intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Truyền thống và hoạt động thương mại của người Việt - Thực tế lịch sử và nhận thức (Tiếp theo và hết)

Chia sẻ: Caygaolon Caygaolon | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

25
lượt xem
1
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tiếp nối phần trước, bài viết trình bày nội thương – ngoại thương và quan hệ thương mại thời Lê sơ; truyền thống thương mại, thời kỳ trong truyền thống kinh tế Việt Nam với tư cách là những bộ phận hợp thành trong dòng chảy chung lịch sử dân tộc.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Truyền thống và hoạt động thương mại của người Việt - Thực tế lịch sử và nhận thức (Tiếp theo và hết)

TRUYEN THONG VA HOAT DONG THUimG MAI CUA<br /> NGUlOn VIET - THUC T l LICH SUTVA N H A N T H I ) C<br /> (Tiep theo va he})<br /> <br /> <br /> NGUYfiN VAN KIM*<br /> NGUY£N MANH DUNG"<br /> <br /> <br /> 3. Noi thifc^ng - n g o a i thifdng v a q u a n tam den viec cung cd', thiet lap cac mdi bang<br /> h e thUtfng m a i t h d i Le sd giao qudc te va phat huy vai trd cua cac<br /> nginh kinh te cdng - thUdng nghigp nhim<br /> Viet ve thdi Le sd (1428-1527) nhieu nha<br /> bao dam nhu ciu, nhip sorig can bing v i dn<br /> nghien cQu cho ring, ehinh quyen Le m i<br /> dinh thudng xuyen cho mdt dat nUdc dang d<br /> tieu biiu l i Le T h i n h Tdng (cq: 1460-1497),<br /> vao giai doan phat trien cUdng thinh.<br /> do theo dudi tU tudng trgng ndng v i tdn vinh<br /> Nho giio, da thUe thi nhieu bien p h i p n h i m ThQc te lich sQ cho t h i y , cac ngudn<br /> ban che boat ddng cua cic nganh kinh te phi san vat va tiem n a n g kinh te cua nUde ta<br /> ndng nghiep. ThQc ra, trong bdi canh lich sQ ludn l i ddi tUdng chu y cua cic nUde lan<br /> luc biy gid, la mgt t h i che chinh tri manh, bang dac biet l i chinh quyen phUdng<br /> tap quyen cao, chinh quyen trung Qdng cung Bic. Vao thdi thudc Minh (1407-1427),<br /> r i t coi trgng van de kinh te cdng - thQdng va sau khi cd ban binh dinh xong Dai Vigt,<br /> cd nhieu chinh sich n h i m bao dam cho cac nha Minh da thQc thi nhieu bign p h i p<br /> nganh kinh te nay phat trien. Ve chien iQdc, tan bao de vd vdt cac ngudn tai nguyen<br /> nha Le vQa md mang bd cdi vQa mudn t h i u ddng thdi cung l i nhQng ngudn thQdng<br /> tdm, n i m ddc quyen quan ly nhieu boat p h i m cd gia tri. Todn tha ghi ro: Nam<br /> ddng kinh te cua d i t nQdc. NhUng, trUdc ap "At Mui [1415], (Minh Vinh Lac nam thQ<br /> lyc manh me cua chinh quyen phong kien 13), Mua thu, t h i n g 8, nha Minh kham<br /> phUdng Bic, lai phai thudng xuyen dd'i phd thu cic md vang bac, md phu dai nhat<br /> vdi tinh trang gay ban cua cac qudc gia ling vang bac v i bat voi t r i n g , md tran chau.<br /> gieng d phia Tiy - Nam, nen chinh sich Thue k h o i nang, vd vet nhieu, dan chung<br /> kinh te cua chinh quyen Le sd ludn gin lien dieu dQng. Bai muoi ven b i l n ci'm d i n<br /> viec bao vg an ninh, sU toan ven lanh thd vdi mua b i n rieng, sai ndi quan coi giQ ca.<br /> viec thyc thi nhieu bign p h i p dl bao vg chu Lai dat chQc cue sQ va phd cua tQng bai<br /> quyen kinh te cua dat nUdc. Cic ngudn sQ mudi d l ehia n h a u trdng coi. Cac phu,<br /> lieu cho thiy, ben canh chinh sich trgng chau, huygn deu dat phd sQ ty Thue khda<br /> ndng, chinh quyen Thang Long cung r i t chu va sd Ha bac" (41).<br /> <br /> <br /> • PGS. TS. Tnidng Dai hgc KHXH&NV - DHQGHN<br /> •* ThS. Vien Sir hoc<br /> Truydn thgng va hoat dgng thirong mai. 43<br /> <br /> <br /> Sau khi tien hanh khang chien chdng trdm tien ddng, thi ehia ra loai thu pham<br /> Minh t h i n g ldi, khdi phuc dUdc qudc thd'ng, va tdng pham ma xii tdi khac nhau" (46).<br /> nha Le da thi hanh nhieu bien phap manh Ve sau, cac vua nha Le cdn nhieu lin ra sic<br /> me de chin hUng dat nUdc. Chinh quyen Le chi ve bao ve ngudn tai nguyen nhU tran<br /> sd cung sdm cd y thQc sau sic ve viec bao vg chau d vung Ddng Hai, vang, n g i voi, gd<br /> cic ngudn san vat, tai nguyen. Chi 4 t h i n g quy, hUdng lieu.<br /> sau khi len ngdi, ngay 10-8-1428, Le Thai<br /> Ngay sau khi len ngdi, ngiy 19-3-1461,<br /> Td (cq: 1428-1433) da "Ra Ignh chi ke khai<br /> Le Thanh Tdng da ra sic chi khuyen khich<br /> day du, ro rang nhQng san vat do dia<br /> quan dan cham lo nghe ndng "khdng dUdc<br /> phUdng san x u i t nhU ddng, sit, dau, gai,<br /> bd gdc theo nggn, hoac kiem chuyen budn<br /> td, lua, keo, sdn, nhya t r i m , s i p ong, diu,<br /> ban" (47). Nhieu nha nghien cQu cho ring,<br /> diem tieu, may" (42). Den ngay 25-11-1428,<br /> sic chi dd la sQ t h i bign rd ret tQ tQdng<br /> nha vua lai "Ra chi thi cho cic phu, huygn,<br /> trgng ndng cua nha vua va quan diem Qc<br /> t r i n . Id kham xet cac chim bai, rugng dit,<br /> thUdng cua mdt trieu dai. NhUng, bing<br /> md vang bac, nhQng san vat nui rQng trong<br /> each nhin va luan giai khac, cung cd the<br /> hat, cic loai thue ngach cu" (43). Ngiy 22-<br /> cho r i n g Le Thanh Tdng dUdng nhU mudn<br /> 12, ngQdi khai sang trieu Le lai ra tiep<br /> ngan chan mdt xu the dang diin ra tUdng<br /> "Ignh chi cho cac quan phu, huyen, Id, tran, dd'i phd bien luc bay gid la d nhieu ndi dan<br /> xa, sich ddi chieu kham xdt rugng dat, dim chung bd hoang ddng rugng de di budn v i<br /> bai cdng tU trong cic huygn, xa, Id cua bd phan xa hdi nay da giau len nhanh<br /> minh, cung ca mu, hoa qua, mudi m i m va chdng. Khuynh hUdng xa hdi dd hien nhien<br /> cac rach ci tU ngoai cQa bien, cac loai, se phUdng hai va lam thay ddi hg gia tri m i<br /> vang, bac, chi thiec, tien" (44). thiet che chinh tri Nho giao dang mud'n xac<br /> De dUa mgi hoat ddng cua xa hdi vio lap, ciing cd'. Dd cung chinh la ndi lo ve vigc<br /> quy chuin, khudn phdp, tao dieu kien Idn cua dat nUde ma tQ nam 1429 Le Thai<br /> t h u i n ldi cho cac boat ddng kinh te, t h i n g Td tQng suy nghi den tinh trang: "NgQdi di<br /> 3-1439 vua Le Thai Tdng (cq: 1434-1442) d i n h giac thi ngheo, ke rong chdi thi giiu.<br /> da ra lenh chi quy dinh gia tri cua 1 tien, NgUdi di chien dau thi khdng cd mdt thUdc,<br /> kich thudc dai n g i n cua vai lua va quy each mdt t i c dat ma d cdn nhQng ke du thu du<br /> td giiy viet. Theo dd: "He tien ddng thi 60 thyc, khdng cd ich gi cho nQdc lai cd qua<br /> ddng la 1 tien, lua linh thi moi t i m dai 30 thQa rugng dat... Thanh ra khdng ai chiu<br /> thudc, rdng 1 thUdc 5 t i c trd len, vai gai het Idng vdi nUdc, chi-ham nghi phu quy<br /> nhd moi t i m dii 20 thUdc, rdng 1 thUdc 3 m i thdi" (48).<br /> tic trd len, vai td chudi thi mdi t i m dai 24<br /> thudc, vai bdng thd mdi tam dai 22 thUdc, Trong 38 nam d ngdi, vdi mong mudn<br /> giiy thi tinh 100 td" (45). Cung nhU b i t cQ xiy dUng mdt nha nUdc p h i p tri, Le Thanh<br /> mdt trieu dai cUdng thinh nao khac, n h i Le Tdng ludn canh cinh moi lo ve luat phip<br /> ludn t h i u hilu vai trd cua kinh te cdng khdng dUde thUc hien nghiem minh, rUdng<br /> thUdng va cd nhQng bign phap manh de cot d i t nUdc chUa t h i t vQng bdi nhieu<br /> bao v$ nhQng ngudn ldi tQ nhien. T h i n g 8- nguyen nhan trong dd cd Iy do kinh te.<br /> 1464, Le T h i n h Tdng (1442-1497) ban chi N h i n viec Hinh bd ThUdng thU Trin Phong<br /> du: "Ke nao pham tdi md nggc trai v i due xin cho Le Bd pham phap bi tdi kinh (tgi<br /> 44 Rghien ciiru Lich siSr. sg 9.2007<br /> <br /> thich chQ vao t r i n ) dUdc chudc tdi, nha vua rd. Cac sQ t h i n n h i Le nhan xit: "Bgn Bat<br /> cho ring: "NhU the thi ngudi giau cd nhieu tham lam thd bi, trong bung rat ham tien<br /> cua hd'i Id thi dUdc mien tdi, cdn ngUdi ciia nhUng ngoai mat lam ra ve liem khiet,<br /> ngheo thi vd cd ma bi tri tgi" (49). Thyc ra, moi khi cd tang le vat vang bac, deu tQ chd'i<br /> trong Qud'c trieu hinh lugt do dng chu khdng nhan, nhUng lai nhin nhQng ngQdi<br /> trUdng bien soan cung cd nhieu dieu khoan, di theo net mat ngan ngai. Trieu dinh biet<br /> VI nhu cac Dieu 21 den 24 cua p h i n Danh y, mdi dUa nhQng ngUdi di theo sang dy<br /> le, la nhQng quy dinh cu t h i ve viec dung yen d phdng khac, rdi nhan luc rdt rUdu, lay<br /> tien de chudc tgi ldi hay nop thay cho cac miy nen vang n g i m an vio Idng bgn Bat.<br /> nghia vu phii dich, Qng dich (50). Cic Bgn Bat mQng rd khdn xiet. Bgn Bat lai<br /> ngudn sQ lieu cho thiy, mdc du lugt phdp mang nhieu hang phUdng Bic sang, dat gia<br /> thdi Li so ndi tiing nghiem minh nhUng cao, ep trieu dinh phai mua. Den khi ve<br /> tien bgc vdn cd thi ldm thay ddi hay ciiu vdt nUdc, phai bat den g i n mdt nghin dan phu<br /> cdc sd'phgnl khieng ganh dd cd'ng vat va hanh ly" (52).<br /> <br /> Ve kinh te dd'i ngoai, cic ngudn thdng Ve phan minh, nhan cic chuyen di sy,<br /> tin trong chinh sQ cung cho tha'y cac boat ngoai viec thUc hien cic nhiem vu chung mi<br /> ddng giao thUdng dien ra rat dang dang, da trieu dinh giao phd, mdt sd' sQ doan va sQ<br /> chieu va trong nhieu trUdng hdp r i t khd de than cung tranh thu cd hdi hiem cd dl "lam<br /> cd the di den sy phan dinh cu the, rd rang kinh te", mUu tinh ldi rieng. Theo nha sQ<br /> giQa quan he bang giao, trieu cd'ng vdi viec hgc Nhat Ban, chuyen gia ve lich sQ Viet<br /> trao ddi, budn ban... theo nghia hgp cua tQ Nam, Momoki Shiro thi: 'Vao thdi Le (1428-<br /> dd. Cac boat ddng nay ludn xen cai l i n 1527), cd 64 sQ doan (ke ca nhQng chuyen di<br /> nhau va cd md'i lien he, tUdng hd vdi nhau. ngoai le) da dUdc cQ den trieu Minh. Mac du<br /> Chinh sQ nha Le ghi rd, sau khi Le Thai To cic cd'ng pham thUdng dem theo la: Vang,<br /> bang ha, nha Minh da sai cac sQ than bac bieu 34 lan, ngya 4 lin, nga voi va syng<br /> Quach Te, Chu Bat... sang dieu te. Cung te 7 lan, gd quy 3 lan, nhUng sd' lUdng va gia<br /> vdi le vat thinh soan cd tdi 80 ban, cac sQ tri cua nhQng hang hda ma cac sQ doin<br /> than cdn dem theo nhieu hang hda phUdng mang theo de trao ddi thi khdng dUdc ghi<br /> Bic va dp trieu dinh nha Le phai mua vdi chep. NhQng sQ doan dd da thQc sy tham gia<br /> gia cao! (51). Dieu dang chu y la, hanh vao viec budn b i n rieng tU. Vi vay, ma nam<br /> ddng dd cua cac sQ "thien trieu" dien ra 1433-1434 da bi Le Thai Tdng trQng phat vi<br /> dung luc trieu dinh Dai Viet dang cd dai tgi budn ban b i t chinh" (53). Trong Todn<br /> tang! Cd the khang dinh ring, sy kien dd thu, cac sii than nha Le da chep ve sy kien<br /> khdng the la chuyen hy hQu trong lich sii. nay nhu sau: "Bay gid chanh sy Le Vi,<br /> Nguyen Truyen, hai ngudi mua r i t nhieu<br /> Nhan t h i y hinh thQc "Ngoai giao - kinh hang phUdng Bic, den 30 ganh. Trieu dinh<br /> te*' cd the dem lai nhQng hieu qua thiet ghet hg lam thdi budn ban, dinh lam cho hg<br /> thyc, den t h i n g 12-1435, nha Minh lai sai phai hd thgn trong long; mdi sai thu bet dem<br /> sQ la Chu Bat, Ta Kinh sang bao viec vua bay d san dien, rdi sau mdi tra lai. Viec ndy<br /> Minh len ngdi va giai tdn Thai hoang Thii roi thdnh le thUdng" (TG n h i n manh) (54).<br /> hau. NhUng tren thyc te, muc tieu kinh te Du vay, chinh thdi Le Thai Tdng, van xay ra<br /> cua sy doan Trung Qud'c dUdc the hien r i t sU viec nhu cac sQ than Nguyen Tdng Tru,<br /> Truydn thgng va hoat dgng thuong mai. 45<br /> <br /> <br /> Thii Q u i n Thyc dUdc cQ sang sy nha Minh lUdng Idn quan ddi tien sat den vung Ddng<br /> nhUng 'Tdng Tru lai dem theo nhieu tien • Bic nUde ta chuan bi cho vigc "khim x6t<br /> lua sang mua hang phUdng Bic, vua gh6t bien gidi". Vua Le Nhan Tdng (cq: 1443-<br /> Tru vi pham lenh c i m ma lam lieu, lien liy 1459) sai Ddng dao tham tri Trinh Due di<br /> het hanh trang ehia cho cac quan" (55). dd xdt tin tQc. Trinh Due khdng dieu tra<br /> than trgng, tau bio sai khien nha Le phai<br /> Chinh sQ cung cho biet, vao thdi Thai<br /> huy ddng mgt ddi ngu Idn quan chQc, binh<br /> Tdng nhieu quan lai cao cip, dai t h i n da<br /> linh, tai iQc dl de phdng bien gidi. "Ca<br /> sai rieng q u i n Hnh lam nha cQa cho minh.<br /> mien Ddng do viy deu xao ddng. Den luc<br /> Trong sd dd, theo t i u trinh hac tgi cua<br /> tdi bien gidi, d lai ca t u i n , ca thing, dd xdt<br /> Ngdn quan Phan Thien Tudc thi Tien q u i n<br /> tin tQc thi im i n g nhU td. Bgn hg lien dem<br /> Tong quan Le Thu "Dang cd qudc tang m i<br /> tien cua mua hdng phUOng Bdc chd nang<br /> liy vd, lam nha cao cQa rdng, sai ngUdi nha<br /> mang ve, ndi thdc Id quan khdm sai nhd<br /> x u i t canh mua ban vung trdm vdi ngUdi<br /> Minh Igi cd viec khdc khdng din (chung tdi<br /> nUdc ngoai" (56). Ket qua la, n h i vua<br /> n h i n manh - TG). Dai quan l i bgn H i Lat<br /> khdng hdi ai, chi sai kham xet mdt minh<br /> thi vao cinh vdi nhau khdng ndi mdt cau.<br /> Thu va tham quan Le Thu chi bi thu hdi 15<br /> Trieu dinh cung khdng cd ai hdi den tgi dd"<br /> lang vang, 100 lang bac mua b i n vung<br /> (58). Ve sau, neu can cQ theo Qud'c trieu<br /> trdm ma thdi!<br /> hinh lugt, thi chi rieng tdi 'Vien quan sai<br /> Hien tUdng sao lang vigc cdng, tham di cdng can, xem xdt viec gi khi ve t i u trinh<br /> nhiing, dung uy quyen de mua re, chiem khdng dung sy thQc thi phai tdi biem hay<br /> doat hang hda hay chi lo mdi ldi rieng... da tdi dd; neu vi t h i n tinh hay thu oin m i cd<br /> trd thanh dieu ban khoan va mdi nguy ciia y lam sai sU thUc thi se chieu theo sy tinh<br /> trieu chinh. TrUdc bign trang dd, t h i n g 7- nang nhg ma tang them tdi; neu an tien hdi<br /> 1435, Le Thai Tdng da phai ban Ignh chi Id thi xQ tdi them hai bac" (59). Dudng nhU,<br /> cho cac quan van vd trong ngoai: "... Cdn ke theo thien y cua chung tdi, vao thdi Le sd<br /> coi dan thi chi vu ldi rieng, khdng lo nudi vdn cd mgt thi liic hay sac manh ndo dd,<br /> dudng dan, hoac tha cho ngUdi giiu, bat tdi trong mgt sd'trUdng hgp cu thi, cd the vUOt<br /> ngUdi ngheo, mua go lam nha cQa, xQ kign ra, ndm ngodi sU cUOng toa cua lugt phdp.<br /> khdng cdng bing, chi giy be pbii, lo hdi Id, Nhu viy, khdng phai bao gid nha vua cung<br /> lim viec khdng sieng nang, chi thich an cd t h i can cQ theo luat phap dl t h i bign uy<br /> udng nhau nhgt. Lai nhU cac quan ndi iQc cua minh va giQ nghiem ph^p nQdc.<br /> phien t r i n , quan ai, khi cd ngUdi la qua lai Bd chinh sQ n h i Le cung ghi lai mdt sQ<br /> thi sd hd ii nd trd'n thoat, khdng chiu chu y kign r i t dang chu y. Dd la vao nam 1476,<br /> x€t hilt, chi lo budn ban de kiem chic cho thdi ky tri vi ciia Le Thanh Tdng, d i t nUdc<br /> minh" (57). Ket cue t i t yeu l i , n h i vua da gap ban h i n . Trong biiu ciu mUa, ngUdi<br /> phai cho bat va xdt hdi Tuyen uy cic phien dQng d i u t h i che viet: "Nay tQ mua Ddng<br /> trin, tudng higu nam dao, cac vien Tuyen den mua Ha it lUa, n i n g sudt, viec d i n<br /> phu, Chuyin van, T u i n sat cac Id, tri'n, v i t va. NgUdi ldm thO, di budn khdng chd<br /> huygn, tdng cdng 53 ngUdi! Den t h i n g 2- nUOng nhd, ke cdy rugng, chdn tdm hit be<br /> 1448, lai xay ra sy kign cd tin ddn nha trdng ngdng. Chi vi t h i n khdng cd dQc, de<br /> Minh sai hai vien kham sai v i mdt lyc den noi tram ho chiu tai Udng" (60). NhU<br /> 46 Rghien ciiu Lich sit, sg 9.2007<br /> <br /> vay, trong bai bieu thieng lieng tau xin xii tdi dinh 80 trUdng va d i n di reu rao trong<br /> Nggc hoang thUdng de ban cho mUa thuan hg ba ngay. NgUdi thu thue chd trong cac Id,<br /> gid hoa, vi hoang de d i y uy lyc da giai b i y huyen, cae lang q u i nang thi bi xQ tdi them<br /> Idng thanh va chinh dng da xac dinh rd vi mdt bac". D l thd'ng n h i t cac ddn vi do ludng,<br /> tri cua gidi cdng - thUdng. Cung cd t h i dd bao vg uy lUc va vai trd cua n h i nUde trong<br /> chi la "sU n g i u nhien" trong mdt van ban viec dieu hanh cac hoat dgng kinh te, Dieu 91<br /> mang tinh chat tdn giio nhUng chinh dQc ciia Lugt Hdng Dac cQng ghi rd: "Trong cic<br /> vua da xep gidi cdng - thUdng len trUdc chd tai Kinh Thanh va thdn que, nhiing ngUdi<br /> nhQng ngudi ndng d i n thuan hau. mua ban khdng theo dung can, thude, thang,<br /> da'u eua nha nUde ma lam rieng cua minh de<br /> Trai qua thdi gian, dudng nhU Le Thinh<br /> mua ban thi hi xii tdi biem hoac tdi dd" (63).<br /> Tdng cung ngay cang cd nhQng nhan thQc rd<br /> Mdt van ban khic do chinh Le Thinh Tdng<br /> hdn ve vai trd cua gidi cdng - thUdng trong<br /> bien soan la Hong Dac thiin chinh tha ciing<br /> mdt t h i che kinh te - xa hdi thd'ng nhit. Bdi vi<br /> de ra nhQng quy che cu the ve boat dgng eua<br /> chi nam sau dd, tQc nam 1477, vua Hdng DQc<br /> chd v i The le md chd. Trong ban The Ig nay<br /> da ban h i n h Dinh li ehia md chg mdi v i ra<br /> Le Thinh Tdng da dUa ra mdt "dinh nghia"<br /> sic chi ring: "Sinh dan cac huygn, chau, xa d<br /> chinh thd'ng ve chd: "d cic dan gian, dd cd ddn<br /> cac xQ trong nUdc mdi ngay mdt ddng, neu<br /> thi cd chg, chg Id di giao thdng hdng hda<br /> mud'n md them chd mdi dl tien mua ban thi<br /> trong thien hg, phdt triin mdu dich de thoa<br /> quan phu huygn, chau phai khim xit thUe te,<br /> Idng ngadi (TG n h i n manh). Xa nio da cd chd<br /> neu qua la tien cho dan thi lim ban tau len,<br /> lap ra trUde rdi, khdng dUde cim di rdi lai md<br /> cho theo tien ldi m i hgp chd, khdng cQ la cd<br /> cai khac, de be tic dUdng thUdng mai mdt<br /> ngach cu hay khdng" (61). Tiep dd, ngiy 10-3-<br /> each vd ly. NhU ling nao mai sau mdi cd loi<br /> 1484 nha vua lai ra sic chi ve vigc cim mua<br /> budn bin, khi dd mdi md chd, thi khdng dUdc<br /> b i n Qc hiep. Sic chi neu rd: 'Vigc cim mua<br /> ddi vdi chd ling xung quanh lap trung ngay<br /> ban Qc hiep da cd lenh rat nghiem m i cic<br /> phien Idn; hay la ddn trUdc ngay phien i y ma<br /> n h i quyen hao v l n chQa ddi thdi cu, hai d i n<br /> chan mdi hang cua lai budn. Neu mudn md<br /> chung, hdng chinh sy khdng gi te bing. Kl tQ<br /> chd mdi, phai xem cac chd cu rdi lap sau ngay<br /> nay, phii Phung Thien va hai ty Thya, Hie'n<br /> phien thi dUdc. Neu chd md trUdc chd md sau,<br /> cac xQ phai nhic lai lenh cu, cim doan, ran<br /> can rd sinh ra moi tranh gianh, khdng theo Ig<br /> bao. Cic nha sim siia le vat cQdi xin, neu<br /> ed, ma mudn cim doin chiem ldi rieng, thi se<br /> mua hang d hang chd d i n gian, hang hda Idn<br /> luan tgi, tuy theo trUdng hdp nang nhg, dl<br /> nhd deu phai theo thdi gii, khdng dQdc quen<br /> triiCng phat cii thdi pham cim Ig" (64) NhU<br /> thdi gian ngoan nhU trUdc, y the cay oai, mua<br /> viy, quy dinh tren da t h i hien ro quan dilm<br /> hiep, cUdp doat, ke nao vi pham thi tri tdi<br /> cua ngUdi dQng d i u chinh quyen Le sd ve vai<br /> theo nhu lenh trUdc" (62). Dieu 90 cua Qud'c<br /> trd cua kinh te cdng-thUdng v i dudng nhU<br /> trieu hinh lugt cung quy dinh: "NhQng ngQdi<br /> n h i vua ludn t h i u hilu nhQng nhu ciu thQc<br /> coi chd trong Kinh t h i n h sach nhieu tien leu<br /> tai cua cuge sd'ng cung nhU nhiing y nguygn<br /> chd thi xii tdi xuy danh 50 roi, biem mdt tU,<br /> cua Idng dan tram hg.<br /> lay thue chd q u i nang biem hai tU, mat chQc<br /> coi chd, bdi thudng tien gap ddi tra cho ngUdi<br /> Cung theo Todn thU, t h i n g 4-1484, l i n<br /> dan; tien phat thudng cho ngUdi cao giac theo<br /> d i u tien, trieu dinh ban Ignh cim ke giau y<br /> nhu le. Neu liy thue chd khdng dung luat thi<br /> the quiy nhieu xUdng khai md vang bac.<br /> Truydn thgng va hoat dgng thuong mai. 47<br /> <br /> De tao dieu kign thuan ldi cho lUu thdng cho ngudi nUdc ngoai, neu vi pham thi bi xii<br /> kinh te, ngay 1-5-1486 Le T h i n h Tdng ban chdm; thuyen be ra vung cQa sdng deu phai<br /> sic chi neu rd: 'Viec dung tien quy d chd khim xdt trQ thuyen rieng ciia cic quan dai<br /> tren dQdi lUu thdng, chQa d kho tang thi than huan quy, ham nhi pham trd len;<br /> quy d chd de lau khdng hdng. Kl tQ nay cac nghiem cam vigc dung dd ngQ dung dl lam<br /> nha mdn trong ngoai cd truy ddi cic khoan diy kdo thuyen neu vi pham thi hi xQ tdi iQu<br /> tien phat cdng hoac tU cung la chi phit, hay tdi chet (66). Nha Le cdn cam quan lai<br /> kiem tra cic hang tien, cin dem vao kho va d i n chiing khdng dQdc tQ y dung vang,<br /> cdng chQa lai, thi deu phai chgn liy tien nggc, thuy tinh de lam mu, dng nhd; cim<br /> ddng thyc, tuy vanh ddng cd sQt me mdt vigc budn ban ndn thuy ma va ndn sdn dd<br /> chut nhUng la ddng thUc, de l i u khdng trong cic chd dl tranh sQ lim l i n ve trang<br /> hdng cung nen nhan liy. Cdn ve tien thay phuc giQa quan vdi dan. Nha Le cdn dinh<br /> lUdng cho quan lai va tien d i n chung sQ thue mudi, dau timj cho mgt sd dia phQdng<br /> dung trong mua ban, he la ddng thyc cdn ddng thuyen budn de van chuyen thdc gao<br /> xiu diy dUdc thi deu phai nhan tieu, khdng ddng thdi phan dinh thue vang bac vdi muc<br /> dUdc Idai bd hay ken chgn ky qua" (65). Sau tieu l i giam thue vang va dieu chinh gia<br /> khi Le Thanh Tdng qua ddi, Hoang thai tQ giQa vang va bac (67).<br /> Tranh tQc vua Le Hieu Tdng (cq: 1498-<br /> Vao thdi Le sd, cung vdi vigc duy tri<br /> 1504) len ngdi. Chi 2 ngay sau d ngdi biu,<br /> quan he vdi Trung Qud'c, mdt sd qudc gia<br /> n h i vua da ban chieu n h i c lai hai lenh chi<br /> Ddng Nam A nhU Xiem La, Trao Ga, Ma<br /> quan trgng cua vua cha, dd la: Cim viec<br /> Lat Gia (Malacca), Tam Phat Te<br /> dung quyen uy de Qc hiep trong mua ban (Palembang), Chiem Thanh, Ai Lao... cung<br /> v i 6p gii tren thi trUdng; ddng thdi: Cim thudng cho thUdng nhan va cac sQ thin<br /> cac vien lai, d i n chung kdn chgn tien mdi, sang budn ban, trieu cdng. Sau sU kign<br /> tien cu trong trao ddi, luu thdng. Vua mdi nam 1471, 'Vi vua da dgp dUdc Chiem<br /> len ngdi v i lenh chieu dau tien dUdc ban ra Thanh, uy danh chin ddng k h i p chdn, cho<br /> trong thdi dilm dd hiln nhien khdng the la nen cic nUdc phien thudc d phia tay deu lat<br /> sQ kien n g i u nhien cua lich sQ. dat ke trUdc ngUdi sau tranh nhau den<br /> Cung vdi nhQng chinh sich, chu trQdng cd'ng" (68). Mac du quan he thUdng mai it<br /> neu tren, chinh quyen Le sd cdn cho dat kho dUdc ghi lai trong chinh sQ nhUng Todn thU<br /> tien d hd Hai Tri; nghiem cam viec lam gia cung ghi rd sy kign nam 1437: "Nudc Xiem<br /> tien te hoac dung tien due dd vat, lam gia dd La sai sQ l i bgn Trai CQdng Lat sang cdng.<br /> vat; cim thd thuyen budn ban khdng dUdc Vua dUa cho sic thU bao mang ve va trQ<br /> md cQa hang trong Hoang thanh; cim tU y cho p h i n thue budn giam xudng bang nQa<br /> hoac Idn lut giao thiep vdi cac sy than; cam phan nam trUdc, cQ 20 p h i n thu 1 phin, rdi<br /> budn ban dac biet la hang qud'c cam qua thQdng cho r i t hau. Ngoai ra, ve phan chua<br /> nQdc iy, cho 20 t i m lua mau, 30 bd bat sQ,<br /> bien gidi nhUng neu khach budn cung ngUdi<br /> p h i n ciia ba phi nUdc i y la 5 t i m lua miu,<br /> Man Lieu (ddng bao dan tdc it ngUdi - TG)<br /> 3 bd b i t sQ, mdi bd 35 chiec" (69). Cd le,<br /> qua cQa quan ma sach nhieu tien le lat thi<br /> trong quan he vdi cac qudc gia Ddng Nam<br /> bi biem hai tU v i phai bdi thudng gip ddi sd'<br /> A, vUdng qudc Xiem ludn dUdc chinh quyen<br /> tien an le cho ngUdi m i t tien; nghiem cim<br /> Le sd danh cho nhQng Qu ai dac bigt.<br /> vigc ban rugng d i t d bd cdi, nd ty, voi ngya<br /> 48 R g h i ^ curu Ljch siSr. sg 9.2007<br /> <br /> La mdt dang minh vUdng giau tU tudng mdt phu, nui biln nhieu ma rugng nUdng it,<br /> phap tri, sau khi ban hanh Hodng triiu n h i n dan deu budn b i n kiem ldi, l i m rugng<br /> quan chinAm 1471, den nam 1483 ke thQa trdng dau rat it, vigc d i n h thue khdng gidng<br /> kinh nghiem cua cic vua T h i i Td, Thai nhu cic t r i n " (74). La dau mm trong kinh te<br /> Tdng... Le T h i n h Tdng lai cho ban bd bg ddi ngoai ddng thdi la khu vyc het syc nhay<br /> Qudc triiu hinh lugt. Trong bg l u i t ndi cam ve chinh tri nen chinh quyen Le sd rat<br /> tieng nay, lien quan den quan he ddi ngoai, chu trgng trong vigc bao ve an ninh va giam<br /> nha Le quy dinh: "NgUdi trdn qua cQa quan s i t cic hoat ddng kinh te d thUdng cang Van<br /> ra khdi bien gidi di sang nUdc khic thi hi Ddn. Qud'c trieu hinh lugt quy dinh: "NgUdi<br /> chdm (theo thuyen budn nUdc ngoai di ra d trang V i n Ddn, chd hang hda Trung Qudc<br /> nUdc ngoai cung bi tgi nay), ngudi giQ cQa len Kinh t h i n h , ma khdng cd giiy cua An<br /> quan (ngUdi coi xit ciia b l cung the) khdng phii ty cap cho, khi den ben Trieu Ddng lai<br /> biet thi bi lUu di chau gin, biet ma cd y cho khdng den cho De bac ty kiem soat, da dem<br /> di thi ciing mdt tgi trd'n di nUdc ngoai, di b i n Idn lut, cung la khi ve khdng cd gii'y<br /> ngudi chu tUdng bi biem hai tU" (70). Ddi cua De bac ty ci'p cho; den chd Thdng mau<br /> vdi nhQng ngudn thUdng pham cd gia tri, trUdng lai khdng den cho An phu ty kiem<br /> nha Le cd nhQng quy dinh r i t chat che: soit, ma da ve t h i n g trang, thi deu phai<br /> "Neu dem gd lim, v i n g sd'ng, vd que, tran biem mdt tU va phat tien 100 quan, thudng<br /> chiu, nga voi b i n cho thuyen budn nQdc cho ngUdi to'giic mdt p h i n ba [sdtien phat].<br /> ngoai, thi bi tdi biem ba tQ. Quan phQdng Neu dem h i n g hda den cic ndi ling mac ban<br /> xa biet ma khdng p h i t giac tdi giam mdt giau, thi xQ biem ba tU" (75). Trong p h i n<br /> bac; cac quan Id, huygn va t r i n , ed'y dung viet ve Hinh lugt chi thdi Le eiia Lich trieu<br /> tung cung hi mgt tdi, neu vi vd tinh ma hii'n chUOng logi chi, nha bac hgc Phan Huy<br /> khdng biet, thi bi tdi biem hay phat" (71). Chu cung ghi rd: "Quan chQc vd cd di rieng<br /> D I n i m ddc quyen ve ngoai thQdng va bao ra cic trang d V i n Ddn hay ra ndi quan ai<br /> vg chu quyen kinh te, trieu dinh cdn de ra cic t r i n tbi xQ dd lUu... NgUdi cac ddn t r i n d<br /> quy dinh: "NhQng trang trai ven bd be, ma dgc bien gidi va cae trang trai ngoai biln m i<br /> ddn tiep thuyen budn ngam dd hd hang hda chd rieng ngUdi nUdc ngoai vao kinh dd thi<br /> len bd, thi xii biem ba tQ, phai phat gip ba xQ biem 5 tU; khdng cd quan tUdc thi x^ dd<br /> tang vat d l xung cdng; lay mgt phan thyc dien binh v i phat tien 100 quan...<br /> thudng cho ngUdi td giic. NgUdi chu trang Ngudi d trang trai giap biln ma ddn tiep<br /> trai a'y m i t chQc giim trang" (72). thuyen budn de chd lau hang hda thi x^<br /> biem ba tU, bat den tang vao nha nUde gip<br /> NhQ da trinh bay d tren, den the ky XV-<br /> hai phin, liy mgt p h i n thudng cho ngUdi<br /> XVI, Van Ddn v i n l i thUdng cang Idn va<br /> cao giic. Ngudi trang chu, chu trai i y m i t<br /> quan trgng n h i t cua qudc gia Dai Viet.<br /> chQc... Khi cd thuyen budn nUde ngoii den<br /> Trong lich sii ngoai thUdng Vigt Nam, Van<br /> trang V i n Ddn budn b i n m i quan Sat hai<br /> Ddn l i thUdng cang hinh thanh sdm, boat<br /> sQ di rieng ra ben hai quan ngoai biln ma<br /> dgng lien tuc va cd vai trd quan trgng trong<br /> kiem soat trUde thi x^ biem 1 tU. Neu cac<br /> sud't 7 the ky (73). Viet ve phu Hai Ddng, t i c<br /> thuyen i y xin di lai, trang chii phai lam ddn<br /> gia Lich trieu hiin chUOng loai chi, cho biet:<br /> trinh An phu ty lam b i n g thi mdi dUdc cho<br /> "Ngoai biln cd bai Hdng Dim, cic thuyen<br /> d, neu tuy tign cho d thi jcii biem 2 tU, phat<br /> budn d i u d day ri't ddng...". Va, "Dit trong<br /> Truyen thgng vh hoat dgng thuong mat... 49<br /> <br /> tien 200 quan; thudng cho ngudi cio giac 1 dinh mang tinh k h i i quit va cd gii tri<br /> phin 3 [sd tien phat]. Neu chQa ngoai phap Iy chung thi thUe sU la mgt quan<br /> trudng tich [hd tich], ngUdi ngoai qudc chUa diem r i t tien bd, nhan ban ciia chinh<br /> dii nien ban thi xQ biem 1 tU, phat tien 50 quyen Le sd. Bdi le, trong thdng le bang<br /> quan, thudng cho ngUdi cao giic cung nhU giao qud'c te thdi cd trung dai, p h i n Idn cac<br /> tren" (76). thuyen budn, thuyen van tai la (ngoai qudc)<br /> neu ching may gap nan thi khdng chi<br /> Nhu viy, mgi quy dinh ve quan he kinh<br /> phUdng tien van chuyen, vat phim, hang<br /> t^ trong dd cd hoat ddng ngoai thUdng deu<br /> hda ma ngay ca thuy thu dein cung deu trd<br /> ro ring, nghiem cin. Ddi tUdng kiem che,<br /> t h i n h nan nhan cua tinh trang cUdp bdc<br /> trQng phat cua luat phap khdng loai trQ<br /> hoac "chien ldi phim" cua chinh quyen<br /> bit cQ mgt trUdng hdp ngoai Ig nao neu<br /> trung Udng hay gidi tham quan sd tai!<br /> ngUdi dd budn ban b i t hdp phap hay mUu<br /> toan thu vdn ldi rieng. Theo dd, ngUdi nUde Trong quan he bang giao va giao thUdng<br /> ngoai deu cd t h i den budn bin, trao ddi qudc te chinh quyen Le sd cung r i t coi trgng<br /> hing hda nhUng phai dang ky, khai bao. nhQng vat p h i m dung de trao ddi, bieu tang.<br /> Vdi quan dilm tdn trgng lich sii va sU that Cung vdi trang phuc, nggc trai, td lua,<br /> hUdng lieu... gdm sQ da trd thanh mdt mat<br /> khach quan, khd cd the coi dd la sQ the<br /> hang cao cip cua chinh quyen Thang Long.<br /> bign chu trUdng "be quan, tda cang" ha<br /> Nhieu san phim trong sd dd da dUdc sii<br /> khic cua chinh quyen trung Udng thdi dai<br /> dung trong vigc trieu cdng Trung Qudc hay<br /> biy gid. Hon thd, h i n l i vio thdi Le sd,<br /> ban tang cho cic sQ t h i n "phien qudc".<br /> cung vdi nhQng boat dgng kinh te ddi ngoai<br /> Trong Da dia chi, Nguyen Trai ghi rd: Lang<br /> quan phUdng thi cdn cd nhieu boat ddng<br /> Bat Trang lam do b i t ch6n va cung vdi lang<br /> phi quan phUdng v i n khdng ngQng dien ra<br /> Hue Ciu (huygn My Van, tinh Hai HQng)<br /> va thuc te dd khien chinh quyen Thang<br /> chuyen nhudm t h i m l i hai ling chuyen<br /> Long phai thudng xuyen canh giic v i the<br /> cung cip cdng phim cho trieu Minh (1368-<br /> che hda bing nhQng quy dinh, dieu khoan<br /> 1644): "Bit Tring thudc huygn Gia Lam,<br /> cu the ghi rd trong luat phap.<br /> Hue Ciu thudc huygn Van Giang. Hai ling<br /> Dieu dang chu y la, trong Hdng Dac a'y cung cip dd cdng Trung Qudc la 70 bg bat<br /> thien chinh thU, vua Le Thanh Tdng cung dia va 200 t i m vai tham" (78). Can cQ vao<br /> cd quy dinh rd ve trUdng hdp thuyen bi gap hien vat gdm phat hien d tau dim Cu Lao<br /> bao. Theo dd, "Nha ngUdi ta bi chay, cung Cham, nhieu nha ngliien cQu cho ring, con<br /> la thuyen dang di ma bi bao, nhan luc i y tau dd cung vdi 240.000 bign vat (khdng ke<br /> ma an cudp tai vat cua ngUdi ta, se bi tgi manh) chu yeu deu la san pham cua hg Id<br /> mgt tram trUdng, dd ba nam; neu lai danh gd'm Chu D i u - My Xa, Nam Sach, Hai<br /> ngUdi hi thUdng se bi chdm; tung dang dUde DQdng the ky XV. NhQng hien vat gdm sQ<br /> dd khdng chi dat den do hoan my ve ky<br /> giam mgt bac. Neu [nhin bao] p h i vd<br /> thuat che tic, kieu dang v i gia tri ngh$<br /> thuyen, thi tdi cung the. Neu liy dUdc ciia<br /> thuat ma phat hien khao cd hgc dd cdn lim<br /> thi s§ hi tdi giao; danh ngudi bi thUdng se<br /> thay ddi nhan thQc ciia nhieu nha nghien<br /> bi ch6m" (77). Mac du van ban khdng chi rd<br /> cQu trong nUdc, qudc te ve ddng gom Chu<br /> thuyen bi nan l i thuyen n i o (trong nUde<br /> Diu cung nhu nhQng ddng gdp tieu bieu cua<br /> hay ngoai qudc?) nhUng neu coi dd la quy<br /> 50 Rghien cihi Lich si^. sg 9.2007<br /> <br /> gd'm sQ Viet Nam the ky XV, mdt trong Ninh, V i n Ddn (Quang Ninh), Thang Long,<br /> nhQng thdi ky dinh cao, p h i t trien rQc rd Hgi Trieu (Thanh Hda), ciia Thdi, ciia<br /> cua lich s^ gd'm Viet (79). Quen, ciia Cdn, Hgi Thdng (Nghe An), Ky<br /> Anh (Ha Tinh), Nhat Le (Quang Binh), ciia<br /> Vdi tat ca nhQng boat ddng v i thanh<br /> Tung (Quang Tri)... Cung vdi cic cang bien,<br /> tyu dat dUdc, cd t h i thiy, trong "38 nam tri<br /> boat ddng kinh te ddi ngoai cua nUdc ta cdn<br /> vi, Le Thanh Tdng da tao nen mgt thdi thai<br /> cd sy ndi ket vdi hg thd'ng trao ddi dUdng<br /> binh thinh tri trong lich sQ. Nudc Dai Viet<br /> sdng v i dudng bien ma tieu bieu l i cac Bac<br /> trieu Le Thanh Tdng trd t h i n h mgt qud'c<br /> dich trudng dgc bien gidi Viet - Trung. Hoat<br /> gia dgc lap, thd'ng nhdt vd cUdng thinh d<br /> ddng cua cac cang va he thd'ng trao ddi,<br /> viing Ddng Nam A" (80).<br /> budn ban dd da dien ra lien tuc qua cic<br /> Tuy nhien, sau khi Le Thanh Tdng qua thdi ky Ly - Tran - Le sd. Va, nhU da trinh<br /> ddi, chinh quyen phong kie'n da mau chdng bay d tren, mac du de cao kinh te ndng<br /> bdc Id mgt so' nhUdc diem can ban va cd nghiep nhUng chinh quyen Le sd v i n rat<br /> nhQng bieu hien suy vi. Cudi thdi Le sd, coi trgng vai trd cua kinh te cdng thUdng<br /> trieu chinh rdi loan, cac the lyc ra sQc trong dd cd ngoai thUdng. Lyc hut v i syc<br /> tranh gianh quyen lUc, mUu toan chiem manh cua kinh te tien te v i n ngam chay va<br /> doat ngdi bau. Trung tam chinh tri Thang phan nao da p h i bd nhQng rao can, dinh<br /> Long tieu dieu trong cdn binh iQa. Theo che cua the che quan chu quan lieu Le sd<br /> Todn thu thi: "Luc ay, thanh da t h i t thu, d l rdi den thdi Mac (1527-1592) va thdi Le<br /> xa t i c bd phe, dan chung vao thanh tranh Trung Hung (1583-1788) kinh te Dai Viet<br /> nhau lay vang bac, cua biu, bach dan, xa trong dd cd boat ddng ngoai thUdng da cd<br /> hUdng, lua va td gai day trong dan gian; sU phat trien trdi vUdt, hdi nhap tUdng ddi<br /> sach vd, hd tieu, hUdng lieu cac thQ vQt bd mau chdng vdi mdi trUdng chung va sy<br /> tren dudng phd' cao den 1, 2 tic, khdng ke hUng khdi cua kinh te khu vUc, the gidi.<br /> xiet. NgUdi manh khoe tranh cUdp vang Tren cd sd tiem lyc kinh te trong nUdc, kinh<br /> bac, cd ngUdi lay dUdc den ba, bd'n tram te ddi ngoai cua qud'c gia Dai Viet da gdp<br /> lang, ngUdi yeu cung dUdc den hdn hai phan tao nen mdt thdi ky phat trien huy<br /> tram lang. Cung khuyet, kho tang nhU vay hoang cua nen ThUdng mai chau A thd ky<br /> m i bet sach" (81). Mdt Thang Long chien XVI-XVII.<br /> tranh, tan p h i , dieu tan... nhUng qua sy dd<br /> - Nhin nhan dien trinh lich sii dan tdc<br /> vd dd cung bdc dien mdt Thang Long giau<br /> vdi tu each l i mdt cdng ddng da dan tgc<br /> cd, ndi tich chQa nhieu ngudn ciia cai Idn<br /> thd'ng n h i t , ngUdi Viet tren myc do so sanh<br /> cua da't nUdc. Ngudn cua cai dd, chic chin<br /> khu vyc, da p h i t triln nen hai thUdng sdm<br /> khdng t h i chi dya vao nhQng khoan thu tQ<br /> va cd truyen thd'ng thUdng mai vdi nhieu<br /> ndng nghiep. , , , •,<br /> qud'c gia l i n g gieng trong khu vUc. Vi tri<br /> dia Iy g i n ke vdi nhieu qudc gia v i mdi giao<br /> 4. Mot so' n h a n x e t va k e t l u a n<br /> tiep da chieu: dudng bd, dUdng sdng, dudng<br /> - Nhu vay, sau khi khdi phuc dUdc qud'c bien vdi ca kinh te, van hda, chinh tri...<br /> thd'ng vao the ky X, cac bd sii nUde ta deu cung gdp phan tao nen truyen thdng nay.<br /> ghi nhan nhQng boat dgng hai thUdng rdng Hdn the nQa, vdi cU dan vung b i n dao, tQ<br /> md thdng qua cac thUdng cang nhU: Van khdi nguyen v i chieu sau lich sii, con ngQdi<br /> Truyen thdng va hoat dgng thuong mai. 51<br /> <br /> da sdm thich Qng vdi mdi trUdng nUde va gdp tich cQc vao boat ddng chung ciia he<br /> "tinh sdng nUdc can dUdc xem la mdt dac thd'ng thUdng mai khu vyc tren ca ba<br /> trUng cua van hda Viet Nam". Cac yeu td phUdng dien: Vi tri dia ly, Tiem nang kinh<br /> vSn hda dd trd thanh nhan to' h i n g xuyen te va Truyen thd'ng giao thUdng qudc te.<br /> khien cho ngUdi Viet "tii ddng nhdt minh<br /> vdi nUdc" va tao nen khd ndng ang biin cao - Trong bdi canh ddi sdng chinh tri khu<br /> trong truyen thd'ng van hda Viet (82). vyc va qud'c te the ky X - XV cd nhieu bien<br /> ddng Idn, bQc tranh kinh te - xa hgi Dai<br /> Ben canh dd, tQ nhQng the ky dau sau<br /> Viet cung dien ra nhieu bien ddi sau sic vdi<br /> Cdng nguyen, cung vdi ngUdi Viet, cU dan<br /> khdng it nghich ly. Day la thdi ky dinh diu<br /> Champa, Phu Nam da tien manh ra bien<br /> sy kien lap cua cac md hinh nha nUdc ma<br /> va thyc sy trd thanh cac "VUOng qud'c bien".<br /> dilm cd't loi la hUdng den xay dyng mdt the<br /> Hoat ddng hai thUdng va nang lyc khai<br /> che quin chu tap quyen. Cd the cho ring<br /> thac bien cua cic vUdng qud'c cd khdng chi<br /> the che dd ngay cang phat trien hoan chinh<br /> gdp phan quan trgng dem lai sQ p h i t trien<br /> nhUng mat khac nd cung lam cho xa hgi<br /> phdn thinh ve kinh te, van hda ma cdn Dai Viet truyen thd'ng vdi cd tang Ddng<br /> khing dinh vi the chinh tri cua cac qud'c Nam A, p h i n nao trd nen xd cQng. NhUng,<br /> gia dd trong mdi quan he khu vUc. Tuy dudng nhu tUdng phan vdi ciu true thUdng<br /> nhien, vi nhieu nguyen n h i n , truyen thd'ng t i n g Nho giio cung nhQng dinh che chat<br /> hai thUdng dd da khdng dUdc phat huy triet che thi nhQng yeu td'kinh te - xa hgi truyen<br /> de va thich Qng vdi nhQng khung canh mdi. thd'ng va ca nhu ciu bQc thiet cua thyc tai<br /> Trong mdi quan he tUdng t i c da chieu, sy xa hdi da tao dUng nen mdt bye tranh xa<br /> suy thoai cua Phu Nam vao the ky VII va hdi diy mau sic vdi nhieu xu the van ddng<br /> Champa vao the ky XV da cd tic ddng va truyen thd'ng khac nhau. Nhin lai lich<br /> khdng nhd den boat ddng kinh te khu vyc sQ kinh te Viet Nam, khdng phai bao gid<br /> trong dd cd Dai Viet. Hdn the nQa, do cic xu the van ddng va truyen thdng dd<br /> nhQng ap lyc chinh tri tQ nhieu phia va (chinh thd'ng // phi chinh thdng) cung dat<br /> phin nao la sQ ban che trong t i m nhin cua den sy gap gd va tim dUdc tieng ndi chung<br /> chinh gidi, nen ngoai thUdng Dai Vigt tQ nhit, duy nhat. Tren mdt dudng bien (bd<br /> chd cd nhieu bieu hien phat trien mang bien) dai va ludn cd sy giing xi giQa cac<br /> tinh khai phdng da khdng t h i trd thanh the lyc va nhdm ldi ich, cac hoat dgng kinh<br /> ddng kinh te chu lUu, cd the lam thay ddi te da dang dd ludn ddng thdi dien ra tham<br /> sau sic ddi sd'ng kinh te - xa hdi. Tuy chi giQa chung cdn cd sy dan xen, lien ket<br /> nhien, cung phai t h i y ring, lich sQ hai vdi nhau. Trong sQ bien chuyin va p h i t<br /> thUdng Viet Nam tuy khdng cd nhQng cudc triln chung dd, rd rang la mdi trUdng cbinh<br /> vQdt bien Idn, thUc sU dan t h i n nhU thUdng tri va kinh te qudc te cung cd nhQng tic<br /> nhan Trung Hoa, Nhat Ban d Ddng Bic A ddng khdng nhd den sU thinh suy cua kinh<br /> hay Java, Xiem La d Ddng Nam A va cang te ngoai thUdng cung nhU vi the kinh te,<br /> khdng t h i so sanh vdi nhQng doan thUdng chinh tri cua mdi qudc gia trong tQdng<br /> thuyen ciia chau Au vio thdi ky sau cac quan vdi cac the iQc chinb tri khu vQc.<br /> cuge phat kien dia Iy nhUng kinh te ngoai<br /> thUdng da va ludn la mdt bd phan hQu cd - Tim hilu nhQng nguyen n h i n din den<br /> ciia nen kinh te dan tdc va cd nhieu ddng tinh trang ban che trong lich sQ giao<br /> 52 Rghien ciJru Lich sit. s6 9.2007<br /> <br /> <br /> thUdng ciia Viet Nam chung ta tha'y: do dac lanh thd, an ninh kinh te ddi ngoai va nen<br /> tinh tieu ndng, quen budn ban va san xuat kinh te trong nUdc.<br /> nhd, quen tieu dung nhQng san pham cua<br /> Ve kinh te, biiu hien cua mdt sd' chinh<br /> Hi sinh thdi phd tgp nhiet ddi vdi hai dac<br /> sach "ngan sdng, cam chd", "trgng ndng Qc<br /> trUng cd ban da canh va tgp canh nen mgt<br /> thUdng" cua chinh the q u i n chii cung mdt<br /> bg phan khdng nhd cua xa hdi da sdm x u i t<br /> p h i n la sU t h i hien Idl tU duy va quan<br /> hien tdm ly tii thoa mdn vdi mdi trUdng<br /> diem chinh tri dd. Do vay, mac du cd thdi<br /> sd'ng ma ngudn cung cap thyc pham (chii<br /> doan bQc tranh kinh te da bQng len v i cd<br /> yeu la lua gao) hiem khi trd thanh mgt<br /> phan khdi sic nhUng kinh te ddi ngoai da<br /> thich thQc nghiem trgng. Tu duy san xuat<br /> khdng t h i tao nen nhQng dgng lyc manh<br /> tieu ndng va nhQng anh hudng ciia dao<br /> me cd the d i n den nhQng chuyin bien can<br /> dQc, dinh che Nho giao cung la nguyen<br /> ban trong ddi sd'ng kinh te - xa hdi ngd h i u<br /> nhan chinh yeu kiem tda sQc phat trien cua<br /> cd t h i dUa kinh te nUde ta cd nhQng bien<br /> cic nganh kinh te phi ndng nghiep ddng<br /> ddi ve chat va dy nhap manh me vdi bien<br /> thdi ban che nang lyc san xuat cac ngudn<br /> chuyin chung cua khu vQc: Ddng A: nhU<br /> thUdng pham cd gia tri cao tren thUdng<br /> nhQng qud'c gia tieu bieu Nhat Ban, Xiem<br /> trUdng qud'c te. Ben canh dd, cung vdi vigc<br /> La.<br /> mdt sd' nganh san x u i t phuc vu nhu cau<br /> xuat khau cdn chUa thyc sU dat den trinh Song cdng b i n g ma ndi, dya vao tiem<br /> do phat trien cao va dn dinh thi vigc chUa nang v i truyen thd'ng vdn cd, sQ tham gia<br /> hinh thanh dUdc mdt ddi ngu thUdng nhan mdt each tich eye cua ngUdi Viet vao nen<br /> chuyen nghiep, ddng dao, dUdc nha nUdc thUdng mai chau A vao Thdi ky dai thUdng<br /> khuyen khich, bao trd cung khien cho hoat {Great Commerce Age) da gdp phan thuc<br /> ddng kinh te ddi ngoai phan nao thieu sQc day sU phat triln cua nhieu nganh kinh te<br /> manh va ldi the canh tranh tren thi trUdng trong nUdc, tao dUng vi the dang ke ciia<br /> khu vUc, qud'c te. Cung vdi nhQng nguyen Dai Viet trong cic mdi quan he khu vyc. Cd<br /> nhan tren thi lich sQ kinh te Viet Nam le da den luc chung ta can cd nhQng nhan<br /> dudng nhu cung chUa thyc sy cd dUdc dinh chuan xac va t h i u dao hdn ve vai trd<br /> nhQng tU duy, triet ly sau sic va he thdng cua bien va vung duyen hai trong viec dinh<br /> ve nghe nghiep, ve vai trd cua kinh te ndi thanh cau true kinh te - xa hdi cua cic the<br /> chung trong dd cd kinh te thUdng nghiep. che nha nUdc trong lich sQ Viet Nam. TQ<br /> Hdn the nQa, chu trUdng n i m ddc quyen ve thyc te lich sQ va vdi y nghia lich sQ dd, "de<br /> ngoai thUdng cua chinh the quan lieu cung hilu lich svl Viet Nam, dieu hiln nhien,<br /> da kim ham sU phat trien ty nhien ciia mgt chung ta phai cd cai nhin hUdng biln". Mat<br /> so' linh vUc kinh te ddi ngoai trong thdi dai khic, de nhan thQc t h i u triet q u i trinh<br /> ma nen thUdng mai Biln Ddng phat trien bien chuyen cua Viet Nam thdi ky C i n dai<br /> hung thinh. Cudi cung, cung phai thay cung cin "phai ed cai nhin hUdng bien" (83)<br /> ring, do lien tuc phai chiu ap lyc chinh tri mdt each k h i c h quan v i t o i n dien hdn.<br /> tQ phUdng Bic va tinh trang mat an ninh Sy hien dien cua mdt Truyen thd'ng<br /> tQ phUdng Nam nen cac trieu dai phong thuong mgi bao gdm ca cac boat ddng ndi<br /> kien Viet Nam deu phai thyc thi nhieu thUdng va ngoai thUdng trong lich sii dan<br /> bign phap chat che n h i m bao vg chii quyen tgc la dieu khdng t h i phii nhan. Song, cip<br /> Truyen tho'ng va hoat dgng thuong mai... 53<br /> <br /> <br /> do va t a m mQc a n h h u d n g cung nhU vai trd n g h i e n cQu t r o n g nUdc cung nen sdm cd<br /> cua k i n h te cdng - thUdng t r o n g dd cd ngoai nhQng k h a o cQu c h u y e n s a u ve tQng Hnh<br /> thUdng n h u t h e n a o vdi ddi sd'ng k i n h te - vyc b o a t ddng cua k i n h te thQdng mai, mdi<br /> xa hdi t r o n g nUdc la mgt t r o n g nhQng chu lien h e giQa ndi thUdng va ngoai thUdng,<br /> de trgng t a m can p h a i tiep tuc di s a u tim dac trUng di biet cua cac k h d n g gian kinh<br /> h i l u , n g h i e n cQu. V a n de la, de cd dUdc mgt te, vai trd cua cac t h e che, cac tuyen giao<br /> n h a n thQc s a u s i c va t o a n dien ve t r u y e n thUdng t r o n g nUdc, qud'c te cung nhU cac<br /> thdng thUdng mai t r o n g lich sQ d a n tdc thi n g a n h k i n h te, t r u n g t a m san x u i t t h u<br /> dieu can t h i e t la p h a i k h a i t h a c t r i e t de cdng... cung nhQng ddng gdp tieu bieu cua<br /> hdn nQa cac n g u d n tQ lieu t r o n g nUdc, qud'c moi vUdng qud'c, nidi thdi ky trong truyen<br /> te, k e t hdp vdi q u a n diem Nghiin cau so thd'ng k i n h te Viet N a m vdi t u each la<br /> sanh khu viic va d a n h gia k h a c h q u a n theo nhQng bg p h a n hdp t h a n h trong ddng chay<br /> Phaong phdp chuyin gia. B e n c a n h dd, gidi c h u n g lich sQ d i n tgc.<br /> <br /> <br /> <br /> CHU THICH<br /> (41). Todn thii con cho biet: Ph6p Ifi'y muoi cua sang tao trong viec thay doi vfi che dinh ra nhiJng<br /> nhfi Minh: TrUdc het sai vien cue sii vfi vien ph6 dieu khoan phii hdp vdi thuc te xa hgi. Hdn the<br /> doc thiic dan nfi'u muoi, moi thang dUdc bao nhieu niJa, ciing nhU cac trieu dai Ly, Tran, trong vigc<br /> dua tdi ty De cit thu giiJ. Cac vien noi quan mg thUc thi lufit phap, trieu Le cung c6 sU vfin dyng<br /> ngudi buon bo tien ra Hnh gia'y kham hdp ciia ty linh hoat nhim tranh gay nen sU "xung dot vdi<br /> Bo chinh. Gifi'y kham hdp 16n thi Ifi'y 10 can muo'i, truyen tho'ng ban dia". Do vfiy, trong qua trinh vfin<br /> gifi'y kham h(?p nho thi Ifi'y 1 can roi mdi diJcJc dem dgng vfi xay dUng the che chinh tri theo mo hinh<br /> ban. Ne'u khong c6 gifi'y kham hdp thi xit toi nhu quan chii quan lieu, dildng nhU qua trinh "dan tgc<br /> lufit nfi'u Ifiu. Lai cfi'm ngUdi di dildng, 1? chi dugc hda" "dfi khien hg thong Nho giao quan phUdng<br /> dem 3 bat muoi vfi 1 lo nu6c mfim thoi. Dai Viet sii thien ve hoat dgng quan ly ciia chinh quyen vfi trd<br /> ky todn thu. Tap II, Sdd, tr. 236-237. thanh ndi hgi tu nhieu mau thuan xfi hgi vfi chinh<br /> tri da't nUdc, ndi phan anh nhieu xung dgt quyin<br /> (42), (43), (44). Dai Viet su: ky todn thU, Tfip II, Igi vd nhdn thiic ciia xd hdi...". Xem Insun Yu:<br /> Sdd, tr. 296, 297, 298. Ludt vd xd hdi Viet Nam theky XVII-XVIU, Nxb.<br /> (45), (46), (47), (48), (49). Dai Viet sd ky todn Khoa hoc xfi hgi, Hfi Ngi, 1994, tr. 20, 44, 79. Vifn<br /> thit, Tfip II, Sdd, tr. 348, 401, 393, 299, 435. Nghien ciiu Han Nom - Vign Harvard-Yenching<br /> Hoa Ky: Nho gido d Viet Nam. Nxb. Khoa hgc xa<br /> (50). Vi?n Sii hoc Vigt Nam: Qud'c triiu hinh hgi, Hfi Ngi, 2006, tr. 312-313.<br /> ludt, Nxb. Phap ly, Hfi Ngi, 1991, tr. 42-43. Ve ngi<br /> (51), (52). Dai Viet sit ky todn thit, Tfip II, Sdd,<br /> dung bg lufit noi tieng nhfi Le: Qud'c trieu hinh<br /> tr. 322, 334.<br /> ludt, cac nhfi nghien ciiu deu c6 chung quan diem<br /> (53). Momoki Shiro: Dai Viet and South China<br /> ve sU "dung hda" giiJa yeu to bon ngoai (ngoai<br /> Sea Trade from the X"" to the XV* Century,<br /> sinh) vfi thuc te ben trong (ngi sinh). KTiiing ngUdi Crossroad - An Interdisciplinary Journal of South<br /> diing din trieu Le khong chi tiep nhfin khuon Asian Studies, Northern Illinois University, 1998.<br /> mlu, nguyen tfic bien soan lufit phap Trung Hoa<br /> (cho muc dich cai tri hien ton), mfi con co nhieu (54). Dai Viet sitky todn thit, Tfip II, Sdd, tr. 323.<br /> 54 Rghien curu Lich sit, sg 9.2007<br /> <br /> (55). Dai Viet sCl ky todn thii, Tap II, Sdd, tr. Ngu diem nhit thd ddn xu ldi - Hda dao vd diin<br /> 327. Day la each thUc thi lufit phap rfi't dang chii y thue bac chinh; tile: Cd , mudi nhiiu nhU ddt, ddn<br /> cua chinh quyen Le sd. Vdi gidi quan lai cao cfi'p xd nhau kiem ldi - Lua ma khdng cd rugng cdy nen<br /> nhflng ngUdi diing diu trieu Le van cd nhiJng thue ddnh cUng nhe (tr. 114).<br /> nhfin nhUdng vfi thUdng cd thai do "khoan dung"<br /> (75). Quoc triiu hinh ludt, Sdd, tr. 211.<br /> khi xdt xii.<br /> (76). Phan Huy Chii: Lich triiu hien chUOng<br /> (56), (57), (58). Dai Viet sH ky todn thU, Tap II,<br /> loai chi, Sdd, tr.l51.<br /> Sdd, tr. 323, 330, 358.<br /> (77). Hdng Diic thien chinh thU, Sdd, tr. 83.<br /> (59). Quoc triiu hinh ludt, Sdd, tr. 71.<br /> (78). Nguyin Trdi todn tap, Tan bien, Tfip II,<br /> (60), (61), (62). Dai Viet sit ky todn thU, Tap II,<br /> Sdd, tr. 464.<br /> Sdd, tr. 358, 469, 489.<br /> (79). Pham Quoc Quan: Ket qud khai quat tdu<br /> (63). Quoc triiu hinh luat, Sdd, tr. 87-88.<br /> cd dam d viing Cii Lao Chdm (1997-2000); Ho<br /> (64). Hong Diic thien chinh thii, Dai hgc vien Xuan Tinh: Cu Lao Chdm trong "Con ditdng ta lua<br /> Sfii Gdn, Nam Hfi fi'n quan, Sfii Gon, 1959, tr. 145. tren bien". Tap chi XUa & Nay, so 76, thang 6-<br /> 2000, tr. 20-23 vfi so 134 (182), thang 2-2003, tr.<br /> (65). Dai Viet sH ky todn thit. Tap II, Sdd, tr.<br /> 28-29. Cd the tham khao them bfii viet ciia cac tac<br /> 500. .. ._.<br /> gia Nguyin Dinh Chien - Pham Quoc Quan - Tong<br /> (66). Qud'c trieu hinh ludt, Sdd, xem cac dieu Trung Tin vfi Do Manh Hfi trong Thdng Bdo khoa<br /> 21-25, 71, 72, 76, 77, 79 vfi 81. hoc, Bao tfing Lich sit Viet Nam, Hfi Ngi, 2000.<br /> <br /> (67). Dai Viet sU ky todn thU, Nxb.Khoa hgc Xa (80). Phan Huy Le: Le Thdnh Tdng (1442-<br /> hgi, Hfi Ngi, 1993, Tfip III, tr. 63. 1497); trong: Tim vi cudi ngudn, tfip II, Nxb. Th^<br /> (68), (69). Bat Viet si ky todn thii, Tfip II, Sdd, Gidi, Hfi Ngi, 1999, tr. 597.<br /> tr. 451, 346.<br /> (81). Dai Viet sH ky todn thii, Tfip III, Sdd, tr.<br /> (70), (71), (72). Qud'c triiu hinh ludt, Sdd, tr. 77.<br /> 57,59,210.<br /> (82). Trin Quoc VUdng: Mdt net bdn sdc cua<br /> (73). Tham khao them Li Tana: A View from vdn hda Viet Nam: Khd ndng Ung bien; trong: Vdn<br /> the Sea: Perspectives on the Northern and Central hda Viet Nam tim tbi vd suy ngdm, Nxb. Vfin hda<br /> Vietnamese Coast. Journal of Southeast Asian Dfin tgc - Tap chi Vfin hda Nghg thufit, Hfi Ngi,<br /> Studies, The National University of Singapore; 2000, tr. 42-43.<br /> No. 37 (1), pp. 83-102, Feb-2006<br /> (83). Charles Wheeler: A Maritime Logic to<br /> (74). Phan Huy Chii: Lich triiu hien chUdng Vietnamese History? Littoral Society in Hoi An's<br /> loai chi. Tap III, Nxb. Sii hgc, 1961, tr. 114. Vinh Trading World c. 1550-1830. http://www.hi8tory<br /> ve phong thd An Bang, Le Thanh Tong ciing viS't: cooperative.org/proceedings/seascapes/wheeler.html<br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2