Xã hội học số 2 (118), 2012 14<br />
<br />
<br />
VAI TRÕ VÀ NHỮNG ĐÓNG GÓP CHỦ YẾU CỦA<br />
CÁC TỔ CHỨC XÃ HỘI TỰ NGUYỆN TRONG XÂY DỰNG<br />
NÔNG THÔN MỚI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY<br />
<br />
DƢƠNG CHÍ THIỆN<br />
<br />
1. Đặt vấn đề<br />
Những đóng góp to lớn và quan trọng của các Tổ chức xã hội tự nguyện vào quá trình<br />
phát triển kinh tế-xã hội (KT-XH) trong suốt chiều dài lịch sử Việt Nam, nhất là xây dựng<br />
nông thôn mới trong thời kỳ hiện nay là một trong những mục đích hoạt động của các Tổ<br />
chức xã hội tự nguyện ở Việt Nam. Điều này là hiển nhiên trên thực tế cuộc sống và ai cũng<br />
có thể nhận thấy rõ ràng. Tùy theo mục đích, nội dung hoạt động, qui mô, nguồn lực ... của<br />
từng Tổ chức xã hội tự nguyện khác nhau, mà mỗi Tổ chức xã hội tự nguyện có những<br />
đóng góp cụ thể nhất định vào xây dựng nông thôn mới nói chung. Tuy nhiên, còn ít các<br />
nghiên cứu và đánh giá đúng vai trò và những đóng góp to lớn của các Tổ chức xã hội tự<br />
nguyện ở nông thôn Việt Nam hiện nay. Đây cũng là mục đích của bài viết này.<br />
Trong Chƣơng trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2010-2020 về xây dựng nông thôn<br />
mới, đã đặt ra toàn diện các tiêu chí KT-XH, văn hóa ... Trong đó, có một số tiêu chí quan<br />
trọng về xã hội, văn hóa, an sinh xã hội ... mà trên thực tế những năm gần đây các Tổ<br />
chức xã hội ở nông thôn đã và đang thực hiện và đạt đƣợc những hiệu quả nhất định.<br />
Khái niệm “Vai trò của các Tổ chức xã hội tự nguyện” trong nghiên cứu này<br />
đƣợc hiểu là để mô tả, phản ánh về những thành quả và kỳ vọng mà các Tổ chức xã hội tự<br />
nguyện trong cộng đồng dân cƣ ở nông thôn hiện nay đã và đang mang lại sự phát triển<br />
cho ngƣời dân ở đó. Cụ thể nhƣ : Hoạt động của các Tổ chức xã hội tự nguyện đã mang<br />
lại những lợi ích, giá trị (vật chất/kinh tế, tinh thần/tình cảm ...) trên những lĩnh vực nào<br />
cho ngƣời dân và cho cộng đồng dân cƣ ở nông thôn? Nó đóng góp những gì cho quá<br />
trình xây dựng nông thôn mới ở đó nhƣ thế nào? v.v….<br />
Sau đây là một số thành tựu mà các Tổ chức xã hội tự nguyện ở nông thôn Việt Nam<br />
hiện nay đã góp phần quan trọng vào quá trình xây dựng nông thôn mới những năm gần đây.<br />
2. Vai trò và những đóng góp chủ yếu<br />
2.1. Tập hợp, đoàn kết người dân, phát huy dân chủ trong đời sống xã hội<br />
Trên cơ sở phân tích các Tổ chức xã hội ở cộng đồng nông thôn nhƣ là sự tập hợp tự<br />
nguyện của những ngƣời có cùng lợi ích, nguyện vọng, sở thích ... để nhằm đáp ứng, thỏa<br />
mãn và giải quyết một hoặc một số nhu cầu nhất định nào đó của cộng đồng đang đặt ra. Rõ<br />
ràng là các Tổ chức xã hội tự nguyện ở nông thôn đều có vai trò trực tiếp hay gián tiếp<br />
nhằm tập hợp, đoàn kết, liên kết, cố kết các cá nhân trong cộng đồng lại với nhau. Từ đó<br />
tham gia đóng góp vào xây dựng nông thôn mới. Nếu giả sử không có các Tổ chức xã hội<br />
tự nguyện nhƣ vậy trong cộng đồng nông thôn, chắc chắn tính cố kết, liên kết, đoàn kết ...<br />
của các cá nhân trong cộng đồng sẽ trở nên yếu ớt và rời rạc. Và điều này làm hạn chế sự<br />
<br />
<br />
TS, Viện Xã hội học - Viện Khoa học xã hội Việt Nam<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
Xã hội học số 2 (118), 2012 15<br />
<br />
<br />
phát triển chung của cộng đồng, nhất là trong những hoạt động thực thi những nhiệm vụ,<br />
công việc, đáp ứng các nhu cầu … đòi hỏi phải có sức mạnh đoàn kết và chung lòng của<br />
nhiều ngƣời trong một cộng đồng. Mà một ngƣời hoặc ít ngƣời không thể thực hiện đƣợc.<br />
Các Tổ chức xã hội tự nguyện ra đời, phát triển và hoạt động đƣợc đều dựa trên<br />
nguyên tắc “tự nguyện” cùng tham gia, cùng bàn bạc, cùng chia sẻ, cùng đóng góp, cùng<br />
hành động ... của nhiều thành viên trong Tổ chức, nhƣ: tham gia xây dựng nội qui, qui<br />
định, qui chế hoạt động, tham gia đóng góp nguồn lực để hoạt động, tham gia vào các<br />
hoạt động cụ thể khác ... Thông qua các Tổ chức xã hội tự nguyện mà ngƣời dân đã “thực<br />
sự” biết, làm quen dần, thực hiện và phát huy quyền “dân chủ” của mình trong đời sống<br />
xã hội, trong cộng đồng. Đây là một nội dung rất quan trọng và rất lớn của việc xây dựng<br />
nông thôn mới hiện nay đang đƣợc các Tổ chức xã hội thực hiện.<br />
Tùy theo đặc điểm, mục đích và hoạt động riêng của từng Tổ chức xã hội tự nguyện<br />
ở cộng đồng nông thôn, mà từng Tổ chức xã hội tự nguyện có các hình thức khác nhau<br />
tham gia đóng góp vào quá trình tập hợp, đoàn kết ngƣời dân, thực hiện và phát huy<br />
quyền “dân chủ” của ngƣời dân trong đời sống xã hội.<br />
Ví dụ nhƣ: hội Bảo thọ/hội Ngƣời cao tuổi, là một Tổ chức xã hội tập hợp tự nguyện<br />
của những ngƣời cao tuổi ở cộng đồng nông thôn. Trong xã hội nông thôn Việt Nam hiện<br />
nay, vẫn đang tồn tại một truyền thống tốt đẹp “trọng lão” (tức là truyền thống kính trọng<br />
những người cao tuổi), và các quan hệ xã hội phổ biến dựa trên mạng lƣới gia đình và dòng<br />
họ, thân tộc còn khá mạnh. Trong bối cảnh cộng đồng nông thôn mang những nét đặc trƣng<br />
xã hội và văn hóa nhƣ vậy, hội Ngƣời cao tuổi luôn có vai trò hết sức to lớn trong việc đoàn<br />
kết, tập hợp, liên kết và kết nối các cá nhân trong cộng đồng nông thôn để phát triển xã hội và<br />
quản lý xã hội. Biểu hiện là hội Ngƣời cao tuổi đóng vai trò nòng cốt tham gia vào phong trào<br />
“Ông bà gương mẫu, con cháu thảo hiền”, phong trào “Xây dựng nếp sống văn hóa ở khu<br />
dân cư”..., phong trào xây dựng “Gia đình văn hóa mới”, ... Kết quả nghiên cứu về vai trò<br />
của các Tổ chức xã hội tự nguyện ở xã Yên Thƣờng, nhóm tác giả đã đƣa ra nhận xét rằng:<br />
Sự ra đời và phát triển khá mạnh mẽ của các Tổ chức xã hội tự nguyện ở Yên<br />
Thường trong thời gian qua đã tạo ra những động lực nhất định cho người dân<br />
trong đời sống hàng ngày cũng như trong phát triển kinh tế. Vai trò trợ giúp, hỗ trợ<br />
kinh tế cũng như sự quan tâm thăm hỏi, động viên kịp thời trong những thời điểm<br />
khó khăn là một trong những ưu điểm lớn của các hội tự nguyện ở Yên Thường; nó<br />
góp phần tạo nên tính thống nhất, đoàn kết giữa các thành viên trong hội nói riêng<br />
và người dân trong các thôn xóm nói chung. Tính cố kết cộng đồng là một trong<br />
những vai trò đặc trưng khá nổi bật của các Tổ chức xã hội tự nguyện ở đây.<br />
(Phòng Phúc lợi xã hội, 2008).<br />
2.2. Bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng, hợp pháp của cá nhân và cộng đồng<br />
Các Tổ chức xã hội tự nguyện ở cộng đồng nông thôn thƣờng có vai trò quan trọng<br />
là tự chăm lo lợi ích cho các thành viên của Tổ chức mình, mặc dù các Tổ chức xã hội tự<br />
nguyện đều hoạt động trên cơ sở “phi lợi nhuận”. Tuy nhiên, nếu xét trên khía cạnh kinh<br />
tế thì một trong những nguyên tắc chung của các Tổ chức xã hội tự nguyện là “tự đóng<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
Xã hội học số 2 (118), 2012 16<br />
<br />
<br />
góp, tự quản lý, tự sử dụng nguồn lực”, sao cho có hiệu quả nhất đối với các hoạt động<br />
của Tổ chức, không nhằm mang lại lợi ích cho cá nhân hội viên. Mặt khác, nếu xét trên<br />
khía cạnh xã hội thì các Tổ chức xã hội tự nguyện còn có vai trò to lớn và quan trọng hơn<br />
trong việc chăm lo lợi ích của các thành viên – từ góc độ bảo vệ quyền lợi hợp pháp của<br />
những ngƣời lao động cùng nghề nghiệp hoặc cùng có tính chất lao động. Điều này thể<br />
hiện rất rõ trong hoạt động của các Tổ chức xã hội mang tính chất nghề nghiệp.<br />
Ví dụ nhƣ: Trong các hoạt động của hội Sinh vật cảnh, hội có thể đứng ra tổ chức<br />
các buổi giao lƣu, trao đổi sản phẩm, tọa đàm ... với những hội Sinh vật cảnh ở nhiều địa<br />
phƣơng khác, hoặc với những ngƣời chơi cây cảnh ở các địa phƣơng khác. Thông qua đó<br />
mà mở rộng, thu hút thêm hội viên, học hỏi đƣợc nhiều hơn kinh nghiệm trồng cây cảnh,<br />
tạo ra những loại cây cảnh mới ... Trên cơ sở đó, hội gián tiếp nâng cao năng lực nghề<br />
nghiệp cho hội viên, nâng cao thu nhập cho hội viên và bảo vệ hội viên nếu xảy ra tranh<br />
chấp về thị trƣờng. Hoặc nhƣ hội những ngƣời làm nghề sản xuất, kinh doanh Đồ gỗ mỹ<br />
nghệ ở Đồng Kỵ: hội đã đứng ra tổ chức triển lãm các sản phẩm Đồ gỗ mỹ nghệ ở nhiều<br />
nơi, kể cả ở nƣớc ngoài. Thông qua hoạt động đó, hội đã tạo điều kiện cho hội viên tiếp<br />
cận và mở rộng thị trƣờng tiêu thụ sản phẩm. Hội còn đứng ra bảo vệ hội viên về mẫu mã<br />
sản phẩm và thị trƣờng tiêu thụ sản phẩm, nếu có xảy ra tranh chấp về mẫu sản phẩm và<br />
thị trƣờng tiêu thụ sản phẩm. Hội còn có vai trò to lớn trong việc đóng góp vào các loại<br />
quĩ phúc lợi xã hội để phát triển cộng đồng ở địa phƣơng.<br />
Hội đồ gỗ mỹ nghệ ở đồng Kỵ là một tổ chức xã hội tự nguyện của những<br />
người sản xuất và kinh doanh đồ gỗ mỹ nghệ. Hội có mục đích và nội dung<br />
hoạt động chủ yếu là: Thông tin, trao đổi cho nhau về kinh nghiệm nghề<br />
nghiệm, mẫu mã sản phẩm mới; ... và để tăng khả năng cạnh tranh, mở rộng<br />
thị trường trong nước và ở cả nước ngoài, bảo vệ thương hiệu thông qua mẫu<br />
mã sản phẩm vốn có của làng nghề. ... Hỗ trợ các thành viên đi thăm quan ở<br />
trong nước và nước ngoài để học hỏi thêm về kinh nghiệm nghề nghiệp.<br />
(Phòng Phúc lợi xã hội và Phòng Quản lý Khoa học và Đào tạo, 2006).<br />
Với các hoạt động nhƣ ví dụ trên đã nêu, các Tổ chức xã hội tự nguyện ở cộng đồng<br />
nông thôn đang có vai trò quan trọng đối với việc chăm lo lợi ích và quyền lợi hợp pháp<br />
của các thành viên của Tổ chức đó. Nếu không tham gia vào các Tổ chức xã hội tự<br />
nguyện nhƣ vậy, ai sẽ là ngƣời bảo vệ quyền lợi và lợi ích hợp pháp của họ, khi mà các<br />
Tổ chức chính thức của Nhà nƣớc có chức năng bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân<br />
còn đang có nhiều hạn chế? Đây là một yếu tố mà các Tổ chức xã hội tự nguyện đã đóng<br />
một vai trò quan trọng và góp phần to lớn vào quá trình phát triển xã hội và quản lý xã hội<br />
ở nông thôn.<br />
2.3. Đóng góp quan trọng vào phát triển đời sống tinh thần, tình cảm của cộng đồng<br />
Một lĩnh vực/nội dung hoạt động quan trọng của các Tổ chức xã hội tự nguyện là thƣờng<br />
xuyên, trực tiếp chia sẻ, giao lƣu, động viên, thăm hỏi ... lẫn nhau giữa các thành viên trong đời<br />
sống tinh thần, tình cảm. Trên cơ sở đó, các Tổ chức xã hội tự nguyện góp phần phát triển và<br />
làm phong phú hơn đời sống xã hội của cá nhân và cộng đồng. Những biểu hiện chủ yếu của<br />
các Tổ chức xã hội tự nguyện đóng góp vào phát triển đời sống tinh thần, tình cảm cộng đồng<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
Xã hội học số 2 (118), 2012 17<br />
<br />
<br />
là: Việc thăm hỏi thƣờng xuyên đối với những thành viên khi họ gặp những chuyện vui (cƣới<br />
hỏi, làm nhà mới, mừng sinh nhật, mừng lên lão, ...), cũng nhƣ họ gặp những chuyện buồn (ốm<br />
đau, bệnh tật, có ngƣời thân bị chết, gặp tai nạn, rủi ro ...) trong cuộc sống. Thậm chí, hầu hết<br />
các Tổ chức xã hội tự nguyện đều có qui định định kỳ tổ chức liên hoan gặp mặt nhau và qua<br />
đó để nắm bắt trực tiếp các thông tin mới về từng thành viên và gia đình họ. Trên cơ sở đó có<br />
những hình thực thăm hỏi, chia sẻ, động viên, hỗ trợ kịp thời và có hiệu quả.<br />
... Mục tiêu ban đầu của hội là những anh em đã cùng nhau vào sinh ra tử,<br />
sống chết cùng nhau, tự nguyện tìm đến nhau, tự nguyện tập hợp nhau lại<br />
trong buổi gặp gỡ hàng năm để nắm bắt tình hình đời sống, sức khoẻ, gia<br />
đình ... của nhau, rồi cùng tưởng nhớ về những người đồng đội đã mất, kể cho<br />
nhau nghe về những kỷ niệm chiến trường xưa, sau đó là thăm hỏi những<br />
người đang gặp khó khăn, ốm đau, bệnh tật, hoạn nạn, nghèo khó... Tiếp đến<br />
là góp quĩ để trợ giúp những đồng đội đang gặp khó khăn nhiều nhất. ...<br />
(Phòng Phúc lợi xã hội và Phòng Quản lý Khoa học và Đào tạo, 2006).<br />
Hội người cao tuổi cũng là một đoàn thể Tổ chức xã hội gần gũi mà đến tuổi già<br />
người ta nghĩ đến nhiều nhất, hội người cao tuổi có sự chia sẻ tình cảm nhiều nhất.<br />
(Phòng Phúc lợi xã hội, 2008).<br />
Kết quả nghiên cứu thực địa tại xã Lê Lợi, huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dƣơng đã chỉ ra<br />
rằng các Tổ chức xã hội tự nguyện đang hoạt động tại cộng đồng nông thôn hiện nay có các<br />
hình thức hoạt động và vai trò chủ yếu về lợi ích tinh thần, tình cảm (chia sẻ tình cảm, thăm<br />
hỏi lẫn nhau) là chính, còn về các lợi ích kinh tế hầu nhƣ không có, hoặc nếu có thì rất ít.<br />
... Tại các thôn đều có các hội như: hội đồng niên, đồng ngũ, hội vãi (đi<br />
chùa), hội cho vay giúp nhau làm kinh tế…Mặc dù vậy, hình thức sinh hoạt<br />
của các hội này vẫn là chia sẻ tình cảm, thăm hỏi nhau những lúc gia đình có<br />
việc vui/buồn là chính, còn về hỗ trợ kinh tế vẫn còn rất ít”.<br />
(Viện Xã hội học, 2009).<br />
Nhƣ vậy, các Tổ chức xã hội tự nguyện sẽ tạo ra một mạng lƣới để đoàn kết, gắn<br />
kết giữa các cá nhân trong cộng đồng xã hội với nhau, qua đó đóng góp không nhỏ vào<br />
quá trình phát triển cộng đồng xã hội nông thôn hiện nay cũng nhƣ trong tƣơng lai.<br />
2.4. Tham gia phát triển giáo dục, nâng cao trình độ, năng lực của cá nhân và<br />
cộng đồng<br />
Các Tổ chức xã hội tự nguyện ở cộng đồng nông thôn hiện nay còn có những đóng<br />
góp quan trọng vào việc phát triển sự nghiệp giáo dục, nâng cao trình độ và kinh nghiệm,<br />
năng lực của cá nhân và cộng đồng. Lĩnh vực này đƣợc phản ánh qua hoạt động của các<br />
Tổ chức xã hội tự nguyện tại cộng đồng nông thôn nhƣ: hội Khuyến học, dòng họ Khuyến<br />
học, hội Cha mẹ học sinh, hội Cựu giáo chức, một số tổ chức nghề nghiệp và kinh tế khác<br />
(nhƣ hội Làm vƣờn, hội Sinh vật cảnh, hội Đồ gỗ mỹ nghệ, hội Y học cổ truyền ...).<br />
... Các hoạt động này mang ý nghĩa khuyến khích và cổ vũ cho công tác phát<br />
triển giáo dục trên toàn quốc, với các hình thức như: tặng thưởng cho các em<br />
học sinh học giỏi, cho các em học sinh nghèo vượt khó học tập, cho các thầy<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
Xã hội học số 2 (118), 2012 18<br />
<br />
<br />
cô giáo dạy giỏi và có nhiều đóng góp cho xã hội, tuyên truyền và vận động<br />
mọi người dân, mọi tổ chức tham gia học tập, góp phần tạo ra môi trường xã<br />
hội ngày càng bình đẳng, lành mạnh hơn và mở ra nhiều cơ hội hơn để<br />
khuyến khích mọi người dân tham gia học tập. Qua đó làm thay đổi nhận thức<br />
của mọi người dân về học tập suốt đời, thúc đẩy tinh thần hăng say học tập<br />
của họ, dần hướng tới xây dựng một “Xã hội học tập".<br />
(Dƣơng Chí Thiện, 2004).<br />
Hội Sinh vật cảnh và Hội Làm vƣờn, ... thƣờng khuyến khích các thành viên trồng,<br />
chăm sóc và phát triển các loại cây cảnh, các mô hình trang trại mới ... Đồng thời hội<br />
đứng ra tổ chức các lớp tập huấn, các hoạt động giao lƣu học hỏi kinh nghiệm trồng cây<br />
cảnh, phát triển kinh tế vƣờn cho các thành viên. Qua đó phát triển và nâng cao kiến thức,<br />
kinh nghiệm nghề nghiệp và năng lực của cá nhân và cộng đồng trong phát triển kinh tế -<br />
xã hội nông thôn nói chung.<br />
Hội Sinh vật cảnh hay hội Làm vườn có các hoạt động như giúp nhau tìm<br />
được giống cây trồng mới, có hiệu quả kinh tế cao hơn. Hội còn tổ chức các<br />
buổi phổ biến cho nhau những kinh nghiệm trong sản xuất, kinh doanh ... đó<br />
cũng là giúp đỡ nhau nâng cao kinh nghiệm và kiến thức phát triển kinh tế<br />
cho gia đình và cho xã hội.<br />
(Phòng Phúc lợi xã hội và Phòng Quản lý Khoa học và Đào tạo, 2006).<br />
Thông qua các hình thức hoạt động nhƣ vậy, các Tổ chức xã hội tự nguyện đó đã<br />
góp phần quan trọng vào sự nghiệp phát triển giáo dục, nâng cao trình độ, năng lực và<br />
kinh nghiệm chuyên môn của các cá nhân trong cộng đồng. Từ đó, tham gia góp phần vào<br />
sự phát triển chung của cộng đồng xã hội ở nông thôn.<br />
2.5. Tham gia góp phần phát triển thể lực và chăm sóc sức khỏe người dân<br />
Các Tổ chức xã hội tự nguyện còn góp phần vào sự phát triển thể lực và chăm sóc<br />
sức khỏe ngƣời dân ở nông thôn thông qua các hoạt động của hội Chữ thập đỏ, câu lạc bộ<br />
Dƣỡng sinh, câu lạc bộ Võ vật, câu lạc bộ Cầu lông, câu lạc bộ Cờ tƣớng, hội Y học cổ<br />
truyền, ... Ví dụ nhƣ: câu lực bộ Dƣỡng sinh, câu lạc bộ Võ vật đều có những hoạt động<br />
nhằm nâng cao thể lực của hội viên, với phƣơng châm “sống vui, sống khỏe”, bên cạnh<br />
đó còn nhằm hƣớng đến bảo tồn, gìn giữ và phát huy các bộ môn võ vật truyền thống của<br />
cha ông ngày trƣớc để lại. Hoặc nhƣ là: hội Y học cổ truyền có các hoạt động nhƣ khám<br />
và chữa bệnh cho mọi ngƣời dân trong cộng đồng (đối với ngƣời nghèo, ngƣời tàn tật<br />
nặng thì đƣợc miễn phí), đồng thời hội còn bảo tồn, phổ biến và phát triển các loại cây<br />
thuốc nam, các bài thuốc chữa bệnh truyền thống của dân tộc.<br />
… Đây là tổ chức phật giáo cung cấp thuốc nam miễn phí. Chùa có 6 y sĩ mỗi<br />
người 1 ngày thăm khám bệnh cho bệnh nhân từ khắp các nơi về (Sóc Trăng,<br />
Cà Mau, An Giang …). Ngoài ra chùa còn có phòng giác hơi với 10 người<br />
phục vụ và 4 người chuyên châm cứu. Những người bốc thuốc theo thang<br />
cũng là những tình nguyện viên. Hàng năm chùa chữa trị cho vài chục ngàn<br />
lượt người đến thăm khám với trên 60.000 thang thuốc được cấp phát cho<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
Xã hội học số 2 (118), 2012 19<br />
<br />
<br />
bênh nhân”.<br />
(Viện Xã hội học, 2009).<br />
Nhìn chung, các hoạt động chủ yếu của các Tổ chức xã hội tự nguyện nói trên đã<br />
góp phần có hiệu quả thiết thực và hƣớng tới phát triển yếu tố thể chất/thể lực của con<br />
ngƣời, cũng nhƣ góp phần vào sự nghiệp chăm sóc, bảo vệ sức khỏe cho ngƣời dân ở<br />
cộng đồng nông thôn, trong bối cảnh các tổ chức của nhà nƣớc còn đang gặp nhiều khó<br />
khăn, hạn chế trong công tác phòng và chữa bệnh, chăm sóc sức khỏe ngƣời dân ở nông<br />
thôn. Đây có thể đƣợc xem nhƣ sự đóng góp của các Tổ chức xã hội tự nguyện vào sự<br />
nghiệp phát triển xã hội nông thôn nói chung.<br />
2.6. Tham gia thực hiện công tác hỗ trợ từ thiện, nhân đạo và giảm nghèo<br />
Lĩnh vực hỗ trợ, trợ giúp, giúp đỡ mang tính từ thiện, nhân đạo và giảm nghèo là<br />
mảng hoạt động rất mạnh và có nhiều đóng góp quan trọng và không thể thiếu của các Tổ<br />
chức xã hội tự nguyện ở cộng đồng nông thôn. Hầu hết các Tổ chức xã hội tự nguyện đều<br />
có những hoạt động hỗ trợ từ thiện, nhân đạo và giảm nghèo, chỉ khác nhau ở mức độ, qui<br />
mô bởi các hoạt động này tùy thuộc vào mục đích, tính chất và nguồn lực của từng Tổ<br />
chức cụ thể. Có thể dễ dàng nhận thấy một số Tổ chức xã hội tự nguyện ở cộng đồng<br />
nông thôn hiện nay đang duy trì những hoạt động trên lĩnh vực hỗ trợ từ thiện, nhân đạo<br />
và giảm nghèo nhƣ: hội Chữ thập đỏ, Hũ gạo cứu đói, Hũ gạo tình thƣơng, một số hoạt<br />
động của các tổ chức tôn giáo ... Theo kết quả nghiên cứu thực địa đã cho thấy:<br />
... Hoạt động từ thiện của xã chủ yếu dựa vào hội và chi hội Chữ thập đỏ của<br />
ấp và xã. Hội này đứng ra làm đầu mối thu gom tiền, gạo… cho Hội Chữ thập<br />
đỏ của huyện để nấu cơm, cháo miễn phí cho bệnh viện tỉnh và huyện. Ngoài<br />
ra hội còn quyên góp ủng hộ đồng bào bão lụt và các gia đình nghèo gặp khó<br />
khăn rủi ro ở địa phương. ... Có một số mạnh thường quân là người địa<br />
phương làm ăn kinh tế giỏi đã tài trợ xây cầu và đường vào ấp và giúp người<br />
nghèo (như doanh nghiệp tư nhân Tài Phong đã xây cây cầu lớn và hơn 3 km<br />
đường vào ấp Long Phụng và ủng hộ hàng tấn gạo phát cho người nghèo).<br />
Ngoài ra xã cũng kêu gọi được một số mạnh thường quân là các chủ doanh<br />
nghiệp ở TP. Hồ Chí Minh giúp tiền làm đường và xây cầu để xóa cầu khỉ.<br />
(Viện Xã hội học, 2009).<br />
Hoặc nhƣ hoạt động hỗ trợ ngƣời nghèo tại cộng đồng và các bệnh nhân nghèo ở<br />
bệnh viện huyện Châu Thành, An Giang:<br />
“Chúng tôi đã xây dựng một số Hũ gạo tình thương/Hũ gạo cứu đói, cứ đến<br />
vụ mùa thì người dân trong ấp tự nguyện đến đóng góp thóc vào quĩ này. Mỗi<br />
vụ cũng được đến vài tấn thóc. Sau đó chúng tôi sử dụng quĩ thóc đó đem hỗ<br />
trợ cho những gia đình nghèo trong xã và giúp đỡ cho những bệnh nhân<br />
nghèo ở bệnh viện Châu Thành. Đó là hoạt động chủ yếu của chúng tôi và<br />
chúng tôi đã làm việc từ thiện nhân đạo này từ nhiều năm nay rồi, không phải<br />
bây giờ mới có.<br />
(Viện Xã hội học, 2009).<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
Xã hội học số 2 (118), 2012 20<br />
<br />
<br />
Nhƣ vậy, chúng ta thấy rõ hơn về những đóng góp có hiệu quả của các Tổ chức xã<br />
hội tự nguyện ở cộng đồng nông thôn trên lĩnh vực hỗ trợ từ thiện, nhân đạo và giảm<br />
nghèo. Điều đó còn chỉ ra rằng: bên cạnh các Tổ chức chính thức của Nhà nƣớc, không<br />
thể thiếu vai trò các Tổ chức xã hội tự nguyện đang tham gia tích cực và có hiệu quả<br />
nhằm góp phần quan trọng vào lĩnh vực hỗ trợ nhân đạo, giảm nghèo, ... Từ đó gián tiếp<br />
góp phần vào phát triển kinh tế - xã hội tại cộng đồng dân cƣ ở nông thôn hiện nay.<br />
2.7. Góp phần bảo tồn, gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, và<br />
đáp ứng nhu cầu vui chơi giải trí<br />
Các Tổ chức xã hội tự nguyện ở cộng đồng nông thôn có vai trò quan trọng để bảo<br />
tồn, gìn giữ và phát huy các giá trị của làng nghề thống nhƣ là: đồ Gỗ mỹ nghệ, đồ Gốm<br />
sứ, vẽ Tranh dân gian, tạc Tƣợng dân gian, sản xuất đồ Da, đồ Đồng, đồ Vàng/bạc v.v...<br />
Bên cạnh đó là các Tổ chức xã hội tự nguyện bảo tồn và phát huy các trò chơi dân gian<br />
truyền thống nhƣ là: Võ vật, Thơ ca, Văn nghệ dân gian truyền thống (hát Chèo, hát<br />
Tuồng, hát Quan họ, hát Chầu văn, hát Ví dặm, hát Xoan, Đàn ca tài tử, Dân ca vọng cổ,<br />
hát Lý Nam bộ ...), các loại câu lạc bộ nhƣ: Cờ tƣớng/Cờ quốc tế, Chọi gà, Chơi<br />
chim/Chọi chim, chơi cây cảnh, chơi cá cảnh ...<br />
Ví dụ nhƣ hội đồ gỗ Mỹ nghệ ở xã Đồng Quang đang có nhiều hoạt động hữu ích để<br />
khôi phục, bảo tồn, gìn giữ và phát triển nghề làm đồ gỗ rất tinh xảo của làng nghề Đồng<br />
Kỵ. Các hội viên thƣờng xuyên tham gia và tổ chức các cuộc triển lãm, các buổi trao đổi và<br />
học hỏi về nghề nghiệp, đào tạo các lớp nghệ nhân trẻ có tay nghề cao, ... lấy việc bảo tồn<br />
và phát triển nghề truyền thống làm mục tiêu cao nhất của hội. Chính vì vậy mà làng nghề<br />
Đồ gỗ mỹ nghệ của xã đã phát triển rất nhanh và bền vững trong thời kỳ “Đổi mới”.<br />
Hội Đồ gỗ mỹ nghệ thì hoạt động chủ yếu là thông tin cho nhau về kinh<br />
nghiệm nghề nghiệp, về thị trường, về mẫu mã sản phẩm mới ... đặc biệt là<br />
hội đã có hoạt động để giữ gìn và phát triển nghề truyền thống của tổ tiên. ...<br />
Bằng cách là tổ chức trao đổi kiến thức và kinh nghiệm nghề nghiệp, giúp đỡ<br />
nhau về vốn, đào tạo tay nghề cho lớp thanh niên trẻ, giới thiệu nơi mua bán<br />
sản phẩm ...<br />
(Phòng Phúc lợi xã hội và Phòng Quản lý khoa học và Đào tạo, 2006).<br />
Một thực tế khác là câu lạc bộ Võ vật ở xã Yên Thƣờng cũng hình thành và phát<br />
triển mạnh trong những năm gần đây, bởi đây nơi đây là một địa phƣơng có truyền thống<br />
luyện tập và thi đấu, biểu diễn môn võ vật. Câu lạc bộ đã có những hoạt động cụ thể nhƣ:<br />
Tổ chức các buổi biểu diễn, thi đấu vào dịp đầu xuân và lễ hội của địa phương; Tổ chức<br />
luyện tập và đào tạo các lớp vận động viên (mở lò luyện Võ vật); Tổ chức giao lưu thi<br />
đấu với các địa phương bạn v.v... Thông qua đó đáp ứng đƣợc một phần nhu cầu vui chơi<br />
giải trí của ngƣời dân, và quan trọng hơn là gìn giữ, bảo tồn, phát huy đƣợc môn võ vật<br />
truyền thống của cha ông để lại.<br />
Thực tế trên cho thấy rằng các Tổ chức xã hội tự nguyện đều có những hoạt động<br />
nhằm góp phần bảo tồn, gìn giữ, khôi phục và phát huy các giá trị mang bản sắc văn hóa<br />
truyền thống - một yếu tố không thể thiếu trong quá trình phát triển hƣớng tới một xã hội<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
Xã hội học số 2 (118), 2012 21<br />
<br />
<br />
hiện đại, mang đậm nét các bản sắc văn hoá và giá trị truyền thống.<br />
3. Một số “khoảng trống” của các tổ chức xã hội tự nguyện ở nông thôn hiện nay<br />
Trong các nghiên cứu về các Tổ chức xã hội tự nguyện những năm gần đây đã cho<br />
thấy một thực tế là:<br />
Hầu hết các Tổ chức xã hội tự nguyện đều tập trung, phát triển mạnh các hoạt động ở<br />
khu vực thành thị. Đồng thời, ở khu vực nông thôn, các Tổ chức xã hội tự nguyện mới chỉ<br />
mới phát triển với số lƣợng còn rất ít (khoảng từ 5 đến dƣới 20 loại hình Tổ chức xã hội<br />
khác nhau). Trong khi đó, trong một cộng đồng dân cƣ ở khu vực đô thị, đã và đang có khá<br />
nhiều (hơn 20) các Tổ chức xã hội tự nguyện hoạt động. Và điều quan trọng hơn là ở khu<br />
vực nông thôn, số lƣợng các thành viên trong một Tổ chức xã hội tự nguyện cũng thƣờng ít<br />
hơn so với số lƣợng hội viên trong một Tổ chức xã hội cùng loại ở khu vực đô thị.<br />
Các lĩnh vực và tính chất hoạt động của các Tổ chức xã hội ở nông thôn thƣờng còn<br />
nghèo nàn và chủ yếu mang nặng tính chất chia sẻ về tình cảm, tinh thần, hỗ trợ nhân<br />
đạo/từ thiện. Còn ở khu vực đô thị, các lĩnh vực và tính chất hoạt động của các Tổ chức<br />
xã hội tự nguyện thƣờng phong phú, đa dạng hơn nhiều. Có lẽ sự “khác biệt” này là sự<br />
khác biệt về các điều kiện KT-XH và trình độ, năng lực tổ chức của ngƣời dân ở nông<br />
thôn đang còn nhiều hạn chế hơn ngƣời dân ở khu vực đô thị.<br />
Mặt khác, các loại hình Tổ chức xã hội mang tính nghề nghiệp, kinh tế, bảo vệ môi<br />
trƣờng, dịch vụ công, giám sát và phản biện xã hội… đã bắt đầu xuất hiện, song chƣa phát<br />
triển nhiều cả loại hình tổ chức và các hoạt động ở nông thôn. Đặc biệt là ở khu vực nông<br />
thôn còn thiếu rất nhiều các loại hình Tổ chức xã hội tự nguyện có các hoạt động và có<br />
những đóng góp vào các lĩnh vực nhƣ: Tham gia cung ứng các dịch vụ công; Tham gia<br />
xây dựng cơ chế, chính sách, pháp luật và giám sát, phản biện xã hội; Tham gia bảo vệ<br />
môi trường tự nhiên và xã hội, ... Ví dụ nhƣ ở vùng nông thôn mới xuất hiện một ít loại<br />
hình trung tâm Hỗ trợ pháp lý, trung tâm Hỗ trợ việc làm, v.v...<br />
Nhƣ vậy, thực tế này cho thấy rõ là ở khu vực nông thôn Việt Nam hiện nay đang<br />
còn có các “khoảng trống” trong bức tranh về các Tổ chức xã hội tự nguyện. Suy cho<br />
cùng, thực tế trên phản ánh trình độ phát triển KT-XH, văn hóa, giáo dục và dân trí … ở<br />
vùng nông thôn đang còn thấp và còn gặp nhiều khó khăn, thách thức về nhiều mặt.<br />
4. Kết luận<br />
Từ những kết quả nghiên cứu nêu trên, có thể rút ra một số kết luận chủ yếu sau:<br />
Tùy theo mục đích, nội dung hoạt động, qui mô, nguồn lực ... của từng Tổ<br />
chức xã hội tự nguyện khác nhau, mà mỗi Tổ chức xã hội tự nguyện có những<br />
vai trò và đóng góp cụ thể nhất định vào quá trình xây dựng nông thôn mới ở<br />
Việt Nam hiện nay. Những đóng góp quan trọng nhất của các Tổ chức xã hội tự<br />
nguyện ở nông thôn đƣợc thể hiện trên một số lĩnh vực sau:<br />
- Tập hợp, đoàn kết ngƣời dân, phát huy dân chủ trong đời sống xã hội;<br />
- Bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng, hợp pháp của cá nhân và cộng đồng;<br />
- Đóng góp quan trọng vào phát triển đời sống tinh thần, tình cảm của cộng đồng;<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
Xã hội học số 2 (118), 2012 22<br />
<br />
<br />
- Tham gia phát triển giáo dục, nâng cao trình độ, năng lực của cá nhân và cộng đồng;<br />
- Tham gia góp phần phát triển thể lực và chăm sóc sức khỏe ngƣời dân;<br />
- Tham gia thực hiện công tác hỗ trợ từ thiện, nhân đạo và giảm nghèo;<br />
- Góp phần bảo tồn, gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, và mang<br />
tính chất vui chơi giải trí;<br />
Trên thực tế, vai trò và sự đóng góp của các Tổ chức xã hội tự nguyện ở<br />
khu vực nông thôn hiện nay còn nhiều yếu kém hơn khu vực đô thị, bởi ở khu<br />
vực nông thôn các Tổ chức xã hội tự nguyện đều kém hơn khu vực đô thị về số<br />
lƣợng, chất lƣợng, sự đa dạng về hình thức tổ chức, lĩnh vực hoạt động, khả năng<br />
và trình độ tổ chức ...<br />
Mặt khác, vai trò và các đóng góp của các Tổ chức xã hội tự nguyện ở<br />
nông thôn hiện nay còn đang mờ nhạt, hoặc “thiếu vắng” trên một số lĩnh vực<br />
hoạt động (nhƣ: Tham gia cung ứng các dịch vụ công; Tham gia xây dựng cơ<br />
chế, chính sách, pháp luật và giám sát, phản biện xã hội; Tham gia bảo vệ môi<br />
trường tự nhiên và xã hội, v.v...). Cần có sự định hƣớng phát triển, đầu tƣ và đẩy<br />
mạnh hơn nữa vai trò của các Tổ chức xã hội tự nguyện ở nông thôn để khắc<br />
phục các “khoảng trống” trên một số lĩnh vực hoạt động chủ yếu này.<br />
<br />
Tài liệu trích dẫn<br />
<br />
Dƣơng Chí Thiện. 2004. Khuyến học - Tiến tới xây dựng một xã hội học tập. Báo cáo Đề<br />
tài cấp Bộ 2003. Viện Xã hội học, Hà Nội.<br />
Phòng Phúc lợi xã hội và Phòng Quản lý Khoa học và Đào tạo. 2006. Các Tổ chức xã hội<br />
tự nguyện và an sinh xã hội ở nông thôn Việt Nam - Khởi thảo cho một nghiên<br />
cứu. Báo cáo đề tài cấp Viện năm 2006. Viện Xã hội học, Hà Nội.<br />
Phòng Phúc lợi xã hội. 2008. Báo cáo đề tài cấp Viện năm 2008. Viện Xã hội học, Hà Nội.<br />
Viện Xã hội học. 2009. Các báo cáo khoa học thực địa thuộc Đề tài “Điều tra cơ bản về<br />
tình hình Nông thôn – Nông nghiệp – Nông dân Việt Nam hiện nay”. Hà Nội.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
Xã hội học số 2 (118), 2012<br />
23<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />