X· héi häc sè 4 (84), 2003 29<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
V¨n hãa gia ®×nh<br />
Trong c¸c chiÒu c¹nh cña c¬ cÊu x· héi<br />
<br />
§Æng C¶nh Khanh<br />
<br />
<br />
SÏ kh«ng cã truyÒn thèng cña d©n téc nÕu kh«ng cã truyÒn thèng cña d©n téc<br />
trong thiÕt chÕ cña gia ®×nh. Th«ng qua c¸c chøc n¨ng gi¸o dôc, x· héi hãa con ng−êi,<br />
gia ®×nh ViÖt Nam ®· ®ãng vai trß hÕt søc quan träng trong viÖc g×n gi÷, b¶o toµn c¸c<br />
gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng d©n téc. ChÝnh v× vËy sÏ lµ cÇn thiÕt nÕu chóng ta b¾t<br />
®Çu t×m hiÓu vÒ v¨n hãa gia ®×nh tõ viÖc t×m hiÓu nghiªn cøu lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò<br />
cña v¨n hãa truyÒn thèng cña d©n téc, t×m hiÓu vÒ v¨n hãa gia ®×nh tõ viÖc ph©n tÝch<br />
c¸c chiÒu c¹nh cña c¬ cÊu x· héi.<br />
VÒ ph−¬ng diÖn nµy, chóng ta cÇn ph¶i lµm râ sù tån t¹i cña gia ®×nh kh«ng<br />
chØ nh− lµ mét thiÕt chÕ x· héi ®Æc biÖt mµ cßn ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc vÞ trÝ cña gia ®×nh<br />
trong cÊu tróc c¬ b¶n cña x· héi. Nãi mét c¸ch kh¸c, chóng ta cÇn ph¶i tiÕp cËn c¬<br />
cÊu x· héi theo nh÷ng l¸t c¾t mµ trong ®ã hy väng c¸c quan hÖ gia ®×nh cã thÓ nh×n<br />
mét c¸ch trùc diÖn vµ trªn c¬ së ®ã lµm râ h¬n c¸c mèi quan hÖ x· héi xoay quanh nã,<br />
®Æc biÖt lµ c¸c chuÈn mùc vµ gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng, v¨n hãa gia ®×nh.<br />
ë ®©y, chóng t«i tËp trung vµo viÖc ph©n tÝch hai chiÒu c¬ cÊu. Thø nhÊt,<br />
chiÒu c¬ cÊu - chøc n¨ng cña gia ®×nh trong x· héi, tøc lµ ph©n tÝch sù vËn hµnh<br />
cña mét c¬ cÊu cã 3 cùc: gia ®×nh - c¸ nh©n - céng ®ång x· héi. Thø 2 chiÒu lÞch ®¹i<br />
cña c¬ cÊu gia ®×nh trong x· héi, tøc lµ ph©n tÝch gia ®×nh trong sù vËn hµnh kh¸ch<br />
quan cña lÞch sö tõ qu¸ khø tíi t−¬ng lai: Chóng t«i hi väng víi c¸ch ph©n tÝch nh−<br />
vËy cã thÓ g¾n kÕt nh÷ng vÊn ®Ò kh¸ réng lín cña c¸c mÆt gia ®×nh, gi¸ trÞ, v¨n hãa,<br />
truyÒn thèng, hiÖn ®¹i vµo mét bé khung nhËn thøc cã vÎ gi¶n l−îc h¬n, ngâ hÇu<br />
tr¸nh ®−îc mét sù dµn tr¶i vµ t¶n m¹n vèn cã cña mét chñ ®Ò nghiªn cøu khã - chñ<br />
®Ò gia ®×nh.<br />
1. VÒ chiÒu c¬ cÊu - chøc n¨ng: gia ®×nh - c¸ nh©n - céng ®ång x· héi<br />
Cho ®Õn nay, nÕu g¹t bá nh÷ng h¹n chÕ cña lÞch sö sang mét bªn, chóng ta<br />
vÉn cã thÓ kh¼ng ®Þnh, thËt hiÕm nh÷ng nhµ nghiªn cøu nµo l¹i cã thÓ s¸nh ®−îc víi<br />
Khæng Tö vÒ møc ®é quan t©m, ph©n tÝch vµ gi¸o huÊn s©u s¾c ®Õn nh− vËy trong<br />
c¸c vÊn ®Ò gia ®×nh. §· 20 thÕ kû tr«i qua råi mµ nh÷ng t− t−ëng cña Khæng Tö, tõ<br />
c¸ch ®Æt vÊn ®Ò vÒ vÞ trÝ vai trß cña gia ®×nh, ph©n tÝch c¬ cÊu vµ chøc n¨ng cña gia<br />
®×nh, mèi quan hÖ bªn trong vµ bªn ngoµi vÉn cø nh− cßn míi mÎ vµ gîi më. NÕu cã<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />
30 V¨n hãa gia ®×nh trong c¸c chiÒu c¹nh cña c¬ cÊu x· héi<br />
<br />
coi Khæng Tö nh− lµ mét trong nh÷ng nhµ x· héi häc gia ®×nh ®Çu tiªn vµ vÜ ®¹i nhÊt<br />
th× còng kh«ng ngoa chót nµo.<br />
§ãng gãp lín nhÊt, mang tÝnh ph−¬ng ph¸p luËn trong viÖc tiÕp cËn vÊn ®Ò<br />
gia ®×nh cña Khæng Tö chÝnh lµ viÖc «ng ®· x¸c ®Þnh rÊt râ vÞ trÝ cña gia ®×nh trong<br />
toµn bé cÊu tróc x· héi. §Æt gia ®×nh vµo trung t©m cña mèi quan hÖ c¬ cÊu cña ba<br />
cùc: c¸ nh©n, gia ®×nh vµ céng ®ång x· héi, ngoµi viÖc x¸c ®Þnh râ ®−îc tÇm<br />
quan träng mang tÝnh chøc n¨ng cña gia ®×nh ®èi víi sù tån t¹i, æn ®Þnh vµ ph¸t<br />
triÓn x· héi, Khæng Tö cßn chØ ra ®−îc mét ®Æc tr−ng kh¸c cña gia ®×nh - ®Æc tr−ng<br />
cña sù chuyÓn tiÕp. Nhê ph©n tÝch tÝnh chuyÓn tiÕp nµy cña gia ®×nh mµ chóng ta cã<br />
thÓ thÊy râ viÖc th«ng qua c¸i tæ chøc x· héi ®Çu tiªn lµ gia ®×nh, c¸c c¸ nh©n ®·<br />
b−íc vµo x· héi vµ kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña m×nh t¹i ®ã nh− thÕ nµo.<br />
Râ rµng lµ con ng−êi chØ trë thµnh con ng−êi x· héi thùc sù khi b−íc qua<br />
ng−ìng cöa gia ®×nh. Trong c¸i x· héi nhá bÐ vµ Êm cóng cña cuéc sèng gia ®×nh, con<br />
ng−êi ®−îc nu«i d−ìng, chë che vµ chuÈn bÞ nh÷ng hµnh trang cÇn thiÕt ®Ó b−íc vµo<br />
nh÷ng buån vui cay ®¾ng cña cuéc ®êi, thùc hiÖn c¸i ®iÒu mµ ng−êi ta vÉn th−êng gäi<br />
lµ x· héi hãa c¸ nh©n. Gia ®×nh còng lµ n¬i Èn n¸u b×nh æn cho mçi c¸ nh©n tr−íc<br />
nh÷ng x¸o trén vµ b·o gi«ng ngoµi x· héi. Trong tr−êng hîp nµy, gia ®×nh sÏ lµ n¬i<br />
l−u gi÷ l¹i nh÷ng g× mµ x· héi ®· lµm thay ®æi vµ ®Õn l−ît m×nh tïy theo nh÷ng ®ßi<br />
hái cña thùc tiÔn vµ thêi ®¹i mµ nã sÏ ®æi thay theo hoÆc sÏ tiÕp tôc ®èi diÖn mét<br />
c¸ch th¸ch thøc víi x· héi. Cã lÏ v× vËy mµ so víi x· héi, gia ®×nh võa lµ c¸ch t©n võa<br />
lµ thñ cùu, võa s½n sµng ®i tiªn phong trong sù ®æi míi, l¹i võa cè kÕt nh÷ng g× lµ<br />
khu«n mÉu b¶o thñ.<br />
MÆt kh¸c víi tÝnh c¸ch lµ mét x· héi thu nhá, gia ®×nh còng cßn lµ n¬i ph¶n<br />
¸nh l¹i tÊt c¶ nh÷ng g× ngoµi x· héi. Nã võa chän läc võa ®µo th¶i nh÷ng sù kiÖn vµ<br />
qu¸ tr×nh x· héi theo l¨ng kÝnh v¨n hãa riªng. Khi ®ã c¸ nh©n cñng cè nhËn thøc, hÖ<br />
chuÈn mùc vµ gi¸ trÞ cña m×nh d−íi sù t¸c ®éng cña c¶ hai chiÒu, chiÒu x· héi céng<br />
®ång vµ chiÒu gia ®×nh. C¸i con ng−êi x· héi vµ con ng−êi gia ®×nh cïng tån t¹i song<br />
hµnh võa thèng nhÊt, bæ sung, hç trî cho nhau, l¹i võa m©u thuÉn nhau trong mçi<br />
c¸ nh©n lµm nªn b¶n chÊt vµ nh©n c¸ch cña c¸ nh©n ®ã.<br />
X¸c ®Þnh vÞ trÝ vµ vai trß quan träng cña gia ®×nh trong cÊu tróc chung cña x·<br />
héi nh− vËy, khæng gi¸o mµ x· héi ViÖt Nam truyÒn thèng ®· chÞu ¶nh h−ëng nhiÒu,<br />
trong khi chó ý tíi viÖc cñng cè c¸c mèi quan hÖ gia ®×nh ®· coi ®©y lµ mét viÖc lµm<br />
kh«ng chØ v× h¹nh phóc gia ®×nh mµ cßn v× chÝnh x· héi. Chóng ta h·y xem M¹nh Tö<br />
gi¶i thÝch vÒ gia ®×nh nh− sau: “Nh©n h÷u h»ng ng«n giai viÕt: Thiªn h¹ quèc gia,<br />
thiªn h¹ chi b¶n t¹i quèc, quèc chi b¶n t¹i gia, gia chi b¶n t¹i th©n”, cã nghÜa lµ<br />
ng−êi ta th−êng vÉn nãi r»ng thiªn h¹ lµ quèc gia, theo ®ã mµ chóng ta cÇn ph¶i hiÓu<br />
r»ng gèc cña thiªn h¹ chÝnh lµ quèc gia, gèc cña quèc gia chÝnh lµ gia ®×nh, gèc cña<br />
gia ®×nh chÝnh lµ ë b¶n th©n mçi c¸ nh©n. C¸ch gi¶i thÝch cña M¹nh Tö thËt ng¾n<br />
gän nh−ng còng thËt ®Çy ®ñ vÒ mét cÊu tróc c¬ b¶n cña x· héi xoay quanh mèi quan<br />
<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />
§Æng C¶nh Khanh 31<br />
<br />
hÖ c¬ cÊu chøc n¨ng c¸ nh©n - gia ®×nh - x· héi, trong ®ã nÒn t¶ng c¬ b¶n lµ gia ®×nh.<br />
ChÝnh cô Phan Béi Ch©u còng ®· ph©n tÝch vµ gi¶i nghÜa kh¸ râ rµng c©u:<br />
“TÒ gia, trÞ quèc b×nh thiªn h¹” næi tiÕng trong kinh ®iÓn Nho gi¸o lµ “tÒ, trÞ chØ lµ<br />
mét nhÏ, gia quèc chung nhau mét gèc, nhµ tøc lµ c¸i n−íc nhá, n−íc tøc lµ c¸i nhµ<br />
to”. Bëi vËy «ng cho r»ng nÕu n−íc cã luËt ph¸p, phÐp t¾c th× nhµ còng cã gia phong<br />
vµ gia phong vÒ ®¹o lý còng rµng buéc con ng−êi chÆt chÏ ch¼ng kÐm g× phÐp n−íc.<br />
ChÝnh sù nhËn thøc chung cña x· héi vÒ vÞ trÝ cña mèi quan hÖ c¸ nh©n - gia<br />
®×nh - céng ®ång nh− vËy mµ trong x· héi ViÖt Nam truyÒn thèng kh«ng cã sù tån<br />
t¹i cña con ng−êi thuÇn tóy c¸ nh©n. Con ng−êi sèng, lao ®éng, sinh ho¹t trong sù<br />
rµng buéc vÒ nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm víi gia ®×nh vµ víi céng ®ång x· héi. Con<br />
ng−êi kh«ng thÓ t×m ®−îc chç ®øng cña m×nh trong x· héi ®ã nÕu nã kh«ng thùc thi<br />
®−îc nh÷ng chuÈn mùc t−¬ng xøng víi ®Þa vÞ vµ vai trß mµ gia ®×nh vµ x· héi quy<br />
®Þnh. C¸c c¸ nh©n tù soi m×nh trªn mÆt g−¬ng gia ®×nh vµ céng ®ång, vµ chØ khi ®ã<br />
nã míi nh×n thÊy h×nh ¶nh ®Ých thùc cña m×nh. Bëi vËy mµ trong suèt cuéc ®êi c¸c<br />
c¸ nh©n lu«n ph¶i g¸nh trªn vai tr¸ch nhiÖm víi gia ®×nh vµ nghÜa vô víi tæ quèc.<br />
ý thøc tr¸ch nhiÖm ®ã thÊm vµo tõng nÕp suy nghÜ, t×nh c¶m, trë thµnh niÒm vui,<br />
nçi buån, ®Þnh h−íng mäi hµnh vi cña con ng−êi cho ®Õn tËn nh÷ng ngµy cuèi cïng<br />
cña cuéc ®êi.<br />
LuËt ph¸p x−a ®· rÊt chó träng tíi viÖc xö lý nh÷ng vÊn ®Ò vÒ gia ®×nh, quy<br />
®Þnh rÊt chÆt chÏ nh÷ng nguyªn t¾c trong mèi quan hÖ gi÷a cha con, chång vî, anh<br />
em trong gia ®×nh. Con ng−êi dï ë c−¬ng vÞ nµo còng ph¶i lÊy nh÷ng mèi quan hÖ gia<br />
®×nh lµm träng. Con c¸i ph¶i biÕt v©ng lêi vµ cã hiÕu víi cha mÑ, vî chång ph¶i hßa<br />
thuËn vµ chung thñy, anh ph¶i nh−êng nhÞn em, em ph¶i kÝnh träng anh. T«n ti trËt<br />
tù trong gia ®×nh ph¶i ®¶m b¶o ®Ó võa lµm nÒn t¶ng cho h¹nh phóc l©u dµi cña c¸c<br />
thÕ hÖ trong téc hä, võa cñng cè sù æn ®Þnh cña céng ®ång x· héi.<br />
Trong x· héi ViÖt Nam truyÒn thèng, nh÷ng vÊn ®Ò gia ®×nh mÆc dï ®−îc<br />
nh×n nhËn tho¸ng ®·ng h¬n ë Trung Hoa nh−ng kh«ng v× thÕ mµ sù t«n träng c¸c<br />
mèi quan hÖ gia ®×nh ®· cã sù láng lÎo h¬n, vÞ trÝ cña gia ®×nh trong céng ®ång x· héi<br />
bÞ xem th−êng h¬n. Cïng xuÊt ph¸t tõ nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña Nho gi¸o nh−ng<br />
gia ®×nh ViÖt Nam t«n träng nh÷ng mèi quan hÖ t×nh c¶m, coi t×nh c¶m lµ c¬ së nÒn<br />
t¶ng cho nh÷ng vÊn ®Ò vÒ nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm. Quan hÖ vî chång ng−êi ViÖt<br />
trong gia ®×nh truyÒn thèng trªn thùc tÕ ®· cã phÇn b×nh ®¼ng h¬n ng−êi Trung Hoa<br />
nho gi¸o.<br />
LuËt Hång §øc cã thÓ trªn mét sè mÆt ®· chÞu ¶nh h−ëng cña luËt ph¸p<br />
Trung Hoa nh−ng trªn thùc tÕ l¹i cã rÊt nhiÒu ®iÒu tr¸i víi gi¸o lý Nho gi¸o, ®Æc biÖt<br />
lµ ë lÜnh vùc h«n nh©n vµ gia ®×nh. H−íng vµo viÖc cñng cè vÞ trÝ vµ vai trß cña gia<br />
®×nh trong x· héi, ph¸p luËt x−a còng ®· t¨ng c−êng nh÷ng ®iÒu kho¶n gióp cho gia<br />
®×nh gÇn gòi g¾n bã. §iÒu 307 cßn ghi râ: nÕu ng−êi chång c¸ch xa vî 5 th¸ng mµ<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />
32 V¨n hãa gia ®×nh trong c¸c chiÒu c¹nh cña c¬ cÊu x· héi<br />
<br />
kh«ng ®i l¹i th¨m hái th× cã thÓ bÞ mÊt vî. Häc gi¶ §µo Duy Anh ®· viÕt: “NÕu ng−êi<br />
®µn «ng bÞ téi l−u ®Çy th× ph¸p luËt b¾t c¶ vî chÝnh, vî hÇu ph¶i ®i theo ®Ó khái chia<br />
l×a gia ®×nh. Cha mÑ, con ch¸u ng−êi bÞ téi th× ®−îc tïy ý. Së dÜ ph¸p luËt thi hµnh<br />
nh÷ng ®Æc ©n Êy lµ cèt ®Ó gia ®×nh khái bÞ ®iªu tµn”1. T¨ng c−êng tr¸ch nhiÖm cña<br />
mçi c¸ nh©n ®èi víi gia ®×nh, luËt ph¸p ViÖt Nam truyÒn thèng còng buéc mçi thµnh<br />
viªn trong gia ®×nh ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hµnh vi cña nh÷ng thµnh viªn kh¸c vµ<br />
ng−îc l¹i. Toµn bé gia ®×nh sÏ ph¶i chia sÎ tr¸ch nhiÖm víi nh÷ng hËu qu¶ sai tr¸i do<br />
bÊt kú mét thµnh viªn nµo trong gia ®×nh g©y ra. “Tru di tam téc”, thËm chÝ “tru di<br />
cöu téc” lµ nh÷ng h×nh ph¹t ghª gím nhÊt ®èi víi sè phËn cña mét gia ®×nh, mét téc<br />
hä khi mµ mét thµnh viªn trong gia ®×nh ®· g©y nªn ®¹i häa.<br />
§Ó gãp phÇn cñng cè vÞ trÝ cña gia ®×nh trong x· héi, luËt ph¸p x−a còng rÊt<br />
chó ý khi xem xÐt nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ cã liªn quan ®Õn gia ®×nh. Ch¼ng h¹n nh−,<br />
trong nhiÒu tr−êng hîp, nÕu ng−êi bÞ ¸n tö h×nh l¹i cã cha mÑ giµ ngoµi 70 tuæi, hoÆc<br />
cha mÑ tµn phÕ mµ kh«ng cã con kh¸c n÷a, tr−êng hîp ®ã ng−êi cã ¸n sÏ ®−îc miÔn<br />
téi ®Ó nu«i cha mÑ. Trong tr−êng hîp tÊt c¶ anh em trong nhµ ®Òu bÞ ¸n tö h×nh th×<br />
mét ng−êi ®−îc miÔn téi ®Ó nu«i cha mÑ hoÆc ®Ó l−u truyÒn gia téc.<br />
Ng−îc l¹i, céng ®ång x· héi còng cã rÊt nhiÒu h×nh thøc ®Ó ghi nhËn vµ biÓu<br />
d−¬ng nh÷ng ®ãng gãp cña c¸c gia ®×nh cho x· héi. NÕu gia ®×nh cã mét thµnh viªn<br />
cã c«ng víi céng ®ång vµ tæ quèc, th× kh«ng chØ cã thµnh viªn ®ã ®−îc khen mµ c¶ gia<br />
®×nh hä còng ®−îc vinh dù l©y. Mét ng−êi ®ç ®¹t còng lµ cho c¶ gia ®×nh ®−îc vÎ<br />
vang víi nh÷ng nghi lÔ t«n träng cña céng ®ång, b¶ng vµng, bia ®¸, b¸i tæ vinh quy.<br />
NÕu x· héi vµ céng ®ång quan t©m tíi viÖc cñng cè vÞ trÝ vµ vai trß cña gia<br />
®×nh th× ng−îc l¹i gia ®×nh còng cã nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm ®èi víi céng ®ång vµ<br />
réng h¬n n÷a lµ Tæ quèc. ViÖc c¸c gia ®×nh ph¶i cã nghÜa vô ®ãng gãp vµo sù æn ®Þnh<br />
vµ ph¸t triÓn chung cña céng ®ång vµ Tæ quèc bao giê còng lµ mét chuÈn mùc ®¹o<br />
®øc quan träng. V× quyÒn lîi chung cña céng ®ång nhiÒu gia ®×nh ®· kh«ng tiÕc cña<br />
c¶i vËt chÊt, thËm chÝ c¶ m¸u x−¬ng. Trong nh÷ng cuéc chiÕn tranh chèng ngo¹i<br />
x©m, nhiÒu gia ®×nh ®· ®éng viªn con ch¸u tham gia chiÕn trËn thËm chÝ hi sinh c¶<br />
gia ®×nh, téc hä, céng ®ång lµng x· cho Tæ quèc.<br />
C¸i quan hÖ c¬ cÊu - chøc n¨ng gi÷a c¸ nh©n, gia ®×nh vµ céng ®ång x· héi<br />
chÆt chÏ nh− vËy cã gèc g¸c tõ nh÷ng quan niÖm s©u s¾c tõ trong truyÒn thèng. Bëi<br />
lÏ, n−íc còng lµ mét gia ®×nh, lµ mét c¸i nhµ lín. Quan niÖm Nho gi¸o ë bÊt kú thêi<br />
®¹i nµo còng lµ nh− vËy. Së dÜ ng−êi ta coi n−íc lµ mét gia ®×nh lín kh«ng ph¶i v×<br />
cÊu tróc cña nã, c¸ch xÕp ®Æt nh÷ng quan hÖ t«n ti trËt tù cña nã hoµn toµn gièng<br />
nh− m« h×nh cña mét gia ®×nh mµ cßn v× thùc chÊt nã cßn ®−îc coi lµ mét sù kÕt nèi<br />
®«ng ®¶o nh÷ng con ng−êi cïng mét dßng gièng, m¸u mñ. C¸i quan niÖm truyÒn ®êi<br />
vÒ mét quèc gia cã chung mét nguån gèc m¸u mñ, chung mét tæ tiªn, cha L¹c Long<br />
<br />
<br />
1<br />
§µo Duy Anh. ViÖt Nam v¨n hãa sö c−¬ng. Nxb Thµnh phè Hå ChÝ Minh - 1992, trang 131.<br />
<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />
§Æng C¶nh Khanh 33<br />
<br />
Qu©n, mÑ ¢u C¬ ®· lµ nÒn t¶ng v¨n hãa cho viÖc x©y dùng mét c¬ cÊu tæ chøc vµ<br />
ho¹t ®éng cña x· héi réng lín m« pháng theo mét gia ®×nh.<br />
Qua viÖc nghiªn cøu vµ ph©n tÝch mèi quan hÖ c¬ cÊu - chøc n¨ng: gia ®×nh -<br />
c¸ nh©n - céng ®ång x· héi nh− trªn, chóng ta cã thÓ thÊy râ vÞ trÝ quan träng nh−<br />
thÕ nµo cña gia ®×nh trong x· héi truyÒn thèng. ChÝnh viÖc xö lý tèt mèi quan hÖ c¬<br />
cÊu chøc n¨ng trªn, trong ®ã trung t©m cña nã lµ gia ®×nh, mµ x· héi ViÖt Nam ®·<br />
tån t¹i vµ ph¸t triÓn, v−ît qua mäi sãng giã vµ th¸ch thøc cña c¸c thÕ lùc c¶ bªn<br />
ngoµi vµ bªn trong, t¹o nªn nÒn v¨n hiÕn ViÖt Nam phong phó vµ giµu b¶n s¾c.<br />
2. VÒ chiÒu lÞch ®¹i: Gia ®×nh - truyÒn thèng - hiÖn ®¹i<br />
Sù tån t¹i cña gia ®×nh, b¶n th©n nã còng mang ý nghÜa mét di s¶n v¨n hãa.<br />
Còng gièng nh− tÊt c¶ nh÷ng d¹ng thøc kh¸c cña v¨n hãa, gia ®×nh vµ v¨n hãa gia<br />
®×nh bao giê còng lµ s¶n phÈm cña mét thêi ®¹i vµ do vËy, lu«n chÞu sù t¸c ®éng cña<br />
c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi vµ lÞch sö cña thêi ®¹i ®ã. Gia ®×nh võa lµ mét nh©n<br />
chøng cña lÞch sö khi mang trong m×nh nã nh÷ng dÊu Ên cña qu¸ khø võa lµ mét<br />
m¾t xÝch nèi liÒn qu¸ khø víi hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai th«ng qua nh÷ng ho¹t ®éng nèi<br />
tiÕp nhau kh«ng ngõng cña c¸c thÕ hÖ trong gia ®×nh.<br />
DÉu vËy, sù biÕn ®æi cña gia ®×nh còng vÉn phô thuéc vµo sù biÕn ®æi cña c¸c<br />
®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi, vµo c¬ së x· héi. NÕu x· héi biÕn ®éng, gia ®×nh còng khã<br />
tr¸nh khái sù khñng ho¶ng, thËm chÝ ly t¸n. Trong chõng mùc mµ x· héi r¬i vµo t×nh<br />
tr¹ng ngõng trÖ, c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi kh«ng cã nh÷ng chuyÓn biÕn lín, th× gia<br />
®×nh, c¸c chuÈn mùc vµ gi¸ trÞ xoay quanh gia ®×nh còng ®«ng cøng l¹i. Trªn thùc tÕ,<br />
gia ®×nh ViÖt Nam còng tr¶i qua nh÷ng thêi kú ®«ng cøng nh− vËy. Mét thêi gian<br />
dµi, trong lóc c¸c céng ®ång lµng x· vÉn tån t¹i khÐp kÝn vµ mang tÝnh tù qu¶n chÆt<br />
chÏ trªn c¬ së cña nÒn kinh tÕ tù cÊp tù tóc th× gia ®×nh vµ v¨n hãa gia ®×nh còng<br />
kh«ng cã mÊy sù thay ®æi. H×nh ¶nh nh÷ng c« th«n n÷ tÇn t¶o h¸i d©u ch¨n t»m,<br />
nu«i d−ìng mÑ giµ, con d¹i ®Ó chång ch¨m lo häc hµnh, dïi mµi kinh sö, tõ thêi ®¹i<br />
cña bµ û Lan phu nh©n ë vïng Kinh B¾c, víi nh÷ng chuÈn mùc cña c¸c mèi quan hÖ<br />
gia ®×nh, cho ®Õn tËn ®Çu thÕ kû 20 d−êng nh− vÉn kh«ng cã g× thay ®æi.<br />
Pierre Gourou, mét häc gi¶ ng−êi Ph¸p næi tiÕng víi nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn<br />
cøu c¸c céng ®ång n«ng th«n vµ n«ng d©n ViÖt Nam, ®· hÕt søc ng¹c nhiªn vÒ nh÷ng<br />
®iÒu mµ «ng gäi lµ sù ng−ng trÖ nµy cña c¸c quan hÖ x· héi trong ®ã cã quan hÖ gia<br />
®×nh. ¤ng ®· cè g¾ng t×m hiÓu ®Ó ®−a ra ®−îc lêi gi¶i thÝch v× sao suèt tõ thÕ hÖ nµy<br />
sang thÕ hÖ kh¸c, nh÷ng lòy tre lµng yªn ¶ l¹i che phñ ®−îc c¶ mét x· héi võa phong<br />
phó s«i ®éng g¾n liÒn víi hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò tæ chøc céng ®ång, gia ®×nh, téc hä,<br />
xãm giÒng, v¨n hãa, tËp qu¸n… l¹i võa cè cùu, bÊt biÕn vµ cã nhiÒu ®iÒu b¶o thñ ®Õn<br />
nh− vËy.<br />
Tuy nhiªn, khi x· héi biÕn ®éng vµ thay ®æi th× gia ®×nh vµ nh÷ng chuÈn mùc<br />
vÒ gia ®×nh, tuy cã thÓ muén h¬n nh−ng tr−íc sau còng buéc ph¶i thay ®æi mét c¸ch<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />
34 V¨n hãa gia ®×nh trong c¸c chiÒu c¹nh cña c¬ cÊu x· héi<br />
<br />
t−¬ng øng. Trong sù thay ®æi ®ã, trªn thùc tÕ, gia ®×nh vÉn b¶o l−u l¹i kh«ng chØ<br />
nh÷ng ®iÒu cè h÷u thËm chÝ nhiÒu lóc tíi møc ngoan cè, mµ cßn g×n gi÷ nh÷ng c¸i<br />
vÉn phï hîp vµ gãp Ých cho x· héi t−¬ng lai. Nã khiÕn cho mét khi nh÷ng b·o gi«ng<br />
d÷ déi ngoµi x· héi t¹m l¾ng l¹i, con ng−êi v−ît lªn trªn nh÷ng ®æi thay vµ b×nh th¶n<br />
ng¾m l¹i m×nh, khi ®ã hä míi tÜnh t©m, l−îng gi¸ nh÷ng c¸i mµ gia ®×nh ®· l−u gi÷,<br />
chän lùa lÊy nh÷ng mÆt tèt ®Ñp ®Ó xÕp bªn c¹nh nh÷ng g× míi mÎ nhÊt h−íng tíi<br />
t−¬ng lai. ChÝnh kh¶ n¨ng b¶o l−u vµ g×n gi÷ nh÷ng mÆt tÝch cùc vµ tinh hoa cña<br />
qu¸ khø, mÆc cho cuéc ®êi cã thay ®en ®æi tr¾ng, vµng thau lÉn lén, ®· khiÕn cho gia<br />
®×nh ®· lu«n trë thµnh n¬i n−¬ng tùa v÷ng vµng cho cuéc ®êi biÕn ®éng.<br />
Còng gièng nh− tÊt c¶ nh÷ng g× hµm chøa trong m×nh nh÷ng gi¸ trÞ cña qu¸<br />
khø, b−íc vµo x· héi hiÖn ®¹i, b¶n th©n gia ®×nh vµ v¨n hãa gia ®×nh còng lu«n võa<br />
ph¶i g¸nh trªn l−ng mét träng l−îng khæng lå cña nh÷ng di s¶n ®· qua võa ph¶i s½n<br />
sµng ®èi diÖn víi nh÷ng sù biÕn ®æi ®Õn chãng mÆt cña thùc tiÔn bao quanh. Trong<br />
chiÒu lÞch ®¹i cña c¬ cÊu x· héi, gia ®×nh lu«n n»m trong qu·ng gi÷a. Nã b−íc ch©n<br />
vµo mét x· héi hiÖn ®¹i, cßn ch©n kia th× d−êng nh− vÉn b×nh th¶n xoay së víi nh÷ng<br />
kinh nghiÖm, cã hay, cã dë nh−ng kh«ng thÓ dÔ dµng døt bá ®−îc cña qu¸ khø.<br />
TÊt nhiªn, b¶n th©n gia ®×nh vµ v¨n hãa gia ®×nh còng kh«ng ph¶i lµ mét sù<br />
v«i hãa vÜnh cöu mµ lu«n vËn ®éng vµ thay ®æi kh«ng ngõng. ChÝnh sù tån t¹i vµ<br />
ph¸t triÓn cña x· héi trong ®ã cã gia ®×nh ®· phô thuéc rÊt nhiÒu vµo sù vËn ®éng,<br />
t¸i sinh liªn tôc, kh¶ n¨ng thÝch nghi, c¶i tæ, chuyÓn biÕn vµ s¸ng t¹o cña c¸c gi¸ trÞ<br />
gia ®×nh. Bëi vËy, sù b¶o l−u c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng trong gia ®×nh kh«ng bao hµm ý<br />
nghÜa cña viÖc gia ®×nh chèng l¹i nh÷ng sù thay ®æi. VÒ ph−¬ng diÖn nµy, chóng ta<br />
cã thÓ hiÓu r»ng sù thay ®æi cña c¸c chuÈn mùc vµ gi¸ trÞ kh«ng ph¶i lµ nh÷ng g× tr¸i<br />
ng−îc, ngo¹i lai ®èi víi b¶n chÊt gia ®×nh mµ cßn cã thÓ ®−îc coi lµ mét c¸ch thøc tån<br />
t¹i vµ vËn hµnh cña gia ®×nh.<br />
§Ó thùc sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong mèi quan hÖ c©n b»ng gi÷a hai mÆt<br />
truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i, gia ®×nh kh«ng thÓ chØ tån t¹i trong nh÷ng chuÈn mùc<br />
truyÒn thèng thiªng liªng, bÊt biÕn mµ lµ mét thùc thÓ uyÓn chuyÓn, ®−îc ®iÒu chØnh<br />
th−êng xuyªn ®Ó võa phï hîp víi toµn c¶nh míi võa trung thµnh víi nh÷ng truyÒn<br />
thèng nh©n v¨n c¬ b¶n. Trong tr−êng hîp nµy, c¸i bµn ch©n ch−a chÞu nhÊc lªn khái<br />
qu¸ khø ®· ®−îc nãi ë trªn cña gia ®×nh Êy, l¹i chøa ®ùng nh÷ng mÆt tÝch cùc. Nã<br />
hoµn toµn kh«ng ®ång nghÜa víi sù b¶o thñ hay cè chÊp mµ lµ sù tØnh t¸o vµ thËn<br />
träng, mét vÞ gi¸m quan trong gia ®×nh, mét sîi d©y c−¬ng cho nh÷ng chó ngùa bÊt<br />
kham hay nh¶y ph¸ mäi rµo c¶n. Nã t¹o ra c¬ së v÷ng vµng vµ kh«ng sai lÖch cho sù<br />
®æi míi tiÕp thu vµ x©y dùng nh÷ng chuÈn mùc gia ®×nh míi.<br />
Gia ®×nh, vÒ ph−¬ng diÖn nµy, thay cho viÖc cè lµm cho thêi gian ngõng tr«i,<br />
th× ®· t×m c¸ch b¾t rÔ vµo thêi gian ®Ó hót lÊy nhùa sèng vµ duy tr× m·i m·i sù trÎ<br />
trung vµ lµnh m¹nh cña m×nh.<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />
§Æng C¶nh Khanh 35<br />
<br />
3. Gia ®×nh vµ viÖc g×n gi÷, gi¸o dôc c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng:<br />
Nh− trªn ®· nªu, so víi nh÷ng thiÕt chÕ x· héi kh¸c gia ®×nh lµ mét trong<br />
nh÷ng thiÕt chÕ x· héi cã søc sèng bÒn bØ vµ m·nh liÖt nhÊt. Thùc tÕ cho thÊy, c¸c<br />
gi¸ trÞ v¨n hãa cña d©n téc ®−îc l−u gi÷ trong gia ®×nh th−êng bÒn chÆt h¬n ë ngoµi<br />
x· héi vèn s«i ®éng. Trong nhiÒu tr−êng hîp, cã nh÷ng gi¸ trÞ ®· bÞ x· héi tõ chèi<br />
kh«ng chÊp nhËn nh−ng vÉn ®−îc tr©n träng g×n gi÷ trong nhiÒu gia ®×nh. ThËm chÝ<br />
khi chuyÓn tõ vïng nµy sang vïng kh¸c, sinh sèng trong m«i tr−êng x· héi hoµn<br />
toµn xa l¹ nh−ng nhiÒu gia ®×nh vÉn cã thÓ gi÷ ®−îc nÒ nÕp sèng, sinh ho¹t quen<br />
thuéc cña m×nh.<br />
Chóng ta cã thÓ dÉn ra ®©y nhiÒu lý do ®Ó gi¶i thÝch vÒ sù bÒn v÷ng cña c¸c<br />
gi¸ trÞ truyÒn thèng thèng trong gia ®×nh so víi sù bÒn v÷ng mµ cßn l©u c¸c thiÕt chÕ<br />
kh¸c trong x· héi míi ®¹t ®−îc. Tr−íc hÕt ph¶i nãi tíi nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ c¸c mèi<br />
quan hÖ gia ®×nh, liªn quan ®Õn sù gÇn gòi vÒ huyÕt thèng, sù g¾n bã trong sîi d©y<br />
t×nh c¶m vµ tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®· khiÕn cho c¸c quan hÖ nµy bao giê còng chÆt chÏ h¬n<br />
c¸c quan hÖ kh¸c ngoµi x· héi.<br />
ChÝnh ¨ng-ghen, trong t¸c phÈm: “Nguån gèc cña gia ®×nh, cña chÕ ®é t− h÷u<br />
vµ cña Nhµ n−íc”, khi nh¾c l¹i nh÷ng nhËn xÐt cña M¸c vÒ “sù gièng nhau gi÷a thiÕt<br />
chÕ gia ®×nh víi nh÷ng hÖ thèng chÝnh trÞ, ph¸p luËt, t«n gi¸o vµ triÕt häc” ®· cho<br />
r»ng mäi thiÕt chÕ kh¸c ®Òu cã thÓ thay ®æi theo nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi<br />
kh¸ch quan, nh−ng “chØ khi nµo gia ®×nh ®· hoµn toµn thay ®æi th× nh÷ng hÖ thèng<br />
Êy míi hoµn toµn thay ®æi”2. Còng theo sù ph©n tÝch cña ¨ng-ghen c¬ së c¨n b¶n cho<br />
sù bÒn v÷ng cña c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa gia ®×nh chÝnh lµ sù chÆt chÏ cña c¸c quan hÖ<br />
truyÒn thèng. Nh−ng quan hÖ nµy, thËm chÝ trong khi nhiÒu chuÈn mùc vµ gi¸ trÞ<br />
trong gia ®×nh ®· cã thÓ thay ®æi th× chÝnh b¶n th©n tÝnh huyÕt thèng cña nã vÉn cø<br />
“chai s¹n l¹i rÊt l©u”.<br />
ViÖc gia ®×nh lu«n lu«n ®øng ë vÞ trÝ cuèi cïng cña d·y hµng däc, trªn con<br />
®−êng ®i tíi sù ®æi thay, ®· chøng tá tõ trong néi hµm cña thiÕt chÕ gia ®×nh ®· chøa<br />
®ùng kh«ng chØ mét søc c¶n lín mµ cßn mét kh¶ n¨ng l−u gi÷ vµ duy tr× nh÷ng gi¸<br />
trÞ vµ chuÈn mùc ®−îc coi lµ truyÒn thèng.<br />
Ngµy nay, ®· cã qu¸ nhiÒu lêi c¶nh b¸o vÒ nh÷ng ®iÒu ®−îc gäi lµ mÆt tr¸i<br />
cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng vµ cña toµn cÇu hãa, khiÕn nh÷ng mèi lo ng¹i trong chóng<br />
ta d−êng nh− nhiÒu khi cßn lÊn ¸t c¶ nh÷ng nçi mõng vui vÒ c¸c thµnh tùu mµ chÝnh<br />
c¬ chÕ thÞ tr−êng vµ toµn cÇu hãa ®· mang l¹i cho ®êi sèng x· héi n−íc ta trong<br />
nh÷ng n¨m ®æi míi. Nã còng lµm cho kh«ng Ýt ng−êi cßn tá th¸i ®é hoµi niÖm vÒ mét<br />
thêi mµ cuéc sèng dï cßn nghÌo nµn thiÕu thèn nh−ng l¹i cã vÎ b×nh æn vµ Êm ªm<br />
trong c¸c mèi quan hÖ x· héi<br />
<br />
<br />
2<br />
C. M¸c vµ ¨ng-ghen toµn tËp, tËp 21, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi - 1992, trang 57.<br />
<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />
36 V¨n hãa gia ®×nh trong c¸c chiÒu c¹nh cña c¬ cÊu x· héi<br />
<br />
ThËt ra chÝnh M¸c tõ l©u ®· lµ mét trong nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn c¶nh tØnh<br />
nh©n lo¹i vÒ nh÷ng g× mµ kinh tÕ thÞ tr−êng ®· vµ sÏ mang l¹i cho ®êi sèng x· héi.<br />
M¸c còng v¹ch râ vµ phª ph¸n m¹nh mÏ nh÷ng vÊn ®Ò tµn b¹o vµ xÊu xa ®ang n¶y<br />
sinh vµ ph¸t triÓn cïng víi nh÷ng mèi quan hÖ c¹nh tranh hµng hãa, lîi nhuËn,<br />
nh÷ng c¸i g× mµ M¸c miªu t¶ lµ ®· “d×m tÊt c¶ nh÷ng g× tèt ®Ñp gi÷a con ng−êi víi<br />
con ng−êi vµo líp b¨ng l¹nh gi¸ cña sù tÝnh to¸n vÞ kû”, vµo mèi quan hÖ “tr¶ tiÒn<br />
ngay kh«ng t×nh nghÜa”. §Æc biÖt chÝnh M¸c còng ®· nãi rÊt râ vÒ nh÷ng hËu qu¶ sÏ<br />
xÈy ra khi kinh tÕ thÞ tr−êng th©m nhËp vµo gia ®×nh vµ ph¸ vì t¹i ®ã tÊt c¶ nh÷ng<br />
chuÈn mùc vµ ®¹o lý vèn ®−îc coi lµ nh÷ng gi¸ trÞ nh©n ®¹o mang tÝnh vÜnh h»ng<br />
cña ®êi sèng con ng−êi, nh÷ng ®iÒu ®· tån t¹i tõ ngµn ®êi nay.<br />
TÊt nhiªn, kh«ng gièng nh− J.J.Roussau, khuyªn con ng−êi chèi bá toµn bé<br />
nh÷ng chuÈn mùc vµ gi¸ trÞ liªn quan ®Õn nh÷ng quan hÖ thÞ tr−êng hµng hãa “xÊu<br />
xa” ®Ó trë vÒ víi “tr¹ng th¸i ®¹o ®øc tù nhiªn”, víi thêi kú “con ng−êi ph¸t minh ra<br />
l−ìi c©u vµ c©y gËy ®Ó c©u c¸, cung tªn ®Ó s¨n b¾n, lµm quÇn ¸o tõ vá c©y vµ da thó,<br />
dïng löa ®Ó nÊu ¨n vµ sèng trong quÇn thÓ”3, M¸c ®· h−íng vÒ phÝa tr−íc vµ tuyªn<br />
chiÕn víi x· héi t− b¶n víi c¸c chuÈn mùc vµ gi¸ trÞ cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng.<br />
Trong sù ph¸t triÓn cña x· héi ta ngµy nay, viÖc kh¾c phôc nh÷ng mÆt tiªu<br />
cùc trong mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi víi con ng−êi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cña nÒn<br />
kinh tÕ thÞ tr−êng, x©y dùng nh÷ng chuÈn mùc míi g¾n liÒn víi nh÷ng gi¸ trÞ nh©n<br />
v¨n truyÒn thèng lµ hai mÆt cña mét vÊn ®Ò trªn con ®−êng h−íng tíi mét x· héi v¨n<br />
minh, tiÕn bé. Tuy nhiªn, ®Ó thùc hiÖn ®−îc c«ng viÖc nµy, chóng ta ph¶i nhËn thøc,<br />
lý gi¶i vµ gi¶i quyÕt ®−îc mét c¸ch ®óng ®¾n trªn thùc tÕ míi quan hÖ gi÷a viÖc ph¸t<br />
triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng víi viÖc b¶o l−u c¸c gi¸ trÞ tèt ®Ñp tõ truyÒn thèng. Nh÷ng<br />
khã kh¨n vµ m©u thuÉn ®· n¶y sinh vµ ph¸t triÓn tõ chÝnh néi hµm cña vÊn ®Ò. Bëi<br />
lÏ viÖc t¹o dùng mét m«i tr−êng sèng chung gi÷a c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng víi nh÷ng<br />
quy luËt c¹nh tranh hµng hãa, lîi nhuËn cña c¬ chÕ thÞ tr−êng còng khã kh¨n ch¼ng<br />
kh¸c g× sù t¹o lËp sù hßa hîp gi÷a löa vµ n−íc. VÊn ®Ò lµ ë chç, chóng ta ph¶i cã<br />
®−îc nh÷ng chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ khiÕn cho viÖc ph¸t triÓn nh÷ng quy luËt cña c¬ chÕ<br />
thÞ tr−êng kh«ng lµm x©m h¹i ®Õn nh÷ng g× tèt ®Ñp mµ cha «ng chóng ta ®· g©y<br />
dùng nªn tõ ngµn ®êi nay, kh«ng lµm biÕn d¹ng nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa cña tæ tiªn<br />
thµnh mét thø ®å ¨n thËp cÈm xÕp tõ phÝa sau nh÷ng gi¸ trÞ cña thÞ tr−êng hµng<br />
hãa, kh«ng biÕn nh÷ng mèi quan hÖ x· héi, céng ®ång, gia ®×nh tèt ®Ñp thµnh nh÷ng<br />
s¶n phÈm ®−îc c©n ®o cÈn thËn theo thang b¶ng lªn xuèng cña chØ gi¸ ®ång tiÒn.<br />
Ng−îc l¹i, chóng ta còng kh«ng thÓ cho phÐp viÖc nóp d−íi danh nghÜa b¶o vÖ<br />
c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng ®Ó duy tr× vµ b¶o l−u nh÷ng quan niÖm vµ chuÈn mùc cæ hñ,<br />
l¹c hËu k×m h·m sù ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc. Trong tr−êng hîp nµy, c¸c truyÒn thèng<br />
chØ cã thÓ ®−îc coi lµ tèt ®Ñp, tiÕn bé khi nã t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ph¸t triÓn con<br />
<br />
<br />
3<br />
J.J. Rousau: TuyÓn tËp c¸c bµi viÕt, Moscow - 1969, trang 74.<br />
<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />
§Æng C¶nh Khanh 37<br />
<br />
ng−êi mét c¸ch tù do vµ tù gi¸c. Nãi mét c¸ch kh¸c c¸i truyÒn thèng chØ cã ý nghÜ<br />
tÝch cùc khi nã mang trong m×nh kh«ng ph¶i chØ lµ ý nghÜa cña qu¸ khø mµ lµ h¬i<br />
thë cña cuéc sèng hiÖn ®¹i, tån t¹i còng víi nh÷ng g× hiÖn ®¹i vµ v¨n minh nhÊt cña<br />
thêi ®¹i.<br />
Theo chóng t«i, chóng ta ph¶i t×m thÊy ®−îc ph−¬ng thøc ®óng ®¾n ®Ó b¶o<br />
®¶m cho sù tån t¹i thèng nhÊt vµ biÖn chøng gi÷a hai mÆt ®èi lËp nhau nµy: mÆt c¸c<br />
gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ mÆt c¬ chÕ thÞ tr−êng. Ph−¬ng thøc nµy cho phÐp chóng ta<br />
t¹o ra søc m¹nh ph¸t triÓn cho c¶ hai mÆt nãi trªn, h−íng tíi mét x· héi míi cã nÒn<br />
kinh tÕ ph¸t triÓn vµ nh÷ng mèi quan hÖ x· héi, gia ®×nh trong s¸ng, lµnh m¹nh.<br />
ChÝnh sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng trong khi t¹o ra ®éng lùc c¹nh tranh<br />
khiÕn n¨ng xuÊt lao ®éng vµ s¶n l−îng s¶n phÈm hµng hãa ngµy cµng ph¸t triÓn cao,<br />
sÏ trë thµnh c¬ së vµ tiÒm lùc vËt chÊt m¹nh mÏ ®Ó thùc hiÖn tèt c«ng t¸c duy tr× vµ<br />
gi¸o dôc c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng.<br />
Ng−îc l¹i, viÖc duy tr× vµ gi¸o dôc nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n tèt ®Ñp tõ truyÒn<br />
thèng sÏ lµ c¬ së cho sù æn ®Þnh cña x· héi vµ gia ®×nh, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù<br />
ph¸t triÓn kinh tÕ bÒn v÷ng. Nh− vËy vÒ nguyªn t¾c, chóng ta cã thÓ v−ît qua ®−îc<br />
mét c¸ch ®óng ®¾n nh÷ng m©u thuÉn gi÷a viÖc ph¸t triÓn c¬ chÕ thÞ tr−êng víi viÖc<br />
duy tr× nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng, x©y dùng sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a<br />
chóng. ChÝnh sù thèng nhÊt nµy sÏ t¹o ra ®−êng h−íng cho sù ph¸t triÓn nh÷ng gi¸<br />
trÞ v¨n hãa truyÒn thèng, trong ®ã cã c¸c gi¸ trÞ vÒ v¨n hãa gia ®×nh, lÉn nh÷ng quy<br />
luËt cña c¬ chÕ thÞ tr−êng.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />