Ứng xử với công chúng - qua phương tiện nghe - nhìn

NG X<br /> <br /> V I CÔNG CHÚNG -<br /> <br /> QUA PHƯƠNG TI N NGHE - NHÌN<br /> ThS. Ph m ình Lân∗<br /> Nh ng tình hu ng ư c ưa ra trong bài vi t này không nh m m c ích phê phán mà<br /> cho m t v n<br /> <br /> c n bàn lu n trong ho t<br /> <br /> ng thông tin<br /> <br /> ch ng minh<br /> <br /> i chúng hi n nay. Bài vi t không tham v ng kh o<br /> <br /> sát các phương ti n nghe nhìn mà ch y u là phương ti n nhìn trong m t s chương trình ư c công chúng<br /> quan tâm.<br /> 1. T<br /> <br /> i n Ti ng Vi t xu t b n năm 2004, c a Vi n Ngôn ng h c, Trung tâm Khoa h c Xã h i và<br /> <br /> Nhân văn qu c gia ã gi i thích thu t ng “ ng x là có thái<br /> <br /> , hành<br /> <br /> s ”. Hay nói cách khác là s ph n ng c a con ngư i và s tác<br /> hu ng xác<br /> <br /> nh. “ ng x không th hi n s ch<br /> <br /> ch n, tính toán, th hi n qua thái<br /> trí th c, nhân cách nh m<br /> <br /> ng c a ngư i khác trong nh ng tình<br /> <br /> ng trong giao ti p mà ch<br /> <br /> ng trong ph n ng có l a<br /> <br /> , hành vi, c ch , cách nói năng... Nh ng ph n ng này tùy thu c vào<br /> <br /> t k t qu giao ti p cao nh t”.<br /> <br /> Theo cách di n gi i v khái ni m này thì ng x ban<br /> con ngư i v i nhau,<br /> <br /> ng l i nói thích h p trong vi c x<br /> <br /> i tho i v i nhau, trao<br /> <br /> cu c s ng. Khi x y ra xung<br /> <br /> t, thái<br /> <br /> u ch gi i h n trong quá trình giao ti p gi a<br /> <br /> i, chia s thông tin nh m th a mãn s hi u bi t v các v n<br /> ng x quy t<br /> <br /> nh<br /> <br /> n m i quan h tương lai tích c c hay là<br /> <br /> tiêu c c. “L i nói không m t ti n mua. L a l i mà nói cho v a lòng nhau” l i thông i p này như nh c<br /> nh m i ngư i hãy c g ng ng x làm sao cho ph i l . Xã h i càng phát tri n, thang b c c a con ngư i<br /> trong<br /> <br /> i s ng càng phân hóa. Nh ng tác<br /> <br /> i s ng t nhiên,<br /> <br /> ng qua l i c a con ngư i v i con ngư i, v i c ng<br /> <br /> i s ng xã h i ã làm thay<br /> <br /> i căn b n tư duy truy n th ng. Nhi u tác<br /> <br /> ng, v i<br /> <br /> ng có khi d n<br /> <br /> t i là m t hi m h a, là s tranh ch p, ôi co mà hai bên không th gi i quy t ư c. Xã h i cho con ngư i<br /> no<br /> <br /> , vươn t i văn minh b ng s b o tàn c a bàn tay chính con ngư i<br /> <br /> nhiên, làm bi n<br /> mình.<br /> <br /> i khí h u bu c con ngư i ph i d ng chân, nhìn l i và tìm cách thay<br /> <br /> ng x v i bi n<br /> <br /> i khí h u t c là ng x v i<br /> <br /> Trong vài năm g n ây, bi n<br /> <br /> i s ng t nhiên<br /> <br /> ông d y sóng xu t phát t lòng tham d n<br /> <br /> nh hư ng không ch m t vài qu c gia mà t t c các qu c gia vùng<br /> <br /> ∗<br /> <br /> khai thác tri t<br /> <br /> Trư ng HKHXH&NV, HQGHN<br /> <br /> có thái<br /> <br /> i s ng t<br /> i hành vi c a<br /> <br /> m i, hành<br /> <br /> ng m i.<br /> <br /> n s tranh ch p vô l i ã làm<br /> <br /> ông Nam Á. Như v y, ng x không<br /> <br /> ch d ng l i, ho c ch di n ra<br /> <br /> t ng cá th mà nó mang tính c ng<br /> <br /> ng, xã h i, gi a các qu c gia v i<br /> <br /> nhau, v i các vùng lãnh th v i nhau.<br /> Và như v y s thông thái c a con ngư i s tr nên ngu d t n u như ng x không úng cách, không<br /> h p th i.<br /> 2. Trong<br /> <br /> i s ng xã h i hi n<br /> <br /> i, nhu c u ư c thông tin tr nên c n thi t như cơm ăn nư c u ng<br /> <br /> hàng ngày. Các phương ti n truy n thông<br /> cáo...tr thành ngư i bàn<br /> <br /> i chúng như báo in, phát thanh, truy n hình, Internet, qu ng<br /> <br /> ng hành c a con ngư i trong m i hoàn c nh. Các phương ti n truy n thông<br /> <br /> làm cho con ngư i xích l i g n nhau hơn, hi u nhau hơn trong suy nghĩ, ti n l i hơn trong s l a ch n và<br /> cũng là c nh giác hơn trong m i hành vi. Thông tin<br /> là trao<br /> <br /> i chúng, có i m chung v i các lo i thông tin khác<br /> <br /> i, chia s s hi u bi t v i nhau, nhưng nó có s khác bi t, mà ta có th g i là n i hàm riêng c a<br /> <br /> thông tin<br /> <br /> i chúng. Hay nói cách khác thông tin<br /> <br /> - Thông tin<br /> <br /> i chúng ph i th a mãn m t s yêu c u sau:<br /> <br /> i chúng là thông tin cùng m t lúc ưa<br /> <br /> n cho nhi u ngư i, nhi u l p ngư i trong xã<br /> <br /> h i. Thông tin ó dù b ng cách này, hay cách khác nhưng trong m t th i gian nh t<br /> ông ngư i ti p nh n. Ví như báo in (nh t báo) có th<br /> <br /> ưa<br /> <br /> n hàng tri u ngư i<br /> <br /> nh nó ph i ưa<br /> <br /> c trong m t ngày phát<br /> <br /> hành. Phát thanh truy n hình, Internet do tính ưu vi t c a khoa h c công ngh mà cùng m t lúc có th<br /> n<br /> <br /> hàng t ngư i, dù<br /> <br /> âu,<br /> <br /> u ư c ti p nh n, th m chí có th<br /> <br /> ư c<br /> <br /> ns<br /> <br /> ư<br /> <br /> ng hành cùng s ki n (trong<br /> <br /> các chương trình tr c ti p).<br /> -<br /> <br /> Thông tin i chúng là thông tin ư c ưu tiên hàng u t nhu c u c a công chúng. Thông tin ư c l a<br /> ch n theo nhu c u c a công chúng. i u này có nghĩa là các cơ quan thông tin không ư c áp t ch<br /> quan trong vi c cung c p thông tin cho công chúng. ây là chu n m c, thư c o<br /> tin c y, năng l c<br /> c a thông tin.<br /> <br /> -<br /> <br /> Thông tin i chúng có kh năng t p h p dư lu n và nh hư ng dư lu n. Thông tin mang t i cho công<br /> chúng nh n th c m i phù h p. T nh n th c m i<br /> có hành vi úng, tích c c, t o thành trào lưu có ý<br /> nghĩa xã h i.<br /> <br /> -<br /> <br /> Thông tin<br /> <br /> i chúng có s tham gia r ng rãi c a công chúng vào ho t<br /> <br /> bài ph n ánh, ưa tin, trao<br /> -<br /> <br /> Ngoài ra, thông tin<br /> <br /> i, bàn lu n các v n<br /> <br /> ng c a thông tin, tham gia vi t<br /> <br /> xã h i quan tâm.<br /> <br /> i chúng ph i là thông tin d hi u, ơn gi n và qu ng bá.<br /> <br /> Như v y, v i tư cách là nơi phát tin, các phương ti n truy n thông<br /> cao, thái<br /> <br /> t t trong vi c cung c p thông tin<br /> <br /> cách<br /> <br /> i chúng c n ph i có trách nhi m<br /> <br /> và có hi u qu nh t.<br /> <br /> y<br /> <br /> 3. Dư i ánh sáng các Ngh quy t<br /> b m t<br /> <br /> t nư c và<br /> <br /> công chúng (v i tư cách là nơi nh n) ư c ti p nh n m t<br /> <br /> ih i<br /> <br /> ng và s n l c c a toàn dân ã làm thay<br /> <br /> i s ng c a nhân dân. Các phương ti n truy n thông<br /> <br /> ti n nghe – nhìn phát tri n v i t c<br /> <br /> i chúng,<br /> <br /> i căn b n<br /> <br /> c bi t các phương<br /> <br /> chóng m t. Riêng truy n hình, hi n nay ã ph sóng g n 100% lãnh<br /> <br /> th v i nhi u kênh, nhi u chương trình khác nhau Trư c ây c nư c ch có m t ài truy n hình và các ài<br /> a phương n m trong m t h th ng, ã làm bá ch ,<br /> <br /> c quy n thông tin kênh hình trong nhi u năm. Hi n<br /> <br /> nay, không ch<br /> <br /> ài truy n hình Vi t Nam ư c nâng c p m r ng mà nhi u kênh, nhi u ài m i ư c<br /> <br /> thành l p và t<br /> <br /> ó có s c nh tranh thông tin v i nhau như : ài truy n hình k thu t s ; Trung tâm truy n<br /> <br /> hình TTXVN; Kênh VOV phát thanh có hình; Kênh truy n hình AVG; Trung tâm truy n thông Quân<br /> Nhân dân v.v...S bùng n và phát tri n như trên m i ch là bư c i<br /> ph c v thông tin kênh hình cho m t<br /> m nh m hơn, toàn di n hơn,<br /> <br /> i<br /> <br /> u tiên. Trong tương l i không xa,<br /> <br /> t nư c g n chín mươi tri u dân ang d báo nh ng bư c i t i<br /> <br /> ti n k p và h i nh p v i ngành truy n hình các nư c tiên ti n trong khu<br /> <br /> v c và trên trên th gi i.<br /> th c hi n t t nhi m v , các<br /> <br /> ài truy n hình c n m t ngu n nhân l c t t, có<br /> <br /> ch t c a ngư i làm truy n hình. Quá trình c nh tranh ch y ua ch t xám<br /> ã th hi n m t th c tr ng không l y gì t t<br /> <br /> p, nh hư ng không ít<br /> <br /> m i yêu c u và t<br /> <br /> các ài trong nư c i ban<br /> <br /> u<br /> <br /> n ch t lư ng, m c ích thông tin mà<br /> <br /> ngư i “hư ng l i” t t l n x u là công chúng.<br /> Trư c ây, do nhi u i u ki n khách quan và ch quan, quá trình truy n thông trên các phương ti n<br /> nghe – nhìn di n ra khá ơn gi n<br /> <br /> n m c ơn i u. Thông i p (tác ph m báo chí) ư c các phát thanh<br /> <br /> viên, biên t p viên, ho c d n chương trình th hi n ưa<br /> <br /> n công chúng. Cho nên nó t o ra s nhàm chán,<br /> <br /> công chúng không có nhi u s l a ch n theo yêu c u c a cá nhân.<br /> Hi n nay, do có s c nh tranh, m t ph n các ài ph i t h ch toán m t ph n<br /> ho t<br /> <br /> ng, các nhà t ch c, qu n lý ã liên t c s n xu t ra các chương trình khác nhau<br /> <br /> có ngu n kinh phí<br /> làm m i thông<br /> <br /> tin, phong phú và h p d n. Nh ng chương trình th c t trong vài năm l i ây như Vi t Nam Idol; C p ôi<br /> hoàn h o; Bư c nh y hoàn vũ; Vietnam's Next Top Model... ã thu hút hàng tri u khán gi . Có ngư i cho<br /> <br /> r ng: Truy n hình th c t<br /> <br /> ã<br /> <br /> y truy n hình truy n th ng i vào quá kh s m hơn d<br /> <br /> th c là không ngoa!<br /> <br /> nh.<br /> <br /> i u ó qu<br /> <br /> .<br /> <br /> 4. Theo dõi k các chương trình này chúng ta th y s thay<br /> <br /> i căn b n v phương th c s n xu t<br /> <br /> chương trình. N u như trư c ây ch có ch th (nhà s n xu t) ưa<br /> <br /> n khách th (ngư i ti p nh n thông<br /> <br /> tin qua ngư i d n chương trình) thì hi n nay, quá trình ó thông qua ba<br /> công chúng. Ba<br /> <br /> i tư ng (t m g i) v i hai nhóm<br /> <br /> i tư ng là: Th nh t : ngư i d n chương trình (ho c các biên t p viên trong các chương<br /> <br /> trình chính lu n, Th i s , ho c MC (thư ng g i) trong các chương trình gi i trí. Th hai: Ngư i chơi, hay<br /> ngư i tham gia t a àm, chính lu n ta thư ng g i là khách m i trư ng quay. Th 3: công chúng (bao g m<br /> công chúng tham gia tr c ti p trong trư ng quay và công chúng qua màn nh nh ). Chúng ta có th phân<br /> tích kĩ m t s nhánh này như sau:<br /> - Ngư i d n chương trình: Ch y u là ngư i ư c cơ quan truy n thông c ra ch u trách nhi m d n<br /> d t chương trình và i u hành, ti t ch thông tin úng hư ng, úng th i gian. Thu t ng này ư c g i t t<br /> là MC (Master of Ceremonies), là có kh năng ghép các m nh r i r c l i nhau. Chính vì v y s bao quát,<br /> làm ch trong ho t<br /> <br /> ng truy n thông c a MC là t ch t c n có<br /> <br /> t o nên s b t ng trong quá trình<br /> <br /> chuy n t i thông tin. MC là tâm i m, là nơi mà ánh m t c a công chúng d ng l i nhi u nh t, t thái<br /> nhi u nh t. M i hành vi, c ch , cách ng x , ăn m c, v trí ng i, ... u ư c công chúng ưu tiên, săm soi,<br /> nh n xét và comment. Nhi u ngư i d n chương trình có kinh nghi m, h k l i, nhi u khi ch m t<br /> ch tay, cái nhìn không h p lí thì hôm sau<br /> <br /> ng tác<br /> <br /> quán nư c ã th y ngư i ta bình lu n v i nhi u cách nhìn khác<br /> <br /> nhau. M t tình hu ng dư i ây ph n nào cũng th y s ch quan c a ngư i d n trong m t chương trình th i<br /> s trư c 19h c a m t kênh truy n hình. Anh T, m t biên t p vi n thu c hàng “c ng c a” c a nhà ài, tham<br /> gia chương trình. Trên khán phòng anh ng i v trí gi a c a gh salon dài<br /> th<br /> <br /> i di n v i khán gi . Anh, m i<br /> <br /> u hoàn h o, ch có i u chi u cao khiêm t n nên khi ng i xu ng salon có<br /> <br /> hình th c a anh b h th p so v i kho ng cách.<br /> th ng nên khi lên hình, hai cái<br /> <br /> m lún cho nên toàn b<br /> <br /> ã v y, anh l i v t chân ph i lên chân trái, camera chi u<br /> <br /> u g i k lên nhau và toàn b khuôn m t c a anh n m trên hai<br /> <br /> ug i<br /> <br /> gi ng như m t b c tranh bi m h a b ng hình. Có l cũng không có nhi u công chúng chú ý các chi ti t<br /> này, nhưng nh ng ngư i làm ngh , nh ng ai quan tâm v n<br /> <br /> ng x thì qu th c là r t áng ti c cho anh<br /> <br /> b i s ch quan c a mình làm cho m t b ph n công chúng khó ch u và dĩ nhiên anh “m t i m”.<br /> <br /> Trong m t tình hu ng khác, MC c a m t chương trình cu c thi ca nh c, là m t thanh niên tr , nam<br /> tính, có nhi u fan hâm m . Hai ngư i tham gia cu c thi bao g m m t nam, m t n . Ca sĩ n nhi u tu i<br /> hơn ca sĩ nam, tuy nhiên hai ngư i v n còn trong<br /> <br /> tu i thanh xuân tràn<br /> <br /> y s c s ng. Có ph i vì th nên<br /> <br /> trong s c nóng c a khán trư ng, MC bu t ra m t câu dù trong hu ng c nh nào cũng r t nh y c m là: Phi<br /> công tr lái máy bay bà già. May thay cô ca sĩ ã nhanh chóng tr l i kèm theo n cư i r ng r : “Ch là ch<br /> em thôi. Trong quá trình t p luy n, em y giúp em r t nhi u m i ư c như hôm nay”.<br /> - Ngư i chơi hay khách m i trong các chương trình th i s , chính lu n. Khách m i trư ng quay ph n<br /> l n là các chuyên gia các v n<br /> s<br /> <br /> ánh giá khách quan<br /> <br /> mà chương trình d<br /> <br /> mang<br /> <br /> nh. H lý gi i các v n<br /> <br /> theo cách nhìn khoa h c,<br /> <br /> n cho công chúng m t cách nhìn m i, m t nh n bi t m i. H thuy t<br /> <br /> ph c công chúng ngoài vi c hi u bi t sâu s c và ngh thu t di n gi i. Có m t s chương trình ngư i chơi<br /> là Ban Giám kh o, Ban<br /> <br /> ánh giá thì òi h i c n ph i có ng x m t cách công tâm hơn. Trong m t<br /> <br /> chương trình truy n hình tr c ti p cho cu c thi âm nh c cách ây không lâu, m t nhà báo ư c tham d<br /> v i tư cách là thành viên t<br /> <br /> ánh giá sau m i thí sinh ã trình bày xong. Khi MC h i nhà báo ánh giá như<br /> <br /> th nào v s trình di n c a thí sinh n , nhà báo ã nh n xét r ng: “Anh nói th t em, hôm nay em hát d<br /> quá”. Có ph i vì câu nh n xét quá ư là á t ng này mà làm thí sinh này vô cùng lúng túng và x u h . R t<br /> may, m t nh c s có tên tu i cũng là thành viên trong t<br /> <br /> ánh giá ã<br /> <br /> l i cho thí sinh và anh nhà báo n<br /> <br /> b ng m t câu ý nh , nh nhàng như sau: “Ý anh nhà báo mu n nói là êm nay em hát không ư c như êm<br /> trư c”!<br /> M t câu chuy n v m i i qua n a năm 2011 là câu chuy n Lư m và chương trình “Ngư i xây t<br /> m”, m t chương trình có thương hi u, i vào lòng ngư i b i tính nhân văn, ã t n không bi t bao gi y<br /> m c v i nhi u màu s c khác nhau. Hành trình c a câu chuy n h n nh ng ngư i quan tâm còn nh như in<br /> v i nh ng nhìn nh n ánh giá khác nhau. Có nhóm ngư i n ng l i v i các thành viên “Ngư i xây t<br /> <br /> m”<br /> <br /> và yêu c u h ph i xin l i công chúng. Có nhóm ngư i coi ó như là m t tai n n ngh nghi p, mà ngành<br /> ngh nào ch ng có tai n n ngh nghi p… ch khác là<br /> <br /> m c<br /> <br /> khác nhau mà thôi. Có nhóm ngư i chĩa<br /> <br /> th ng vào Lư m, là nhân v t chính c a s ki n. Khách quan mà suy xét thì ây là s n ph m c a nhà ài<br /> (c th là c a nh ng ngư i th c hi n c a chương trình Ngư i xây t<br /> v ch t lư ng s n ph m, và t<br /> <br /> ó ánh giá năng l c c a ngư i làm ra nó.<br /> <br /> thông i p truy n thông có tính nhân văn cao, thì v n<br /> ư c coi tr ng hàng<br /> <br /> m), v y thì h ph i ch u trách nhi m<br /> c bi t s n ph m ó l i là m t<br /> <br /> ch t lư ng (tính m i, ngư i th c vi c th c…)<br /> <br /> u. S vi c s r t ơn gi n n u như ngư i làm ra nó s m nh n th y trách nhi m c a<br /> <br />