Tư tưởng về quyền con người trong quốc triều hình luật

T¦ T¦ëNG VÒ QUYÒN CON NG¦êI TRONG<br /> QUèC TRIÒU H×NH LUËT<br /> <br /> <br /> NguyÔn ThÞ Thu Hµ(*)<br /> <br /> <br /> rong lÞch sö c¸c nhµ n−íc phong héi ViÖt Nam, Quèc triÒu h×nh luËt còng<br /> T kiÕn ViÖt Nam, triÒu Lª s¬ (thÕ kû<br /> thø XV-XVIII) ®−îc ®¸nh gi¸ lµ mét<br /> kh«ng hÒ cã tõ nh©n quyÒn nh−ng chøa<br /> ®ùng nhiÒu ®iÒu cã néi dung b¶o vÖ<br /> trong nh÷ng thêi kú ph¸t triÓn rùc rì quyÒn con ng−êi nh− c¸c quyÒn vÒ së<br /> nhÊt, ®Æc biÖt lµ thêi kú trÞ v× cña Vua h÷u tµi s¶n, quyÒn giao dÞch d©n sù,<br /> Lª Th¸nh T«ng (1460-1497) - mét vÞ quyÒn häc tËp, thi cö, quyÒn ®−îc nhµ<br /> vua ®−îc ®¸nh gi¸ lµ anh minh, xuÊt n−íc, x· héi ch¨m lo vÒ y tÕ lóc èm ®au,<br /> chóng víi hai niªn hiÖu Quang ThuËn lóc giµ yÕu kh«ng n¬i n−¬ng tùa, quyÒn<br /> (1460-1469) vµ Hång §øc (1470-1497). ®−îc c«ng lý b¶o vÖ, ®Æc biÖt lµ quyÒn<br /> Vua Lª Th¸nh T«ng ®· ®Ó l¹i dÊu Ên rÊt cña nh÷ng ng−êi thuéc nhãm yÕu thÕ<br /> ®Ëm nÐt vÒ nh÷ng thµnh tùu trong x©y trong x· héi nh− phô n÷, trÎ em, ng−êi<br /> dùng, cñng cè Nhµ n−íc Trung −¬ng tËp tµn tËt, ng−êi giµ c¶, ng−êi bÖnh tËt,<br /> quyÒn; ph¸t triÓn kinh tÕ, s¶n xuÊt ng−êi nghÌo khæ... §ã ®Òu lµ nh÷ng<br /> n«ng nghiÖp; b¶o vÖ ®Êt n−íc; träng quyÒn mµ ngµy nay hiÕn ph¸p cña c¸c<br /> dông hiÒn tµi... ¤ng ®· kÕ thõa, ph¸t quèc gia trong ®ã cã ViÖt Nam gäi lµ<br /> triÓn vµ hoµn thiÖn ph−¬ng thøc cai trÞ nh÷ng quyÒn c¬ b¶n cña con ng−êi trªn<br /> ®Êt n−íc kÕt hîp gi÷a ®¹o ®øc vµ kû c¸c lÜnh vùc d©n sù, kinh tÕ, x· héi, v¨n<br /> c−¬ng, ph¸p luËt. Víi viÖc so¹n th¶o vµ hãa vµ quyÒn cña nhãm x· héi dÔ bÞ tæn<br /> ban hµnh Quèc triÒu h×nh luËt (cßn th−¬ng.(*)<br /> ®−îc biÕt ®Õn víi tªn gäi LuËt Hång Nh÷ng t− t−ëng vÒ quyÒn con ng−êi<br /> §øc), Vua Lª Th¸nh T«ng ®· ®¸nh dÊu trong Quèc triÒu h×nh luËt ®· thÓ hiÖn<br /> tr×nh ®é lËp ph¸p ë møc ®é cao nhÊt cña triÕt lý hµnh ®éng h−íng ®Õn b¶o vÖ<br /> thêi kú phong kiÕn ViÖt Nam. ng−êi d©n cña Vua Lª Th¸nh T«ng,<br /> Quèc triÒu h×nh luËt chøa ®ùng ®ång thêi thÓ hiÖn tÇm nh×n vµ mét t−<br /> nhiÒu néi dung tiÕn bé, trong ®ã, ®Æc duy lËp ph¸p v−ît tr−íc cña «ng trong<br /> biÖt cÇn nhÊn m¹nh tíi c¸c quy ®Þnh viÖc coi träng vµ ®Ò cao tÝnh th−îng t«n<br /> chøa ®ùng c¸c t− t−ëng vÒ quyÒn con cña ph¸p luËt.<br /> ng−êi rÊt hiÖn ®¹i so víi ®−¬ng thêi.<br /> Vµo thÕ kû XV, kh¸i niÖm vÒ nh©n<br /> quyÒn ch−a xuÊt hiÖn trong ®êi sèng x· (*)<br /> ThS., Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh.<br /> T− t−ëng vÒ quyÒn con ng−êi… 29<br /> <br /> 1. VÒ quyÒn së h÷u tµi s¶n råi mµ l¹i chiÕm ®Êt n¬i kh¸c, th× téi<br /> Quèc triÒu h×nh luËt cã sù ph©n biÖt thªm mét bËc. C¸c quy ®Þnh nµy qu¶ lµ<br /> Ýt thÊy trong c¸c bé luËt thêi phong<br /> rµnh m¹ch vµ c«ng nhËn sù tån t¹i cña<br /> kiÕn nh− d−íi thêi Hå Quý Ly, hay thêi<br /> hai h×nh thøc së h÷u ®èi víi ®Êt ®ai: së<br /> h÷u c«ng vµ së h÷u t−. NÕu x©m ph¹m nhµ TrÇn.<br /> ®Õn së h÷u c«ng th× bÞ xö ph¹t nÆng ChÝnh s¸ch ®iÒn trang cña triÒu<br /> h¬n. ViÖc b¶o vÖ ruéng ®Êt thuéc së h÷u TrÇn lµ chÝnh s¸ch t−íc ®o¹t ruéng ®Êt<br /> c«ng ®−îc coi träng, nh−ng kh«ng v× thÕ cña n«ng d©n. §ã lµ nguyªn nh©n céi rÔ<br /> mµ viÖc b¶o vÖ quyÒn së h÷u t− bÞ xem dÉn ®Õn sù suy vong cña mét triÒu ®¹i<br /> nhÑ hoÆc phñ nhËn. §©y lµ ®iÓm c¸ch cã nhiÒu chiÕn c«ng hiÓn h¸ch trong<br /> t©n næi bËt vÒ ý thøc vµ chÝnh s¸ch chèng giÆc cøu n−íc. ViÖc quan chøc lîi<br /> ph¸p luËt cña Quèc triÒu h×nh luËt. dông chøc quyÒn ®Ó chiÕm dông c«ng<br /> ®iÒn, c«ng thæ, t− ®iÒn, t− thæ lµ mét<br /> Trong Ch−¬ng §iÒn s¶n cã ®Õn<br /> trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho lßng<br /> 39/59 ®iÒu (chiÕm tû lÖ 66,1%) quy ®Þnh<br /> d©n kh«ng yªn. Tõ kinh nghiÖm cña qu¸<br /> viÖc b¶o vÖ quyÒn t− h÷u vÒ ruéng ®Êt<br /> khø lÞch sö, Quèc triÒu h×nh luËt ®· chó<br /> (c¸c §iÒu 344, 354-362, 370-400). Sè<br /> träng viÖc b¶o vÖ t− ®iÒn, t− thæ vµ<br /> ®iÒu quy ®Þnh viÖc b¶o vÖ ®Êt c«ng t¹i<br /> trõng trÞ nghiªm c¸c quan l¹i m−în thÕ<br /> Ch−¬ng §iÒn s¶n cã 12/59 ®iÒu (chiÕm<br /> chiÕm ®o¹t c«ng ®iÒn, c«ng thæ vµ t−<br /> tû lÖ 20,3%).<br /> ®iÒn, t− thæ. Víi nh÷ng ng−êi kh«ng cã<br /> Trong 39 ®iÒu quy ®Þnh viÖc b¶o vÖ ruéng ®Êt t−, hä vÉn ®−îc cÊp ruéng ®Êt<br /> t− ®iÒn, t− thæ, cã 6 ®iÒu quy ®Þnh viÖc c«ng ë lµng x· theo phÐp qu©n ®iÒn.<br /> xö ph¹t c¸c nhµ quyÒn thÕ, quan l¹i cËy<br /> quyÒn, cËy thÕ chiÕm ®o¹t ®Êt c«ng hoÆc Víi Quèc triÒu h×nh luËt, ng−êi<br /> ruéng ®Êt cña l−¬ng d©n. §ã lµ §iÒu n«ng d©n kh«ng cßn lµ ng−êi n«ng n«,<br /> cµng kh«ng ph¶i lµ n« lÖ. Hä lµ nh÷ng<br /> 300: Quan ty cïng t−íng hiÖu tù tiÖn<br /> chñ së h÷u hoÆc Ýt h¬n lµ chñ sö dông<br /> thu tiÒn cña d©n lµm lÔ vËt d©ng vua;<br /> lu©n phiªn theo thêi h¹n ba n¨m hoÆc<br /> §iÒu 302: M«n thuéc cña v−¬ng c«ng<br /> s¸u n¨m nh÷ng m¶nh ®Êt c«ng ®Ó canh<br /> hay c«ng chóa kh«ng ®−îc b¾t d©n lµm<br /> ®Çy tí; §iÒu 304: Quan l¹i cai qu¶n d©n t¸c thu hoa lîi. §ã lµ nguån nu«i sèng<br /> c¬ b¶n cña c¸c gia ®×nh n«ng d©n, lµ<br /> ®inh lµm viÖc cµn bËy; §iÒu 355: Hµ<br /> l−¬ng ¨n hµng ngµy, ®Ó lµm nhµ, c−íi<br /> hiÕp bøc h¹i ®Ó mua ruéng cña ng−êi<br /> hái, nu«i con ¨n häc, giç tÕt, ma chay<br /> kh¸c; §iÒu 370: ChiÕm ®o¹t ®Êt ®ai cña<br /> cïng mäi chi phÝ kh¸c.<br /> l−¬ng d©n; §iÒu 372: Quan l¹i l¹m dông<br /> chøc quyÒn chiÕm ®o¹t ruéng ®Êt cña 2. ViÖc b¶o vÖ quyÒn së h÷u vµ<br /> c«ng, nu«i n« tú qu¸ h¹n ®Þnh. Trong quyÒn b×nh ®¼ng vÒ tµi s¶n cho phô n÷<br /> ®ã, c¸c §iÒu 300, 302, 304 kh«ng thuéc<br /> Quèc triÒu h×nh luËt coi tµi s¶n<br /> Ch−¬ng §iÒn s¶n. ë Ch−¬ng Vi chÕ cßn<br /> trong thêi kú h«n nh©n lµ tµi s¶n chung<br /> cã ®iÒu h¹n chÕ møc së h÷u ®Êt v−ên<br /> cña vî chång, ®−îc h×nh thµnh tõ nhiÒu<br /> cña quan l¹i (§iÒu 226). Theo ®iÒu luËt<br /> nguån, bao gåm (§iÒu 374, 375):<br /> nµy, viªn quan nµo l¹m chiÕm qu¸<br /> phÇn ®Êt ®· ®Þnh th× bÞ téi xuy, ®¸nh - Tµi s¶n thõa kÕ, tµi s¶n tÆng, cho<br /> 50 roi, biÕm mét t−; ng−êi cã v−ên ao riªng cña chång;<br /> 30 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2014<br /> <br /> <br /> - Tµi s¶n do bè mÑ chång cho chung - §¶m b¶o cuéc sèng cho c¸c con,<br /> vî chång; ®Æc biÖt lµ con cßn nhá khi ng−êi vî<br /> - Tµi s¶n thõa kÕ, tµi s¶n tÆng, cho c¶i gi¸;<br /> riªng cña vî; - §¶m b¶o sù kÕ tôc cña gia ®×nh,<br /> - Tµi s¶n do hai vî chång cïng lµm ra. dßng hä: Ng−êi trong hä ®−îc quyÒn<br /> h−ëng thõa tù trong tr−êng hîp vî,<br /> Trong thêi kú h«n nh©n, ng−êi vî<br /> chång chÕt kh«ng cã con, ch¸u, cha mÑ<br /> gép tµi s¶n riªng cña m×nh vµo tµi s¶n<br /> thõa kÕ.<br /> chung vî chång. Vî chång ®Òu b×nh<br /> ®¼ng trong sö dông, ®Þnh ®o¹t tµi s¶n C¸c nguyªn t¾c nµy trong Quèc<br /> chung. Di chóc ®Ó l¹i tµi s¶n cho c¸c triÒu h×nh luËt vÉn cßn nguyªn gi¸ trÞ<br /> thõa kÕ ®Òu ph¶i cã sù thuËn t×nh vµ ®−îc ¸p dông trong Bé luËt D©n sù<br /> chung cña vî chång vµ ph¶i cã ®iÓm chØ, hiÖn hµnh cña ViÖt Nam.<br /> ch÷ ký cña c¶ hai ng−êi tr−íc sù chøng Sù tiÕn bé trong quan ®iÓm, ý thøc<br /> kiÕn, gi¸m s¸t cña nhµ chøc tr¸ch. ph¸p luËt cña Quèc triÒu h×nh luËt vÒ<br /> Trong tr−êng hîp ly h«n, tµi s¶n chÕ ®Þnh thõa kÕ cµng thÓ hiÖn râ khi<br /> riªng cña ai sÏ tr¶ l¹i cho ng−êi Êy. Tµi chóng ta so s¸nh víi nh÷ng quy ®Þnh<br /> s¶n chung th× chia ®Òu cho hai ng−êi. liªn quan ®Õn ®Þa vÞ ng−êi phô n÷<br /> MÆc dï bÞ h¹n chÕ bëi ý thøc hÖ cña trong c¸c bé luËt thêi phong kiÕn. Víi<br /> x· héi phong kiÕn ®−¬ng thêi, nh−ng c¸c chÕ ®é phong kiÕn cæ truyÒn, ng−êi<br /> viÖc chia thõa kÕ theo quy ®Þnh cña phô n÷ hÇu nh− kh«ng cã quyÒn vÒ tµi<br /> Quèc triÒu h×nh luËt ®· ®−îc thùc hiÖn s¶n, kÓ c¶ quyÒn ®−îc h−ëng thõa kÕ.<br /> theo c¸c nguyªn t¾c cña c¸c bé luËt tiÕn Khi ph¶i b−íc ra khái cöa nhµ chång v×<br /> bé mµ nhiÒu quèc gia ngµy nay vÉn cßn bÊt cø lý do nµo, ng−êi vî chØ cã hai<br /> ¸p dông. §ã lµ c¸c nguyªn t¾c: bµn tay tr¾ng.<br /> <br /> - B×nh ®¼ng ®èi víi khèi tµi s¶n Víi mét ®Êt n−íc n«ng nghiÖp nh−<br /> cïng lµm ra: Vî vµ chång ®−îc nhËn ViÖt Nam, quyÒn së h÷u vÒ ®Êt ®ai lµ v«<br /> mét phÇn nh− nhau. Ng−êi cßn sèng cïng quan träng. ChÝnh bëi vËy, viÖc<br /> ®−îc ®Ó lµm cña riªng, phÇn di s¶n ®−îc Quèc triÒu h×nh luËt c«ng nhËn vµ b¶o<br /> chia cho vî hoÆc chång cßn sèng vµ c¸c vÖ quyÒn t− h÷u ®Êt ®ai cho ng−êi d©n,<br /> con. Khi vî, chång chÕt th× khèi di s¶n cho trÎ em, ng−êi giµ, cho phô n÷ còng<br /> thuéc vÒ c¸c con; nh− c¸c quy ®Þnh vÒ quyÒn thõa kÕ cña<br /> phô n÷ ®−îc giíi nghiªn cøu trong vµ<br /> - §¶m b¶o cuéc sèng cho ng−êi vî<br /> ngoµi n−íc ®¸nh gi¸ rÊt cao.<br /> go¸: Ng−êi vî go¸ trong tr−êng hîp<br /> kh«ng cïng chång lµm ra tµi s¶n chung T− t−ëng vÒ t«n träng vµ b¶o ®¶m<br /> hoÆc kh«ng cã con vÉn ®−îc h−ëng mét thùc hiÖn quyÒn t− h÷u, ®Æc biÖt lµ t−<br /> phÇn di s¶n cña chång ®Ó l¹i hoÆc cña h÷u vÒ ®Êt ®ai cña nh÷ng ng−êi yÕu thÕ,<br /> bè mÑ chång tÆng cho chung vî chång. trong ®ã cã phô n÷, cña Lª Th¸nh T«ng<br /> PhÇn di s¶n nµy ®−îc h−ëng dông trän trong Quèc triÒu h×nh luËt ®· ®−îc tiÕp<br /> ®êi, nh−ng sau khi chÕt hoÆc c¶i gi¸ th× thu vµ t¸i hiÖn trong c¸c bé luËt hiÖn<br /> tr¶ l¹i cho bè mÑ chång nÕu bè mÑ chång ®¹i ë ViÖt Nam nh− LuËt §Êt ®ai, LuËt<br /> cßn sèng, hoÆc tr¶ l¹i cho c¸c con; H«n nh©n vµ gia ®×nh...…<br /> T− t−ëng vÒ quyÒn con ng−êi… 31<br /> <br /> 3. T− t−ëng vÒ më réng vµ t«n träng - Quan hÖ hîp ®ång trong giao dÞch<br /> c¸c quyÒn giao dÞch d©n sù d©n sù ®−îc thùc hiÖn theo mÉu vµ thÓ<br /> thøc do nhµ n−íc quy ®Þnh. VÝ dô, viÖc<br /> Tõ thêi phong kiÕn ®Õn phong kiÕn<br /> lËp di chóc, vay m−în, cÇm cè, thuËn<br /> thùc d©n, hay trong nh÷ng n¨m d−íi<br /> t×nh ly h«n ®Òu ph¶i lËp b»ng v¨n b¶n<br /> chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng tr−íc khi cã chñ<br /> theo quy ®Þnh cña Quèc triÒu h×nh luËt<br /> tr−¬ng ®æi míi, nÒn kinh tÕ cña ViÖt<br /> vµ theo mÉu ®−îc ghi trong s¸ch Quèc<br /> Nam lµ nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp l¹c<br /> triÒu Hång §øc niªn gi¸m ch− cung thÓ<br /> hËu, tù cung, tù cÊp. Quan hÖ hµng ho¸<br /> thøc.<br /> vµ giao dÞch d©n sù bÞ h¹n chÕ rÊt nhiÒu<br /> bëi ý thøc ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch ph¸p Cã thÓ nãi, viÖc quy ®Þnh vµ më réng<br /> luËt b¶o thñ. VÒ mÆt ý thøc, ®ã lµ t− c¸c quan hÖ d©n sù lµ mét trong nh÷ng<br /> t−ëng träng sü, khinh th−¬ng. Th−¬ng nguyªn nh©n, ®éng lùc lµm cho x· héi<br /> nghiÖp bÞ coi lµ nghÒ kh«ng l−¬ng thiÖn. d−íi thêi trÞ v× cña Vua Lª Th¸nh T«ng<br /> VÒ mÆt chÝnh s¸ch, ®ã lµ chñ tr−¬ng bµi trë thµnh mét x· héi phong kiÕn cëi më,<br /> ngo¹i víi chÝnh s¸ch bÕ quan to¶ c¶ng, n¨ng ®éng vµ ph¸t triÓn t−¬ng ®èi toµn<br /> quan l¹i ®Þa ph−¬ng tïy tiÖn ng¨n s«ng diÖn. Kh¸c víi c¸c ®¹o luËt ë c¸c thêi kú<br /> cÊm chî cïng v« sè ®iÒu luËt ng¨n cÊm phong kiÕn kh¸c cña ViÖt Nam vµ so<br /> tiªu dïng, s¶n xuÊt mét c¸ch phi lý ®èi s¸nh víi c¸c ®¹o luËt cïng thêi cña c¸c<br /> víi ng−êi d©n. n−íc l©n cËn, cã thÓ thÊy cã mét sù kh¸c<br /> biÖt c¨n cèt. §iÓm næi bËt cña Quèc triÒu<br /> Tuy vËy, d−íi thêi trÞ v× cña Vua Lª<br /> h×nh luËt lµ ë chç, c¸c ®¹o luËt kh¸c chñ<br /> Th¸nh T«ng, trong Quèc triÒu h×nh luËt<br /> yÕu quy ®Þnh h×nh luËt vµ chÕ tµi, cßn<br /> l¹i cã nhiÒu ®iÒu luËt më ®−êng cho c¸c<br /> Quèc triÒu h×nh luËt l¹i ®Ò cao c¸c quy<br /> quan hÖ d©n sù, kiÓm so¸t giao th−¬ng,<br /> ®Þnh d©n sù. §iÒu nµy thÓ hiÖn tÝnh<br /> ®−îc quy ®Þnh t¹i c¸c §iÒu: 186, 187,<br /> nh©n v¨n s©u s¾c trong t− t−ëng lËp<br /> 190, 595, 593, 613, 614, 615, 616 nh−:<br /> ph¸p cña Vua Lª Th¸nh T«ng vµ t¹o nªn<br /> - Cho më chî ë kh¾p c¸c lµng quª vµ sù riªng biÖt cña Quèc triÒu h×nh luËt.<br /> b¶o ®¶m an ninh, an toµn cho ho¹t ®éng<br /> 4. T− t−ëng vÒ quyÒn häc tËp thi cö<br /> bu«n b¸n ë c¸c chî.<br /> Quèc triÒu h×nh luËt kh«ng cã c¸c<br /> - KhuyÕn khÝch viÖc sö dông tiÒn quy ®Þnh cÊm ®o¸n, h¹n chÕ viÖc häc tËp<br /> ®ång trong mua, b¸n, tÆng, cho, vay cña thÇn d©n. Nam hay n÷ ®Òu ®−îc<br /> m−în, cÇm cè, nép thuÕ, chuéc téi. Nhµ quyÒn ®i häc. Nhµ n−íc kh«ng cã sù<br /> n−íc gi÷ ®éc quyÒn vÒ ®óc tiÒn ®ång. ph©n biÖt gi÷a tr−êng t− víi tr−êng<br /> - Thèng nhÊt dông cô c©n, ®ong, ®o, c«ng. C¸c lµng, x·, c¸c gia ®×nh cã ®iÒu<br /> ®Õm, kÓ c¶ viÖc tÝnh thêi gian. kiÖn ®Òu cã thÓ mêi thÇy vÒ d¹y häc cho<br /> con em m×nh. Trong thi cö kh«ng cã lÖ<br /> - Xö ph¹t nghiªm c¸c hµnh vi s¶n<br /> ph©n biÖt thÝ sinh tr−êng t− hay tr−êng<br /> xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶, hµng kÐm<br /> c«ng, kh«ng quy ®Þnh ®é tuæi b¾t buéc<br /> phÈm chÊt vµ bu«n lËu.<br /> cña thÝ sinh. LuËt kh«ng cã sù ph©n biÖt<br /> - Quy ®Þnh møc l·i khi cho vay nî; thµnh phÇn xuÊt th©n, d©n téc hoÆc tiªu<br /> b¶o ®¶m cho viÖc tr¶ nî; b¶o vÖ nh©n chÝ nµo kh¸c ®Ó cã sù −u tiªn trong thu<br /> phÈm cho con nî. nhËn vµo häc t¹i Quèc Tö Gi¸m hoÆc<br /> 32 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2014<br /> <br /> <br /> céng thªm ®iÓm ®Ó lÊy ®ç trong c¸c kú luËt häc ngµy nay rÊt ®çi ng¹c nhiªn vµ<br /> thi. Ai v−ît qua kh¶o thi (thi to¸n, thi kh©m phôc. §ã lµ:<br /> viÕt chÝnh t¶) th× ®−îc vµo dù thi h−¬ng.<br /> Ai thi ®ç kú thi h−¬ng th× ®−îc vµo dù §iÒu 294: Trong kinh thµnh hay<br /> thi héi. Ai thi ®ç kú thi héi th× ®−îc vµo ph−êng ngâ vµ lµng xãm cã kÎ ®au èm<br /> dù thi ®×nh. mµ kh«ng ai nu«i nÊng, n»m ë ®−êng<br /> x¸, cÇu ®iÕm, chïa qu¸n, th× x· quan ë<br /> Quy chÕ thi cö lµ râ rµng, minh b¹ch: ®ã dùng lÒu lªn mµ gi÷ g×n s¨n sãc vµ<br /> C¸c quan chñ ty chÊm thi cïng víi ng−êi cho hä c¬m ch¸o thuèc men, cèt sao cøu<br /> dù thi cã th©n thuéc, cÇn ph¶i håi tþ (cã cho hä sèng, kh«ng ®−îc bá mÆc rªn rØ<br /> nghÜa lµ tr¸nh ®i) (§iÒu 98). NÕu mang khèn khæ. NÕu kh«ng may mµ hä chÕt<br /> s¸ch hay m−în ng−êi lµm hé bµi thi th× th× ph¶i tr×nh quan vµ tïy theo ®iÒu kiÖn<br /> bÞ trÞ téi theo ph¸p luËt (§iÒu 99). mµ ch«n cÊt, kh«ng ®−îc ®Ó ph¬i lé thi<br /> hµi; nÕu tr¸i lÖnh nµy th× quan ph−êng<br /> Theo lÖnh chØ cña Vua Lª Th¸nh<br /> x· ph¶i téi biÕm hay b·i chøc. NÕu ng−êi<br /> T«ng, ban hµnh vµo mïa h¹, th¸ng 4,<br /> èm ®au ®Õn ë nh÷ng chïa qu¸n mµ<br /> Quang ThuËn n¨m thø 3 (1462): “nh÷ng<br /> ng−êi trô tr× chïa qu¸n kh«ng tr×nh lªn<br /> ng−êi thuéc lo¹i bÊt hiÕu, bÊt môc, bÊt<br /> quan biÕt vµ tïy tiÖn nu«i nÊng gi÷ g×n<br /> nghÜa, lo¹n lu©n, ®iªu toa... dÉu häc<br /> ng−êi ta th× còng ph¶i ph¹t.<br /> giái, v¨n th¬ hay còng kh«ng cho vµo<br /> thi. Nhµ ph−êng chÌo, con h¸t vµ nh÷ng §iÒu 295: Nh÷ng ng−êi go¸ vî, go¸<br /> kÎ ph¶n nghÞch, ngôy quan cã tiÕng xÊu chång, må c«i vµ ng−êi tµn tËt nÆng,<br /> th× b¶n th©n vµ con ch¸u ®Òu kh«ng nghÌo khæ kh«ng cã ng−êi th©n thÝch ®Ó<br /> ®−îc dù thi” (§¹i ViÖt sö ký toµn th−, n−¬ng tùa, kh«ng thÓ tù m×nh nu«i sèng<br /> 2004, tr.251). §iÒu h¹n chÕ nµy lµ nh»m ®−îc, quan së t¹i thu nu«i hä mµ bá r¬i<br /> môc ®Ých ng¨n ngõa kh«ng cho kÎ xÊu hä th× bÞ xö ®¸nh 50 roi, biÕm mét t−.<br /> b−íc vµo con ®−êng quan l¹i. NÕu hä ®−îc cÊp c¬m ¸o mµ quan l¹i ¨n<br /> bít ®i th× ph¶i khÐp vµo téi nh− ng−êi<br /> Quèc triÒu h×nh luËt víi nh÷ng quy<br /> gi÷ kho ¨n trém cña c«ng.<br /> ®Þnh cña nã khi thùc thi vµo cuéc sèng<br /> ®· t¹o ra ®−îc mét x· héi häc tËp. B×nh Lßng tõ bi b¸c ¸i ®· ®−îc c¸c ®¹o<br /> ®¼ng, c«ng b»ng trong häc tËp vµ thi cö gi¸o, c¸c th¸nh hiÒn trªn thÕ giíi nãi<br /> ®· ®−îc thùc hiÖn b»ng luËt ph¸p. §ã lµ ®Õn tõ rÊt l©u. Nh−ng ®ã chØ lµ nh÷ng<br /> nh÷ng tiÒn ®Ò cho viÖc n©ng cao d©n trÝ lêi khuyªn. M·i ®Õn cuèi thÕ kû XVIII<br /> vµ ®µo t¹o ®−îc nhiÒu hiÒn tµi mµ tr−íc vµ ®Çu thÕ kû XIX, khi c¸c phong trµo<br /> ®ã vµ sau ®ã, ch−a mét vÞ vua nµo lµm ®Êu tranh ®ßi nh©n quyÒn cña quÇn<br /> ®−îc nh− Lª Th¸nh T«ng. chóng lao khæ chèng l¹i sù hµ kh¾c, v«<br /> c¶m cña chÕ ®é phong kiÕn lan réng, c¸c<br /> 5. T− t−ëng vÒ nh©n ®¹o hay quyÒn<br /> ®iÒu luËt mang tÝnh nh©n ®¹o míi ®−îc<br /> ®−îc nhµ n−íc ch¨m lo khi èm ®au, dÞch<br /> ghi nhËn mét c¸ch dÌ dÆt trong luËt<br /> bÖnh, khi bÞ c« qu¶, tµn tËt, lóc vÒ giµ<br /> ph¸p mét sè n−íc ph−¬ng T©y (ngµy nay<br /> kh«ng n¬i n−¬ng tùa<br /> gäi lµ LuËt nh©n ®¹o quèc tÕ). Nh−ng ë<br /> Trong Quèc triÒu h×nh luËt cã hai ViÖt Nam, vµo gi÷a thÕ kû XV, vÊn ®Ò<br /> ®iÒu luËt khiÕn cho c¸c nhµ x· héi häc, nh©n ®¹o ®· ®−îc luËt ho¸ b»ng c¸c<br /> T− t−ëng vÒ quyÒn con ng−êi… 33<br /> <br /> ®iÒu luËt trong Quèc triÒu h×nh luËt. d©n chØ ®−îc phÐp van xin chø kh«ng cã<br /> NhiÖm vô nµy ®· ®−îc Quèc triÒu h×nh quyÒn ®Êu tranh ®Ó ®ßi c«ng lý.<br /> luËt quy ®Þnh lµ chøc tr¸ch cña c¸c x·<br /> Tuy nhiªn, trong Quèc triÒu h×nh<br /> quan vµ hä ph¶i chÞu nh÷ng chÕ tµi<br /> luËt ®· cã nh÷ng ®iÒu ng¨n chÆn sù ®éc<br /> h×nh sù nÕu kh«ng lµm ®óng.<br /> quyÒn c«ng lý cña c¸c h×nh quan vµ<br /> T− t−ëng vÒ nh©n ®¹o, t«n träng vµ ngôc quan nh−: QuyÒn ®−îc ®èi chÊt<br /> b¶o ®¶m quyÒn ®−îc h−ëng an sinh x· (c¸c §iÒu 677, 687); Ng−êi kªu oan ®−îc<br /> héi ®èi víi nhãm yÕu thÕ cña Vua Lª quyÒn ®èi chÊt khi xÐt hái (§iÒu 687);<br /> Th¸nh T«ng trong Quèc triÒu h×nh luËt QuyÒn ®−îc håi tþ ngôc quan, h×nh<br /> hiÖn nay vÉn cßn nguyªn gi¸ trÞ vµ ®· quan vµ h×nh quan, ngôc quan bÞ håi tþ<br /> ®−îc c¸c nhµ lËp ph¸p ViÖt Nam tiÕp kh«ng ®−îc trùc tiÕp xÐt hái, xÐt xö<br /> thu cã chän läc, t¸i hiÖn trong c¸c quy (§iÒu 689); Kh«ng ®−îc bá sãt lêi cung<br /> ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh nh−: LuËt khai cña ng−êi ®i kiÖn, cña téi nh©n<br /> Ch¨m sãc søc kháe nh©n d©n, LuËt B¶o (§iÒu 716); Ng−êi th©n t×nh hay ng−êi<br /> hiÓm x· héi, LuËt Ng−êi cao tuæi, LuËt cã thï o¸n víi ®«i bªn kiÖn tông th×<br /> vÒ ng−êi khuyÕt tËt...… kh«ng ®−îc phÐp ra lµm chøng (§iÒu<br /> 714); Khi luËn téi ph¶i dÉn ®ñ chÝnh<br /> 6. T− t−ëng vÒ quyÒn ®−îc c«ng lý<br /> v¨n (§iÒu 683).<br /> b¶o vÖ<br /> Quèc triÒu h×nh luËt dµnh h¼n mét Víi Quèc triÒu h×nh luËt, bÞ c¸o vÉn<br /> ch−¬ng víi 65 ®iÒu (Ch−¬ng §o¸n ngôc) ch−a cã quyÒn tù bµo ch÷a. Nh÷ng ®iÒu<br /> ®Ó b¶o vÖ c«ng lý trong xÐt xö. Nh÷ng quy ®Þnh nªu trªn cña Quèc triÒu h×nh<br /> néi dung c¬ b¶n cña 65 ®iÒu luËt Êy ®Òu luËt qu¶ thËt lµ cßn rÊt Ýt ®èi víi chÕ<br /> h−íng tíi nh÷ng môc ®Ých chèng oan ®Þnh tè tông tranh tông. Nh−ng ®ã lµ<br /> sai, chèng c¸c tÖ n¹n v× t− t×nh, v× nhËn nh÷ng manh nha, nh÷ng b−íc ®i ban<br /> cña hèi lé mµ ®æi tr¾ng thay ®en trong ®Çu kh¸ sím rÊt ®¸ng quý cña lÞch sö<br /> xÐt xö cña h×nh quan, h×nh l¹i, ngôc ®Êu tranh b¶o vÖ c«ng lý ngµy nay.<br /> quan, ngôc l¹i vµ ®¶m b¶o viÖc xÐt xö<br /> Tãm l¹i, kh¸i niÖm nh©n quyÒn vµ<br /> ®−îc nhanh chãng.<br /> quyÒn con ng−êi ch−a ®−îc chÝnh thøc<br /> C¸c bé luËt phong kiÕn tr−íc ®ã sö dông trong Quèc triÒu h×nh luËt<br /> hoÆc ®−¬ng thêi víi Quèc triÒu h×nh luËt nh−ng nh÷ng t− t−ëng lËp ph¸p h−íng<br /> Ýt nhiÒu ®Òu cã nh÷ng quy ®Þnh nh− ®Õn b¶o vÖ nh÷ng gi¸ trÞ cña quyÒn con<br /> vËy. Nh−ng trong thùc tiÔn, c«ng lý lµ ng−êi ®· ®−îc ghi nhËn kh¸ ®Çy ®ñ vµ<br /> nh÷ng ®iÒu xa vêi ®èi víi ng−êi d©n. chøa ®ùng trong c¸c quy ®Þnh cña Quèc<br /> Oan tr¸i vÉn x¶y ra nhiÒu. Mét trong triÒu h×nh luËt. T− t−ëng vÒ quyÒn con<br /> nh÷ng lý do cña t×nh tr¹ng nµy lµ c¸c ng−êi cña Vua Lª Th¸nh T«ng ®−îc thÓ<br /> ngôc quan vµ h×nh quan chØ ¸p dông hiÖn trän vÑn trong c¸c ®iÒu luËt ë c¸c<br /> h×nh thøc tè tông xÐt hái. Víi h×nh thøc ch−¬ng cña Quèc triÒu h×nh luËt vµ h¬n<br /> tè tông xÐt hái, bÞ c¸o kh«ng cã quyÒn thÕ n÷a nã cßn thÓ hiÖn tinh thÇn t«n<br /> bµo ch÷a hoÆc nhê ng−êi bµo ch÷a. Hä träng con ng−êi, ®Æt ng−êi d©n vµo<br /> kh«ng cã quyÒn tranh tông ®Ó b¸c bÎ l¹i trung t©m, coi träng vµ ph¸t huy nh÷ng<br /> nh÷ng ®iÒu buéc téi ®èi víi hä. Ng−êi gi¸ trÞ nh©n v¨n cao c¶
<br /> 34 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2014<br /> <br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o 6. Bïi Xu©n §Ýnh (2005), Nhµ n−íc vµ<br /> ph¸p luËt phong kiÕn ViÖt Nam nh÷ng<br /> suy ngÉm, Nxb. T− ph¸p, Hµ Néi.<br /> 1. Bé T− ph¸p, ViÖn Khoa häc ph¸p lý<br /> (2010), 1000 n¨m Th¨ng Long - Hµ 7. Phan Huy Lª (1959), ChÕ ®é së h÷u<br /> Néi víi nh÷ng sù kiÖn chÝnh trÞ - ruéng ®Êt vµ kinh tÕ n«ng nghiÖp<br /> ph¸p lý träng ®¹i cña ®Êt n−íc, Nxb. thêi Lª s¬ (thÕ kû XV), Nxb. V¨n Sö<br /> T− ph¸p, Hµ Néi. §Þa, Hµ Néi.<br /> 2. Phan Huy Chó (1960), LÞch triÒu<br /> hiÕn ch−¬ng lo¹i chÝ, Nxb. Sö häc, 8. Cao V¨n Liªn (1998), Ph¸p luËt c¸c<br /> Hµ Néi. triÒu ®¹i, Nxb. Thanh niªn, Hµ Néi.<br /> <br /> 3. §¹i ViÖt sö ký toµn th− (2004), Nxb. 9. Tr−¬ng H÷u Quýnh (1992), “C«ng<br /> V¨n hãa th«ng tin, Hµ Néi. cuéc c¶i tæ vµ x©y dùng nhµ n−íc<br /> 4. Minh §¹t (2006), “Vua Lª Th¸nh ph¸p quyÒn thêi kú Lª Th¸nh T«ng”,<br /> T«ng vµ c¶i c¸ch tæ chøc bé m¸y thêi T¹p chÝ Nghiªn cøu lÞch sö, (6).<br /> HËu Lª”, T¹p chÝ X©y dùng §¶ng,<br /> 10. Lª ThÞ S¬n (chñ biªn) (2004), Quèc<br /> (1+2).<br /> triÒu h×nh luËt - LÞch sö h×nh thµnh,<br /> 5. §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Tr−êng néi dung vµ gi¸ trÞ, Nxb. Khoa häc<br /> §¹i häc Khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n x· héi, Hµ Néi.<br /> (1997), Lª Th¸nh T«ng (1442-1497) -<br /> con ng−êi vµ sù nghiÖp, Nxb. §¹i häc 11. ViÖn Sö häc ViÖt Nam (1991), Quèc<br /> Quèc gia Hµ Néi, Hµ Néi. triÒu h×nh luËt, Nxb. Ph¸p lý, Hµ Néi.<br />