Vai trò của gia đình trong việc hình thành nhận thức về giới của trẻ em dân tộc Ê-đê hiện nay

Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN<br /> <br /> <br /> <br /> VAI TRÒ CỦA GIA ĐÌNH TRONG VIỆC HÌNH THÀNH<br /> NHẬN THỨC VỀ GIỚI CỦA TRẺ EM DÂN TỘC Ê-ĐÊ<br /> HIỆN NAY<br /> Tạ Thị Thảo(1)<br /> <br /> V ai trò giới là tập hợp các hành vi ứng xử liên quan đến những đặc điểm giới tính và<br /> năng lực thuộc về nam giới hoặc nữ giới (trẻ em trai hoặc trẻ em gái). Những vai trò đó<br /> được quyết định bởi các yếu tố kinh tế, văn hóa, xã hội. Vai trò giới được phân chia thành ba<br /> nhóm: vai trò sản xuất; vai trò tái sản xuất và vai trò cộng đồng. Mặc dù cả phụ nữ và nam<br /> giới đều có khả năng tham gia thực hiện cả ba vai trò trên, nhưng tùy thuộc mỗi cộng đồng<br /> người mức độ thực hiện các vai trò đó lại khác nhau và việc xã hội hóa vai trò giới ở mỗi<br /> cộng đồng người sẽ mang đặc trưng của sự phân công lao động theo giới trong cộng đồng<br /> đó. Bài viết làm rõ những nội dung liên quan đến vai trò của gia đình trong quá trình xã hội<br /> hóa vai trò giới cho trẻ em người Ê-đê, thể hiện trong các nội dung xã hội hóa và phương<br /> thức xã hội hóa.<br /> Từ khóa: Nhận thức về giới; xã hội hóa; vai trò của gia đình; vai trò giới; trẻ em dân tộc Ê-đê.<br /> <br /> 1. Quan niệm của người Ê-đê về vai trò giới Trên cơ sở cấu tạo sinh học, người phụ nữ với<br /> trong đời sống chức năng mang thai, sinh con nên phần lớn công<br /> Đặc điểm nổi bật trong văn hóa Ê-đê là chế độ việc của họ gắn với phạm vi gia đình; người nam<br /> mẫu hệ điển hình, được phản ánh rõ nét trong các giới có thể chất khỏe mạnh nên có xu hướng tham<br /> lĩnh vực hôn nhân, gia đình, chế độ cư trú, chế độ gia những công việc bên ngoài phạm vi gia đình,<br /> thừa kế tài sản, chế độ sở hữu đất đai theo luật tục là lao động chính nuôi sống gia đình. Quan niệm<br /> (Pô Lăn). Do đó người phụ nữ Ê-đê có vị trí và này vẫn được duy trì và được nhắc đến trong lễ<br /> vai trò quan trọng không những trong đời sống đón rể của người Ê-đê: đối với người vợ: gùi củi<br /> xã hội truyền thống, mà còn cả trong đời sống xã lấy nước, làm rẫy trồng lúa, nuôi nấng con cháu,<br /> hội hiện nay. xe bông, quay chỉ, dệt vải; đối với người chồng:<br /> Khi đề cập đến quan niệm về con trai và con chăm lo công việc nương rẫy, trồng lúa cho vợ<br /> gái, Luật tục Ê-đê quy định rõ: con gái như hạt con, nuôi con cháu vui sướng, có như thế gia đình<br /> giống cây lúa, chính con gái là người khoác áo mới đông vui, yên ấm (Thu Nhung Mlo Duôn Du,<br /> quàng chăn, là người giữ gìn cái nong, cái nia, 2001).<br /> cái lưng của tổ tiên, ông bà (Ngô Đức Thịnh, Chu Sự phân công công việc giữa nam giới và phụ<br /> Thái Sơn, 1996). nữ đã xác định vai trò của mỗi giới, hai vai trò<br /> Khi nhắc đến vai trò giới, trong quan niệm này có tính chất bổ sung cho nhau và phụ thuộc<br /> truyền thống vẫn còn lưu giữ cho đến ngày nay lẫn nhau: người phụ nữ là người chủ gia đình, là<br /> người Ê-đê sử dụng thuật ngữ ana gŏ (nồi cơm người quản lý tài sản nhưng lại phụ thuộc vào<br /> cái) đối với phụ nữ, pô rông (người nuôi) đối với người nam giới – lao động chính tạo ra của cải vật<br /> nam giới. Trong quan niệm của người Ê-đê, vị trí chất nuôi sống gia đình và ngược lại. Tuy vậy có<br /> và vai trò của người nam giới và người phụ nữ điểm khác biệt trong mối quan hệ giới của người<br /> nói chung được thiết lập trên cơ sở yếu tố giới Ê-đê so với các nhóm dân tộc phụ hệ đó là người<br /> tính và tuổi tác – đây là yếu tố quan trọng chi Ê-đê luôn cố gắng đạt tới sự thống nhất về ý kiến<br /> phối mọi lĩnh vực trong đời sống của họ, nó diễn giữa người nam giới và người phụ nữ trước khi<br /> ra một cách tự nhiên, gắn liền với cấu tạo cơ thể đưa ra các quyết định đối với các vấn đề trong gia<br /> và chức năng sinh học của phụ nữ và nam giới. đình (hôn nhân của con cái, làm nhà, mua sắm<br /> <br /> Ngày nhận bài: 5/11/2017; Ngày phản biện: 22/11/2017; Ngày duyệt đăng: 10/12/2017 81<br /> (1)<br /> Đại học Khoa học - Đại học Thái Nguyên; e-mail: thaotathi@gmail.com<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN<br /> <br /> đồ đạc lớn như chiêng, ché, đất đai,…) và ngoài mẹ. Đối với nam giới (người anh trai/em trai của<br /> cộng đồng. mẹ - người cậu - damdei) có trách nhiệm dạy con<br /> Thứ nhất: Vai trò sản xuất trai kiến thức để làm người đại diện cho gia đình<br /> mình, điều hành những công việc như: hôn nhân<br /> Trong xã hội truyền thống, người Ê-đê sống<br /> (đi hỏi chồng cho chị/em/cháu gái), tang ma, làm<br /> chủ yếu bằng canh tác nương rẫy. Trong canh<br /> nhà, phân chia tài sản trong gia đình, trong dòng<br /> tác lúa truyền thống, người phụ nữ và nam giới<br /> họ mẹ. Người cha thuộc dòng họ khác nên không<br /> tham gia vào hầu hết các công việc như nhau, chỉ<br /> đủ thẩm quyền để dạy con trai những vấn đề liên<br /> có một vài công việc hoàn toàn do nam giới làm<br /> quan đến quyền lợi của dòng họ vợ.<br /> như: tìm đất, phát cây, chọc lỗ, đập lúa.<br /> Thứ ba: Vai trò cộng đồng<br /> Hiện nay dưới tác động của quá trình phát<br /> triển kinh tế - xã hội, bên cạnh canh tác lúa người Trong xã hội truyền thống, người phụ nữ Ê-đê<br /> Ê-đê có trồng thêm một số loại cây công nghiệp chỉ nắm giữ vai trò, trọng trách bên trong phạm<br /> mang hiệu quả kinh tế như cà phê, ca cao, hồ tiêu. vi gia đình, còn phạm vi bên ngoài gia đình là<br /> Trong canh tác cà phê người đàn ông đóng vai của người nam giới theo hướng “nam ngoại, nữ<br /> trò lao động chính, họ làm hầu hết các công việc, nội”. Người Ê-đê có một câu nói đầy hình ảnh<br /> người phụ nữ chỉ làm một vài công việc như: khi nói về vị trí của phụ nữ và nam giới trong gia<br /> bón phân, tỉa chồi, làm cỏ, hái cà phê, phơi khô, đình: “Anak êkei huă êsei hlăm dliê. Anak minê<br /> mang bán, trong đó những công việc này vẫn có huă êsei hlăm gŏ”, nghĩa là: “Con trai ăn cơm ở<br /> sự góp sức của người nam giới. Do thu nhập từ rừng, con gái ăn cơm trong nồi”. Câu này ngụ ý<br /> nông nghiệp hiện nay không đáp ứng được chi phụ nữ là người trong gia đình, còn nam giới là<br /> tiêu gia đình nên nhiều phụ nữ Ê-đê cũng phải người ngoài cộng đồng.<br /> tham gia gánh vác kinh tế gia đình bằng các công Trong cộng đồng, nam giới điều hành những<br /> việc như: dệt thổ cẩm, buôn bán hoa màu, giúp việc quan trọng với các vai trò: Khua ƀuôn (chủ<br /> việc gia đình, hái cà phê (theo mùa vụ),…như buôn), khua pin êa (chủ bến nước), pô lăn (chủ<br /> vậy phụ nữ Ê-đê ngày nay đóng vai trò đáng kể đất), pô ieo yang (thầy cúng), khua phat kđi<br /> trong kinh tế gia đình bên cạnh người nam giới. (người xử kiện) – vì người đàn ông là người am<br /> Sự hình thành các gia đình quy mô nhỏ đã tạo hiểu Luật tục. Đây cũng là trách nhiệm của họ, và<br /> điều kiện cho người đàn ông phát huy vai trò là là tiêu chuẩn quan trọng được đánh giá cao trong<br /> pô rông - là người lao động chính để nuôi vợ con cộng đồng buôn nói chung và trong gia đình của<br /> của mình, tạo ra của cải vật chất. vợ nói riêng. Trong gia đình truyền thống người<br /> nam giới là người đóng vai trò quan trọng trong<br /> Như vậy, quan niệm của người Ê-đê trong xã<br /> việc gìn giữ và chuyển giao Luật tục cho các thế<br /> hội truyền thống và hiện tại đến giờ vẫn không<br /> hệ sau thông qua cách thức xã hội hóa những đứa<br /> thay đổi, người đàn ông vẫn nắm giữ vai trò chính<br /> con trai. Công việc duy nhất liên quan đến phạm<br /> trong hoạt động sản xuất kinh tế, người phụ nữ<br /> vi cộng đồng là người phụ nữ có một vị trí quan<br /> mặc dù đã tham gia nhiều hơn vào hoạt động kinh<br /> trọng, đó là bà thày bói kiêm chữa bệnh (mjâo) và<br /> tế nhưng vẫn chỉ dừng ở mức độ hỗ trợ bên cạnh<br /> người đỡ đẻ (ƀuê). Do hạn chế trong hiểu biết về<br /> người nam giới.<br /> Luật tục, chỉ xoay quanh các vấn đề: Hôn nhân,<br /> Thứ hai: Vai trò tái sản xuất gia đình, trách nhiệm của cha mẹ với con cái,<br /> Gồm các hoạt động chăm sóc, nuôi dưỡng, phần lớn những hiểu biết về luật tục của phụ nữ<br /> dạy dỗ (xã hội hóa)...giúp tái sản xuất dân số và Ê-đê là thông qua các cậu (anh/em trai của mẹ)<br /> sức lao động. Những hoạt động này là thiết yếu hoặc qua bà và mẹ, do đó những vấn đề liên quan<br /> đối với cuộc sống con người, đảm bảo sự phát đến cộng đồng đều do người nam giới đại diện<br /> triển bền vững của dân số và lực lượng lao động; gia đình đứng ra giải quyết.<br /> tiêu tốn nhiều thời gian nhưng không tạo ra thu Người đàn ông Ê-đê chỉ đạt được thân phận<br /> nhập. Người Ê-đê phân vai một cách rõ ràng đối trong xã hội và được coi là bình đẳng với những<br /> với mỗi giới, trong vai trò tái sản xuất, người phụ người đàn ông khác trong cộng đồng buôn khi anh<br /> nữ có trách nhiệm dạy dỗ con gái, cháu gái những ta thông qua hôn nhân để có được gia đình của<br /> công việc quản lý gia đình, trông nom tài sản do chính mình và trở thành người thay mặt gia đình<br /> ông bà để lại, dạy con gái, cháu gái để sau này trở của anh ta khi tham gia ý kiến hoặc tham gia bất<br /> thành một người con gái, một người vợ, người kỳ hoạt động chung nào của buôn làng. Và cũng<br /> <br /> 82 Số 20 - Tháng 12 năm 2017<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN<br /> <br /> chỉ bằng con đường kết hôn thì người đàn ông đặc trưng bởi môi trường văn hóa – xã hội và sự<br /> mới đạt được các vị trí quan trọng như chủ buôn, khác biệt giới ban đầu dựa trên đặc trưng sinh học<br /> chủ đất, bởi những vị trí này thực chất là thuộc nhưng sau đó là dựa trên những quan hệ xã hội.<br /> về gia đình vợ và vợ của anh ta. Người chồng Gia đình là nơi hình thành những biểu trưng cho<br /> chỉ được xem là đại diện cho vợ và gia đình vợ, sự khác biệt giới, từ đó hình thành nên các vai trò<br /> trực tiếp đứng ra quản lý, điều hành công việc của giới. Đặc biệt trong gia đình những đặc điểm giới<br /> buôn. Cần thấy rõ rằng các vị trí quan trọng thực của trẻ em chính là sự phản chiếu đặc tính giới<br /> chất là thuộc về phụ nữ chứ không phải chồng bà của cha mẹ.<br /> ta, nhưng do sự phân công lao động truyền thống Gia đình đảm nhận trách nhiệm xã hội hóa<br /> theo giới tính, cho nên người phụ nữ không thể giới cho trẻ em, bởi trong đó mối quan hệ giữa<br /> trực tiếp nắm quyền lực mà giao lại cho người người cha và người mẹ được xem là yếu tố cơ bản<br /> chồng quản lý giúp. Quan niệm trên trở thành cho sự hình thành những ý niệm về giới và mối<br /> một quy định bất thành văn về vai trò của từng quan hệ giới cho trẻ em. Bản sắc giới và kỳ vọng<br /> giới trong phạm vi gia đình và xã hội. về phẩm chất, vai trò giới đối với trẻ em trai và<br /> 2. Phương thức xã hội hóa vai trò giới đối trẻ em gái sẽ được xã hội hóa trong mối quan hệ<br /> với trẻ em người Ê - đê giữa cha mẹ với con cái, và những kỳ vọng này<br /> Người Ê-đê cho đến nay vẫn duy trì ở mức độ thay đổi theo thời gian, tức là quan niệm của cha<br /> nhất định chế độ mẫu hệ, con cái vẫn theo dòng mẹ về con trai và con gái hiện nay có sự khác biệt<br /> họ mẹ. Mặc dù diễn ra những biến đổi trong đời so với thời gian trước. Có nghiên cứu đã chỉ ra<br /> sống kinh tế - chính trị - xã hội, quá trình hội rằng cha mẹ có kỳ vọng khác biệt về con trai và<br /> nhập kinh tế đã làm cho vai trò của người đàn ông con gái ngay khi sinh con ra. Cha mẹ sẽ là những<br /> được củng cố thêm (vai trò kinh tế) và vị thế của tác nhân xã hội hóa đầu tiên đối với trẻ em, trẻ<br /> mẫu hệ có phần suy yếu đi, nhưng tính nữ trong em được dạy những khuôn mẫu giới thông qua<br /> cộng đồng Ê-đê vẫn được đề cao. Trong quá trình những cách thức khác nhau: cách họ cho trẻ em<br /> giáo dục và xã hội hóa trẻ em, người Ê-đê thực ăn mặc, cách trang trí phòng trẻ em, đồ chơi cho<br /> hiện việc chuyển giao các giá trị, chuẩn mực, trẻ em, thái độ và hành vi đối với trẻ em.<br /> khuôn mẫu hành vi theo giới tính của trẻ em, với Đối với dân tộc Ê-đê, khi đứa trẻ được sinh ra<br /> kỳ vọng lớn lên đứa trẻ sẽ trở thành người phụ nữ trong vòng một tháng, họ tiến hành một nghi lễ<br /> với vai trò là ana gŏ, và người nam giới với vai có tên gọi là Prăp Yun (Lễ đặt tên), trước khi tiến<br /> trò là pô rông. hành lễ người ta làm một lễ cúng Yang hah Buê<br /> Ở mỗi giai đoạn phát triển của trẻ, quá trình (thần Thiện để che chở sinh mệnh cho đứa trẻ và<br /> xã hội hóa sẽ diễn ra theo cách thức khác nhau. người mẹ). Trong lễ đặt tên, nhiệm vụ của đứa trẻ<br /> Trong gia đình, cha mẹ và các thành viên giống trai và đứa trẻ gái bắt đầu được xác lập, cha mẹ<br /> như những tấm gương phản chiếu cho trẻ em. Trẻ tùy theo giới tính của đứa trẻ mà đặt đồ chơi cho<br /> em học cách thức hành động thông qua sự quan phù hợp. Nếu đứa trẻ là con trai thì sẽ làm các đồ<br /> sát và trực tiếp làm các công việc do cha mẹ và vật như: dùi, đục, dao gọt, cung tên, khiên, đao,<br /> người lớn trực tiếp dạy bảo, những hành vi của nỏ, xà gạc, ống đựng mũi tên,…Nếu đứa trẻ là<br /> trẻ có thể được thúc đẩy nếu nó phù hợp với vai con gái sẽ làm khung dệt vải, gùi, xa, quay sợi,<br /> trò giới trong tương lai. Việc dạy dỗ con trẻ ở độ chỉ,…Con vật hiến sinh trong lễ này thường là gà,<br /> tuổi này mang tính chất tự nhiên, người lớn chủ nếu là con trai thì dùng gà trống, còn nếu là con<br /> yếu uốn nắn hành vi cư xử của con cái, người gái thì dùng gà mái tơ. Thầy cúng (pô iêo yang)<br /> Ê-đê rất ít khi trừng phạt hay trách mắng con trẻ được mời đến cúng cho đứa bé chóng lớn, nên<br /> bởi họ quan niệm làm như thế sẽ làm cho yun người, giỏi giang. Con gái thì dệt vải giỏi, còn<br /> (hồn của người già mới mất nhập vào – mỗi đứa con trai thì có tài săn bắn. Như vậy, với nghi lễ<br /> trẻ sinh ra đều có yun) của đứa trẻ nổi giận và này, người Ê-đê đã xác lập bổn phận, trách nhiệm<br /> khiến nó bị đau ốm. của đứa con theo giới tính của nó.<br /> - Sự ảnh hưởng của cha mẹ: Cha mẹ là những Như vậy có thể thấy những khuôn mẫu hành<br /> người có ảnh hưởng nhiều nhất tới sự hình thành vi này trẻ em được các bậc cha mẹ uốn nắn ngay<br /> vai trò giới trong những năm đầu đời của trẻ em. từ nhỏ, nhằm chuẩn bị cho trẻ em trai và trẻ em<br /> Bằng việc quan tâm tới sự khác biệt giới, gia đình gái đảm nhận vai trò tương ứng với giới tính của<br /> không giống với các nhóm xã hội khác, được mình trong tương lai.<br /> <br /> Số 20 - Tháng 12 năm 2017 83<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN<br /> <br /> - Sự ảnh hưởng của các thành viên trong gia Cậu con trai càng ít gắn bó với người bố<br /> đình: bao nhiêu thì sẽ càng gần gũi với người cậu bấy<br /> Trong quan niệm của người Ê-đê, gia đình là nhiêu, chúng thích ở cạnh người cậu để học hỏi<br /> một tập hợp những người gắn bó với nhau bởi mọi điều về cuộc sống. Quan hệ cậu/cháu là một<br /> quan hệ huyết thống, sống chung dưới một mái trong những quan hệ tốt đẹp nhất có thể có giữa<br /> nhà, cùng lao động, sở hữu chung, gia đình phải hai người đàn ông thuộc hai thế hệ nối tiếp nhau.<br /> có tổ tiên, ông bà, cha mẹ sinh ra các anh em Trong khi con trai ngày càng ít gắn bó với cha -<br /> trong nhà. Tại các cộng đồng người Ê-đê sinh mối liên lạc tình cảm xuất phát từ sự tiếp xúc mật<br /> sống tại tỉnh Đăk Lăk hiện nay, tồn tại hai loại thiết trong quãng đời ấu thơ mờ nhạt dần đi, càng<br /> hình gia đình đó là gia đình truyền thống và gia trưởng thành mối dây tình cảm do tiếp xúc chặt<br /> đình hạt nhân. Gia đình truyền thống là gia đình chẽ với cha thời ấu càng yếu đi, thì cậu ra lại<br /> có ít nhất từ hai cặp hôn nhân cùng con cháu sinh càng ngày càng gần gũi hơn với ông cậu...<br /> sống dưới một mái nhà, cùng lao động, cùng sở Người cậu truyền đạt những kỹ thuật thiết yếu<br /> hữu. Còn gia đình hạt nhân là gia đình có một cặp như đan lát gùi, đặt bẫy thú, dạy cháu trai đi săn.<br /> hôn nhân cùng con cái chưa kết hôn của họ sống Nếu người cậu đặc biệt thành thạo một lĩnh vực<br /> trong một ngôi nhà. nào đó thì ông thường truyền kiến thức lại cho<br /> Đối với loại hình gia đình đa thế hệ (gia đình một trong những đứa cháu trai của mình, bởi đó<br /> truyền thống) có từ 3 thế hệ trở lên, có thể có các mới thực sự là người duy trì truyền thống của gia<br /> cặp quan hệ: cha mẹ - con cái; vợ - chồng; chị em đình ông.<br /> gái – anh em trai; ông bà – các cháu; cậu dì – các Bên cạnh đó, còn diễn ra quá trình xã hội hóa<br /> cháu. Với loại hình gia đình này, trẻ em dân tộc vai trò giới giữa trẻ em với nhau: Trẻ con dân tộc<br /> Ê-đê sẽ chịu ảnh hưởng xã hội hóa từ hầu hết các nếu có em, chính chúng là người cõng nó, cho nó<br /> thành viên trong gia đình. Trong xã hội truyền ăn uống và chăm sóc nó. Khi bố mẹ giao em cho<br /> thống và cho đến nay trẻ em người Ê-đê vẫn được chúng, bản thân chúng thấy mình có trách nhiệm<br /> xã hội hóa giới theo giới tính. Ngoài giờ đi học với em của mình.<br /> ở trường, các em vẫn phải tham gia làm những Như vậy có thể thấy rõ ràng sự phân công<br /> công việc gia đình để phụ giúp gia đình. Vào mùa công việc trong gia đình theo giới tính là phương<br /> thu hoạch (lúa, cà phê) tỷ lệ trẻ em người Ê-đê bỏ thức xã hội hóa vai trò giới ở trẻ em mà người<br /> học chiếm tương đối cao do các em phải phụ giúp Ê-đê lựa chọn. Sự phân công này càng ngày càng<br /> gia đình thu hoạch rẫy. trở nên rõ ràng khi trẻ càng lớn lên. Trẻ em gái<br /> Ở độ tuổi trước 9 tuổi, trẻ em Ê-đê rất gắn bó làm những công việc mà bà và mẹ chúng đã làm,<br /> với bà – người đẻ ra mẹ, bà cũng là người trực trẻ em trai làm những công việc mà cha và cậu<br /> tiếp chỉ bảo trẻ em cách làm việc nhà, dạy chúng chúng làm. Theo thuyết chức năng, trẻ em phải<br /> cách giao tiếp với các thành viên khác trong gia chấp nhận hàng loạt những vai trò được coi là<br /> đình. Bước sang tuổi thứ 9, con gái bắt đầu học phù hợp với giới tính của chúng để từ đó hòa<br /> cách giã gạo, sàng gạo, nấu cơm, đi lấy củi. Lớn nhập vào cộng đồng và làm tốt vai trò của mình<br /> hơn chút nữa (từ 10 - 12 tuổi), các em được học trong tương lai với tư cách là người phụ nữ hay<br /> dệt vải với bà, mẹ hoặc các dì. Các em học các kỹ người nam giới. Sự hội nhập này mang tính chức<br /> năng trong công việc hàng ngày thông qua bạn năng đối với cá nhân và xã hội.<br /> bè như: hái rau, măng, lấy củi trong rừng. Con Nhìn chung ở phạm vi xã hội, sự phân công<br /> trai bắt đầu theo cha đi làm rẫy trồng cà phê. Quá lao động theo giới truyền thống đã mờ nhạt dần<br /> trình xã hội hóa của người con trai thông qua hai cùng với sự biến đổi kinh tế - xã hội, và sự đa<br /> người đàn ông đóng hai vai trò quan trọng khác dạng về cơ cấu nghề nghiệp trong cư dân. Nhưng<br /> nhau trong gia đình, đó là cha và các cậu – amiêt trong phạm vi gia đình, quan niệm trên vẫn còn<br /> (anh, em trai của mẹ). Ngay từ khi trẻ em còn bé, khá đậm nét mà điều này được thể hiện rõ qua<br /> trách nhiệm của người cậu đối với các cháu rất những loại hình công việc mà phụ nữ và nam giới<br /> quan trọng, từ lần cắt tóc đầu tiên, phải do chính làm hàng ngày. Dưới tác động của nền kinh tế thị<br /> tay người cậu cắt, khi trẻ em bị ốm, người cậu là trường, cơ cấu nghề nghiệp của người Ê-đê cũng<br /> người đi tìm thầy mjâo và trong dịp này người có sự thay đổi. Ngoài canh tác nương rẫy trồng<br /> cậu cũng là người đảm nhận trách nhiệm chuẩn bị lúa, người Ê-đê còn trồng thêm cây công nghiệp<br /> vật hiến sinh theo chỉ dẫn của thầy lang. mang lại hiệu quả kinh tế cao như cà phê, hồ tiêu,<br /> <br /> 84 Số 20 - Tháng 12 năm 2017<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN<br /> <br /> ca cao; sự mở rộng quy mô sản xuất cùng với nhu nữ và nam giới làm hàng ngày. Trong thực tế, phụ<br /> cầu chi phí sinh hoạt tăng lên nên phụ nữ người nữ và nam giới vẫn đang thực hiện trách nhiệm<br /> Ê-đê cũng tham gia vào quá trình sản xuất bên và bổn phận được gắn cho từng giới trong gia<br /> cạnh chồng mình, đóng vai trò đáng kể trong phát đình như cha mẹ, ông bà của họ ngày xưa, nhất là<br /> triển kinh tế gia đình. Sự thay đổi này làm cho ở vùng nông thôn, nơi điều kiện kinh tế - xã hội<br /> cách nhìn nhận về vai trò chủ yếu của người nam còn chậm phát triển, cư dân phần lớn sống bằng<br /> giới trong hoạt động sản xuất có phần bớt nặng nề sản xuất nông nghiệp.<br /> hơn, vì trong xã hội truyền thống người nam giới Tài liệu tham khảo<br /> đóng vai trò chính, là người nuôi sống gia đình.<br /> [1] Anne De Hautecloque-Howe (2004),<br /> Bên cạnh đó, trong hoạt động tái sản xuất, người<br /> Người Ê-đê: Một xã hội mẫu quyền, NXB. Văn<br /> nam giới cũng đã phụ giúp phụ nữ các công việc<br /> hóa Dân tộc;<br /> chăm sóc gia đình như: chăm sóc và giáo dục con<br /> cái, một số công việc nhà. [2] Thu Nhung Mlo Duôn Du (2000), Vai<br /> trò của người vợ và người chồng trong gia đình<br /> Đối với người Ê-đê, vai trò giới của trẻ em<br /> truyền thống của người Ê-đê, Tạp chí Nghiên cứu<br /> được xã hội hóa trực tiếp thông qua các thành<br /> viên trong gia đình. Theo đó người bà, mẹ đóng Đông Nam Á, số 2, 66-72;<br /> vai trò chủ yếu trong việc dạy bảo trẻ em gái [3] Thu Nhung Mlo Duôn Du (2001), Người<br /> những công việc nhà, những kỹ năng để trở thành phụ nữ Ê-đê trong đời sống xã hội tộc người,<br /> người phụ nữ tốt sau này, đảm nhiệm tốt vai trò là Luận án Tiến sĩ lịch sử;<br /> ana gŏ; trẻ em trai được học hỏi các vai trò giới [4] Nguyễn Thị Hạnh (2004), Mẫu hệ, phụ nữ<br /> thông qua người cha và người cậu để trở thành pô Ê-đê và kinh tế hộ gia đình, NXB. Nông nghiệp;<br /> rông, có trách nhiệm lo sự tồn tại vật chất của gia [5] Phạm Quỳnh Phương (2015, Giới, tăng<br /> đình. Điều này cho thấy, mặc dù có sự thay đổi quyền và phát triển – Quan hệ giới từ góc nhìn của<br /> ít nhiều nhưng về cơ bản sự phân công lao động người dân tộc thiểu số ở Việt Nam, NXB. Thế giới;<br /> trong gia đình và ngoài xã hội ở người Ê-đê hiện<br /> [6] Nguyễn Minh Tuấn (2012), Bình đẳng<br /> nay vẫn dựa trên tiêu chí cơ bản là giới tính.<br /> giới trong gia đình người dân tộc Ê-đê ở Đắk<br /> Mặc dù sự phân công lao động theo giới truyền Lắk, Tạp chí xã hội học, số 2 (118), trang 81-89;<br /> thống đã mờ nhạt dần cùng với sự biến đổi kinh<br /> tế - xã hội và sự đa dạng trong cơ cấu nghề nghiệp [7] Ngô Đức Thịnh, Chu Thái Sơn (1996),<br /> trong cư dân, song trong phạm vi gia đình, quan Luật tục Ê-đê, NXB. Chính trị Quốc gia, Hà Nội;<br /> niệm trên vẫn còn khá đậm nét mà điều này được [8] Hoàng Bá Thịnh (2014), Giáo trình xã hội<br /> thể hiện rõ qua những loại hình công việc mà phụ học về giới, NXB. Đại học Quốc gia, Hà Nội.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> THE ROLE OF FAMILY IN GENDER AWARENESS FORMATION OF<br /> E-DE ETHNIC MINORITY CHILDREN NOWADAY<br /> <br /> Abstract: Gender roles are the assemply of behaviors that relate to gender characteristics<br /> and abilities to male or female (male or female children). These roles are determined by<br /> economic, cultural and social factors. Gender roles are divided into three groups: production<br /> role; reproduction role and community role. Although both men and women are capable of<br /> engaging in all three roles, the level of performance of these roles varies from one community<br /> to another, and the socialization of gender roles in each of these roles. The community will be<br /> characterized by the gender division of labor within the community. The article clarifies the<br /> contents related to the role of the family in the socialization of gender roles for E-de children,<br /> reflected in the contents of socialization and mode of socialization.<br /> Keywords: Gender awareness; socialization; the role of the family; gender roles; E-de<br /> ethnic minority children.<br /> <br /> Số 20 - Tháng 12 năm 2017 85<br />