tứ thư - phần 2

Chƣơng 13. Tử Lộ<br /> 1. Tử Lộ hỏi về quản lý chính sự.<br /> Khổng Tử nói: "Tự mình làm gƣơng cho dân noi theo, Chịu khó nhọc cùng những công việc khó<br /> nhọc của dân".<br /> Tử Lộ xin Khổng Tử dạy thêm.<br /> Khổng Tử giảng tiếp: "Phải bền bỉ, không đƣợc mỏi mệt".<br /> <br /> Lời bình:<br /> <br /> Ở đây Khổng Tử nói về ba nguyên tắc trong quản lý chính sự:<br /> Tự mình làm gương cho dân noi theo: Muốn cho dân thi hành những đức tốt nhƣ nhân, nghĩa, lễ,<br /> trí, tín thì ngƣời lãnh đạo phải gƣơng mẫu về mọi mặt, phải lo cái lo trƣớc thiên hạ; tổ chức bất<br /> cứ phong trào nào cũng phải là ngƣời đi trƣớc, ngƣời gƣơng mẫu. Khi đó không cần ra lệnh, dân<br /> cũng sẽ làm theo.<br /> Cùng chịu khó nhọc với dân: Muốn khiến dân làm việc khó nhọc về công ích, mình cũng phải<br /> cùng khó nhọc với dân chứ không chỉ ra mệnh lệnh. Một ngƣời đƣợc kinh qua rèn luyện ngày<br /> càng kiên cƣờng, càng có sức chịu đựng, càng ngày càng vƣợt qua mọi thử thách, càng ngày<br /> càng có nhiều kinh nghiệm. Nếu ngƣời lãnh đạo biết bỏ sức lực trí tuệ ra trƣớc, quần chúng nhân<br /> dân mới tự giác làm theo, dù công việc khó nhọc cũng không oán trách.<br /> Phải bền bỉ, không được mỏi mệt: Đây là yêu cầu quan trọng. Ngƣời lãnh đạo là ngƣời gánh vác<br /> trọng trách, gánh thì nặng mà đƣờng thì xa, nên phải có nhiệt tình, bền bỉ không biết mệt mỏi,<br /> mới hoàn thành đƣợc nhiệm vụ.<br /> <br /> 2. Trọng Cung làm tổng quản cho họ Quý, hỏi về quản lý chính sự.<br /> Khổng Tử nói: "Trƣớc là giao và kiểm soát công việc của những ngƣời dƣới quyền. Tha thứ cho<br /> những sai lầm nhỏ của họ. cử ngƣời hiền tài ra làm việc".<br /> Cộng đồng chia sẻ sách hay: http://www.downloadsach.com<br /> <br /> Page 282<br /> <br /> Trọng Cung hỏi tiếp: "Làm nhƣ thế nào biết đƣợc ngƣời hiền tài để cử ra?"<br /> Khổng Tử nói: "Cử ngƣời mà mình biết, còn những ngƣời mà mình không biết, ngƣời ta có bỏ<br /> họ đâu?"<br /> <br /> Lời bình:<br /> <br /> Trọng Cung làm tổng quản (phụ trách chung mọi việc) cho họ Quý, là quyền thần nƣớc Lỗ, hỏi<br /> Khổng Tử về nguyên tắc lãnh đạo. Khổng Tử trả lời có ba điểm:<br /> Trước là giao và kiểm soát công việc: Đây là muốn nói phải phân công nhiệm vụ theo chức vụ<br /> của cấp dƣới, làm rõ chế độ trách nhiệm trên mỗi cƣơng vị, tránh đƣợc tính tùy tiện. Làm công<br /> tác lãnh đạo, phải xây dựng đƣợc bộ máy hoạt động theo một trình tự nhất định, nếu không sẽ rối<br /> loạn. Có nhƣ vậy, bản thân không khó nhọc mà mọi việc đều xong cả.<br /> Tha thứ những lỗi nhỏ: Đó là ngƣời lãnh đạo phải biết bỏ qua, tha thứ lỗi nhỏ cho cán bộ cấp<br /> dƣới. Ngƣời lãnh đạo phải có tác phong của ngƣời đứng đầu, có yêu cầu nghiêm khắc với cấp<br /> dƣới, ai mắc sai lầm lớn phải xử lý nghiêm túc; nhƣng cũng cần có lòng độ lƣợng bao dung, bỏ<br /> qua những lỗi lầm nhỏ của ngƣời khác. Con ngƣời không phải ai cũng là thánh nhân mà có thể<br /> tránh đƣợc các sai lầm. Nếu những sai lầm nhỏ có thể tha thứ đƣợc thì tha thứ, nhƣ thế sẽ không<br /> lạm dụng hình phạt mà khiến cho cấp dƣới cảm thấy ấm lòng. Làm đƣợc nhƣ vậy sẽ thu phục<br /> đƣợc nhân tâm.<br /> Cử người hiền tài ra làm việc: Đó là chọn lựa đề bạt ngƣời có tài năng đức độ, tạo điều kiện cho<br /> ngƣời có đức có tài phát huy hết năng lực của mình. Có nhƣ vậy mới tạo nên một không khí thi<br /> đua lành mạnh trong cấp dƣới, làm cho cấp dƣới cảm thấy tiền đồ rộng mở, tích cực chắp cánh<br /> để bay cao bay xa, nhƣng làm thế nào để chọn cử đƣợc hiền tài? Trƣớc là chọn ngƣời mình đã<br /> hiểu biết. Còn đối với ngƣời mình chƣa hiểu thì đã có dân, có ngƣời khác hiểu biết đề cử họ, còn<br /> phải lo sợ gì?<br /> <br /> 3. Tử Lộ hỏi: "Nếu vua nƣớc Vệ mời thầy đi làm quan quản lý chính sự, thầy làm việc gì trƣớc<br /> tiên?"<br /> Khổng Tử nói: "Việc trƣớc tiên nhất định phải là chính danh đã".<br /> Cộng đồng chia sẻ sách hay: http://www.downloadsach.com<br /> <br /> Page 283<br /> <br /> Tử Lộ hỏi: "Thật thế ƣ? Thầy nói viễn vông đó. Sao lại phải chính danh?"<br /> Khổng Tử nói: "Trò Do (Tử Lộ) sao lại ăn nói thô thiển nhƣ vậy? Ngƣời quân tử gặp việc mình<br /> chƣa rõ thì không phát biểu tùy tiện. Danh phận không rõ ràng thì nói sẽ không thuận. Nói không<br /> thuận thì việc không thành. Việc không thành thì lễ nhạc sẽ mất đi trật tự. Lễ nhạc mất đi trật tự<br /> thì hình phạt sẽ không thỏa đáng. Hình phạt không thỏa đáng khiến cho dân không biết làm nhƣ<br /> thế nào cho đúng.<br /> Cho nên ngƣời quân tử khi định đƣợc danh phù hợp với thực thì có thể nói ra đƣợc, mà nói ra là<br /> có thể thực hành thông suốt. Ngƣời quân tử đối với lời mình nói thì không bao giờ để sơ suất".<br /> <br /> Lời bình:<br /> <br /> Đoạn này nói về học thuyết chính danh của Khổng Tử, một thuyết có ảnh hƣởng rất lớn trong<br /> Nho gia. Chính là chính xác, đúng với thực, ngay thẳng. Danh là tên gọi, khái niệm, có thể suy ra<br /> là tƣ tƣởng, lý luận. Chính danh là danh đúng với thực, tức là yêu cầu xác định đƣờng lối tƣ<br /> tƣởng, xác định cơ sở lý luận đúng đắn. Danh không đúng với thực (danh bất chính) sẽ dẫn tới<br /> chỗ lý luận hỗn loạn (ngôn bất thuận). Lý luận hỗn loạn thì tƣ tƣởng con ngƣời sẽ hỗn loạn. Tƣ<br /> tƣởng con ngƣời hỗn loạn thì không phân biệt rõ phải trái, không phân biệt rõ vinh nhục, không<br /> khí xã hội sẽ bị bại hoại, vấn để phát sinh ngày càng nhiều (sự bất thành). Điều đó dẫn đến làm<br /> việc chính sự sẽ mất đạo lý, cho nên hình phạt sẽ không theo phép, dân không biết đâu là phải<br /> trái. Khi dân đã không biết làm cái gì là đúng, làm nhƣ thế nào là đúng, không biết tin ai và theo<br /> ai thì không thể tạo cho kinh tế phồn vinh, dân tộc chấn hƣng, xã hội ổn định đƣợc. Do đó có thể<br /> biết, quản lý một quốc gia với trách nhiệm nặng nề, một ngày giải quyết biết bao nhiêu việc,<br /> nhƣng không có việc nào quan trọng bằng chính danh, bằng việc xây dựng cơ sở lý luận đúng<br /> đắn, giải quyết đƣờng lối tƣ tƣởng đúng đắn.<br /> Khổng Tử nêu học thuyết chính danh là nêu nhƣ vậy đó. Luận chứng của Khổng Tử từ mắt xích<br /> này đến mắt xích nọ, liên hoàn chặt chẽ với nhau, động một mắt là động tất cả. Nguyên nhân cơ<br /> bản nhất của quốc gia loạn lạc là danh bất chính.<br /> Tƣ tƣởng chính danh của Khổng Tử cho đến nay vẫn còn nguyên ý nghĩa giáo huấn không chỉ<br /> đối với hoạt động chính trị, mà cho tất cả mọi hoạt động khác.<br /> Cộng đồng chia sẻ sách hay: http://www.downloadsach.com<br /> <br /> Page 284<br /> <br /> 4. Phàn Trì xin học việc làm ruộng. Khổng Tử nói: "Ta không biết bằng ngƣời già làm ruộng".<br /> Phàn Trì xin học việc làm vƣờn. Khổng Tử nói: "Ta cũng không biết bằng ngƣời già làm vƣờn".<br /> Phàn Trì ra ngoài.<br /> Khổng Tử nói:. "Phàn Trì đúng là kẻ tiểu nhân! Ngƣời bề trên coi trọng lễ thì dân chẳng ai dám<br /> coi thƣờng khinh mạn. Ngƣời bề trên coi trọng nghĩa thì dân chẳng ai dám không phục tùng.<br /> Ngƣời bề trên coi trọng chữ tín thì dân chẳng ai dám giả dối. Nêu làm đƣợc nhƣ vậy thì dân bốn<br /> phƣơng nhất định cõng con đến theo mình hết, cần gì mình phải học việc trồng cấy?"<br /> <br /> Lời bình:<br /> <br /> Phàn Trì vốn đang làm quan cho họ Quý ở nƣớc Lỗ. Khổng Tử cho rằng Phàn Trì nên học lấy<br /> "lễ, nghĩa, tín" để giúp dân cứu nƣớc. Vì vậy, khi Phàn Trì hỏi về kỹ thuật trồng lúa, trồng rau,<br /> Khổng Tử nói: vấn đề kỹ thuật trồng lúa, trồng rau nên hỏi các bậc lão nông. Phàn Trì không<br /> hiểu nên không hỏi lại.<br /> Về đạo trị quốc, Khổng Tử nhắc đến ba điểm:<br /> Người trên coi trọng lễ: Đó là muốn nói ngƣời bề trên, ngƣời lãnh đạo giữ đúng phép tắc lễ<br /> nghĩa, đâu đâu cũng truyền bá phép tắc lễ nghĩa, tuyên truyền nếp sống văn minh, văn hóa tƣ<br /> tƣởng tốt thì dân chẳng ai dám coi thƣờng khinh mạn với bề trên. Coi trọng lễ thì sẽ hình thành<br /> nên một không khí xã hội nghiêm túc, thành tâm kính trọng lẫn nhau giữa trên và dƣới.<br /> Người trên coi trọng nghĩa: Đó là muốn nói ngƣời bề trên làm việc gì cũng phải hợp lý lẽ, lúc<br /> nào cũng tỏ ra yêu mến dân, biết hy sinh mình giúp đỡ dân, tạo phúc cho mọi ngƣời. Dân nhất<br /> định chịu ảnh hƣởng tốt mà mến phục, tất nhiên sẽ tự giác chấp hành sự lãnh đạo của ngƣời bề<br /> trên.<br /> Người trên coi trọng chữ tín: Đó là muốn nói ngƣời bề trên biết tin mình, tin ngƣời, giữ đúng lời<br /> hứa, nói và làm nhƣ nhau thì dân mới cảm động mà có tình cảm chân thành với mình, mọi ngƣời<br /> sẽ đoàn kết xung quanh mình, lãnh đạo và nhân dân cừng một chí hƣớng, già trẻ gái trai đều ủng<br /> hộ.<br /> <br /> Cộng đồng chia sẻ sách hay: http://www.downloadsach.com<br /> <br /> Page 285<br /> <br /> Phàn Trì nếu nghe hiểu và làm theo ba điều ấy thì cần gì phải lo không có ngƣời trồng lúa trồng<br /> rau cho mình?<br /> <br /> 5. Khổng Tử nói: "Học thuộc Kinh Thi ba trăm bài, khi đƣợc giao giải quyết chính sự thì làm<br /> không nổi; đi sứ nƣớc ngoài thì không ứng đối nổi. Học nhiều nhƣ vậy có ích gì?"<br /> <br /> Lời bình:<br /> <br /> Kinh Thi là tập thơ cổ hay nhất ở Trung Quốc. Khổng Tử nói tu dƣỡng học thức, về cơ bản đều<br /> dựa vào Kinh Thi. Ngƣời học mà hiểu ba trăm bài thơ trong Kinh Thi là có thể lĩnh hội đủ loại tri<br /> thức về nhân tình thế thái, có thể làm đƣợc rất nhiều công việc phục vụ cho quốc gia, cho dân<br /> tộc. Thế mà có ngƣời học thuộc ba trăm bài thơ trong Kinh Thi rồi, cử làm việc gì cũng không<br /> nổi. Vì sao lại vậy?<br /> Đó là vì ngƣời học chỉ chuộng hƣ văn tức là lối học chỉ thuộc những lời trong sách để lòe đời,<br /> học chỉ biết cái gốc ở trong sách mà không biết cái thực ở đời. Ngƣời nhƣ thế thì tuy học nhiều<br /> cũng chỉ biết hời hợt qua loa mà thôi, chứ tuyệt nhiên chẳng dùng đƣợc vào công việc gì cả.<br /> Ngƣời học tốt nhất nên chuyên tâm, học cho đến nơi đến chốn thì sự học mới chắc chắn, sâu xa<br /> và có giá trị.<br /> <br /> 6. Khổng Tử nói: "Ngƣời bề trên ngay thẳng, dù không ra lệnh, ngƣời dƣới vẫn làm theo. Ngƣời<br /> bề trên không ngay thẳng, tuy có mệnh lệnh rất nghiêm, ngƣời dƣới cũng chẳng theo".<br /> <br /> Lời bình:<br /> <br /> Câu này đã trở thành danh ngôn khi nói về quản lý chính sự. Ngƣời trên phải là ngƣời chính trực<br /> nhất, mới có đƣợc tinh thần tác phong tốt lãnh đạo quần chúng. Nêu ngƣời trên ngay thẳng thì đã<br /> tạo nên đƣợc bầu không khí trong sáng, nhƣ thế không cần ra mệnh lệnh, dân cũng rất tự nhiên<br /> mà chân thành đi theo.<br /> <br /> Cộng đồng chia sẻ sách hay: http://www.downloadsach.com<br /> <br /> Page 286<br /> <br />