Tỷ lệ nhiễm mycoplasma pneumoniae ở trẻ em viêm phổi bằng kỹ thuật PCR

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013<br /> <br /> TỶ LỆ NHIỄM MYCOPLASMA PNEUMONIAE<br /> Ở TRẺ EM VIÊM PHỔI BẰNG KỸ THUẬT PCR<br /> Nguyễn Thị Vân Anh*; Lê Thị Minh Hương*<br /> TÓM TẮT<br /> Mycoplasma pneumoniae (M. pneumoniae) là một trong những nguyên nhân gây viêm phổi (VP)<br /> cộng đồng. Mục tiêu của đề tài nhằm xác định tỷ lệ nhiễm M. pneumoniae ở trẻ em từ 1 - 15 tuổi<br /> đƣợc chẩn đoán VP, điều trị tại Bệnh viện Nhi TW từ tháng 2 - 2010 đến 2 - 2011. Phƣơng pháp tiến<br /> cứu, mô tả cắt ngang, sử dụng phản ứng chuỗi men (PCR) để xác định vi khuẩn M. pneumoniae<br /> trong dịch tỵ hầu của trẻ bị VP. Kết quả: qua phân tích 335 mẫu dịch tỵ hầu của bệnh nhân (BN) VP<br /> có 44 mẫu (14,3%) PCR M. pneumoniae dƣơng tính. Tỷ lệ nhiễm M. pneumoniae cao nhất ở nhóm<br /> trẻ 5 - 10 tuổi (29,3%), thấp nhất ở trẻ < 3 tuổi (7,3%).<br /> * Từ khóa: Viêm phổi; Mycoplasma pneumoniae; Trẻ em.<br /> <br /> MYCOPLASMA PNEUMONIAE INFECTION<br /> IN CHILDREN WITH PNEUMONIA<br /> SUMMARY<br /> Mycoplasma pneumoniae (M. pneumoniae) was the one of causes of pneumoniae in community.<br /> The aim of this study was to identify the frequency of M. pneumoniae infection in children age from 1<br /> to 15 years old with diagnose of pneumonia in National Hospital of Pediatrics during period 2 - 2010<br /> to 2 - 2011. Methods: prospective, cross sectional. Results: 44/335 (14.3%) patient’s nasolpharygial<br /> fluid were idetified PCR M. pneumoniae positive. The frequency of M. pneumoniae infection in<br /> children age from 5 to 10 years old with pneumonia was the highest (29.3%) and in children age<br /> under 3 was the lowest (7.3%).<br /> * Key words: Pneumonia; Mycoplasma pneumoniae; Children.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Viêm phổi là bệnh thƣờng gặp ở trẻ em<br /> tại các nƣớc đang phát triển, nguyên nhân<br /> do vi khuẩn, virut, nấm hoÆc ký sinh trùng.<br /> Trong những năm gần đây, nghiên cứu về VP<br /> do M. pneumoniae đƣợc đề cập ngày càng<br /> nhiều. Đây là loại vi khuẩn “không điển hình”<br /> có thể là nguyên nhân của 15 - 20% các<br /> trƣờng hợp VP cộng đồng [2, 4]. Triệu chứng<br /> <br /> lâm sàng và cận lâm sàng của VP do M.<br /> pneumoniae rất đa dạng, không đặc hiệu,<br /> do đó dễ bỏ sót chẩn đoán. Nếu không<br /> đƣợc điều trị kháng sinh phù hợp, VP do M.<br /> pneumoniae thƣờng diễn biến dai dẳng, đôi<br /> khi gây tổn thƣơng ở nhiều hệ cơ quan,<br /> thậm chí gây tử vong [9]. Vì vậy, chẩn đoán<br /> xác định VP do M. pneumoniae và điều trị<br /> kháng sinh đặc hiệu là vấn đề đƣợc đặt ra<br /> trong thực tế lâm sàng.<br /> <br /> * Bệnh viện Nhi TW<br /> Chịu trách nhiệm nội dung khoa học: PGS. TS. Nguyễn Thái Sơn<br /> PGS. TS. Đỗ Quyết<br /> <br /> 1<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013<br /> Tại Việt Nam, xét nghiệm nuôi cấy, định<br /> danh vi khuẩn M. pneumoniae còn ít đƣợc<br /> thực hiện. Hiện nay, các kỹ thuật phát hiện<br /> M. pneumoniae bằng những phƣơng pháp<br /> mới nhƣ PCR, định lƣợng kháng thể IgG,<br /> IgM với M. pneumoniae phát triển, giúp ích<br /> trong công tác chẩn bệnh [6]. Bệnh viện<br /> Nhi TW đã ứng dụng các kỹ thuật PCR cho<br /> một số loại virut, vi khuẩn, trong đó có<br /> M. pneumoniae. Do đó, chúng tôi tiến hành<br /> đề tài này với mục tiêu: Xác định tỷ lệ nhiễm<br /> Mycoplasma pneumoniae ở trẻ em viªn phÕ<br /> quản phổi.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> - 335 trẻ từ 1 - 15 tuổi, đƣợc chẩn đoán<br /> VP, điều trị tại Bệnh viện Nhi TW từ tháng<br /> 2 - 2010 đến 2 - 2011.<br /> - Gia đình và bản thân trẻ đồng ý tự nguyện<br /> tham gia nghiên cứu.<br /> * Tiêu chuẩn loại trừ:<br /> - Trẻ bị VP do nguyên nhân khác.<br /> - Trẻ có kèm các bệnh m¹n tính khác<br /> hoặc dị tật bẩm sinh.<br /> - Trẻ đã đƣợc điều trị trƣớc khi vào viện.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Tiến cứu mô tả cắt ngang. Cỡ mẫu thuận<br /> tiện.<br /> * Cách thu thập các chỉ số nghiên cứu:<br /> - BN đƣợc chẩn đoán VP theo tiêu chuẩn<br /> của WHO [10]: có đủ tiêu chuẩn chẩn đoán<br /> VP bằng lâm sàng (ho, sốt, khò khè, phổi<br /> có ran) và cận lâm sàng (công thức máu,<br /> CRP, X quang tim phổi).<br /> <br /> - Xét nghiệm M. pneumoniae trong dịch<br /> tỵ hầu tại Khoa Vi sinh, Bệnh viện Nhi TW<br /> bằng phƣơng pháp PCR.<br /> * Lấy bệnh phẩm xét nghiệm:<br /> Theo quy trình của Bệnh viện Nhi TW,<br /> kết quả đƣợc thẩm định theo tiêu chuẩn<br /> quốc tế và ghi theo mẫu bệnh án nghiên cứu.<br /> * Kỹ thuật lấy dịch tỵ hầu:<br /> - BN ngồi, đầu ở tƣ thế thẳng.<br /> - Dùng sonde hút cỡ 6 - 8.<br /> - Luồn ống hút vào đƣờng mũi, khoảng<br /> cách bằng 1/2 từ cánh mũi đến dái tai của<br /> trẻ.<br /> - Dùng bơm tiêm 5 ml hút khoảng 1 ml<br /> dịch tỵ hầu.<br /> - Cắt đầu ống sonde có chứa dịch tỵ hầu<br /> cho vào ống xét nghiệm vô khuẩn, chuyển<br /> bệnh phẩm về Khoa Vi sinh, bảo quản lạnh<br /> ở 4oC, xử lý trong vòng 24 - 48 giờ.<br /> * Vật liệu nghiên cứu:<br /> - Đoạn mồi cho phản ứng PCR là hai đoạn<br /> gen P1 đặc trƣng cho vi khuẩn M. pneumoniae:<br /> ADH1F và ADH2F (hãng Invitrogen).<br /> - Sử dụng bộ kit tách chiết ADN Quiagen<br /> mini ADN kit (công ty Sanko Parmaceutical,<br /> Tokyo, Nhật Bản).<br /> - Máy PCR Biorad của Pháp đã đƣợc thử<br /> nghiệm và sử dụng thƣờng quy tại Bệnh viện<br /> Nhi TW.<br /> - Kỹ thuật này đƣợc các bác sỹ Phòng<br /> Sinh học Phân tử thực hiện theo một quy<br /> trình nghiêm ngặt.<br /> * Xử lý số liệu: bằng phần mềm SPSS<br /> 13.0, test t, test χ2.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> 1. Tỷ lệ nhiễm M. pneumoniae của BN VP.<br /> <br /> 2<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013<br /> Dƣơng tính: 48 BN (14,3%), âm tính: 297<br /> BN (85,7%). Tỷ lệ mắc VP do M. pneumoniae<br /> khác nhau tùy theo đối tƣợng, nhóm tuổi<br /> cũng nhƣ kỹ thuật chẩn đoán M. pneumoniae<br /> bằng huyết thanh (IgG, IgM) hay PCR. Tay.<br /> ST sử dụng kỹ thuật huyết thanh cho tỷ lệ<br /> mắc bệnh là 25% [8]. Lê Đình Nhân nghiên<br /> cứu tại Bệnh viện TW Huế và Trần Nguyễn<br /> Nhƣ Uyên nghiên cứu tại Bệnh viện Nhi<br /> Đồng I cho tỷ lệ 31 - 34% [2, 3]. Kết quả<br /> nghiên cứu khác biệt có thể do phƣơng<br /> pháp chẩn đoán bằng huyết thanh học có<br /> độ nhạy cao hơn so với xét nghiệm PCR.<br /> <br /> do M. pneumoniae rất cao (22/48 BN). Vì vậy,<br /> M. pneumoniae cũng là một trong những<br /> nguyên nhân gây bệnh VP cần lƣu ý trong<br /> quá trình chẩn đoán cũng nhƣ điều trị ở<br /> trẻ nhỏ.<br /> 3. Tỷ lệ mắc bệnh theo giới và địa dƣ.<br /> Tỷ lệ VP do M. pneumoniae ở cả hai giới<br /> không có sự khác biệt (52% nam và 48%<br /> nữ). Điều này phù hợp với nghiên cứu của<br /> Trần Nguyễn Nhƣ Uyên, Huỳnh Mạnh Đào,<br /> Lê Đình Nhân, Jitladda Deerojanawong,<br /> Shu - Chiang Hsieh [1, 2, 3, 5, 7].<br /> Tỷ lệ BN ở thành thị nhiều hơn so với ở<br /> nông thôn. Tuy nhiên, sự khác biệt này chƣa<br /> có ý nghĩa thống kê. Vì vậy, cần có nghiên<br /> cứu quy mô với thời gian dài hơn về đặc<br /> điểm dịch tễ học mới có thể đƣa ra kết luận<br /> chính xác.<br /> <br /> 2. Tỷ lệ mắc theo tuổi.<br /> Bảng 1: Tỷ lệ BN PCR M. pneumoniae<br /> dƣơng tính theo nhóm tuổi.<br /> NHÓM<br /> TUỔI<br /> <br /> SỐ BN ĐƢỢC<br /> XÉT NGHIỆM<br /> <br /> 1 - < 3 tuổi<br /> <br /> BN DƢƠNG TÍNH<br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> 178<br /> <br /> 13<br /> <br /> 7,3<br /> <br /> 3 - < 5 tuổi<br /> <br /> 49<br /> <br /> 9<br /> <br /> 18,4<br /> <br /> 5 - < 10 tuổi<br /> <br /> 75<br /> <br /> 22<br /> <br /> 29,3<br /> <br /> 4. Tỷ lệ mắc bệnh theo thời gian trong<br /> năm.<br /> 25<br /> <br /> ≥ 10 tuổi<br /> <br /> 33<br /> <br /> 4<br /> <br /> 12,1<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 335<br /> <br /> 48<br /> <br /> 14,3<br /> <br /> 20,8<br /> 20<br /> 16,7<br /> 14,6<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> 15<br /> <br /> Các nghiên cứu về VP do M. pneumoniae<br /> thƣờng tập trung ở đối tƣợng trẻ > 5 tuổi.<br /> Trong nghiên cứu này, nếu tính theo lứa<br /> tuổi, nhóm tuổi nhiễm M. pneumoniae cao<br /> nhất là 5 - 10 tuổi (29,3%), tiếp theo là nhóm<br /> 3 - 5 tuổi (18,4%). Tuy nhiên, chúng tôi thấy<br /> có một tỷ lệ đáng kể trẻ nhỏ mắc VP do<br /> M. pneumoniae (7,3% ở trẻ < 3 tuổi, 18,4%<br /> ở trẻ 3 - 5 tuổi). Mặc dù tỷ lệ mắc chung<br /> cho nhóm < 5 tuổi chỉ là 9,7%, nhƣng do<br /> tần suất nhiễm trùng đƣờng hô hấp ở<br /> trẻ < 5 tuổi cao hơn so với trẻ lớn nên số<br /> lƣợng thực tế trẻ ở độ tuổi này mắc VP<br /> <br /> 12,5<br /> <br /> 10<br /> 5<br /> <br /> 6,2<br /> <br /> 4,2<br /> <br /> 4,2 4,2<br /> <br /> 6,2 6,2<br /> <br /> 2,1<br /> <br /> 2,1<br /> <br /> 0<br /> 1<br /> ­<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3<br /> <br /> 4<br /> <br /> 5<br /> <br /> 6<br /> <br /> 7<br /> <br /> 8<br /> <br /> 9<br /> <br /> 10<br /> <br /> 11<br /> <br /> 12<br /> <br /> Tháng<br /> <br /> Biểu đồ 1: Tỷ lệ mắc bệnh theo tháng<br /> trong năm.<br /> Theo Heikasen KT, Korppi M, VP do M.<br /> pneumoniae xảy ra rải rác quanh năm, nhƣng<br /> cao nhất vào mùa thu - đông (từ tháng 7<br /> đến tháng 12) [4]. Theo Trần Nguyễn Nhƣ<br /> Uyên, bệnh chủ yếu tập trung vào những<br /> 3<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013<br /> tháng cuối năm (10, 11, 12) [3].<br /> nghiên<br /> cứu này, bệnh tập trung ở các tháng 7, 8, 9.<br /> Chúng tôi cho rằng, tùy thuộc vào thời tiết<br /> khí hậu cụ thể của từng vùng, miền khác<br /> nhau. Có thể tại Hà Nội và các tỉnh thành<br /> phía Bắc, tiết trời vào những tháng trên là<br /> lúc chuyển mùa và nắng, mƣa xen kẽ, có thể<br /> ảnh hƣởng tới tình trạng miễn dịch của trẻ<br /> và khả năng phát triển các mầm bệnh cao.<br /> KẾT LUẬN<br /> Khảo sát 335 trƣờng hợp VP trẻ em <<br /> 15 tuổi tại Bệnh viện Nhi TW cho tỷ lệ<br /> nhiễm M. Pneumoniae 14,3%. VP do M.<br /> pneumoniae không có sự khác biệt về giới<br /> cũng nhƣ địa dƣ sống. Bệnh có thể gặp ở<br /> lứa tuổi từ 1 - 15, tuy nhiên, cao nhất ở<br /> nhóm 5 - 10 tuổi.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Huỳnh Mạnh Đào. Nhiễm trùng do<br /> Mycoplasma pneumonae ở trẻ em. Thời sự Y<br /> dƣợc học. 1997, 3 (2), tr.6-8.<br /> 2. Lê Đình Nhân, Trần Thị Minh Diễm, Nguyễn<br /> Thanh Long. Tình hình VP do Mycoplasma<br /> pneumoniae ở trẻ 4 - 15 tuổi tại Bệnh viện TW<br /> Huế. Tạp chí Y học thực hành. 2006, 10, tr.67-70.<br /> <br /> 4. Heiskanen-Kosma T, Korpi M, Jokinen C.<br /> Etiology of childhood pneumonia: serologic results<br /> of a prospective, population-based study. Pediatr<br /> Infect Dis J. 1998, 17 (11), pp.986-991.<br /> 5. Jitladda Deerojanawong, Nuanchan Praphal,<br /> Subharee Suwanjutha. Prevalence and clinical<br /> features of Mycoplasma pneumoniae in Thai children.<br /> J Med Assoc Thai. 2006, 89 (10), pp.1641-1647.<br /> 6. Sidal M, Kilic A. Frequency of Clamydia<br /> pneumoniae and Mycoplasma pneumoniae infections<br /> in children. Journal of Tropical Pediatrics. 2007,<br /> 53 (4), pp.225-231.<br /> 7. Shu Chiang Hsieh, Yung Ting Kuo, Ming<br /> Sheng Chern. Mycoplasma pneumonia: Clinical<br /> and radiographic features in 39 children. Pediatrics<br /> International. 2007, 49 (3), pp.363-367.<br /> 8. Tay ST, Cheong YM. A review of the<br /> serological results obtained in a routine diagnostic<br /> laboratory for Mycoplasma pneumoniae infection.<br /> Malaysia J Pathology. 1995, 17 (1), pp.35-37.<br /> 9. You-Sook Youn1, Kyung-Yil Lee1, Ja-Young<br /> Hwang1, Jung-Woo Rhim. Difference of clinical<br /> features in childhood Mycoplasma pneumoniae<br /> pneumonia. BMC Pediatrics. 2010, 10, p.48.<br /> 10. WHO/ARI/90/5. Pneumonia case detection<br /> by clinical signs and symtoms. Acute respiratory<br /> infection in children: Case management in small<br /> hospitals in developping countries - A manual for<br /> doctor and other. Senior Heath Workers. Annex 1,<br /> pp.58-59.<br /> <br /> 3. Trần Nguyễn Như Uyên. Đặc điểm VP do<br /> Mycoplasma pneumoniae ở trẻ > 5 tuổi tại Bệnh<br /> viện Nhi đồng I. Y học TP. Hồ Chí Minh. 2001,<br /> lần thứ 17, tập 5, tr.6-10.<br /> <br /> Ngày nhận bài: 3/1/2013<br /> Ngày giao phản biện: 25/1/2013<br /> Ngày giao bản thảo in: 14/3/2013<br /> <br /> 4<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013<br /> <br /> 5<br /> <br />