Ứng dụng phần mềm iMindmap của Bbuzan trong dạy học Giáo dục học

ỨNG DỤNG PHẦN MỀM IMINDMAP CỦA BUZAN TRONG<br /> DẠY HỌC GIÁO DỤC HỌC<br /> NGUYỄN THANH HÙNG - PHẠM THỊ THUÝ HẰNG<br /> Trường Đại học Sư phạm - Đại học Huế<br /> Tóm tắt: iMindmap của Buzan, với tư cách là một phần mềm, cùng với máy<br /> tính sẽ hỗ trợ được nhiều mặt trong quá trình dạy học, nhất là tạo ra những<br /> điều kiện tốt để hoạt động nhận thức của sinh viên diễn ra một cách tích cực.<br /> Ứng dụng phần mềm iMindmap trong dạy học mang lại nhiều ý nghĩa quan<br /> trọng, góp phần nâng cao năng lực cho người dạy và người học [2], đồng<br /> thời, đây cũng là một bước tiến trong việc ứng dụng công nghệ thông tin<br /> trong dạy học. Bài viết trình bày kết quả nghiên cứu ứng dụng phần mềm<br /> iMindmap của Buzan trong dạy học môn Giáo dục học ở trường Đại học Sư<br /> phạm – Đại học Huế.<br /> Từ khóa: Phần mềm iMindmap, ứng dụng, dạy học, Giáo dục học<br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Trong dạy học, có thể nói mối quan tâm hàng đầu của người dạy chính là việc làm thế<br /> nào để thiết kế được nội dung dạy học một cách tốt nhất. Một mặt, thiết kế đó thể hiện<br /> được đầy đủ, chính xác những nội dung kiến thức, mặt khác vừa có thể giúp người học<br /> nhận biết và định hướng được các đơn vị kiến thức; và quan trọng hơn nữa, còn giúp<br /> các em hiểu chính xác mối quan hệ, sự liên kết giữa các đơn vị kiến thức một cách hứng<br /> thú, tích cực [1]. Mind map (Bản đồ tư duy - BĐTD) có nhiều ưu thế nổi trội, ngôn ngữ<br /> Mindmap có tính trực quan, khái quát nên Mindmap là một công cụ giúp giảng viên cụ<br /> thể hóa, mô hình hóa, khái quát hóa nội dung một bài học cũng như định ra được quá<br /> trình dạy học một cách hợp lí để đạt hiệu quả cao nhất [5]. Ứng dụng phần mềm<br /> iMindmap trong dạy học sẽ mang lại nhiều ý nghĩa quan trọng trong hoạt động dạy –<br /> học. Buzan’s iMindMap là phần mềm thiết kế BĐTD được phát triển bởi ThinkBuzan<br /> Ltd. Buzan’s iMindMap là một công cụ sáng tạo mang lại sự linh hoạt, thân thiện cho<br /> thị giác và tư duy của não. Luyện tập với chương trình này, người sử dụng sẽ hình thành<br /> cách ghi chép và suy nghĩ tổng thể cũng như chi tiết. Chức năng chính mà iMindmap<br /> cung cấp giúp cho người sử dụng: lập BĐTD dễ dàng; trình chiếu sinh động nhờ hiệu<br /> ứng 3D, chèn hình ảnh, âm thanh, video…; xuất ra một số định dạng file thông dụng<br /> như: PowerPoint, dạng ảnh, video, PDF, dạng Web… [4] Có thể nói iMindMap là một<br /> chương trình rất được mong đợi của giới tin học bởi sự quy mô, giao diện đẹp. Đồng<br /> thời đây là phần mềm giúp ích rất nhiều trong việc giảng dạy bằng công nghệ thông tin<br /> (CNTT) của giáo viên, hỗ trợ tích cực cho giảng viên trong tổ chức dạy học bài lên lớp<br /> và tích cực hóa quá trình nhận thức của người học.<br /> Ở trường Sư pha ̣m, việc tim<br /> ̀ kiế m, vận dụng các phương pháp, phương tiện dạy học mới<br /> nhằm tạo dựng môi trường học tập tích cực cho sinh viên góp phần nâng cao chất lượng<br /> hiệu quả dạy học đang là hướng được các nhà khoa học giáo dục, giảng viên giảng dạy<br /> Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế<br /> ISSN 1859-1612, Số 02(38)/2016: tr. 63-72<br /> <br /> NGUYỄN THANH HÙNG – PHẠM THỊ THÚY HẰNG<br /> <br /> 64<br /> <br /> Giáo dục học (GDH) (môn học trang bị cho sinh viên kiến thức, kỹ năng và thái độ<br /> nghề nghiệp, môn dạy nghề cho sinh viên Sư phạm) hiện nay quan tâm nghiên cứu.<br /> Trong đó, hướng nghiên cứu ứng dụng các phần mềm thiết kế BĐTD, đặc biệt ứng dụng<br /> phần mềm iMindmap trong viê ̣c thiế t kế nội dung dạy học và tổ chức dạy học bài lên<br /> lớp môn GDH là hướng nghiên cứu mang nhiều ý nghĩa thiết thực trong công tác dạy và<br /> học của giảng viên và sinh viên.<br /> 2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 2.1. Thực trạng ứng dụng phần mềm thiết kế bản đồ tư duy iMindmap trong dạy<br /> học GDH ở trường ĐHSP, ĐH Huế<br /> 2.1.1. Nhận thức về mức độ cần thiết ứng dụng phần mềm iMindmap trong dạy học<br /> Qua khảo sát chúng tôi nhận thấy phần lớn giảng viên và sinh viên được hỏi đều đánh<br /> giá cao mức độ cần thiết của việc ứng dụng phần mềm thiết kế BĐTD iMindmap trong<br /> dạy học GDH. Kết quả thể hiện qua hình 1.<br /> <br /> 100<br /> Giảng viên<br /> <br /> 50<br /> Sinh viên<br /> <br /> Sinh viên<br /> <br /> Giảng viên<br /> <br /> 0<br /> Rất cần thiết<br /> <br /> Cần thiết<br /> <br /> Có hay không<br /> cũng được<br /> <br /> Không cần<br /> thiết<br /> <br /> Hình 1. Biểu đồ nhận thức của giảng viên và sinh viên về sự cần thiết của việc ứng dụng<br /> phần mềm iMindmap trong dạy học GDH<br /> <br /> Về phía giảng viên, có 2/11 giảng viên đánh giá sự cần thiết của việc ứng dụng phần<br /> mềm thiết kế BĐTD trong dạy học ở mức độ rất cần thiết, 9/11 cho rằng cần thiết.<br /> Trong khi đó, có 74,2% tổng số sinh viên được điều tra cho rằng “rất cần thiết”, và “cần<br /> thiết” ứng dụng phần mềm vẽ BĐTD trong thiết kế nội dung dạy học môn GDH. Về<br /> phía sinh viên, dù chưa hiểu biết nhiều về các phần mềm vẽ BĐTD, sinh viên vẫn thấy<br /> được sự cần thiết của việc sử dụng phương tiện này trong dạy học GDH.<br /> Để tìm hiểu thêm vấn đề liên quan đến nhận thức của giảng viên và sinh viên chúng tôi<br /> đã tiếp tục khảo sát về lý do giảng viên và sinh viên đánh giá “rất cần thiết” và “cần<br /> thiết” của việc ứng dụng phần mềm vẽ BĐTD iMinmap trong dạy học GDH, kết quả chỉ<br /> ra rằng: giảng viên và sinh viên nhận thức tầm quan trọng và sự cần thiết của việc ứng<br /> dụng phần mềm thiết kế BĐTD trong dạy học bởi rất nhiều lý do khác nhau. Trong đó,<br /> ý kiến của giảng viên nổi bật lên với lý do: “Là công cụ hỗ trợ tích cực trong thiết kế<br /> giáo án dạy học” ( =1,89),“Ứng dụng CNTT trong dạy học và đổi mới PPDH” ( =<br /> 1,85)… Sinh viên giải thích sự đánh giá cao sự cần thiết với các lí do: “Hỗ trợ quá trình<br /> nhận thức tích cực của sinh viên” ( = 1,78); “Tạo hứng thú học tập đối với môn học,<br /> bài học” ( = 1,75)… Như vậy, với sự lựa chọn trên đây, có thể thấy được việc ứng<br /> <br /> ỨNG DỤNG PHÀN MỀM BUZAN’S IMINDMAP TRONG DẠY HỌC...<br /> <br /> 65<br /> <br /> dụng phần mềm vẽ BĐTD trong dạy học được giảng viên và sinh viên quan niệm là<br /> mang lại những lợi ích thiết thực cho chính quá trình dạy và học như: giúp sinh viên<br /> nhận biết và định hướng được các đơn vị kiến thức, hiểu chính xác mối quan hệ, sự liên<br /> kết giữa các đơn vị kiến thức ấy một cách hứng thú, tích cực...<br /> Tuy nhiên, vẫn còn một bộ phận nhỏ sinh viên được khảo sát thể hiện chưa nhận thức đầy<br /> đủ tầm quan trọng và sự cần thiết của việc ứng dụng phần mềm vẽ BĐTD trong dạy học<br /> môn GDH, cụ thể, sinh viên đưa ra lí do“Chưa hiểu biết nhiều và rõ về vai trò của<br /> BĐTD” ( =1,79) và “E ngại thay đổi thói quen học tập truyền thống” ( = 1,93).<br /> Những ý kiến thu được qua khảo sát cho thấy thói quen thụ động trong học tập vẫn còn<br /> hiện hữu ở không ít sinh viên. Mặc dù có hứng thú với BĐTD, song nhiều sinh viên còn e<br /> ngại, chưa tự tin và đặc biệt còn lo lắng khi giảng viên ứng dụng BĐTD trong dạy học.<br /> 2.1.2. Mức độ, kĩ năng, cách thức ứng dụng phần mềm thiết kế BĐTD iMindmap<br /> trong dạy học GDH<br /> a. Mức độ, kĩ năng ứng dụng trong dạy học<br /> Kết quả khảo sát cho thấy, giảng viên ứng dụng phần mềm thiết kế BĐTD iMindmap<br /> trong thiết dạy học GDH không phổ biến, chỉ ở mức độ thỉnh thoảng ( =1,41). Mặt<br /> khác, hầu hết những giáo viên có ứng dụng các phần mềm thiết kế BĐTD trong dạy học<br /> có kĩ năng thực hiện ở mức độ tương đối thành thạo. Cụ thể, giảng viên có thể tiến hành<br /> “Trình chiếu BĐTD nội dung bài giảng được thiết kế” ( =1,38); giảng viên chủ động<br /> “Tự thiết kế BĐTD nội dung bài giảng môn học” ( = 1,20). Như vậy, trong thực tế,<br /> giảng viên chỉ thỉnh thoảng, thậm chí là không bao giờ ứng dụng phần mềm vẽ BĐTD<br /> trong thiết kế nội dung dạy học cho bài lên lớp môn GDH. Ngoài ra, kĩ năng là một vấn<br /> đề có tầm quan trọng đến sự thành công của tiết dạy học lên lớp có ứng dụng phần mềm<br /> hỗ trợ thiết kế BĐTD, vì vậy, rèn luyện và nâng cao kĩ năng sử dụng phần mềm thiết kế<br /> BĐTD cho giảng viên là vấn đề cần được quan tâm chú trọng.<br /> b. Cách thức ứng dụng trong dạy học<br /> Phần lớn giảng viên nhận định, BĐTD chỉ là phương tiện trực quan mang tính hỗ trợ để<br /> giải thích, minh hoạ cho nội dung bài học. Với hình thức sử dụng này, giảng viên chưa<br /> thực sự bồi dưỡng cho sinh viên khả năng tóm tắt, khái quát hoá, hệ thống hoá kiến<br /> thức; hơn nữa, giảng viên chủ yếu vẫn là truyền thụ kiến thức sinh viên, ít kích thích<br /> hoạt động nhận thức của sinh viên.<br /> Bảng 1. Cách thức ứng dụng phần mềm thiết kế BĐTD iMindmap<br /> trong tổ chức dạy học bài lên lớp<br /> Cách thức ứng dụng<br /> Giới thiệu BĐTD tổng quan trước khi giảng nội dung mới<br /> Triển khai BĐTD theo tiến trình bài giảng<br /> Sử dụng BĐTD hệ thống hóa kiến thức sau bài giảng<br /> Tổ chức, hướng dẫn người học thiết kế BĐTD và đánh giá sản phẩm<br /> * Ghi chú: 0 ≤<br /> <br /> ≤ 3;<br /> <br /> : Điểm trung bình; SD: Độ lệch chuẩn<br /> <br /> 0,93<br /> 1,07<br /> 1,05<br /> 1,10<br /> <br /> SD<br /> 0,77<br /> 0,79<br /> 0,78<br /> 0,83<br /> <br /> 66<br /> <br /> NGUYỄN THANH HÙNG – PHẠM THỊ THÚY HẰNG<br /> <br /> Kết quả trình bày ở bảng 1 cho thấy các hình thức ứng dụng phần mềm thiết kế BĐTD<br /> iMindmap trong dạy học GHD được giảng viên thực hiện với tần suất khá thấp, với mức<br /> độ thỉnh thoảng, thậm chí, một số giảng viên chưa bao giờ tiến hành các hình thức ứng<br /> dụng này, cụ thể: chỉ có 2/11 giảng viên thỉnh thoảng sử dụng; 7/11 giảng viên không<br /> bao giờ sử dụng. Quan sát quá trình thực hiện bài lên lớp cho thấy hoạt động chủ yếu<br /> của sinh viên trên lớp vẫn là thụ động ghi chép, việc gợi mở, đặt vấn đề để phát huy tính<br /> tích cực, sáng tạo trong nhận thức nội dung bài học còn hạn chế. Với lối dạy đó, mặc dù<br /> có sử dụng BĐTD trong dạy học nhưng sinh viên không có cơ hội cùng tích cực tham<br /> gia xây dựng bài học nên hiệu quả sử dụng BĐTD chưa cao.<br /> <br /> 2.1.3. Những khó khăn khi ứng dụng phần mềm thiết kế BĐTD iMindmap trong dạy học<br /> Thực tiễn khó khăn trong ứng dụng phần mềm vẽ BĐTD trong dạy học được các giảng<br /> viên nhận định do các nguyên nhân chủ quan lẫn khách quan. Một số nguyên nhân<br /> khách quan có thể đề cập đến như: môi trường giảng dạy và học tập ít năng động; thiếu<br /> phương tiện kĩ thuật và điều kiện sư phạm; sinh viên e ngại thay đổi phương pháp dạy<br /> học truyền thống; mất nhiều thời gian, công sức hơn so với phương pháp soạn giáo án<br /> thông thường… Theo chúng tôi, những nguyên nhân này có thể tìm cách khắc phục vì<br /> chúng cũng chỉ tác động từ bên ngoài, gây ảnh hưởng, hạn chế đến mức độ ứng dụng.<br /> Nguyên nhân quan trọng và cốt yếu nhất vẫn là nguyên nhân chủ quan xuất phát từ<br /> chính giảng viên. Cụ thể, các giảng viên còn gặp một số khó khăn tiêu biểu như: quỹ<br /> thời gian hạn chế; thiếu kiến thức, kĩ năng xây dựng và sử dụng phần mềm; kĩ năng tin<br /> học, đồ hoạ còn hạn chế; bản thân giảng viên không có nhu cầu sử dụng; duy trì thói<br /> quen dạy học truyền thống…<br /> Như vậy, qua khảo sát thực trạng, chúng tôi nhận thấy, việc ứng dụng phần mềm thiết<br /> kế BĐTD trong dạy học GDH hiện nay ở ĐHSP Huế còn tồn tại mâu thuẫn giữa nhận<br /> thức về mức độ cần thiết của phần mềm và thực tế ứng dụng. Do vậy, cần có hướng<br /> nghiên cứu ứng dụng nhằm khai thác được hiệu quả của phần mềm iMindmap trong dạy<br /> học. Trong đó trọng tâm là xây dựng, đề xuất hệ thống quy trình sử dụng phần mềm<br /> thiết kế BĐTD iMindmap trong dạy học bài lên lớp, góp phần nâng cao hiệu quả, chất<br /> lượng dạy học môn GDH ở nhà trường.<br /> 2.2. Quy trình ứng dụng và thực nghiệm sư phạm ứng dụng phần mềm imindmap<br /> 6.2 trong dạy học môn giáo dục học ở trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế<br /> 2.2.1. Xây dựng quy trình ứng dụng phần mềm iMindmap trong dạy học môn GDH<br /> Chúng tôi xây dựng quy trình ứng dụng phần mềm thiết kế BĐTD iMindmap trong dạy<br /> học GDH từ khâu soạn giáo án, thiết kế BĐTD nội dung dạy học đến khâu tổ chức dạy<br /> học bài lên lớp có ứng dụng phần mềm BDTD trong trình chiếu, triển khai giáo án bài<br /> lên lớp. Quy trình xây dựng bao gồm 5 bước: Bước 1. Xác định mục tiêu bài học; Bước<br /> 2: Lựa chọn nội dung thiết kế BĐTD; Bước 3: Thiết kế BĐTD nội dung dạy học bằng<br /> phần mềm; Bước 4: Tổ chức bài lên lớp có ứng dụng phần mềm; Bước 5. Đánh giá hiệu<br /> quả ứng dụng. Sau đây, chúng tôi xin giới thiệu BĐTD nội dung dạy học học phần<br /> GDH1 được thiết kế bằng phần mềm iMindmap 6.2 của Buzan.<br /> <br /> ỨNG DỤNG PHÀN MỀM BUZAN’S IMINDMAP TRONG DẠY HỌC...<br /> <br /> 67<br /> <br /> Hình 2. Bản đồ tư duy về vai trò của yếu tố giáo dục đối với<br /> sự hình thành và phát triển Nhân cách<br /> <br /> 2.2.2. Thực nghiệm sư phạm<br /> + Giả thuyết thực nghiệm: Nếu trong quá trình dạy học môn GDH, giảng viên ứng<br /> dụng phần mềm iMindmap để thiết kế các BĐTD nội dung dạy học và sử dụng chúng<br /> một cách linh hoạt, kết hợp với các phương pháp dạy học và các hình thức tổ chức dạy<br /> học phù hợp sẽ tăng tính tích cực nhận thức, khả năng sáng tạo, nâng cao hứng thú học<br /> tập cho sinh viên, từ đó nâng cao hiệu quả dạy học môn học.<br /> + Nội dung thực nghiệm: Thực nghiệm (TN) sử dụng quy trình và thiết kế BĐTD nội<br /> dung để tổ chức dạy học bài lên lớp học phần GDH1 ở trường ĐHSP, ĐH Huế. Cụ thể<br /> các tác động sư phạm ở lớp thực nghiệm được chúng tôi tiến hành như sau:<br /> Cách thức sử dụng BĐTD<br /> Nội dung thực nghiệm<br /> Giới thiệu BĐTD tổng quan trước khi giảng + Giới thiệu tổng quan về các yếu tố ảnh<br /> nội dung mới<br /> hưởng tới sự hình thành nhân cách<br /> Triển khai BĐTD theo tiến trình bài giảng<br /> + Vai trò của yếu tố Bẩm sinh – Di truyền và<br /> Giáo dục đối với sự hình thành Nhân cách.<br /> Sử dụng BĐTD hệ thống hóa kiến thức sau + Vai trò của yếu tố Môi trường đối với sự<br /> bài giảng<br /> hình thành và phát triển Nhân cách<br /> + Tổng kết về vai trò của các yếu tố ảnh<br /> hưởng tới sự hình thành và phát triển Nhân<br /> cách<br /> Tổ chức, hướng dẫn người học thiết kế + PPDH Vấn đáp; PPDH Thuyết trình; PPDH<br /> BĐTD nội dung kiến thức và đánh giá sản trình bày trực quan.<br /> phẩm<br /> <br /> + Quy trình thực nghiệm: Quy trình thực nghiệm được thực hiện qua các giai đoạn: I.<br /> Chuẩn bị thực nghiệm, bao gồm: 1. Biên soạn tài liệu thực nghiệm; 2. Xây dựng thang<br /> <br />