Trượt đốt sống thắt lưng một tầng, mức độ nhẹ: lâm sàng và hình ảnh học

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2018<br /> <br /> TRƯỢT ĐỐT SỐNG THẮT LƯNG MỘT TẦNG, MỨC ĐỘ NHẸ:<br /> LÂM SÀNG VÀ HÌNH ẢNH HỌC<br /> Phạm Vô Kỵ*; Vũ Văn Hòe**; Nguyễn Hùng Minh**; Nguyễn Văn Hưng**<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: mô tả đặc điểm lâm sàng và hình ảnh học của trượt đốt sống thắt lưng một tầng,<br /> mức độ nhẹ. Đối tượng và phương pháp: nghiên cứu mô tả cắt ngang đặc điểm lâm sàng và<br /> hình ảnh học của 62 bệnh nhân (BN) trượt đốt sống thắt lưng một tầng. Kết quả: 62 BN<br /> (23 nam, 39 nữ), tuổi trung bình 48,85. Triệu chứng lâm sàng gồm: chỉ đau lưng (1,6%), đau<br /> lưng kèm đau theo rễ (98,4%) và đau cách hồi thần kinh (38,7%), dấu bậc thang (27,4%),<br /> Lasègue dương tính (98,4%). Trên X quang quy ước, 79% trượt độ I và 21% trượt độ II. Trượt<br /> L4 chiếm 74,2% và trượt L5 là 22,6%. Trên X quang động: 68,3% tăng độ trượt. Trên cộng<br /> hưởng từ (CHT): thoát vị đĩa đệm (46,8%), hẹp lỗ liên hợp (98,4%) và phì đại mấu khớp<br /> (88,7%). Kết luận: đau lưng, đau theo rễ và đau cách hồi thần kinh là những triệu chứng<br /> thường gặp, nhưng không đặc hiệu. Dấu hiệu bậc thang là dấu hiệu đặc trưng, nhưng chỉ gặp<br /> ở 27,4% trượt đốt sống thắt lưng mức độ nhẹ. X quang động là công cụ hữu ích để đánh giá<br /> mất vững cột sống. CHT rất tốt để đánh giá chèn ép thần kinh và mô mềm.<br /> * Từ khóa: Trượt đốt sống một tầng; Triệu chứng lâm sàng; Hình ảnh học.<br /> <br /> Low Grade and Single Level Lumbar Spondylolisthesis: Clinical<br /> Symptoms and Imaging<br /> Summary<br /> Objectives: To describe clinical symptoms and imaging of low grade and single-level lumbar<br /> spondylolisthesis. Subjects and methods: A cross-sectional study included 62 patients who had<br /> single-level lumbar spondylolisthesis. Clinical symptoms and imaging were recorded. Results:<br /> Sixty-two patients (23 males, 39 females). The average age was 48.85 years. Clinical<br /> symptoms included: Only low back pain (1.6%), low back pain with radicular pain (98.4%),<br /> intermittent neurogenic claudication (38.7%), step sign (27.4%), positive Lasègue (98.4%).<br /> X-ray conventional showed 79% grade I and 21% grade II spondylolisthesis with 74.2% at L4<br /> and 22.5% at L5. There was 68.3% of enhaned slip on X-ray dynamics. On MRI, there was<br /> 46.8% of herniated disc, 98.4% of narrow foramen, 88.7% of facet hypertrophy. Conclusions:<br /> Low back pain, radicular pain and intermittent neurogenic claudication were common, but nonspecific symptoms of spondylolisthesis. Step sign is specific symptom with 27.4% of low grade<br /> spondylolistheisis. X-ray dynamic is useful in evaluating instability. MRI is very good to evaluate<br /> nerve root compression and soft-tissue.<br /> * Keywords: Single level spondylolisthesis; Clinical symptoms; Imaging.<br /> * Bệnh viện Kiên Giang<br /> ** Bệnh viện Quân y 103<br /> Người phản hồi (Corresponding): Phạm Vô Kỵ (phamvoky9999@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 26/07/2017; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 04/11/2017<br /> Ngày bài báo được đăng: 18/12/2017<br /> <br /> 129<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2018<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Trượt đốt sống thắt lưng là một sự<br /> dịch chuyển bất thường ra trước hoặc ra<br /> sau của đốt sống phía trên so với đốt<br /> sống ở phía dưới vùng thắt lưng. Hệ quả<br /> là làm thay đổi cấu trúc giải phẫu và mất<br /> vững cột sống, gây những triệu chứng<br /> lâm sàng tương ứng mức tổn thương.<br /> Đây là một bệnh lý có biểu hiện lâm<br /> sàng rất đa dạng và phong phú, có thể chỉ<br /> có đau lưng, chỉ đau theo rễ hoặc phối<br /> hợp cả hai, đôi khi không có triệu chứng<br /> gì [6, 7, 8]. Ngày nay, với sự tiến bộ của<br /> khoa học kỹ thuật trong chẩn đoán hình<br /> ảnh như: chụp X quang, cắt lớp vi tính và<br /> cộng hưởng từ (CHT), việc chẩn đoán<br /> trượt đốt sống đã trở nên đơn giản, chính<br /> xác và toàn diện.<br /> Triệu chứng lân sàng và hình ảnh học<br /> của trượt đốt sống thắt lưng nói chung,<br /> bao gồm trượt nhiều tầng và trượt nặng<br /> đã được nhắc đến nhiều trong y văn. Tuy<br /> nhiên, đặc điểm riêng cho trượt đốt sống<br /> một tầng, mức độ nhẹ thì chưa có nhiều<br /> nghiên cứu được báo cáo. Mục đích của<br /> nghiên cứu này: Mô tả đặc điểm lâm sàng<br /> <br /> và hình ảnh học của trượt đốt sống thắt<br /> lưng một tầng, mức độ nhẹ.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu.<br /> 62 BN trượt đốt sống thắt lưng một<br /> tầng, trượt độ I và độ II, nhập viện điều trị<br /> tại Khoa Phẫu thuật Thần kinh, Bệnh viện<br /> Kiên Giang từ 4 - 2012 đến 12 - 2016.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu.<br /> * Thiết kế nghiên cứu: nghiên cứu mô<br /> tả cắt ngang.<br /> * Phương pháp tiến hành:<br /> Các triệu chứng về lâm sàng, đặc điểm<br /> về hình ảnh học được thu thập và mô tả.<br /> Đánh giá trượt đốt sống theo phân độ<br /> Mayerding (độ I: 1 - 25%; độ II: 26 - 50%; độ<br /> III: 51 - 75%; độ IV: 76 - 100%).<br /> * Phân tích thống kê:<br /> Đặc điểm lâm sàng và hình ảnh học<br /> được mô tả dưới dạng tỷ lệ phần trăm (%).<br /> Dữ liệu phân tích bằng phần mềm SPSS<br /> 16.0.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> Qua nghiên cứu 62 BN (23 nam, 39 nữ) trượt đốt sống thắt lưng một tầng, mức độ<br /> nhẹ, tuổi trung bình 48,85, chúng tôi thấy:<br /> 1. Đặc điểm lâm sàng.<br /> Bảng 1: Các triệu chứng lâm sàng của trượt đốt sống thắt lưng.<br /> Các triệu chứng<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> Chỉ đau thắt lưng<br /> Đau thắt lưng kèm đau theo rễ<br /> 1 bên<br /> 2 bên<br /> <br /> 1<br /> <br /> 1,6<br /> <br /> 26<br /> 35<br /> <br /> 41,9<br /> 56,5<br /> <br /> Đau cách hồi thần kinh<br /> < 100 m<br /> 100 - 500 m<br /> > 500 m<br /> <br /> 2<br /> 22<br /> 38<br /> <br /> 3,2<br /> 35,5<br /> 61,3<br /> <br /> 130<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2018<br /> Dấu bậc thang<br /> <br /> 17<br /> <br /> 27,4<br /> <br /> 5<br /> <br /> 8,1<br /> <br /> 56<br /> <br /> 90,3<br /> <br /> 1<br /> <br /> 1,6<br /> <br /> Giảm phản xạ gân xương chi dưới<br /> <br /> 58<br /> <br /> 93,5<br /> <br /> Nghiệm pháp Schöber dương tính<br /> <br /> 51<br /> <br /> 83,6<br /> <br /> Tê, dị cảm<br /> <br /> 49<br /> <br /> 79,0<br /> <br /> Tê + giảm cảm giác<br /> <br /> 12<br /> <br /> 19,4<br /> <br /> Không rối loạn<br /> <br /> 1<br /> <br /> 1,6<br /> <br /> Sức cơ 3/5<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3,2<br /> <br /> Sức cơ 4/5<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3,2<br /> <br /> Sức cơ 5/5<br /> <br /> 58<br /> <br /> 93,5<br /> <br /> Teo cơ<br /> <br /> 31<br /> <br /> 50,0<br /> <br /> Lasègue<br /> < 30<br /> <br /> 0<br /> 0<br /> <br /> 30 - 70<br /> > 70<br /> <br /> 0<br /> <br /> Rối loạn cản giác<br /> <br /> Rối loạn vận động<br /> <br /> Triệu chứng lâm sàng của trượt đốt<br /> sống thắt lưng rất phong phú và đa dạng<br /> gồm: chỉ có đau lưng (1,6%), đau lưng<br /> kèm đau theo rễ (98,4%) và đau cách hồi<br /> thần kinh (38,7%), dấu bậc thang<br /> (27,4%), Lasègue dương tính 98,4%.<br /> <br /> Trong nghiên cứu của chúng tôi, 27,4% BN<br /> có dấu hiệu bậc thang. Mặc dù dấu hiệu<br /> này được ghi nhận với tỷ lệ thấp, nhưng<br /> lại là dấu hiệu đặc trưng của trượt đốt<br /> sống. Theo Võ Văn Thanh [3], 35,3% BN<br /> có dấu hiệu này. Tỷ lệ dấu hiệu bậc thang<br /> <br /> Nghiên cứu của Nguyễn Hùng Minh và<br /> <br /> thấp có lẽ do phần lớn BN trong nghiên<br /> <br /> CS [1] cũng cho kết quả tương tự, 100% BN<br /> <br /> cứu có độ trượt thấp, chủ yếu là độ I và<br /> <br /> đều có đau thắt lưng và 34/36 BN (94,44%)<br /> <br /> độ II. Hơn nữa, dấu hiệu này khó phát<br /> <br /> đau theo rễ. Phan Trọng Hậu [2] cho thấy<br /> <br /> hiện được ở người mập, béo phì. Dấu<br /> <br /> 91% đau thắt lưng và 80% đau theo rễ.<br /> <br /> hiệu Lasègue dương tính phản ánh có<br /> <br /> Đau cách hồi cũng là một triệu chứng hay<br /> <br /> một chèn ép ở rễ thần kinh. Chúng tôi<br /> <br /> gặp, là một biểu hiện của tình trạng hẹp<br /> <br /> gặp 98,4% Lasègue dương tính. Nguyễn<br /> <br /> ống sống. Võ Văn Thanh [3] nhận thấy<br /> <br /> Vũ [4] ghi nhận tỷ lệ khá cao BN có dấu<br /> <br /> 67,6% BN đau cách hồi thần kinh. Phan<br /> <br /> hiệu này (87,7%). Thậm chí, tỷ lệ này có<br /> <br /> Trọng Hậu [2] ghi nhận tỷ lệ này là 63%.<br /> <br /> thể đạt đến 100% theo Lê Ngọc Quang [5].<br /> 131<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2018<br /> 2. Đặc điểm hình ảnh học.<br /> * X quang cột sống thắt lưng quy ước:<br /> Bảng 2: Đặc điểm X quang quy ước trong trượt đốt sống thắt lưng.<br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> Độ 1<br /> <br /> 49<br /> <br /> 79,00<br /> <br /> Độ 2<br /> <br /> 13<br /> <br /> 21,00<br /> <br /> Mức độ trượt đốt sống<br /> <br /> Tầng trượt<br /> L3<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3,20<br /> <br /> L4<br /> <br /> 46<br /> <br /> 74,20<br /> <br /> L5<br /> <br /> 14<br /> <br /> 22,60<br /> <br /> Khuyết eo<br /> <br /> 17<br /> <br /> 27,40<br /> <br /> Mất đường cong sinh lý cột sống<br /> <br /> 62<br /> <br /> 100,00<br /> <br /> * Đặc điểm CHT trong trượt đốt sống<br /> thắt lưng:<br /> <br /> Đặc điểm X quang quy ước trong trượt<br /> đốt sống với 79% độ I và 21% trượt độ II.<br /> Kết quả này tương đồng với Phan Trọng<br /> Hậu [2]: trượt độ I là 51,4%, độ II là<br /> 41,4%. Nghiên cứu của Võ Văn Thanh [3]<br /> cũng có kết quả tương tự, trượt độ I<br /> chiếm 63,2% và độ II là 30,9%. Trượt xảy<br /> ra chủ yếu ở L4 và L5 với 27,4% gãy eo<br /> trên X quang quy ước. Standaert [8] cũng<br /> ghi nhận khoảng 20% khuyết eo phát hiện<br /> được qua X quang quy ước.<br /> <br /> Khuyết eo: 20 BN (32,30%): thoát vị<br /> đĩa đệm: 29 BN (46,80%): hẹp lỗ liên<br /> hợp: 61 BN (98,40%); hẹp khe liên thân<br /> đốt: 61 BN (98,40%); phì đại mấu khớp:<br /> 55 BN (88,70%).<br /> <br /> X quang động với tư thế cúi và ưỡn tối<br /> đa là một công cụ chẩn đoán rất hữu ích<br /> để đánh giá sự mất vững của cột sống,<br /> giúp phát hiện tốt hơn những chuyển<br /> động bất thường trong tư thế động.<br /> Chúng tôi thấy mất vững cột sống được<br /> bộc lộ tốt hơn trên X quang động, có đến<br /> 68,3% BN tăng mức độ trượt trên<br /> X quang động so với X quang quy ước.<br /> Kết quả này tương đồng với nghiên cứu<br /> của Nguyễn Vũ [4]: 77,1% có tăng mức<br /> độ trượt trên X quang động.<br /> <br /> chúng tôi phát hiện 46,8% BN thoát vị đĩa<br /> đệm, 98,40% có hẹp lỗ liên hợp và hẹp<br /> <br /> 132<br /> <br /> CHT là phương pháp chẩn đoán rất tốt<br /> để đánh giá tổn thương về thần kinh và<br /> mô mềm ở cột sống, đặc biệt là tổn<br /> thương thoái hóa đĩa, thoát vị đĩa đệm,<br /> phì đại mấu khớp và chèn ép thần kinh rễ<br /> trong lỗ liên hợp. Qua khảo sát chụp CHT<br /> 62 trường hợp trượt đốt sống thắt lưng<br /> <br /> khe liên đốt, 88,70% phì đại mấu khớp.<br /> Nguyễn Vũ [4] nhận thấy 67,8% hẹp và<br /> chèn ép rễ trong lỗ liên hợp, 60% phì đại<br /> mấu khớp và dây chằng vàng.<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2018<br /> KẾT LUẬN<br /> Đau lưng, đau theo rễ và đau cách hồi<br /> thần kinh là những triệu chứng hay gặp,<br /> nhưng không đặc hiệu. Dấu hiệu bậc thang<br /> là dấu hiệu đặc trưng, nhưng chỉ gặp ở<br /> 27,4% trượt đốt sống thắt lưng mức độ<br /> nhẹ. X quang quy ước là một công cụ<br /> đơn giản để chẩn đoán trượt đốt sống.<br /> Đặc biệt, X quang động rất hữu ích trong<br /> đánh giá sự mất vững cột sống với 68,3%<br /> có tăng mức độ trượt trên X quang động.<br /> CHT là phương pháp chẩn đán rất tốt để<br /> đánh giá tổn thương mô mềm và chèn ép<br /> thần kinh với 46,8% thoát vị đĩa đệm và<br /> 98,4% hẹp lỗ liên hợp.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Nguyễn Hùng Minh, Nguyễn Xuân<br /> Phương. Đánh giá lâm sàng, kết quả điều trị<br /> trượt đốt sống thắt lưng bệnh lý bằng phẫu<br /> thuật nẹp vít qua cuống sống tại Bệnh viện<br /> Quân y 103. Tạp chí Y học thực hành. 2010,<br /> 716, tr.82-86.<br /> 2. Phan Trọng Hậu. Nghiên cứu chẩn đoán<br /> và điều trị phẫu thuật bệnh trượt đốt sống thắt<br /> lưng do hở eo ở người trưởng thành. Luận án<br /> Tiến sỹ Y học. Học viện Quân y. 2006.<br /> <br /> 3. Võ Văn Thanh. Kết quả điều trị trượt<br /> đốt sống thắt lưng L4-L5 bằng phẫu thuật lấy<br /> đĩa đệm, cố định cột sống, ghép xương liên<br /> thân đốt. Luận văn Tốt nghiệp Bác sỹ nội trú.<br /> Trường Đại học Y Hà Nội. 2014.<br /> 4. Nguyễn Vũ. Nghiên cứu điều trị trượt<br /> đốt sống thắt lưng bằng phương pháp cố định<br /> cột sống qua cuống kết hợp hàn xương liên<br /> thân đốt. Luận án Tiến sỹ Y học. Trường Đại<br /> học Y khoa Hà Nội. 2015.<br /> 5. Lê Ngọc Quang. Nghiên cứu kết quả<br /> phẫu thuật bắt vít chân cung tối thiểu có sử<br /> dụng ống banh CASPAR điều trị trượt đốt<br /> sống thắt lưng một tầng. Luận văn Chuyên<br /> khoa Cấp II. Học viện Quân y. 2013.<br /> 6. North American Spine Society. Evidencebased clinical guidelines for multidisciplinary<br /> spine care: Diagnosis and treatment of adult<br /> isthmic spondylolisthesis. Veterans Boulevard,<br /> Burr Ridge, IL. 2014, pp.1-89.<br /> 7. North American Spine Society. Evidencebased clinical guidelines for multidisciplinary<br /> spine care: Diagnosis and treatment of<br /> degenerative lumbar spondylolisthesis. Veterans<br /> Boulevard, Burr Ridge, IL. 2014, pp.1-121.<br /> 8. Standaert C.J, Herring S.A. Spondylolysis:<br /> a critical review. Br J Sports Med. 2000, 34,<br /> pp.415-422.<br /> <br /> 133<br /> <br />