Vai trò của ASEAN trong ngăn ngừa xung đột ở Biển Đông

VAI TRO CUA ASEAN<br /> TRONG NGÀN NGÌTA X U N G DOT Ò BIÉN DÓNG<br /> <br /> Tran Khanh'<br /> <br /> <br /> \. Lgi ich cùa ASEAN trong tham già giài quyét tranh chap d Bién Dòng<br /> Trong sd 6 nude 7 ben ed yéu sàch ddi chù quyén, quyèn chù quyén va quyén<br /> lai phàn d Bién Ddng, Ibi ed 5 nude ASEAN là Viél Nam, Philippines, Malaysia,<br /> Brunei va Indonesia ed tranh chàp tryc tièp lai vùng bién này. Cdn càc nude kbàc<br /> nhu Singapore, Tbài Lan va Campuchia cùng là nhùng nude nàm Irèn bd Bién Dòng,<br /> déu chia sé lgi ich lo Idn cà kinh té va chién lugc, nhàt là trong ty do thuong mai va<br /> an ninh qudc phdng. Ngay cà Myanma, nude khdng nim Irèn bd Bién Ddng, nhung<br /> Bién Ddng là con dudng Ihdng Ihuomg bang hai thuàn lgi nhàl cho nude này trong<br /> phàt trién quan he vdi càc nude Irèn bd Thài Bình Duomg. Khi ma tuyén Hành lang<br /> Kinh il Ddng Tày Ihugc Hgp tàc Tièu vùng song Me Cdng md rdng Ird nèn thuàn<br /> lién. Ibi lgi ich cùa Myanma sé dugc nbàn lèn nhiéu làn. Càc nude khdng ed bién<br /> nhu Lào cùng se hudng lgi Idn trong su dyng lgi thè chién lugc cùa Bién Ddng.<br /> Nhu vày, tranh chip Biln Ddng leo thang khdng chi de dga lgi ich qudc già -<br /> dàn tgc cùa càc nude ASEAN ed chù quyèn d vùng bién này, ma làm xàu di mdi<br /> Irudng hgp tàc va phàt triln cùa ASEAN, nhàl là quan he cùa ASEAN va càc nude<br /> Ihành vièn vdi càc dói tàc ben ngoài, Irudc bèt là vdi Trung Qudc. Càc nude Ddng<br /> Nam À, nhll là càc nude ed yéu sàch ddi chù quyén, dù mudn, dù khdng phài ehi<br /> phi nhilu hom cho quóc phdng. Dilu này khdng ehi làm Idn hai dèn dàu tu phàt trién<br /> kinh ti, ma cdn làm tàng niói nghi ky, lo ngai ve an ninh do xu hudng chay dua vù<br /> Irang già tàng nhanh.<br /> Mdl vln di khàc khdng kèm phin quan Irgng là ASEAN dang no lue bién<br /> Ihyc hda cdng dòng cùa mình, trong dd ed APSC vào 2015. Nhùng nói dung va<br /> phuong Ihùc xày dyng APSC nhu "Xày dyng va chia sé càc chuàn muc l'rng \ù"<br /> va hgp tàc, tìm kilm va Ihiél làp càc djnh chi de "Ngàn ngùa xung dot" trong<br /> ASEAN va giùa ASEAN vdi càc dói tàc ben ngoài dugc xàc djnh rò trong Kc hoach<br /> hành ddng ASC nàm 2004 va trong Ké hoach TÒng thè APSC nàm 2009. Nhu vày,<br /> <br /> <br /> • PGS.TSKH, Vièn Nghién cùu Dòng Nam A.<br /> <br /> 306<br />  VAI TRÒ CÙA ASEAN TRONG NGÀN NGIJA XUNG DOT.<br /> <br /> <br /> vice tham già hòa giài màu thuàn. tao làp càc co che de cùng co long lin, ngan ngùa<br /> xung dot a Bién Dòng vùa là tràch nhièm, vùa là quyèn lgi cùa ASEAN. Su ihiéu<br /> doàn két. nhàt tri ve mot làp Irudng chung va phàn ùng càm chùng cùa ASEAN va<br /> mot sd nude thành vièn trong vièc thuc thi càc Ihda thuàn dà ky két d càp dò khu<br /> vuc va toàn càu lién quan dèn Bién Ddng (nhu DOC, IJNCLOS) cùng nhu chàm tre<br /> soan thào va ban hành COC dà va dang càn Ird Idn dèn bién thyc hda APSC.<br /> Ngoài ra, viéc tham già ngàn ngùa xung dot d Bién Ddng cdn giùp ASEAN<br /> duy tri va cùng ed vai Irò trung làm, dòng lue Ihùc day, két nói, kién tao càc co che<br /> hap tàc da phuomg cùa mình d chàu À-Thài Bình Duomg. nhàt là vai Ird cùa ASEAN<br /> trong ARF, EAS va ADMM +. Dièu này sé làm tàng sue de kbàng cùa ASEAN va<br /> càc nude thành vièn trudc sue ép già tàng ve dja chinh tri do canh tranh chién lugc<br /> giùa càc nude Idn, trudc bèi là giùa My va Trung Qudc. Ddng Ihdi viéc làm này<br /> cùng làm tàng sue bùi, sy hàp dàn va tinh hièu qua cùa ASEAN va càc nude thành<br /> vièn trong md rdng hgp tàc vdi càc ddi tàc ben ngoài, dua vj thè cùa ASEAN lèn<br /> làm cao mdi, mot nbàn Id khdng thè thièu trong kién tao mdi Irudng hda bình, co<br /> che h(yp tàc da phuomg d khu vyc chàu À-Thài Bình Duomg.<br /> Nhu vày, sy tham già cùa ASEAN vào hda giài màu thuàn, ngàn ngùa xung<br /> dot d Bién Ddng cùng mdl lue dal dugc hai muc dich: Mot là, gdp phàn quan Irgng<br /> bién thyc hda APSC; Hai là, tranh cho ASEAN va càc nude thành vièn rai vào<br /> vòng xoày bay làm diém cùa canh tranh dia chinh tri cùa càc cudng quyén, duy tri<br /> vai Ird trung làm cùa mình trong mdl càu Irùc khu vyc mdi dang bình thành. Han<br /> nùa, sy tham già cùa ASEAN cdn gdp phàn làm cho càc nude Idn, trudc hit là My<br /> va Trung Qudc giàm canh tranh chién lugc d khu vyc này, làm cho phàn hgp tàc<br /> cùng chia sé lgi ich giùa hg tàng lèn . Dièu này se gdp phàn cùng ed mdi trudng<br /> hgrp tàc va an ninh khu vyc, trong dd chù quyén qudc già - dàn toc cùa càc thành<br /> vièn ASEAN se dugc Idn Irgng, khdng hi càc nude Idn Idi kéo vào vdng xoày cùa<br /> canh tranh quyén lyc. Cd thè ndi, sy tham già Irèn ddi vdi ASEAN vùa là tràch<br /> nhicm, vùa là lgi ich chién lugc cùa Id ebùc này. Day cùng là phép Ihù mdi ddi vdi<br /> bién thyc hda APSC cùng nhu ddi vdi chién lugc tranh giành kièm soàt dja chinh Irj<br /> t^i khu vyc này giùa càc nude Idn, trudc hét là giùa My va Trung Qudc.<br /> <br /> 2. Su tham già cùa ASEAN trong ngàn ngùa xung dot d Bién Dóng<br /> Tranh chàp chù quyèn Bién Ddng dièn ra lù Chién tranh Thè gidi làn ihù hai<br /> va leo thang khà nianh dudi ihdi Chién tranh Lanh. Tuy nhièn, su tham già cùa<br /> ASEAN vào vàn de này d Ihdi ky dd chua ed gì dàng ké. Nguyèn nbàn chù yéu là<br /> <br /> 1 ràn Khành. "Tranh chàp Bièn Dòng nhin tu góc dò dja chinh tri", Nghién cùu Ddng Nam A,<br /> So 2, 2012.<br /> 307<br /> VIET NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THll TU<br /> <br /> <br /> tranh chip Biln Ddng lue dd chua phài là mdi lo ngai chinh bay de dga tryc tièp an<br /> ninh ASEAN va càc nude thành vièn. Sy bién dièn cùa lyc lugng hai quàn My<br /> trong khu vyc lue dd là rll manh, tùng là cài d bào trg an ninh cùa hg. Mg: uu<br /> lién khi dd cùa My va ASEAN là ngàn chàn ành hudng cùa chù ngbta cdng %àn.<br /> Dilu này góp phIn giài thich lai sao ASEAN va 5 nude thành vièn ban dàj là<br /> Philippines, Malaysia, Indonesia, Singapore va Thài Lan bau nhu khdng ed phàn<br /> ùng nào trudc viéc Trung Qudc dùng vù lyc chièm quàn dào Hoàng Sa vào nàm 1974<br /> va mdl phIn cùa quin dào Trudng Sa vào nàm 1988. Tuy nhièn, nhùng hành<br /> ddng irèn cùng dà bit diu cành tinh ASEAN, trudc hét là ddi vdi Philippines,<br /> nude gin vdi Trudng Sa. Tu I97I, Philippines bài dàu dua quàn chièm mdl sd dao<br /> Ihuòc quàn dào này.<br /> Trudc sy hién dièn lln dIu lién cùa hai quàn Trung Qudc d quàn dào Trudng<br /> Sa vào cuòi nhùmg nàm 80 va viéc My rùl khdi càc càn cu bài quàn Subic va càn cu<br /> khdng quàn Clark d dIu thàp nièn 90 cùa thI ky XX dà làm cho ASEAN, nhàl là<br /> thành vièn Philippines lo ngai. Chinh dilu này dà Ihdi thùc ASEAN Ihdng qua<br /> "Tuyén bó ASEAN vi Bién Dòng" vào nàm 1992 (Tuyén bó Manila 1992). Day là<br /> lln dIu lién ASEAN dua ra mdl vàn kign chinh thùc vi Biln Ddng, trong dd nèu rò<br /> ring "mgi dien biln bit lgi d Biln Ddng ành hudng tryc liép dèn hda bình va dn<br /> djnh cùa khu vyc" va nhIn manh "sy d n thièt phài giài quyét tal cà càc vàn de lai<br /> phàn va chù quyln gin liln vdi Biln Ddng bang càc bién phàp hda bình, khdng su<br /> dung vù lyc"'.<br /> Din nàm 1995, sau khi Trung Qudc chilm mdl so bài dà thudc day dào Vành<br /> Khan, ASEAN lién tue dua ra càc Tuyén bd hay Thdng cào chung ve vln de lày.<br /> Tuyén bó thàng 3 nàm 1995 cùa càc Ngoai trudng ASEAN nhIn manh ràng: "Clùng<br /> tdi kéu ggi tlt cà càc ben kilm chi càc hành ddng gay bài dn d khu vuc va de dga<br /> din hda bình va an ninh d Biln Ddng", dóng Ihdi ASEAN "dàc biét kéu ggi mdl<br /> giài phàp sdm cho càc vln di gay ra bdi nhùng dièn bién gàn day d day dào dà<br /> Vành Khàn"^. Nhùng nói dung Irèn cùng dugc nbàn manh trong Thòng cào dung<br /> cùa Hói nghi Ngogi truàng ASEAN làn thù 28 td ebùc lai Brunei thàng 7-1995 va<br /> dàc biét là Tuyén bó chung cùa Hói nghi Càp cao ASEAN làn thù 5 tò chùc lai<br /> Bang eòe thàng 12 nàm 1995"\<br /> <br /> <br /> 1. 1992 ASEAN Declaration on the South China Sea.<br /> 2. 1995 Joint Communique of ASEAN Forcing Ministers Meeting.<br /> 3. Trong Tuyén bó cùa Hòi nghi Cap cao ASEAN nàm 1995 tai Bang Còc thàng 12 nàm 995<br /> cùng nhàn manh ring "ASEAN sé tim moi bién phàp sdm va hòa bình cho tranh chàp 3ièn<br /> Dòng va sé tiép tue tim càc bién phàp va phuang càch de ngàn ngùa xung dot va thùc day<br /> hgp tàc ò Bién Dòng" (xem:1995 Bangkok Summit Declaration.)<br /> <br /> 308<br />  VAI TRÒ CÙA ASEAN TRONG NGÀN NGIJ'A XUNG DOT.<br /> <br /> <br /> Cùng vdi thài dò rò ràng cùa My lién quan dèn sy kién dào Vành Khan', su<br /> doàn két va nò lue làp thè cua AS1:AN trong nàm 1995 dà mang lai két qua dàng khich<br /> le. ligi nghj Ngoai trudng A S 1 : A N làn thù 29 td chùc lai Jakarla thàng 7-1996 dà<br /> làn thành y ludng ve soan thào va thòng qua mdl Bó Quy tàc ùng xir à Bién Dòng<br /> (COC). Sàng kién này dugc nhàc lai trong Ké hoach hành dòng Ha Nói nàm 1998"".<br /> Tuy nhièn, viéc soan thào vàn kién trèn chi dugc bài dàu lù 1999 khi Trung Quòc<br /> dòng y tham già vào lién Irinh này vdi nidi bàn dy thào rièng cùa hg. Sau gàn 4 nàm<br /> thuong thuyèl giùa ASEAN va Trung Qudc, ASEAN dà khdng dal dugc muc tièu<br /> ban dàu cùa mình là ed mdl COC. Thay vào dd là mdt Tuyén bó ùng xù càc ben ve<br /> Bién Dòng (DOC) dugc thòng qua vào thàng 11 nàm 2002 lai Phnom Penh vdi nhùng<br /> Cam két chinh Irj Bay diém khà chung chung, thièu bàn hudng dàn thyc hién chùng.<br /> Tuy vày, DOC dà khàng djnh cam két cùa cùa càc ben lién quan giài quyét tranh<br /> chàp bang con dudng hda bình, dua ra càc bién phàp xày dyng Idng tin va càc boat<br /> ddng hgp tàc".<br /> <br /> Trèn thyc té, nhùmg cam két chinh Irj, thièu sy ràng bude ve mài phàp ly cùa<br /> DOC il phàt buy higu qua trong viéc ngàn ngùa xung dot leo thang d Bièn Ddng.<br /> Trudc tinh hình ndng lèn lai vùng bién này"*, Hòi nghj Bd trudng Ngoai giao ASEAN<br /> tò chùc lai Singapore nàm 2008 dà dua ra Thdng cào chung, "nhàn manh sy càn<br /> thièt phài tàng cudng càc nd lue thùc day thyc thi DOC, bao gdm sdm boàn thi^n<br /> càc Hudng dàn thyc Ibi D0C"5. Noi dung này cùng dugc nhàn manh trong Hòi<br /> nghj Ngoai trudng ASEAN tal Ha Noi nàm 2010^ Vào nàm 2011, khi tinh hình<br /> Biln Ddng trd nèn khà càng Ihing. càc nude ASEAN dà no lyc cùng vdi Trung Qudc<br /> llidng qua "Bàn Quy tàc hiràng dàn DOC". Màc dù ngi dung 8 dilm cùa bàn Hudng din<br /> <br /> <br /> 1. Quóc hòi My vào thàng 3 nàm 1995 ra tuyén bó nhan manh "quyèn di lai tu do trén Bién Dóng<br /> va dò là lgi ich quòc già cùa My".<br /> 2. Tai Dièu 30 trong Tuyén bó Ha Nói nàm 1998 néu rò ràng, ASEAN day manh nhùng nò lire<br /> nhàm giài quyét tranh chàp ò Bién Dóng bang bièn phàp hòa bình, phù hgp vói luàt phàp<br /> quóc té.<br /> 3. Nói dung DOC co 7 Diém, trong dò nói bàt càc ben cam két thyc hién Luàt Bién 1982, giài<br /> quyét moi tranh chap bang bièn phàp hòa bình, khóng tién hành càc boat dóng làm phùrc tap<br /> thèm tinh hình.<br /> 4. Vii nàm 2004, Trung Quóc don phucmg ra càc lénh càm dành bàt hai san ò càc vùng bién<br /> thuòc chù quyèn cùa nhiéu nuóc Dòng Nam À, tién hành nhiòu cuòc tàp tran trèn Bièn<br /> Dòng. Dàc biét ngày 3 thàng 7 nàm 2007, Quóc vu vièn Trung Quóc phè chuàn viéc thành<br /> làp thành phó hành chinh càp huyèn Tarn Sa bao gom cà hai quàn dào Hoàng Sa va Truàng Sa<br /> cùa Vièt Nam.<br /> 5. Thòng cào chung cùa Hòi nghi Bò truàng ASEAN là thù 41.<br /> 6. Thòng cào chung cùa Hòi nghi Bò truàng ASEAN làn thir43.<br /> <br /> 309<br /> VIÉT NAM HQC - KY YEU HQI THAO QUOC TE LAN THU TU<br /> <br /> này cdn bèi sue chung chung, khdng khàc gì mày bàn DOC nàm 2002, nhunj nd<br /> cùng gdp phàn "ha nhiél" tam Ihdi tinh hình càng thàng dang leo thang d Bièn Dòng,<br /> duy tri sy doàn két cùa noi bd ASEAN dang bj Ihàeh thùc".<br /> De thùc day tién Irình COC, lù cudi thàng 6 nàm 2012, ASEAN dà hoàr tal<br /> "Tài liéu Quan diém cùa ASEAN ve càc thành lo càn ed cùa COC"^ va sau dd djcc<br /> Irình lèn Hòi nghj Ngoai trudng ASEAN làn thù 45 td chùc lai Phnom Penh. Ng^y 9<br /> <br /> <br /> 1. Bàn hudng din DOC gòm co 8 diém, dò là: 1) Vièc thuc hién DOC càn tién hành tùng iuóc<br /> phù hgp vdi càc dièu khoàn trong DOC; 2) Càc ben tham già DOC se tièp tue thùc dà\ dòi<br /> thoai va tham vàn theo tinh thàn cùa DOC; 3) Vi?c tién hành càc boat dóng hoàc càc dr én<br /> dugc quy djnh trong DOC càn dugc xàc djnh rÒ ràng; 4) Vièc tham già càc boat dòng loàc<br /> càc du àn can dugc thuc hién trén co sd tu nguyèn; 5) Càc boat dóng ban dàu dugc can kèt<br /> trong pham vi DOC càn phài là càc bièn phàp xày dung long tin; 6) Quyét djnh thuc lièn<br /> càc bién phàp hoàc càc boat dóng cu thè cùa DOC càn dira trén sur dóng thuàn giùa càc ben<br /> lién quan va tièn lai hién thuc hoà COC; 7) Trong qua trình thuc hién càc dir àn dà (.uac<br /> thoà thuàn, khi càn thièt, sé trung càu su phuc vu cùa càc chuyén già, càc nhàn vàt kièt