người. Hai đề tài cấp nhà nước đã được HƯỚNG PHÁT TRIỂN KỸ THUẬT GHÉP<br /> thực hiện bao gồm: TẠNGTẠIBVQY103THỜIGIANTỚI<br /> - Nghiên cứu ghép tim thực nghiệm và ghép Những thuận lợi cơ bản<br /> tim trên người do PGS.TS Đặng Ngọc Hùng làm<br /> - Luật “Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể<br /> chủ nhiệm đề tài (2007).<br /> người và hiến, lấy xác” đã có hiệu lực pháp luật<br /> - Nghiên cứu ghép tim từ người hiến chết và đang được thực thi.<br /> não do GS.TS Nguyễn Tiến Bình làm chủ nhiệm<br /> - Kỹ thuật ghép thận từ người hiến sống đã<br /> (2010).<br /> trở thành thường quy. Bệnh viện đã có một số<br /> Ngày 17/6/2010 ca ghép tim đầu tiên trên kinh nghiệm bước đầu trong ghép các tạng từ<br /> người tại Việt Nam từ người hiến chết não cho người cho chết não.<br /> một bệnh nhân bị bệnh cơ tim thể giãn đã thành<br /> - Bệnh viện có nguồn nhân lực và đội ngũ<br /> công với sự giúp đỡ của chuyên gia Đài Loan.<br /> BS chuyên khoa tốt, có đủ các trang thiết bị cần<br /> Sự thành công của kỹ thuật gan, ghép tim tại<br /> thiết có thể độc lập tiến hành ghép các tạng.<br /> Học viện Quân y đã khuyến khích và thúc đẩy<br /> - Được sự quan tâm của Bộ Quốc phòng, Bộ<br /> các bệnh viện trong nước tiến hành một số ca<br /> Y tế và sự hợp tác của các cơ sở y tế trong và<br /> ghép gan và ghép tim khác thành công, mở ra<br /> ngoài nước.<br /> một giai đoạn mới cho chuyên ngành ghép tạng<br /> ở Việt Nam. Những thách thức<br /> Mặc dù kết quả ghép tim còn hạn chế, bệnh - Thiếu nguồn tạng ghép để duy trì và phát<br /> nhân tử vong sau 2 năm rưỡi do bị thải ghép triển các kỹ thuật đã đạt được<br /> mạn, suy tim nặng nhưng bước đầu chúng tôi - Bệnh viện đang trong giai đoạn được xây<br /> đã có được một số kinh nghiệm trong tuyển dựng mới hoàn toàn nên trong vài năm tới sẽ rất<br /> chọn bệnh nhân, tổ chức ghép tim và theo dõi khó khăn cho việc thực hiện kỹ thuật cũng như<br /> sau ghép. cơ sở vật chất, hạ tầng cho việc quản lý, điều trị<br /> Ghép đồng thời tuỵ-thận bệnh nhân sau ghép.<br /> Kế thừa kinh nghiệm từ các kỹ thuật ghép - Bệnh viện chưa xây dựng được hệ thống<br /> thận, gan và ghép tim đã thành công trước đó, đăng ký chờ ghép chính thức đạt chuẩn đáp<br /> Bệnh viện Quân y 103 đã tiếp tục nghiên cứu ứng yêu cầu của y học hiện đại<br /> triển khai ghép tuỵ/đồng thời tuỵ-thận trên Hướng phát triển trong những năm tới<br /> người. Đề tài cấp Nhà nước “Nghiên cứu ghép - Duy trì thường xuyên, tăng cường chất<br /> đồng thời tụy-thận từ người hiến chết não” do lượng của kỹ thuật ghép thận đã có tại Bệnh<br /> PGS.TS Hoàng Mạnh An chủ trì đã thành công. viện, hoàn thiện kỹ thuật lấy thận nội soi.<br /> Ngày 01/3/2014 ca ghép đa tạng đồng thời (tuỵ -<br /> - Phối hợp với các cơ quan, tổ chức xã hội<br /> thận) cho một bệnh nhân bị đái tháo đường týp<br /> đẩy mạnh công tác vận động hiến tạng để tăng<br /> 1 đã được thực hiện thành công do các kíp thầy<br /> nguồn tạng ghép đặc biêt từ người chết não; tiếp<br /> thuốc của Bệnh viện thực hiện không có sự trợ<br /> <br /> <br /> <br /> 19<br /> Tổng Quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 20 * Số 4 * 2016<br /> <br /> tục vận động hiến tạng từ người sống trên cơ sở người đứng đầu các tôn giáo chính và các Hội<br /> đúng pháp luật hiện hành. nghề nghiệp của ngành y tế.<br /> - Xây dựng tốt hệ thống dữ liệu của bệnh - Chính phủ, Bộ Y tế cần có chính sách tôn<br /> nhân chờ ghép vinh và có ưu đãi phù hợp đối với người sống<br /> - Tăng cường hợp tác với các cơ sở y tế và hiến tạng và thân nhân người chết não đã hiến<br /> trung tâm ghép tạng cả trong và ngoài nước. tạng.<br /> <br /> Một số kiến nghị nhằm thúc đẩy ghép tạng (Hiện tại nhiều người sống hiến thận, gan<br /> tại BVQY103 chưa được cơ quan BHXH địa<br /> tại Việt Nam<br /> phương cấp thẻ BHYT theo luật định).<br /> Để thúc đẩy chuyên ngành ghép tạng trong<br /> nước phát triển mạnh mẽ và bền vững chúng tôi KẾT LUẬN<br /> kiến nghị cần làm tốt các vấn đề sau: Trong những năm qua BVQY 103 đã đạt<br /> - Chính phủ và Bộ Y tế cần có thêm các văn được một số thành tựu về ghép tạng, đặc biệt về<br /> bản dưới luật để hướng dẫn cụ thể hơn việc ghép thận. Tuy nhiên vấn đề thiếu nguồn tạng<br /> thực hiện “Luật hiến, lấy ghép mô tạng…” ghép đang là vấn đề chính cản trở sự phát triển<br /> - Sau khi thành lập Hội Ghép tạng Việt bền vững của các trung tâm ghép tạng trong cả<br /> Nam, cần tăng cường vai trò của Hội trong việc: nước. Việc tiếp cận với các thông tin khoa học<br /> về hiến và ghép tạng của cộng đồng còn nhiều<br /> + Là cầu nối giao lưu pháp lý, chuyên môn<br /> hạn chế, đặc biệt về hiến tạng từ người chết não,<br /> kỹ thuật với các cơ quan, tổ chức, trung tâm<br /> trong khi đây là nguồn tạng có tiềm năng rất<br /> ghép trong và ngoài nước<br /> lớn. Thiếu tạng ghép đang tạo ra một thị trường<br /> + Xây dựng các hướng dẫn điều trị cho ngầm môi giới mua, bán tạng rất phức tạp, nguy<br /> chuyên ngành ghép tạng thống nhất trong cả cơ rủi ro pháp lý không chỉ với xã hội nói chung<br /> nước. mà còn đối với cán bộ, nhân viên y tế nói riêng.<br /> + Hỗ trợ các đơn vị/trung tâm ghép tạng đào Để chuyên ngành ghép tạng phát triển mạnh<br /> tạo nguồn nhân lực cả trong và ngoài nước. mẽ và bền vững cần có sự đóng góp của toàn xã<br /> - Cần thêm tiếng nói của các chính khách hội trong đó nòng cốt là ngành y tế, pháp luật,<br /> trong các chương trình ghép tạng; sự vào cuộc bảo hiểm xã hội…<br /> mạnh mẽ, thường xuyên của các phương tiện TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> thông tin đại chúng… 1. Kakaei F và Nikeghbalian S. (2011) “Pancreas-Kidney<br /> - Bộ Y tế và Hội vận động hiến tạng, Hội Transplantation”. In Understanding-the-complexities-of-<br /> kidney-transplantation, Chapter 19, pp. 387-406.<br /> ghép tạng Việt Nam cần có chiến lược quốc gia 2. Morris P. (2011) “Kidney Transplantation: Principle and<br /> về giáo dục hiến tạng, với sự tham gia của toàn Practice, 2011.<br /> 3. Norman DJ (2005). “Primer on Organ Transplantation”,<br /> xã hội trong đó nòng cốt là ngành y tế, những<br /> Saunders Company.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 20<br />