Từ thành công vượt biển Thái Bình Dương bằng bè mảng nhìn lại truyền thống hàng hải của người Việt xưa

Từ thành công vượt biển Thái Bình Dương<br /> bằng bè mảng nhìn lại truyền thống hàng hải<br /> của người Việt xưa<br /> Lª Thµnh ý(*)<br /> Tãm t¾t: Víi nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ di vËt hiÖn cßn, nhiÒu nhµ ph©n tÝch cho<br /> r»ng, nÒn v¨n minh §«ng Nam ¸ vµ ch©u Mü cã nhiÒu nÐt t−¬ng ®ång. Cã kh«ng Ýt<br /> gi¶ thuyÕt r»ng tõ hµng ngh×n n¨m tr−íc c«ng nguyªn c− d©n §«ng Nam ¸ ®· cã<br /> nhiÒu chuyÕn v−ît biÓn thµnh c«ng gi÷a 2 bê Th¸i B×nh D−¬ng réng lín. Nh»m lµm<br /> râ nhËn ®Þnh nµy, Tim Severin - nhµ th¸m hiÓm, nhµ sö häc, nhµ v¨n ng−êi Ireland<br /> ®· t×m n¬i thö nghiÖm v−ît biÓn b»ng bÌ m¶ng nh−ng kh«ng thµnh. N¨m 1991, «ng<br /> ®· ®Õn SÇm S¬n (Thanh Hãa, ViÖt Nam) tæ chøc ®ãng bÌ tre vµ tiÕn hµnh mét h¶i<br /> tr×nh dµi trªn biÓn. Sau 6 th¸ng lªnh ®ªnh trªn Th¸i B×nh D−¬ng b»ng chiÕc bÌ<br /> m¶ng nhá, ®oµn th¸m hiÓm ®· v−ît qua h¬n 5.500 h¶i lý an toµn. Tõ thµnh c«ng<br /> nµy, tÝnh −u viÖt cña ph−¬ng tiÖn ®¬n s¬ mµ nhiÒu thÕ hÖ ng− d©n ViÖt Nam tõng sö<br /> dông ®· ®−îc thÓ hiÖn râ; ®ång thêi truyÒn thèng hµng h¶i ®éc ®¸o cña ng−êi ViÖt<br /> x−a còng ®· ®−îc kh¼ng ®Þnh.<br /> Tõ khãa: BiÓn §«ng, Th¸i B×nh D−¬ng, VÞnh B¾c bé, Hµng h¶i, Chñ quyÒn, Kh¶o cæ<br /> BÌ m¶ng SÇm S¬n trong hµnh tr×nh v−ît Th¸i B×nh D−¬ng<br /> <br /> N¨m 1991, mét nhãm th¸m hiÓm<br /> ®øng ®Çu lµ Tim Severin (ng−êi<br /> Ireland) ®· ®Õn SÇm S¬n; hä lªn rõng,<br /> xuèng biÓn nghiªn cøu, t×m hiÓu vÒ<br /> nghÒ ®i biÓn b»ng bÌ m¶ng. NhËn thÊy<br /> Thanh Hãa lµ n¬i cã nguån nguyªn liÖu<br /> tre luång phong phó, phï hîp víi yªu<br /> cÇu bÌ m¶ng, Tim Severin ®· chän SÇm<br /> S¬n lµm n¬i b¾t ®Çu thùc hiÖn chuyÕn<br /> th¸m hiÓm. (*)<br /> Sau c¸c thö nghiÖm th¨m dß víi m«<br /> h×nh bÌ tre ®Ó ch¹y thö kiÓm ®Þnh søc<br /> (*)<br /> <br /> TS., Héi Khoa häc Ph¸t triÓn N«ng th«n ViÖt Nam.<br /> <br /> chÞu sãng, giã, th¸ng 9/1992 nhãm th¸m<br /> hiÓm b»ng bÌ m¶ng b¾t ®Çu thùc hiÖn<br /> “dù ¸n” v−ît Th¸i B×nh D−¬ng.<br /> Víi 6 th¸ng chuÈn bÞ, nhãm sö dông<br /> kho¶ng 500 c©y luång, kÕt nèi b»ng<br /> nh÷ng sîi m©y víi tæng chiÒu dµi h¬n<br /> 100 km, qua bµn tay khÐo lÐo cña<br /> nh÷ng ng−êi thî lµnh nghÒ, chiÕc m¶ng<br /> v−ît biÓn hoµn thµnh cã kÝch th−íc dµi<br /> 20 m, réng 6 m vµ cao 1 m. M¶ng gåm 4<br /> líp luång, gi÷a mçi líp ken gç, ®−îc<br /> buéc b»ng hµng ngµn mèi l¹t m©y,<br /> kh«ng dïng bÊt kú mét chiÕc ®inh s¾t<br /> hay sîi d©y nilon nµo. Trong c¨n lÒu<br /> tranh, tre, nøa l¸, nh÷ng ng−êi v−ît<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2015<br /> <br /> 16<br /> biÓn trang bÞ thªm thiÕt bÞ cøu sinh,<br /> ph−¬ng tiÖn liªn l¹c hiÖn ®¹i vµ hÖ<br /> thèng ®iÖn sö dông n¨ng l−îng mÆt trêi.<br /> Riªng nh÷ng c¸nh buåm ®−îc ®Æt lµm<br /> t¹i x· Hµ Nam (huyÖn Yªn H−ng, Qu¶ng<br /> Ninh) - n¬i næi tiÕng víi nghÒ thuyÒn<br /> buåm vµ chÕ t¹o nh÷ng c¸nh buåm lín.<br /> Sau lÔ h¹ thñy t¹i §Òn §éc C−íc vµo<br /> th¸ng 3/1993, m¶ng ®−îc kÐo ra Qu¶ng<br /> Ninh ®Ó l¾p c¸nh buåm réng 75 m2 (§ç<br /> Th¸i B×nh, 2012; Duy Tuyªn, 2014).<br /> <br /> kh¨n nghiÖt ng·, bÞ dßng h¶i l−u<br /> Kuroshio cuèn tr«i, hai lÇn gÆp c−íp<br /> biÓn, nhiÒu nguy c¬ va ch¹m lóc gÆp tµu<br /> hoÆc cã gi«ng b·o lín..., ®oµn ®· ®Õn<br /> ®−îc h¶i phËn gÇn bê biÓn California,<br /> Mü (§ç Th¸i B×nh, 2012).<br /> <br /> BÌ m¶ng SÇm S¬n trªn biÓn Th¸i B×nh D−¬ng<br /> (¶nh: §ç Th¸i B×nh)<br /> <br /> Trong “Hµnh tr×nh b¨ng ngang Th¸i<br /> B×nh D−¬ng b»ng tre luång”, Tim<br /> Severin ®· ghi chÐp chi tiÕt vÒ cuéc<br /> th¸m hiÓm. ¤ng kÓ l¹i nh÷ng chuyÖn<br /> nh− s¨n c¸ mËp, c¸ voi, dïng cung vµ<br /> lao b¾t c¸, ph¬i c¸ kh« ¨n dÇn…; ®Æc<br /> biÖt ph¶i kÓ ®Õn sù chÞu ®ùng bÒn bØ,<br /> dÎo dai chøng tá søc sèng m·nh liÖt cña<br /> bÌ m¶ng ®−îc lµm b»ng tre luång tr−íc<br /> gi«ng, b·o, giã to, sãng lín.<br /> BÌ tre chuÈn bÞ v−ît Th¸i B×nh D−¬ng<br /> (¶nh t− liÖu cña Tim Severin)<br /> <br /> Th¸ng 4/1993, m¶ng ®−îc ®−a lªn<br /> tµu chë sang Hong Kong. Mét th¸ng sau<br /> ®ã, m¶ng khëi hµnh tõ Hong Kong<br /> mang hai quèc kú ViÖt Nam vµ Ireland<br /> h−íng tíi vïng biÓn San Francisco,<br /> miÒn T©y n−íc Mü. §oµn th¸m hiÓm<br /> gåm 5 thµnh viªn, ngoµi Tim Severin<br /> cßn cã 1 b¸c sÜ, 2 vËn ®éng viªn du<br /> thuyÒn vµ mét ng−êi ViÖt tªn L−êng<br /> ViÕt Lîi. Sau 6 th¸ng hµnh tr×nh, v−ît<br /> trªn 5.500 h¶i lý (85% kho¶ng c¸ch gi÷a<br /> ch©u ¸ vµ ch©u Mü), tr¶i qua nhiÒu khã<br /> <br /> ChiÕc m¶ng v−ît Th¸i B×nh D−¬ng<br /> chÕ t¹o theo mÉu d©n gian ®−îc c¶i tiÕn<br /> nhê khoa häc hiÖn ®¹i mµ ng−êi thiÕt kÕ<br /> lµ kü s− ng−êi Anh Colin Mudie - ng−êi<br /> rÊt nÓ träng c¸c d©n téc b¶n ®Þa tõng<br /> ph¸t triÓn ph−¬ng tiÖn hµng h¶i theo sù<br /> tiÕn hãa nhiÒu thiªn niªn kû. Severin vµ<br /> Colin Mudie ®· tiÕn hµnh c«ng viÖc mét<br /> c¸ch cÈn träng víi sù tham gia s¸ng t¹o<br /> cña nh÷ng ng−êi thî lµm m¶ng SÇm S¬n.<br /> Sù kiÖn v−ît ®¹i d−¬ng thµnh c«ng<br /> b»ng bÌ m¶ng víi nh÷ng c¸nh buåm ®·<br /> lµm râ tÇm quan träng cña thuyÒn bÌ<br /> truyÒn thèng. PGS. TrÞnh Sinh nhËn<br /> xÐt, chuyÕn v−ît biÓn nµy ®· bæ sung t−<br /> <br /> Tõ thµnh c«ng v−ît biÓn…<br /> <br /> 17<br /> <br /> liÖu phong phó cho c¸c tµi liÖu kh¶o cæ<br /> häc. Ng−êi ViÖt x−a ®· tõng mang trèng<br /> ®ång ®i mu«n n¬i theo däc bê biÓn §«ng<br /> Nam ¸ vµ Th¸i B×nh D−¬ng chØ b»ng bÌ<br /> m¶ng. Víi lîi thÕ biÓn vµ nghÒ ®ãng bÌ<br /> truyÒn thèng, SÇm S¬n xø Thanh sÏ trë<br /> nªn hÊp dÉn h¬n ®èi víi du kh¸ch nÕu<br /> kh«i phôc l¹i ®−îc nghÒ nµy ®Ó phôc vô<br /> tham quan du lÞch däc theo bê biÓn hoÆc<br /> ra nh÷ng ®¶o xa (TrÞnh Sinh, 2012).<br /> <br /> Kh¸c víi nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi, biÓn<br /> §«ng vµ vïng phô cËn cã nh÷ng ®ît giã<br /> mïa ®æi chiÒu trong n¨m, t¹o thuËn lîi<br /> cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, ng− nghiÖp<br /> vµ nghÒ hµng h¶i víi h¶i hµnh viÔn<br /> duyªn tiÖn lîi c¶ ®i lÉn vÒ. §Þa kinh tÕ<br /> gióp hµng h¶i ph¸t triÓn, kÐo theo ®ã lµ<br /> më mang trao ®æi hµng hãa, n©ng cao kü<br /> thuËt chÕ t¹o vµ c¸c ph−¬ng tiÖn giao<br /> th−¬ng (Carl Sauer, 1952).<br /> <br /> C«ng nghÖ thuyÒn bÌ ë vïng khai nguyªn hµng h¶i<br /> biÓn §«ng<br /> <br /> Vµo giai ®o¹n hËu b¨ng tan, khi<br /> n−íc biÓn d©ng ®¹t gÇn møc ®é ngµy<br /> nay, nhiÒu nhãm ng−êi sèng trªn c¸c<br /> h¶i ®¶o di chuyÓn vµ liªn l¹c víi nhau<br /> chñ yÕu b»ng thuyÒn bÌ. Nh÷ng trë ng¹i<br /> trªn biÓn ®· thóc ®Èy hä ph¸t minh ra<br /> nh÷ng c¸nh buåm, b¸nh l¸i, thuyÒn<br /> nhiÒu th©n vµ nh÷ng bé phËn ®iÒu<br /> khiÓn kh¸c nh»m ®¶m b¶o h¶i hµnh an<br /> toµn, tr¸nh bÞ ®Èy ra kh¬i xa (Malcom<br /> F. Farmer, 1969).<br /> <br /> Vïng §«ng Nam ¸, biÓn §«ng vµ<br /> vÞnh B¾c bé lµ n¬i tr¶i qua nhiÒu biÕn<br /> ®éng ®Þa lý nh©n v¨n vµ chÞu ¶nh h−ëng<br /> s©u s¾c cña n−íc biÓn d©ng. Nh÷ng thay<br /> ®æi ®Þa lý kh«ng chØ lµm biÕn ®æi m«i<br /> tr−êng sinh th¸i trªn mÆt ®Êt, d−íi ®¸y<br /> biÓn mµ cßn t¸c ®éng réng lín ®èi víi<br /> v¨n minh n«ng, ng− nghiÖp cïng ngµnh<br /> hµng h¶i thêi tiÒn sö. 18.000 n¨m tr−íc<br /> diÖn tÝch biÓn §«ng chØ b»ng 1/2 ngµy<br /> nay; c− d©n vïng duyªn h¶i khi ®ã chØ<br /> sèng b»ng thu l−îm t«m, c¸, sß, èc...<br /> Dùa trªn kiÕn thøc di truyÒn, nh©n<br /> chñng, thÇn tho¹i, v¨n häc d©n gian,<br /> ng«n ng÷, h¶i d−¬ng vµ kh¶o cæ häc, b¸c<br /> sÜ Stephen Oppenheimer (ng−êi Anh)<br /> cho r»ng, nhiÒu ng−êi ®· ph¶i di t¶n<br /> khái vïng duyªn h¶i ph−¬ng §«ng v× lôt<br /> léi. Nh÷ng ng−êi tÞ n¹n nµy ®· tõng vun<br /> ®¾p nÒn v¨n minh vÜ ®¹i ë ph−¬ng T©y.<br /> Trong nghiªn cøu sù h×nh thµnh v¨n<br /> hãa hµng h¶i cña ViÖt Nam vµ §«ng<br /> Nam ¸, c¸c nhµ khoa häc ®· t×m ra s¾c<br /> th¸i ®Æc thï kh¸c h¼n so víi v¨n hãa lôc<br /> ®Þa Trung Hoa vµ nhÊn m¹nh, mét sè<br /> l−îng lín ng−êi d©n §«ng Nam ¸ khëi<br /> sù cuéc sèng ë duyªn h¶i. Khi n−íc biÓn<br /> d©ng, hä héi nhËp víi c− d©n vïng cao;<br /> råi sau nµy l¹i trë vÒ ®ång b»ng gÇn<br /> biÓn, tiÕp tôc ph¸t triÓn nghÒ hµng h¶i<br /> (Vò H÷u San, 1999).<br /> <br /> Nghiªn cøu ®Þa h×nh ®¸y biÓn,<br /> William Meacham còng ®· chØ ra r»ng,<br /> do n−íc biÓn d©ng, bÌ tre ®· xuÊt hiÖn<br /> nh− mét ph−¬ng tiÖn di chuyÓn chñ yÕu<br /> tõ trªn 14.000 n¨m tr−íc (William<br /> Meacham, 1984). §i t×m nguån gèc<br /> thuyÒn bÌ, Malcolm F. Farmer nhËn xÐt,<br /> vÞnh B¾c bé lµ n¬i cã nhiÒu b»ng chøng<br /> liªn quan gi÷a bÌ cæ víi thuyÒn ®éc méc<br /> vµ ghe thuyÒn cã kÕt cÊu s−ên vµ khung<br /> sau nµy. ¤ng cho r»ng, chÝnh trªn c¸c<br /> lo¹i bÌ nµy ng−êi ta ®· ph¸t minh ra<br /> c¸nh buåm vµ bÌ cã trang bÞ buåm lµ<br /> ph−¬ng tiÖn viÔn duyªn ®Çu tiªn cña<br /> nh©n lo¹i (Malcom F. Farmer, 1969).<br /> Tõ h×nh thuyÒn trªn trèng ®ång<br /> §«ng S¬n, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· nhËn<br /> ra tiÒn th©n cña nh÷ng c©y xiÕm. Trªn<br /> h×nh con thuyÒn kh«ng ng−êi chÌo, c¶<br /> ®u«i lÉn mòi ®Òu cã nh÷ng bé phËn ®ua<br /> ra nh− m¶nh v¸n nh»m chèng søc d¹t.<br /> Tæng hîp t¸c dông cña n−íc trªn c¸c<br /> trang cô nµy gióp thuyÒn gi÷ ®−îc h−íng<br /> <br /> 18<br /> ®i æn ®Þnh, nhê ®ã cã thÓ ch¹y th¼ng. BÌ<br /> m¶ng ë B¾c vµ Trung ViÖt Nam cã 3 ®Õn<br /> 4 c©y xiÕm, thuyÒn buåm tiªu biÓu ngµy<br /> nay cã b¸nh l¸i cïng c©y xiÕm ®Æt trong<br /> hai lç khoÐt ë c¶ mòi lÉn l¸i. Lo¹i xiÕm<br /> nµy kh«ng cho¸n chç mµ tá ra rÊt h÷u<br /> hiÖu trong vËn chuyÓn. Còng nh− b¸nh<br /> l¸i, tÇm s©u cña xiÕm cã thÓ ®iÒu chØnh<br /> ®−îc dÔ dµng nªn thuyÒn cã thÓ ®i vµo<br /> ®−îc n¬i n«ng c¹n. Cho ®Õn nay, nh÷ng<br /> nÐt kh¾c ch×m trªn trèng ®ång §«ng S¬n<br /> vÉn lµ chøng tÝch cæ nhÊt vÒ l¸i vµ xiÕm<br /> trªn bÌ m¶ng, ghe thuyÒn.<br /> NhiÒu nhµ nghiªn cøu hµng h¶i ¢u<br /> Mü cho r»ng, bê biÓn ViÖt Nam, ®Æc biÖt<br /> vïng vÞnh B¾c bé lµ n¬i quy tô nhiÒu<br /> kiÓu ghe thuyÒn phong phó hµng ®Çu<br /> thÕ giíi. Tr×nh ®é kü thuËt cao ngay tõ<br /> thêi cæ vµ sù ph¸t triÓn hµng h¶i tr−íc<br /> khi më mang n«ng nghiÖp cã thÓ lµ<br /> nh©n tè gióp nhËn ra mèi liªn hÖ v¨n<br /> hãa gi÷a bê biÓn ¸ §«ng víi ch©u Mü,<br /> trong ®ã v¨n hãa §«ng S¬n næi lªn ®Ëm<br /> nÐt (Robert Heine Geldern, 1972).<br /> Nh÷ng chuyÕn v−ît ®¹i d−¬ng thµnh<br /> c«ng vµ kinh nghiÖm ghe thuyÒn ViÖt<br /> thêi cæ ®ang thu hót sù quan t©m réng<br /> r·i cña c¸c nhµ hµng h¶i trªn thÕ giíi.<br /> LÇn t×m nh÷ng mèc c¬ b¶n vÒ hµng<br /> h¶i cæ, giíi nghiªn cøu ®· ph¸t hiÖn<br /> nhiÒu dÊu tÝch cßn ghi trªn c¸c trèng<br /> ®ång. Kh¸c víi ng−êi H¸n sèng trªn<br /> th−îng nguån s«ng Hoµng ë c¸ch xa<br /> biÓn, ng−êi ViÖt cæ sinh tô ë vïng duyªn<br /> h¶i g¾n víi s«ng, biÓn. Ngµnh kh¶o cæ<br /> häc Trung Hoa ph¸t triÓn tõ rÊt sím<br /> (vµo thêi nhµ Tèng), nh−ng ch−a quan<br /> t©m ®Õn trèng ®ång, mµ cã ý kiÕn cßn<br /> cho r»ng ch−a v¨n minh, Ýt cã gi¸ trÞ t−<br /> liÖu (ViÖn Kh¶o cæ häc, 1987).<br /> Trªn trèng ®ång ViÖt Nam, c¸c nhµ<br /> ph©n tÝch nhËn thÊy, nh÷ng nÐt ch¹m<br /> træ vµ ho¹ h×nh ®Òu to¸t lªn gi¸ trÞ lÞch<br /> sö to lín cña ngµnh hµng h¶i. Thñy qu©n<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2015<br /> <br /> triÒu ®¹i c¸c vua Hïng ®· ®−îc diÔn t¶<br /> râ rµng víi nh÷ng chiÕn thuyÒn lín cã<br /> b¸nh l¸i, chiÕn thuyÒn ®i biÓn nhê<br /> nh÷ng c¸nh buåm cã vò khÝ tÇm xa, tÇm<br /> trung vµ cËn chiÕn. KÕt cÊu chiÕn thuyÒn<br /> ®Ó l¹i trªn trèng ®ång còng rÊt ®a d¹ng<br /> víi thuyÒn lÇu cao dïng nh− ph¸o th¸p,<br /> thuyÒn th©n cong ch¹y tèc ®é cao,<br /> thuyÒn mòi thÊp ®Ó qu©n ®æ bé dÔ dµng.<br /> <br /> C¸c lo¹i chiÕn thuyÒn thêi Hïng V−¬ng<br /> <br /> Ph©n tÝch sù ph¸t triÓn kü thuËt<br /> hµng h¶i cæ ®¹i cho thÊy, nh©n lo¹i ®·<br /> b¾t ®Çu tõ viÖc dïng nh÷ng khóc c©y næi<br /> lµm bÌ tiÕn tíi ®ãng ghe thuyÒn, s¸ng<br /> t¹o c¸nh buåm, c¶i tiÕn ®Ó chuyÓn h−íng<br /> ®i; l¾p thªm c¸c c«ng cô nh− b¸nh l¸i;<br /> kÕt hîp gi÷a buåm, l¸i vµ l−ìi xiÕm ®Ó<br /> ®iÒu khiÓn thuyÒn di chuyÓn theo h−íng<br /> ®Þnh ra mµ kh«ng cÇn ng−êi l¸i.<br /> Giíi nghiªn cøu nhËn xÐt, ng−êi<br /> ViÖt ®· ®i tiªn phong vÒ kiÕn tróc ghe<br /> thuyÒn cæ ë §«ng Nam ¸. Nh÷ng mèc<br /> bøt ph¸ quan träng nhÊt ®· diÔn ra ë<br /> biÓn §«ng víi n«i ph¸t triÓn lµ vÞnh B¾c<br /> bé. KÕt cÊu ghe thuyÒn ViÖt Nam cã thÓ<br /> ®−îc h×nh thµnh theo tr×nh tù: tõ dïng<br /> th©n c©y tù næi, ng−êi x−a ®· sö dông<br /> nhiÒu c©y ®ãng thµnh bÌ. BÌ m¶ng víi<br /> viÖc kÕt hîp nhiÒu th©n c©y tù næi t¹o<br /> kh¶ n¨ng æn ®Þnh cao khi di chuyÓn<br /> trªn s«ng n−íc. §iÒu nµy ®−îc gi¶i thÝch<br /> <br /> Tõ thµnh c«ng v−ît biÓn…<br /> <br /> lµ nhê vµo moment c©n b»ng gia t¨ng<br /> theo béi sè cña sè th©n c©y.<br /> VËn dông søc næi bÌ m¶ng, ng−êi<br /> ViÖt ®· ®ãng ghe thuyÒn víi chñng lo¹i<br /> ®a d¹ng, tõ thuyÒn ®éc méc, thuyÒn<br /> nhiÒu th©n cho ®Õn nh÷ng ghe bÇu víi<br /> nh÷ng khoang kÝn n−íc nh»m gia t¨ng<br /> ®é an toµn. Sau bÌ m¶ng, ghe thuyÒn,<br /> ng−êi ViÖt còng lµ chñ nh©n s¸ng t¹o<br /> c¸nh buåm sö dông c¶ 2 phÝa (fore and<br /> aft lugsail), gióp thuyÒn ®i chÕch ®−îc<br /> theo h−íng giã. Trang cô kiÓu b¸nh l¸i<br /> vµ nh÷ng l−ìi xiÕm g¾n víi thuyÒn thêi<br /> Hïng V−¬ng còng ®−îc kh¾c trªn trèng<br /> ®ång §«ng S¬n. Tõ thêi Êy, ng−êi ViÖt ®·<br /> biÕt c¸ch ®iÒu chØnh ®é s©u hµnh tr×nh<br /> trªn nh÷ng ®Þa h×nh s«ng n−íc kh¸c<br /> nhau. §Õn nay, nh÷ng c«ng cô kiÓu nµy<br /> cßn ®−îc sö dông ë Th¸i B×nh, suèt däc<br /> bê biÓn miÒn Trung vµ trªn nh÷ng ghe<br /> bµu, ghe nang trong c¶ n−íc. Cã lÏ tõ<br /> nguyªn lý cña nh÷ng trang cô nµy, Tim<br /> Severin cïng nhãm th¸m hiÓm ®· v−ît<br /> biÓn thµnh c«ng b»ng bÌ m¶ng SÇm S¬n.<br /> Theo c¸c nhµ ph©n tÝch, ®Æc ®iÓm<br /> quan träng cña kiÕn tróc tµu bÌ cæ ViÖt<br /> Nam lµ sù mÒm dÎo. Franҫoise Aubaile<br /> Sallenave cho r»ng, 2 ®Æc ®iÓm tiªn<br /> quyÕt cÊu tróc ghe thuyÒn lµ sù nhÑ<br /> nhµng vµ søc chÞu ®ùng cao. Trong khi<br /> kü thuËt ph−¬ng T©y cè g¾ng c¶i tiÕn<br /> sao cho s−ên vµ vá tµu ®−îc cøng h¬n<br /> th× ng−êi ViÖt tõ nhiÒu ngµn n¨m tr−íc<br /> ®· cã truyÒn thèng ®ãng tµu mÒm dÎo.<br /> CÊu tróc cøng c¸p ®ßi hái vËt liÖu ph¶i<br /> nÆng, qu¸n tÝnh gia t¨ng vµ thuyÒn dÔ<br /> bÓ vì v× sãng, giã. Ng−îc l¹i, thuyÒn bÌ<br /> nhÑ vµ mÒm dÎo th× lùc t¸c ®éng sãng<br /> n−íc l¹i ®−îc ph©n phèi ®Òu trªn toµn<br /> th©n, t¹o kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cao gióp<br /> sö dông thuyÒn l©u bÒn (Franҫoise<br /> Aubaile Sallenave, 1987).<br /> Ng−êi ViÖt ®· ph¸t triÓn nhiÒu lo¹i<br /> thuyÒn kh«ng cã c¶ khung hay s−ên mµ<br /> <br /> 19<br /> chØ ®¬n gi¶n lµ kÕt nh÷ng m¶nh v¸n gç<br /> b»ng d©y bªn trong nªn phÝa ngoµi vá<br /> thuyÒn vÉn ph¼ng phiu. NhiÒu du kh¸ch<br /> ch©u ¢u trong thÕ kû XVII-XVIII tõng<br /> ®Ò cËp ®Õn lo¹i thuyÒn ch¹y biÓn hay cËn<br /> duyªn cña ViÖt Nam lµm b»ng v¸n kh©u,<br /> cã kh¶ n¨ng chuyªn chë tíi 150 tÊn<br /> hµng. Kü thuËt ®ãng ghe lo¹i nµy ®·<br /> tõng lan truyÒn ®Õn kh¾p c¸c ®¶o Th¸i<br /> B×nh D−¬ng qua ®−êng hµng h¶i.<br /> <br /> CÊu tróc thuyÒn v¸n kh©u<br /> <br /> Ngoµi thuyÒn v¸n kh©u, thuyÒn nan<br /> tre cã kÕt cÊu th−êng gÆp lµ ®¸y mª víi<br /> m¹n thuyÒn b»ng v¸n be (thµnh gç)<br /> còng rÊt phæ biÕn. Lo¹i thuyÒn vá tre<br /> ®an nµy nhÑ h¬n gç, dÔ thÊm dÇu chai,<br /> chÞu ®−îc søc déi cña sãng cån vµ kh«ng<br /> bÞ mät, hµ. H¬n n÷a, tre rÊt dÔ t×m vµ rÎ<br /> h¬n gç tèt, ®¸y tre ®an l¹i dÔ thay. KÕt<br /> cÊu nan tre ®an ®−îc sö dông réng r·i<br /> trªn c¸c cì ghe thuyÒn ®ñ lo¹i, tõ<br /> thuyÒn thóng ®Õn thuyÒn bu«n vµ c¸c cì<br /> thuyÒn ®¸nh c¸. Vá thuyÒn mª cã ®é bÒn<br /> tíi 20 n¨m nÕu ®−îc sö dông vµ b¶o tr×<br /> ®óng c¸ch. Jean Yves Claeys nhËn xÐt,<br /> cã lÏ ViÖt Nam lµ d©n téc duy nhÊt trªn<br /> thÕ giíi ®· ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn ®ñ<br /> mäi lo¹i ghe thuyÒn b»ng tre (Jean Yves<br /> Claeys, 1942; Pierre Paris, 1955).<br /> C¨n cø vµo chøng tÝch hiÖn cßn, giíi<br /> nghiªn cøu cho r»ng, kh«ng cã n¬i nµo<br /> trªn thÕ giíi héi tô ®Çy ®ñ mäi lo¹i ghe<br /> thuyÒn to, nhá; th©n ®¬n, kÐp; mäi lo¹i<br /> xiÕm, b¬i chÌo, m¸i chÌo, mòi, l¸i, gi÷a;<br /> mäi lo¹i buåm vu«ng, tam gi¸c, ®¬n<br /> kÐp... cïng tån t¹i nh− ë ViÖt Nam. Tõ<br /> trang cô th« s¬ nhÊt lµ c¸ch «m mét c©y<br /> <br />