Ứng dụng tin học thành lập bản đồ chuyên đề trong nghiên cứu Địa lý

T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ – Sè 1(41)/N¨m 2007<br /> <br /> øng dông tin häc thµnh lËp b¶n ®å chuyªn ®Ò trong nghiªn cøu ®Þa lý<br /> TrÇn ViÕt Khanh (Tr−êng §H S− ph¹m - §H Th¸i Nguyªn)<br /> <br /> 1. §Æt vÊn ®Ò<br /> B¶n ®å lµ mét lo¹i s¶n phÈm ®Æc biÖt cña trÝ tuÖ con ng−êi, ph¶n ¸nh mét c¸ch cô thÓ bøc<br /> tranh ph©n bè c¸c mèi liªn hÖ kh«ng gian vµ sù tËp hîp c¸c sù vËt, hiÖn t−îng ®a d¹ng trªn bÒ<br /> mÆt tr¸i ®Êt. B¶n ®å kh«ng chØ lµ h×nh ¶nh thu nhá cña thÕ giíi thùc víi ®©y ®ñ c¸c thuéc tÝnh<br /> kh«ng gian vµ phi kh«ng gian mµ nã cßn lµ ph−¬ng tiÖn nghiªn cøu ®éc lËp, mét c«ng cô kh«ng<br /> thÓ thiÕu ®−îc ®Ó gióp chóng ta hiÓu biÕt thÕ giíi xung quanh còng nh− trî gióp c¸c ho¹t ®éng<br /> ph¸t triÓn cña con ng−êi.<br /> Cïng víi sù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt, ngµy nay viÖc tiÕn hµnh biªn tËp vµ xö lý<br /> b¶n ®å ®# cã nhiÒu thay ®æi. C«ng cô m¸y tÝnh cho phÐp chóng ta cã thÓ t¹o ra nh÷ng s¶n<br /> phÈm b¶n ®å nh− ý muèn, phôc vô tèt h¬n viÖc nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y bé m«n ®Þa lÝ . HÖ<br /> th«ng tin ®Þa lÝ ra ®êi víi c«ng cô quan träng lµ c¸c phÇn mÒm chuyªn dông, ®Æc biÖt lµ<br /> phÇn mÒm Mapinfo Professional cho phÐp chóng ta cã thÓ t¹o dùng vµ biªn vÏ nh÷ng b¶n<br /> ®å m¸y tÝnh chÝnh x¸c, khoa häc vµ ®Ñp m¾t. Sau ®©y chóng t«i xin giíi thiÖu kÕt qu¶<br /> nghiªn cøu øng dông phÇn mÒm MapInfo (version7.5) thµnh lËp b¶n ®å chuyªn ®Ò trong<br /> nghiªn cøu ®Þa lý.<br /> 2. C¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu:<br /> §Ó øng dông tin häc thµnh lËp b¶n ®å chuyªn ®Ò, chóng t«i ®# sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p sau:<br /> - Ph−¬ng ph¸p thèng kª<br /> - Ph−¬ng ph¸p m« h×nh ho¸<br /> - Ph−¬ng ph¸p Range<br /> 3. KÕt qu¶ nghiªn cøu<br /> 3.1. Giíi thiÖu vÒ phÇn mÒm Mapinfo 7.5<br /> 3.1.1. Cµi ®Æt phÇn mÒm<br /> + Nh÷ng yªu cÇu vÒ hÖ thèng<br /> - Bé vi xö lÝ trung t©m (CPU) Pentium, Celeron III tèc ®é 500 trë lªn.<br /> - Bé nhí tèi thiÓu 32 Mb RAM (nªn cã tõ 64 Mb)<br /> - Dung l−îng ®Üa cøng cßn trèng tèi thiÓu lµ 500 Mb (trong ®ã dµnh cho cµi ®Æt phÇn<br /> mÒm MapInfo 7.5 lµ 152Mb)<br /> - Mµn h×nh : VGA víi hç trî card mµn h×nh tõ 8Mb trë lªn[1].<br /> - M«i tr−êng hÖ thèng: Windows 98, Windows 2000, Windows XP.<br /> + Cµi ®Æt MapInfo 7.5: §−a ®Üa cµi ®Æt vµo æ CD -Rom, thùc hiÖn thao t¸c cµi ®Æt b»ng<br /> c¸ch nh¸y ®óp chuét vµo biÓu t−îng Setup trong th− môc MapInfo 7.5, ch−¬ng tr×nh cµi ®Æt<br /> MapInfo 7.5 ®−îc kÝch ho¹t khëi ®éng.<br /> <br /> 33<br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ – Sè 1(41)/N¨m 2007<br /> <br /> Chän<br /> Next ®Ó thùc hiÖn<br /> (H×nh 1), xuÊt hiÖn<br /> hép héi tho¹i hái<br /> cã thùc hiÖn cam<br /> kÕt trong môc<br /> License<br /> Information hay<br /> kh«ng, ta chän I<br /> accept (chÊp nhËn)<br /> – H×nh 2- vµ nhÊn<br /> Next ®Ó chuyÓn<br /> qua b−íc tiÕp theo.<br /> <br /> H×nh 1<br /> <br /> §iÒn tªn c¸ nh©n sö dông, tæ chøc tham gia vµo nh÷ng « môc yªu cÇu t−¬ng øng. Chän<br /> Next ®Ó chuyÓn qua b−íc tiÕp theo.<br /> H×nh 2<br /> <br /> Trong b−íc nµy, cã rÊt nhiÒu c¸c<br /> chän lùa kh¸c nhau, nh−ng th«ng th−êng<br /> nªn chän Typical Workstation installion<br /> vµ nhÊn Next ®Ó chuyÓn qua b−íc tiÕp<br /> theo (H×nh 3)<br /> <br /> H×nh 3<br /> <br /> 34<br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ – Sè 1(41)/N¨m 2007<br /> <br /> NÕu kh«ng cã nh÷ng thay ®æi vÒ th− môc cµi ®Æt phÇn mÒm MapInfo 7.5 h#y nhÊn Next<br /> trong hép héi tho¹i tiÕp theo, sau ®ã click chuét vµo nót Install ®Ó b¾t ®Çu thùc hiÖn viÖc cµi ®Æt.<br /> M¸y tÝnh sÏ b¾t ®Çu tù ®éng c¸c thao t¸c cµi ®Æt. Trong qu¸ tr×nh nµy, sÏ xuÊt hiÖn c¸c hép héi tho¹i<br /> yªu cÇu ng−êi cµi ®Æt tr¶ lêi mét sè c©u hái mµ nhµ cung cÊp ®−a ra [2].<br /> Cuèi cïng b¹n nhÊn chän Finish ®Ó kÕt thóc viÖc cµi ®Æt.<br /> 3.1.2. Tæ chøc th«ng tin b¶n ®å trong MapInfo<br /> + Tæ chøc th«ng tin theo c¸c tËp tin<br /> ViÖc qu¶n lý th«ng tin cña MapInfo dùa trªn c¸c viÖc tæ chøc th«ng tin theo tõng b¶ng<br /> (Table). Trong c¸ch qu¶n lý file cña m×nh MapInfo cã c¸c d¹ng File c¬ b¶n sau:<br /> *.tab: m« t¶ th«ng tin cÊu tróc d÷ liÖu<br /> *.dat: chøa c¸c th«ng tin nguyªn thñy.<br /> *.map: chøa c¸c th«ng tin m« t¶ vÒ kh«ng gian cña c¸c ®èi t−îng ®Þa lÝ.<br /> *.id: chøa c¸c th«ng tin liªn kÕt gi÷a th«ng tin vÒ kh«ng gian víi th«ng tin vÒ thuéc tÝnh.<br /> + Tæ chøc th«ng tin theo líp ®èi t−îng<br /> ViÖc tæ chøc th«ng tin cña MapInfo dùa trªn c¬ së c¸c líp ®èi t−îng (layer). Trong b¶n ®å<br /> m¸y tÝnh ng−êi ta chia ra 4 líp (layer) th«ng tin c¬ b¶n nh− sau[2]:<br />
Líp th«ng tin d¹ng ch÷ (text), ®Þa danh: th−êng ë vÞ trÝ trªn cïng cña mçi b¶n ®å m¸y tÝnh.<br />
Líp th«ng tin d¹ng ®iÓm (point):<br />
Líp th«ng tin d¹ng ®−êng (line): vÝ dô nh− s«ng suèi, ®−êng giao th«ng v.v.<br />
Líp th«ng tin d¹ng vïng (region): thÓ hiÖn c¸c ®èi t−îng ®Þa lÝ cã ®−êng viÒn khÐp kÝn.<br /> + Liªn kÕt th«ng tin thuéc tÝnh víi c¸c ®èi t−îng b¶n ®å<br /> Trong c¬ cÊu tæ chøc th«ng tin cña Mapinfo ®−îc chia lµm 2 phÇn c¬ b¶n lµ c¬ së d÷<br /> liÖu thuéc tÝnh vµ c¬ së d÷ liÖu b¶n ®å. C¸c th«ng tin nµy ®−îc qu¶n lý ®éc lËp nhau nh−ng ®−îc<br /> kÕt nèi víi nhau th«ng chØ sè ID cña mçi b¶n ghi.<br /> 3.2. øng dông phÇn mÒm Mapinfo thµnh lËp b¶n ®å chuyªn ®Ò trong nghiªn cøu ®Þa lý<br /> 3.2.1. C¸c b−íc thµnh lËp b¶n ®å chuyªn ®Ò<br /> + B−íc 1: Më mét b¶n ®å nÒn lµm c¬ së cho thµnh lËp b¶n ®å chuyªn ®Ò, vµo Menu Map,<br /> chän Create Thematic Map, xuÊt hiÖn hép tho¹i sau:<br /> <br /> 35<br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ – Sè 1(41)/N¨m 2007<br /> <br /> + B−íc 2: trong hép héi tho¹i nµy, tuú theo môc ®Ých cña ng−êi biªn tËp cã thÓ thµnh lËp<br /> b¶n ®å chuyªn ®Ò theo mét trong s¸u c¸ch sau: Ranges, Bar Chart, Pie Chart, Graduate, Dot<br /> Density, Individual.<br /> -<br /> <br /> Chän kiÓu thÓ hiÖn thÝch hîp trong hép kiÓm Template Name b»ng c¸ch di chuyÓn vïng<br /> s¸ng.<br /> - NhÊn Next khi ®# chän ®−îc kiÓu −ng ý vµ ®Ó chuyÓn qua b−íc tiÕp theo.<br /> - Chän tªn Table cÇn lÊy th«ng tin ®Ó t¹o b¶n ®å chuyªn ®Ò trong hép kiÓm Table. Chän<br /> tr−êng d÷ liÖu ®Ó t¹o b¶n ®å chuyªn ®Ò trong hép kiÓm Field. NhÊn chän Ignore Zeroes or<br /> Blanks ®Ó chÊp nhËn c¶ c¸c b¶n ghi kh«ng cã sè liÖu hoÆc bá tr¾ng. NhÊn next ®Ó chuyÓn qua<br /> b−íc tiÕp theo.<br /> + B−íc 3: ®©y lµ b−íc quan träng nhÊt, vµ quyÕt ®Þnh tíi qu¸ tr×nh thµnh lËp b¶n ®å<br /> chuyªn ®Ò. Trong b−íc nµy ng−êi thµnh lËp b¶n ®å cã thÓ vµo hép kiÓm Customize ®Ó thay ®æi<br /> hoÆc thiÕt lËp mét sè chøc n¨ng n©ng cao cho b¶n ®å chuyªn ®Ò.<br /> <br /> 36<br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ – Sè 1(41)/N¨m 2007<br /> <br /> Trong hép kiÓm Ranges cã thÓ cho phÐp thay ®æi sè l−îng ph©n bËc b»ng c¸ch ng¾t bËc<br /> ngÉu nhiªn hoÆc theo mét sè liÖu ®Þnh tr−íc.<br /> Chän vµo hép kiÓm Styles ®Ó thay ®æi mµu s¾c cho tõng bËc gi¸ trÞ.<br /> Chän vµo hép kiÓm Legend ®Ó thay ®æi Font ch÷, söa l¹i c¸ch chó gi¶i, hoÆc cã thÓ cho<br /> hoÆc kh«ng cho hiÓn thÞ sè l−îng (count) cña mçi bËc.<br /> NhÊn OK ®Ó kÕt thóc viÖc thùc hiÖn thµnh lËp b¶n ®å chuyªn ®Ò. NÕu cÇn söa ch÷a cã thÓ<br /> quay l¹i b¶n ®å chuyªn ®Ò b»ng c¸ch vµo menu Map \ Chän Modify Thematic hoÆc click ®óp<br /> vµo phÇn chó gi¶i cña b¶n ®å chuyªn ®Ò.<br /> 3.2.2. Thµnh lËp b¶n ®å chuyªn ®Ò d©n sè thÐ giíi theo ph−¬ng ph¸p Ranges<br /> §Ó thµnh lËp mét b¶n ®å chuyªn ®Ò, ngoµi viÖc cã c¸c kiÕn thøc vÒ b¶n ®å häc, ng−êi<br /> thµnh lËp b¶n ®å chuyªn ®Ò cßn cÇn ph¶i cã nh÷ng kiÕn thøc hÕt søc s©u réng vÒ lÜnh vùc<br /> chuyªn m«n mµ b¶n ®å chuyªn ®Ò thÓ hiÖn.<br /> C¸c th«ng tin phôc vô cho viÖc thµnh lËp b¶n ®å chuyªn ®Ò ®−îc nhËp trùc tiÕp bµn phÝm<br /> hoÆc cËp nhËp tõ c¸c nguån kh¸c nh− Atlat, Encarta hay download tõ m¹ng Internet.<br /> Sè liÖu tr×nh bµy trªn b¶n ®å ®−îc gäi lµ biÕn chñ ®Ò. Tuú thuéc môc ®Ých thµnh lËp b¶n<br /> ®å mµ ng−êi ta dïng mét hay nhiÒu biÕn chñ ®Ò. BiÕn chñ ®Ò cã thÓ lµ mét biÓu thøc cña mét<br /> tr−êng sè liÖu.<br /> §Ó thµnh lËp b¶n ®å chuyªn ®Ò d©n sè thÕ giíi, chóng t«i chän b¶n ®å nÒn lµ b¶n ®å thÕ<br /> giíi (World), biÕn chñ ®Ò lµ d©n sè (Population), chän ph−¬ng ph¸p Range vµ thùc hiÖn c¸c<br /> b−íc tiÕn hµnh nh− trªn, kÕt qu¶ b¶n ®å chuyªn ®Ò d©n sè thÕ giíi cïng víi b¶ng sè liÖu ®−îc<br /> thÓ hiÖn nh− sau:<br /> <br /> 37<br /> <br />