Tranh dân gian làng Sình: Sự giao thoa văn hóa giữa truyền thống và hiện đại

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

8
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết "Tranh dân gian làng Sình: Sự giao thoa văn hóa giữa truyền thống và hiện đại" giới thiệu về tranh dân gian làng Sình, góp phần làm nên sự phong phú và đa dạng của dòng tranh dân gian Việt Nam, tranh làng Sình nổi tiếng bậc nhất xứ Huế mang nét độc đáo, riêng biệt được nhiều người yêu thích.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tranh dân gian làng Sình: Sự giao thoa văn hóa giữa truyền thống và hiện đại

Taåp chñ KHOA HOÅC - Trûúâng Àaåi hoåc Quöëc tïë Höìng Baâng, Söë Àùåc biïåt 12/2022 633 TRANH DÊN GIAN LAÂNG SÒNH: SÛÅ GIAO THOA VÙN HOÁA GIÛÄA TRUYÏÌN THÖËNG VAÂ HIÏåN ÀAÅI .Dûúng Thõ Nhung* Trûúâng Àaåi hoåc Ngoaåi ngûä, Àaåi hoåc Huïë TOÁM TÙÆT Tranh dên gian Viïåt Nam àaä coá lõch sûã rêët lêu àúâi duâ àïën nay coá phêìn giaãm suát nhûng vêîn coân àûúåc giûä gòn vaâ baão töìn úã möåt söë laâng nghïì vaâ gia àònh coá têm huyïët. Cuâng vúái lõch sûã cuãa tranh dên gian Viïåt Nam, tranh dên gian laâng Sònh traãi qua haâng trùm nùm vúái nhiïìu biïën àöång nhûng vêîn töìn taåi vaâ àaáp ûáng àûúåc nhu cêìu thõ hiïëu cuãa ngûúâi dên khöng chó úã Huïë maâ coân nhêån àûúåc nhiïìu quan têm röång raäi tûâ khùæp caã nûúác. Tranh Sònh laâ doâng tranh thúâ cuáng mang nhiïìu nöåi dung, quy trònh saãn xuêët, chïë biïën nguyïn liïåu àaä coá nhiïìu neát biïën àöíi so vúái saãn xuêët truyïìn thöëng trûúác kia. Dûúái goác nhòn àöëi saánh vúái caác doâng tranh dên gian úã miïìn Bùæc Viïåt Nam, tranh laâng Sònh coá nhûäng neát àùåc trûng riïng biïåt tröån lêîn giûäa truyïìn thöëng vaâ hiïån àaåi taåo nïn nhiïìu sûå thay àöíi múái meã vïì yá nghôa cuäng nhû chêët liïåu, thu huát sûå chuá yá cuãa ngûúâi dên thêåp phûúng vaâ caã khaách du lõch nûúác ngoaâi khi àïën tham quan. Tûâ khoáa: tranh dên gian, laâng nghïì, biïën àöíi, thúâ cuáng, truyïìn thöëng SINH VILLAGES FOLK PAINTINGS - THE CROSS-CULTURAL COMMUNICATION BETWEEN TRADITION AND MODERNITY . Duong Thi Nhung ABSTRACT Although Vietnamese folk paintings have a very long precious history, they have been partly reduced in some cases. However, they are still being preserved and maintained in some craft villages and families with enthusiasm. Along with the history of Vietnamese folk paintings, the folk paintings of Sinh village has been going on for hundreds of years with many changes which still exists and satisfies people’s passion in Hue and other cities. Nowadays, The Sinh paintings is a kind of worship paintings with rich contents, diverse production processes and various materials has many changes which compared to the previous traditional production. Comparing with the folk paintings in Northern of Vietnam, thanks to blending traditional and modern factors, The Sinh paintings have unique features that create many new changes in meaning and material which are attracting the attention of the locals and foreign tourists when visiting Keywords: folk painting, craft villages, change, worship, tradition 1. ÀÙÅT VÊËN ÀÏÌ 1.1. Huïë tûâng àûúåc xem laâ thuã phuã cuãa xûá Àaâng Trong, vaâ sau àoá laâ kinh àö cuãa möåt quöëc gia thöëng nhêët, nïn vúái vai troâ àoá, Huïë chñnh laâ maãnh àêët maâu múä cho viïåc saãn sinh ra nhûäng laâng nghïì * Taác giaã liïn hïå: Dûúng Thõ Nhung, Email: dtnhung@hueuni.edu.vn (Ngaây nhêån baâi: 1/11/2022; Ngaây nhêån laåi baãn sûãa: 10/11/2022; Ngaây duyïåt àùng: 25/11/2022) Journal of Science - Hong Bang International University ISSN: 2615-9686
634 Taåp chñ KHOA HOÅC - Trûúâng Àaåi hoåc Quöëc tïë Höìng Baâng, Söë Àùåc biïåt 12/2022 thuã cöng truyïìn thöëng àaáp ûáng nhu cêìu cuöåc söëng núi àêy. Caác laâng nghïì thuã cöng truyïìn thöëng úã Huïë ra àúâi vûâa múã ra cú höåi cho ngûúâi dên trong saãn xuêët vûâa laâ cú höåi cho viïåc baão lûu, múã röång ngaânh nghïì, lûu giûä nhûäng neát baãn sùæc vöën coá cuãa laâng nghïì thuã cöng truyïìn thöëng trïn àõa baân laâng xaä. Tuy nhiïn, sûå biïën àöång cuãa lõch sûã, xaä höåi vúái nhûäng taác àöång nhêët àõnh àaä taåo nïn sûå aãnh hûúãng to lúán àïën sûå phaát triïín cuãa caác nghïì thuã cöng truyïìn thöëng Huïë trïn nhiïìu phûúng diïån, tûâ nhu cêìu, thõ trûúâng àïën lûåc lûúång saãn xuêët… cuâng vúái möåt söë töìn taåi khoá khùn trong quaá trònh phaát triïín dêîn àïën nguy cú biïën mêët hoùåc biïën àöíi theo möåt chiïìu hûúáng bêët lúåi khaác cuãa caác laâng nghïì thuã cöng truyïìn thöëng Huïë. 1.2. Ngaânh nghïì thuã cöng truyïìn thöëng giûä möåt võ trñ khaá quan troång trong àúâi söëng têm linh, tñn ngûúäng vaâ vùn hoáa cuãa ngûúâi dên xûá Huïë, chñnh nhûäng saãn phêím thuã cöng êëy laâ möåt thûác ùn tinh thêìn khöng thïí thiïëu cho àúâi söëng tinh thêìn ngûúâi dên núi àêy. Bïn caånh möåt söë laâng nghïì thuã cöng truyïìn thöëng àaáp ûáng cho nhu cêìu êëy nhû laâng nghïì hoa giêëy Thanh Tiïn, nghïì laâm trûúáng - liïîn - cêu àöëi laâng Chuöìn (hiïån àaä mêët), nghïì tranh gûúng, nghïì laâm göëm... thò tranh laâng Sònh laâ möåt trong söë nhûäng laâng nghïì truyïìn thöëng maâ àïën hiïån nay vêîn giûä àûúåc vai troâ àoá. Mùåt khaác, Huïë vöën laâ núi coân lûu giûä khaá àêåm nhûäng neát vùn hoáa truyïìn thöëng cuãa vuâng àêët qua quaá trònh giao lûu, tiïëp biïën vaâ tñch húåp, tûâ àoá àaä taåo nïn nhûäng àùåc trûng riïng trong àúâi söëng têm linh vaâ tön giaáo, aãnh hûúãng rêët lúán vaâ xuyïn suöët trong cuöåc söëng haâng ngaây cuãa möîi ngûúâi. Sûå trûúâng töìn cuãa tñn ngûúäng dên gian, tön giaáo laâm cho vêën àïì têm linh, tñn ngûúäng àûúåc chuá troång, cuãng cöë, àûa àïën nhu cêìu sûã duång saãn phêím thuã cöng thúâ cuáng theo niïìm tin cuãa möîi ngûúâi dên têët yïëu seä diïîn ra maånh meä hún trong àúâi söëng kinh tïë phaát triïín. 1.3. Trong xu thïë chung cuãa sûå phaát triïín vùn hoaá - xaä höåi, tranh dên gian laâng Sònh àaä laâm töët vai troâ àoá, noá khöng chó laâ saãn phêím cuãa riïng vuâng Huïë maâ àaä lan röång ra caã möåt miïìn Trung röång lúán. Tuy nhiïn, trong quaá trònh phaát triïín, tranh laâng Sònh àaä thñch ûáng àûúåc vúái sûå thay àöíi cuãa xaä höåi, cuãa cuöåc söëng, cuãa thúâi cuöåc vaâ tûâ sûå thñch ûáng àoá dêîn àïën nhûäng neát biïën àöíi trong moåi mùåt nhû: àïì taâi, chêët liïåu, nhu cêìu... vaâ àùåc biïåt laâ trong vùn hoáa tñn ngûúäng. Cho nïn, khi àùåt trong möëi quan hïå giûäa nghïì thuã cöng truyïìn thöëng vúái nhu cêìu têm linh tñn ngûúäng cuãa cöång àöìng trûúác xu thïë phaát triïín ngaây caâng ài lïn cuãa xaä höåi, múái thêëy àûúåc sûác söëng töìn taåi lêu bïìn cuãa noá vúái nhiïåm vuå thñch ûáng, nhûng àöìng thúâi cuäng chuyïín mònh biïën àöíi àïí laâm múái, àïí thñch nghi vaâ àïí phaát triïín laâng nghïì theo nhûäng hûúáng ài tñch cûåc hún trong moåi mùåt. 1.4. Tûâ nhûäng vêën àïì trïn, baâi viïët chuá troång giaãi quyïët nhûäng vêën àïì: Sûå ra àúâi vaâ phaát triïín cuãa tranh dên gian laâng Sònh; tñn ngûúäng - chûác nùng chñnh yïëu cuãa tranh dên gian laâng Sònh; sûå giao thoa vùn hoáa: thñch ûáng vaâ biïën àöíi cuãa möåt laâng nghïì thuã cöng truyïìn thöëng trong böëi caãnh hiïån àaåi... àïí laâm roä sûác söëng cuãa nghïì thuã cöng truyïìn thöëng khi gùæn vúái àúâi söëng vùn hoáa tñn ngûúäng cöång àöìng cû dên cuäng nhû sûå thñch ûáng vaâ biïën àöíi cuãa noá chñnh laâ sinh löå lêîn cú höåi cho viïåc baão lûu nhûäng giaá trõ vùn hoáa laâng nghïì tranh dên gian laâng Sònh. 2. SÛÅ RA ÀÚÂI VAÂ PHAÁT TRIÏÍN CUÃA TRANH DÊN GIAN LAÂNG SÒNH Khi caác chuáa Nguyïîn choån Àaâng Trong laâm núi truá àõa, thïí hiïån sûå töìn taåi àöåc lêåp cuãa mònh thò cuäng bùæt àêìu tûâ àoá möåt loaåt caác ngaânh nghïì thuã cöng cuäng àûúåc töí chûác ra àúâi bïn caånh nhûäng ngaânh nghïì vöën àaä gùæn chùåt vúái cuöåc söëng thûúâng nhêåt cuãa ngûúâi dên núi àêy. Nhu cêìu sûã duång caác saãn phêím tûâ nghïì thuã cöng vöën coá lêu àúâi cuãa cû dên nöng nghiïåp àaä khiïën caác nghïì thuã cöng truyïìn thöëng coá àiïìu kiïån phaát triïín. THuïë àaä xuêët hiïån möåt söë laâng nghïì maâ saãn phêím cuãa noá àaä bûúác àêìu cung cêëp cho nhu cêìu sinh hoaåt cuãa cû dên trïn möåt àõa baân röång lúán nhû nghïì tranh giêëy Laåi Ên, nghïì noán Triïìu Sún, nghïì hoa giêëy Thanh Tiïn, nghïì thau thiïëc Mêåu Taâi... Cho àïën nay vêîn chûa tòm àûúåc möåt vùn baãn naâo àïì cêåp àïën thúâi àiïím xuêët hiïån nghïì tranh laâng Sònh, nhûng nhu cêìu vïì haâng maä trong àoá coá thïí loaåi tranh thúâ cuãa ngûúâi Viïåt - laâ rêët cao. Haânh ISSN: 2615-9686 Journal of Science - Hong Bang International University
Taåp chñ KHOA HOÅC - Trûúâng Àaåi hoåc Quöëc tïë Höìng Baâng, Söë Àùåc biïåt 12/2022 635 trang cuãa nhûäng con ngûúâi ài múã coäi chùæc chùæn seä coá nhûäng têåp tuåc, nhûäng sinh hoaåt gùæn vúái laâng göëc cuãa mònh, vaâ caã sûå hoaâi nhúá vïì töí tiïn, doâng töåc. Trong quaá trònh Nam tiïën, vuâng Hoáa Chêu trong yá nghô cuäng nhû trong thûåc tïë vúái hoå laâ núi “Ö Chêu aác àõa” maâ “loâng quaã caãm cuäng khöng thïí naâo trêën an àûúåc con ngûúâi”. Vò thïë, àïí coá thïí töìn taåi àûúåc, hoå cêìn àïën möåt lûåc lûúång khaác laâ thêìn linh. Viïåc thúâ cuáng caác võ thêìn, cêìu mong sûå phuâ höå laâ buâa höå mïånh khöng thïí thiïëu trong cuöåc söëng. Trong àiïìu kiïån giao thöng luác bêëy giúâ, viïåc vêån chuyïín nhûäng moán haâng maä tûâ nhûäng laâng tranh phña Bùæc (chuã yïëu laâ tranh Àöng Höì) vaâo vuâng Hoáa Chêu hïët sûác khoá khùn, nïn àoâi hoãi phaãi coá möåt laâng xaä naâo àoá úã xûá Thuêån Hoáa àaãm nhêån vai troâ naây. Laâng Sònh coá möåt võ trñ àõa lyá khaá thuêån lúåi nùçm úã ngaä ba söng trïn con àûúâng thuãy, phûúng tiïån giao thöng phöí biïën, thöng duång vaâ àem laåi lúåi ñch lúán nhêët luác bêëy giúâ. Laâng Laåi Ên coá tïn nöm laâ Sònh, möåt trong nhûäng ngöi laâng hònh thaânh khaá súám úã xûá Àaâng Trong, caách trung têm thaânh phöë Huïë khoaãng 7 km, laâng coá diïån tñch laâ 2,5km2, thuöåc xaä Phuá Mêåu huyïån Phuá Vang, tónh Thûâa Thiïn Huïë. Dên söë hiïån nay khoaãng hún 1.500 ngûúâi vúái gêìn 200 höå gia àònh chia laâm 13 xoám vaâ 3 giaáp. Tûâ trung têm thaânh phöë Huïë, xuöi theo doâng Hûúng khoaãng 7km, àïën ngaä ba núi gùåp gúä cuãa hai nhaánh söng khúãi nguöìn tûâ söng Hûúng vaâ söng Böì, laâng Laåi Ên cuâng vúái laâng Thanh Tuá, Tiïn Nöån àaä taåo nïn thïë chên kiïíng vûäng chùæc möåt vuâng àêët “thuãy phuác nhên tònh” nöíi danh vúái khu caãng thõ “Thanh Haâ caãng, Bao Vinh phöë”. “Söng do hai nguöìn Kim Traâ, Àan Àiïìn àöí àïën (phêìn haå lûu söng Linh Giang/söng Hûúng) röång vaâ vö haån khuêët khuác hûäu tònh. Phña Têy Nam coá àïìn Tûá Võ, traåm Àõa Linh, phña Àöng Bùæc coá chuâa Suâng Hoáa, bia Hoaâng Phuác, huyïån nha, phuã thû nùçm àöëi nhau úã hai bïn taã hûäu. Toâa thaânh Thuêån Hoaá khoáa chùåt lêëy thuãy khêíu; coân nhû xoám hoa, nöåi biïëc, àêët töët, dên àöng, chúå noå, cêìu kia, vêåt hoa ngûúâi quyá àïìu la liïåt úã hai búâ Nam Bùæc…” [1, tr4]. Àõa danh Sònh àûúåc moåi ngûúâi biïët àïën khöng chó laâ möåt trong nhûäng laâng xaä àûúåc thaânh lêåp súám cuãa xûá Thuêån Hoáa maâ coân nöíi tiïëng vúái nghïì saãn xuêët tranh tñn ngûúäng, thúâ cuáng. Bïn caånh àoá, sûå kïì caånh möåt caãng thõ buön baán lúán cuãa xûá Àaâng Trong laâ Thanh Haâ àaä coá nhûäng aãnh hûúãng nhêët àõnh àïën sûå hònh thaânh caác laâng vïå tinh maâ Sònh laâ möåt vñ duå cuå thïí. Nhûäng laâng nghïì kïë cêån nhû Laåi Ên, Thanh Tiïn, Tiïn Nöån, Mêåu Taâi... chuã yïëu hònh thaânh tûâ sûå thu huát cuãa khu caãng thõ Thanh Haâ - Bao Vinh, taåo thaânh nhûäng vïå tinh maâ sûác lan toãa cuãa noá ra khùæp Trung Böå. Traãi qua quaá trònh töìn taåi vaâ phaát triïín, nghïì tranh laâng Sònh coá nhiïìu tïn goåi khaác nhau maâ möîi tïn goåi thûúâng phaãn aánh nhûäng àùåc trûng hoùåc cuãa nghïì thuã cöng naây hoùåc vïì ngöi laâng úã ngaä ba söng naây “nghïì giêëy”, “nghïì böìi”, “nghïì höì àiïåp”, “nghïì tranh”, “nghïì Sònh”. Trong laâng coá caác nghïå nhên veä maâu tranh, khùæc vaán in nöíi tiïëng nhû öng Phaåm Thiïìng, Trêìn Cûãu Lúåi, Phan Phiïëm... [1, tr20]. Trong laâng, sûå phên hoáa caác lúáp ngûúâi trúã nïn têët yïëu, hònh thaânh nhûäng böå phêån chuyïn biïåt trong hïå thöëng giêëy chuyïn saãn xuêët tranh: chuã böìi, tûå böìi, con böìi (böìi thuï), nhûäng ngûúâi khai thaác nguyïn liïåu, nhûäng ngûúâi baán tranh...”Chuã böìi” laâ nhûäng ngûúâi boã vöën ra thuï ngûúâi khaác in tranh, trong laâng hoå chiïëm thiïíu söë. “Tûå böìi” laâ nhûäng ngûúâi trûåc tiïëp àûáng ra töí chûác saãn xuêët tranh, hoå taåo thaânh têìng lúáp àöng nhêët trong laâng laâm nghïì böìi.“Con böìi” laâ nhûäng ngûúâi laâm thuï cho caác chuã böìi, hoùåc boã sûác ra ài khai thaác nguyïn liïåu vïì baán laåi cho caác chuã böìi, vai troâ cuãa têìng lúáp naây cuäng khaá quan troång búãi àêy laâ möåt cöng viïåc cêìn nhiïìu sûác lûåc vaâ àïí khai thaác àûúåc nguyïn liïåu hoå phaãi ài rêët xa, vïì rêìm Àaá Baåc caâo àiïåp, lïn rûâng beã àung, àaâo göëc vang... Möåt têìng lúáp nûäa àûúåc taåo nïn tûâ nhûäng ngûúâi chuyïn mua tranh cuãa caác chuã böìi, tûå böìi ài baán laâ “thûúng böìi”... Nhûng duâ laâ chuã böìi hay con böìi, hoå coá nhûäng àoáng goáp rêët lúán trong viïåc phaát triïín nghïì tranh cuäng nhû hònh thaânh nïn yá thûác tön troång vïì nghïì vaâ tûå haâo vïì laâng trong moåi ngûúâi dên laâng Sònh [2]. Tuy nhiïn, cuäng phaãi thêëy rùçng trong quy luêåt phaát triïín chung, nghïì Böìi cuäng nhû laâng Sònh khöng thïí traánh khoãi nhûäng taác àöång tiïu cûåc cuãa àiïìu kiïån khaách quan vaâ nöåi taåi nhû sûå khan hiïëm Journal of Science - Hong Bang International University ISSN: 2615-9686
636 Taåp chñ KHOA HOÅC - Trûúâng Àaåi hoåc Quöëc tïë Höìng Baâng, Söë Àùåc biïåt 12/2022 vïì nguyïn liïåu, biïën àöång vïì dên cû, mêët muâa, chiïën tranh vaâ nhêët laâ sûå baäo hoâa cuãa thõ trûúâng vaâ sûå buâng nöí cuãa caác loaåi àöì thúâ khaác nhau nhû tranh gûúng, tranh nhûåa, tranh khaãm, giêëy tiïìn vaâng, àöì maä... Sau ngaây àêët nûúác thöëng nhêët, tranh laâng Sònh bõ xem laâ vùn hoáa phêím dõ àoan tiïëp tay cho nhûäng hònh thûác mï tñn. Thïë nïn, nghïì tranh bõ cêëm àoaán, vaán khùæc bõ thu höìi, àöët phaá, dên cû phiïu taán boã nghïì boã laâng ra ài hoùåc chuyïín sang haânh nghïì khaác coá thu nhêåp cao hún. Mùåt khaác, àúâi söëng dên trñ àûúåc nêng cao laâm thay àöíi caách nhòn lêîn caách nghô, hònh thaânh nhûäng quan àiïím múái vïì vêën àïì tñn ngûúäng vaâ àaåo thúâ cuáng... Khi àêët nûúác tiïën haânh cöng cuöåc àöíi múái, cuäng nhû bao laâng nghïì khaác àûúåc höìi sinh, nghïì tranh laâng Sònh cuäng coá cú höåi phuåc höìi. 3. ÀAÁP ÛÁNG NHU CÊÌU TÑN NGÛÚÄNG - CHÛÁC NÙNG CHÑNH CUÃA TRANH DÊN GIAN LAÂNG SÒNH Àûúåc hònh thaânh vaâ phaát triïín trïn möåt vuâng àêët mang àêåm sùæc maâu tñn ngûúäng dên gian, tranh laâng Sònh coá nhiïåm vuå rêët thiïët thûåc trong viïåc àaáp ûáng nhu cêìu thúâ cuáng khöng chó àöëi vúái cû dên Thuêån Hoáa maâ caã vuâng Trung Böå. Chûác nùng chñnh cuãa tranh laâng Sònh laâ phuåc vuå hoaåt àöång tñn ngûúäng. Noái nhû vêåy khöng coá nghôa laâ xem nheå nhûäng giaá trõ thêím myä cuãa tranh laâng Sònh. Ngûúåc laåi yïëu töë thêím myä laâ möåt giaá trõ böí trúå khöng thïí thiïëu, laâm tön lïn yá tûúãng, têm tû, nguyïån voång, khaát khao cuãa caác nghïå nhên laâm tranh cuäng nhû ngûúâi sûã duång tranh. Coá thïí noái, tûå thên tranh laâng Sònh àaä cho chuáng ta nhûäng caãm nhêån nhêët àõnh vïì hïå thöëng tñn niïåm dên gian. Thúâ cuáng tûâ lêu àaä trúã thaânh möåt biïíu hiïån cuãa phong tuåc, àaåo àûác vaâ phaáp lïå. Àiïìu àoá thïí hiïån trong tranh laâng Sònh qua sûå chón chu trong tûâng neát veä, tñnh trang nghiïm, tön troång cuãa möîi túâ tranh. Àöëi vúái tranh laâng Sònh, dêëu êën àïí laåi trong àúâi söëng vùn hoáa tñn ngûúäng cû dên vuâng Huïë àoá chñnh laâ àöëi tûúång tranh àûúåc laâm ra vúái caác nhoám chñnh: Tranh nhên vêåt: tûúång Baâ vúái caác mêîu tûúång Àïë, tûúång Chuâa vaâ tûúång Ngang àûúåc daán quanh nùm trïn baân thúâ. Loaåi con aãnh veä hònh àaân öng hay àaân baâ coân goåi laâ aãnh Xiïm vaâ aãnh treã nam, nûä. Loaåi aãnh öng Tra Àiïåu, öng Àöëc vaâ Túâ Bïëp... àûúåc àöët ài sau khi cuáng. Tranh àöì vêåt veä caác thûá aáo, tiïìn vaâ duång cuå àïí àöët cho ngûúâi coäi êm: aáo öng, aáo baâ, aáo binh, tiïìn, cung tïn, duång cuå gia àònh… thûúâng laâ tranh cúä nhoã. Tranh suác vêåt (gia suác, voi, coåp vaâ 12 con giaáp) àïí àöët cho ngûúâi chïët. Tranh bïëp gùæn vúái viïåc thúâ cuáng taáo quên. Taáo Öng vûâa àûúåc thúâ úã trang öng chñnh giûäa nhaâ, vûâa àûúåc thúâ úã bïëp. Theo tuåc lïå, haâng nùm àïën ngaây 23 thaáng chaåp êm lõch, gia chuã laâm lïî cuáng tiïîn àûa Öng Taáo vïì chêìu Ngoåc Hoaâng. Ngoaâi àöì maä (göìm 3 böå aáo quêìn daâi, 3 con caá cheáp, 3 caái hia, 1 chiïëc noán quai thao, 2 chiïëc muä caánh chuöìn) coân coá tranh thúâ. Tranh thúâ bao göìm 1 túâ “bïëp”, böå ba túâ “aáo binh”, 1 túâ “ngûåa bay” vaâ 100 quan tiïìn. Xeát trïn goác àöå myä thuêåt, maãng böë cuåc chñnh cuãa “túâ bïëp” laâ hònh aãnh ba võ Taáo Quên nöíi lïn úã giûäa nhû “ba ngoån lûãa thiïng”. Xung quanh laâ nhûäng saãn phêím maâ gia chuã laâm ra àûúåc sùæp xïëp theo böë cuåc àöëi xûáng, tuêìn tûå theo nöåi dung cuãa möåt “baãn baáo caáo” maâ ba võ Thöí Cöng seä trònh lïn Ngoåc Hoaâng. Böë cuåc nöåi dung cuãa túâ bïëp, muöën thïí hiïån sûå tön kñnh cuäng nhû têìm quan troång cuãa ba võ thöí thêìn àöëi vúái gia chuã qua hònh aãnh ba võ Taáo Quên tû thïë trang nghiïm. Tranh thïë maång gùæn vúái lïî cêìu an. Xuêët phaát tûâ quan niïåm linh höìn vaâ thïí xaác àïën sûå töìn taåi thïë giúái thêìn linh bïn ngoaâi trong àoá coá nhûäng ngûúâi thên àaä khuêët vúái nhûäng quyïìn nùng nhêët àõnh chi phöëi àïën cuöåc söëng thûåc taåi buöåc nhên thïë phaãi coá nhûäng caách ûáng xûã thñch ûáng: thúâ cuáng, hiïën tïë cêìu an. Dên gian cho rùçng, ngûúâi chïët vò thûúng con, nhúá chaáu muöën bùæt nhûäng ngûúâi haåp vúái “cùn” mònh (trong töåc), hay nhûäng àûáa beá chïët luác chûa hoùåc múái sinh trúã thaânh ma “con ranh” thûúâng trúã vïì quêëy phaá ngûúâi söëng nïn duâng tranh “con aãnh” nhû möåt hònh thûác thïë maång cho ngûúâi söëng. Búãi thïë böå tranh thïë maång gùæn chùåt vúái lïî cêìu an trong caác gia àònh, cho öng baâ “söëng khön chïët thiïng”, cho con treã “hûäu võ vö danh” khöng caãm thêëy bõ boã rúi, hay chõu caãnh vö gia cû. ISSN: 2615-9686 Journal of Science - Hong Bang International University
Taåp chñ KHOA HOÅC - Trûúâng Àaåi hoåc Quöëc tïë Höìng Baâng, Söë Àùåc biïåt 12/2022 637 Sau lïî cuáng, bao giúâ chuáng cuäng àûúåc àöët ài, theo quan niïåm dên gian laâë àïí ngûúâi êm coá thïí nhêån lêëy. Tranh tûúång Baâ gùæn vúái tuåc cuáng trûâ giaãi bïånh têåt, öëm àau vaâ sinh àeã. Trong dên gian Huïë quan niïåm rùçng àöëi vúái nûä giúái coá möåt võ thêìn baão höå riïng, àoá laâ Têy Cung Vûúng Mêîu (hay coân àûúåc goåi laâ Àoaâi Cung Thaánh Mêîu), möåt têåp húåp caác võ thêìn “böín maång” cho nûä giúái. Moåi phuå nûä, tûâ khi beá cho àïën khi vïì giaâ, trûúác khi ra laäo àïìu thúâ “trang Baâ”, ngûúâi tröng coi 12 maång (12 con giaáp). Khaác vúái nhûäng túâ tranh thïë maång, tranh “tûúång Baâ” sau khi cuáng xong àûúåc thúâ úã võ trñ cao cuãa gian taã ngöi nhaâ, quay vïì hûúáng Têy (Têy cung), àïí haâng àïm khi dêng hûúng àöëi diïån vúái “Baâ” hoå luön caãm thêëy àûúåc têíy rûãa, àûúåc che chúã, phuâ höå. Tuy nhiïn, khi phaát nguyïån thúâ thò phaãi cùn cûá vaâo tuöíi cuãa mònh àïí choån tranh thúâ thñch húåp. Cuå thïí laâ ûáng theo tuöíi trong 12 con giaáp maâ thúâ tranh coá hònh daång Baâ Ngûå nhû thïë naâo vaâ coá bao nhiïu thõ nûä àûáng hêìu (2, 4, 6, 8, 10 hay 12 ngûúâi). Trong tranh laâng Sònh, hònh aãnh “Baâ” cûúäi trïn möåt con voi tû thïë phuåc chûáng toã uy lûåc cuãa “Baâ” àöëi vúái “böín maång”, vò thïë coá tïn goåi laâ “tûúång Voi”, “tûúång Chuâa”... Cuäng coá luác baâ ngûå trïn möåt àaâi cao goåi laâ “tûúång Àïë”, hai bïn luön coá Kim Àöìng vaâ Ngoåc Nûä àûáng hêìu. Baâ ngûå trïn voi laâ àïí kiïím soaát, baão vïå “maång” cho ngûúâi àoá. Nïëu àaân baâ thúâ “trang Baâ” thò àaân öng thúâ “trang Öng”. Túâ “trang Öng” coá vai troâ khaá quan troång: cuáng thêìn baão höå ngöi nhaâ thêìn Àêët (trong lïî taå thöí kyâ yïn) vaâ thêìn Nghïì nghiïåp. Dên gian Huïë quan niïåm rùçng, trong möîi nhaâ coá chuã (ngûúâi àaân öng) tûác laâ coá caác võ thêìn chuã trò. Baân thúâ trang öng úã chñnh giûäa nhaâ (bïn trïn mùåt sau hoùåc trûúác baân thúâ gia tiïn). Tranh aáo Baâ, aáo Öng, aáo Binh vaâ öng Coåp (höí) gùæn vúái tñn ngûúäng cuãa nhûäng ngûúâi ài biïín, ài rûâng. Trong tñn ngûúäng truyïìn thöëng, tuåc xùm trïn mònh nhûäng hònh aãnh con Giao Long, Röìng... úã nhûäng ngûúâi ài biïín luön àûúåc coi troång. Ngaây nay, tuåc àoá àûúåc thay thïë möåt phêìn búãi nhûäng túâ tranh “aáo Öng”, “aáo Baâ”, “aáo binh”... Àêy laâ nhûäng saãn phêím tranh laâng Sònh àûúåc ngûúâi ài biïín duâng àïí cêìu an cho mònh trûúác àïí àe doåa biïín caã, soáng cao, gioá lúán. Tranh “öng Coåp”, “aáo Binh” cuáng “Öng” àïí khi ài rûâng khöng gùåp nguy hiïím. Hònh aãnh “aáo Öng”, “aáo Baâ” noái lïn niïìm tûå haâo cuãa nhûäng ngûúâi con dên Viïåt vïì töí tiïn: Röìng, Phûúång, trong yá nghôa taåo dûång möåt niïìm tin, möåt sûác maånh àïí coá thïí vûäng bûúác trûúác moåi sûå àe doåa cuãa tûå nhiïn. Thûåc ra xeát vïì baãn chêët àêy cuäng laâ möåt hònh thûác thïë maång: cuáng cho thêìn rûâng, thêìn biïín àïí àûúåc phuâ höå, tai qua naån khoãi khi ài rûâng, ài biïín. Böå tranh àöång vêåt gùæn vúái lïî giaãi haån cho caác vêåt nuöi. Quan niïåm linh höìn khöng chó dûâng laåi úã con ngûúâi maâ caã àöëi vúái caác loaâi àöång vêåt, nhêët laâ vêåt nuöi. Caác con vêåt nuöi trong gia àònh coá “öng chuöìng” cai quaãn, “baâ chuöìng” canh giûä, nïn khi xaãy ra dõch bïånh, àau öëm phaãi cuáng öng baâ chuöìng àïí àûúåc tai qua naån khoãi, mau ùn choáng lúán. Tranh thûúâng àûúåc duâng trong lïî cuáng àêìu nùm, ngoaâi “con AÃnh” cho vêåt nuöi nhû tranh lúån, trêu, boâ, gaâ, võt, choá coân coá thïm tiïìn giêëy, aáo binh cho öng baâ chuöìng [3]. 4. SÛÅ GIAO THOA VÙN HOÁA: THÑCH ÛÁNG VAÂ BIÏËN ÀÖÍI CUÃA MÖÅT LAÂNG NGHÏÌ THUÃ CÖNG TRUYÏÌN THÖËNG TRONG BÖËI CAÃNH HIÏåN ÀAÅI Tranh laâng Sònh trong suöët quaá trònh töìn taåi vaâ phaát triïín, khöng bõ caånh tranh búãi möåt laâng nghïì naâo tûúng tûå. Àoá cuäng laâ àiïìu kiïån thuêån lúåi cho tranh laâng Sònh trong quaá trònh töìn taåi vaâ sûå múã röång vïì mùåt thõ trûúâng ra caã vuâng Trung Trung Böå úã nûãa sau thïë kyã XVIII, XIX. Traãi qua quaá trònh töìn taåi vaâ phaát triïín, nghïì tranh laâng Sònh coân àûúåc àaánh dêëu búãi sûå trûúãng thaânh cuãa têìng lúáp nghïå nhên. Xeát vïì sûå töìn taåi lêu bïìn cuãa nghïì tranh laâng Sònh chuáng ta cêìn khùèng àõnh rùçng, sûå töìn taåi àoá chñnh laâ sûå thñch ûáng rêët hoâa húåp vúái moåi mùåt cuãa cuöåc söëng. Sûå thñch ûáng cuãa tranh laâng Sònh luön taåo nïn neát riïng trong tûâng àûúâng neát so vúái caác doâng tranh khaác. Noá àûúåc biïíu hiïån trïn nhiïìu Journal of Science - Hong Bang International University ISSN: 2615-9686
638 Taåp chñ KHOA HOÅC - Trûúâng Àaåi hoåc Quöëc tïë Höìng Baâng, Söë Àùåc biïåt 12/2022 phûúng diïån khaác nhau. Àoá laâ sûå thñch ûáng vúái nhu cêìu têm linh cuãa ngûúâi dên khöng chó trong laâng maâ coân ngoaâi laâng, ngoaâi tónh, múã röång ra trïn khùæp daãi àêët miïìn Trung nhû: Quaãng Bònh, Quaãng Trõ, Quaãng Ngaäi, Phuá Yïn... Àoá cuäng laâ sûå thñch ûáng vúái xu thïë phaát triïín cuãa thúâi àaåi nhûng vêîn coi troång tñn ngûúäng, laâ sûå thñch ûáng vúái nhu cêìu cuöåc söëng vúái mong muöën kiïëm thïm thu nhêåp. Tuy nhiïn, trong quaá trònh phaát triïín chung, tranh laâng Sònh cuäng biïën àöíi àïí phuâ húåp vúái thúâi cuöåc, vúái xaä höåi hiïån àaåi, vúái nhu cêìu cuãa con ngûúâi... Sûå biïën àöíi àoá àûúåc thïí hiïån cuå thïí trïn caác mùåt nhû: - Vïì quy trònh, trong àoá coá kyä thuêåt vaâ nguyïn liïåu, tûâ viïåc saáng taác mêîu tranh, khùæc vaán àïën saáng taåo ra loaåi buát veä àûúåc laâm tûâ rïî cêy dûáa daåi coá thúâi gian sûã duång lêu daâi hún, hay chuá troång tó mó vaâo viïåc chïë taác caác maâu sùæc coá nguyïn liïåu tûâ tûå nhiïn vaâ giêëy doá àûúåc queát höì àiïåp; - Vïì chûác nùng vaâ àïì taâi thïí hiïån, ngoaâi chûác nùng thúâ cuáng thò tranh laâng Sònh hiïån nay coân coá chûác nùng trang trñ vúái caác àïì taâi cuå thïí nhû: Baát êm (göìm 8 bûác), vêåt laâng Sònh vaâ troâ chúi dên gian (göìm 9 bûác), tranh thúâi vuå (göìm 4 bûác); phuå nûä (göìm 6 bûác), thiïëu nûä (göìm 6 bûác); - Vïì àêìu ra vaâ chêët lûúång, tranh laâng Sònh vûún ra vúái thõ trûúâng caác tónh trïn khùæp daãi àêët miïìn Trung nïn söë lûúång saãn phêím cuäng ngaây caâng gia tùng. - Vïì lûåc lûúång saáng taác vaâ khöng gian saãn xuêët, trûúác àêy laâ tranh dên gian nhûng ngaây nay saãn phêím tranh laâng Sònh laåi coá tïn taác giaã cuå thïí, vaâ bêy giúâ, viïåc saãn xuêët tranh laâng Sònh khöng coân àûúåc goái goån trong khöng gian laâng maâ àaä vûúåt hùèn ra khoãi khu vûåc àoá vúái maáy moác vaâ phêím maâu cöng nghiïåp hiïån àaåi [3]. Tûâ nhûäng biïën àöíi cuãa tranh dên gian laâng Sònh trong giai àoaån hiïån nay coá thïí àûa túái nhûäng nhêån àõnh: Duâ xaä höåi thay àöíi nhûng nhu cêìu vaâ niïìm tin têm linh cuãa ngûúâi dên vêîn coân àûúåc baão lûu. Sûå biïën àöång cuãa thúâi cuöåc dêîn túái sûå ruát ngùæn caác cöng àoaån saãn xuêët tranh, höìn tranh xûa àaä khöng coân nguyïn veån nûäa. Sûå xuêët hiïån cuãa caác phûúng phaáp saãn xuêët múái cuâng nhûäng quy trònh saãn xuêët hiïån àaåi laâm cho caái chûác nùng vaâ nöåi dung truyïìn taãi cuãa tranh laâng Sònh bõ giaãm ài phêìn nhiïìu; Tranh laâng Sònh vúái nhûäng saáng taåo khöng ngûâng cuãa caác nghïå nhên seä ngaây caâng phaát triïín, nhûng laâm thïë naâo àïí sûå phaát triïín àoá khöng lêën aát caái truyïìn thöëng seä laâ cêu hoãi vaâ laâ vêën àïì troång yïëu cêìn àûúåc lûu têm. 5. KÏËT LUÊÅN Tranh laâng Sònh chûáa àûång möåt giaá trõ hiïån thûåc sinh àöång. Noá thïí hiïån sûác söëng maånh meä lêu bïìn. Tuy tranh laâng Sònh duâng cho thúâ cuáng laâ chuã yïëu nhûng nhûäng àiïìu àûúåc diïîn taã trong tranh rêët àöîi thên quen, gêìn guäi vúái cuöåc söëng con ngûúâi. Tranh laâng Sònh ngaây nay tuy vêîn giûä nhûäng chuã àïì, nöåi dung vaâ nhûäng yïëu töë taåo hònh khöng coá gò khaác xûa nhûng dûúái nhûäng taác àöång cuãa xaä höåi, cuãa cuöåc söëng, cuãa nhu cêìu con ngûúâi àaä taåo nïn caái khaác biïåt trong tranh. Nhûäng loaåi phêím maâu hoáa chêët, nhûäng bûác tranh àûúåc rêåp khuön maáy moác àaä laâm mêët ài möåt phêìn quan troång cuãa giaá trõ thêím myä trïn möåt doâng tranh dên gian cöí xûa. Caác hònh trong tranh cuäng vò thïë maâ mêët ài veã dên daä thön quï vaâ laâm xa laå vúái ngûúâi dên lao àöång. Chñnh vò thïë, àïí lûu giûä giaá trõ tranh dên gian laâng Sònh, viïåc cêìn thiïët nhêët laâ laâm sao nghïì tranh naây àïën àûúåc vúái caác thïë hïå ài sau, àïí baão lûu vaâ phaát triïín khöng chó riïng vaâi höå dên maâ àöëi vúái toaân thïí caác höå dên trong laâng. Coá nhû vêåy thò tranh dên gian laâng Sònh múái töìn taåi vaâ phaát triïín lêu bïìn vaâ àoá cuäng chñnh laâ sinh löå lêîn cú höåi àïí möåt laâng nghïì “söëng töët”, “söëng khoãe” trûúác nhûäng àöíi thay, taác àöång cuãa xaä höåi àûúng àaåi. ISSN: 2615-9686 Journal of Science - Hong Bang International University
Taåp chñ KHOA HOÅC - Trûúâng Àaåi hoåc Quöëc tïë Höìng Baâng, Söë Àùåc biïåt 12/2022 639 TAÂI LIÏåU THAM KHAÃO [1] N. T. T. Nga, N. P. B. Àaân, T. N. K. Trang vaâ L. C. X. Minh, Nghïì tranh laâng Sònh, Àïì taâi nghiïn cûáu thuöåc Chûúng trònh Nghiïn cûáu - Sûu têìm - Baão töìn vaâ phaát huy caác giaá trõ vùn hoáa phi vêåt thïí, Böå VHTT - Viïån VHTT - Phên viïån Nghiïn cûáu Vùn hoáa - Thöng tin taåi Huïë, 2002. [2] L. T. Quöëc, “Nghïì thuã cöng gùæn liïìn vúái àúâi söëng vùn hoáa tñn ngûúäng: trûúâng húåp tranh laâng Sònh vaâ hoa giêëy Thanh Tiïn”, trong Höåi thaão khoa hoåc Nghïì vaâ laâng nghïì truyïìn thöëng Huïë hûúáng túái Festival Nghïì truyïìn thöëng, Phên viïån Vùn hoáa nghïå thuêåt Viïåt Nam taåi Huïë - UBND Thaânh phöë Huïë, 2013. [3] D. T. Nhung, “Tranh laâng Sònh trong àúâi söëng vùn hoáa tñn ngûúäng ngûúâi dên Huïë”, Luêån vùn Thaåc syä Viïåt Nam hoåc, Khoa Viïåt Nam hoåc, Àaåi hoåc Sû Phaåm Haâ Nöåi, 2014. Journal of Science - Hong Bang International University ISSN: 2615-9686