Văn hóa truyền thống và hiện đại: Phần 2

Chia sẻ: Vu Dung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:196

Thêm vào BST

Báo xấu

124
lượt xem 35
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nối tiếp nội dung của phần 1 Tài liệu Truyền thống và hiện đại trong văn hóa, phần 2 trình bày các nội dung: Hiện đái hóa và việc giáo dục truyền thống văn hóa ở Trung Quốc, các xu thế hiện nay của văn hóa thanh niên xung đột hay kế thừa giữa các thế hệ, kinh tế thị trường và truyền thống văn hóa, nho giáo và dân chủ. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Văn hóa truyền thống và hiện đại: Phần 2

VAN HOA TRU YEN THON G TRU N G Q U O C VA KINH T E THI TRUCSNG TH EO MO HiNH LUAN LY PH l/O N G DONG LIN ZIRONG, WANG YIMIN. Ahong- guo c huantong wenhua yu Dongfang lunlixing sh ich a n g jingji. B eijing, "Z h o n g g u o sh eh u i k e x u e " , 1 9 9 5 n .. d .l q., d. 1 1 6 -1 2 7 y. Cong cuoc xay ditng nen kinh te thi tritdng la mot bo ph an quan trong hang dau trong hien dai hod kinh te cua Trung Quoc. Trong bdi viet van de nay ditdc nhin nhan ditdi nhan quan van hod, va tit do neu bat yeu cau x itly moi quan he giita truyen thong va hien dai. Cac tac gid xuat phat tit m ot quan 150
diem cd ban ve tac dong qua lai m ang tinh bien chi/ng cua cac yeu to van hod va yeu to kinh te, theo do van hod co vai trd to ldn trong si/ hinh thanh nen kinh te thi tri/dng, va ngi/dc lai nen kinh te thi tri/dng trong qua trinh phat trien se la bdi canh va dieu kien cho si/cau tao van hod. Tren quan diem do, xay di/ng nen kinh te thi tri/dng Trung Quoc khong the tach rdi nen van hod truyen thong Trung Quoc. Cac tac gid dd tim hieu va thuyet minh nhi/ng dac diem cua van hod truyen thong nay, ma chu yeu la van hod N ho gia, de xac dinh trong do nhi/ng yeu to tich ci/c va tieu ci/c khi doi chieu vdi yeu cau cua mot nen kinh te thi tri/dng lanh manh. Cac tac gid chu tri/dng dung hdp nhi/ng hat nhan hdp ly cua van hod truyen thong, tinh hoa cua chu nghia M arx va nguyen tac kinh te thi tri/dng hien dai than) mot the thong nhat, lay do lam cd sd van hod va luan ly dao diic cua kinh teth i trUdng xa hoi chu nghia mang mau sac Trung Quoc - (tat nhien khong giong vdi kinh teth i tri/dng phi/dng Tay hay N hat Ban). Trong khi di/a ra luan diem ve "kinh te thi tri/dng theo mo hinh luan ly phi/dng D ong" nay, cac tac gid dd cd gan g xi/ ly mdi quan he truyen thong va hien dai cua van hod bang cach dat van 151
hod thanh mot bo phan hdp thanh co tac dong qua lai hiiu cd vdi cac linh vitc hoat dong khac trong qua trinh ditdc goi la "noi sinh hod". BAN B IE N T A P /O A p h at trien kinh te va tien bo xa hoi, T ru n g Quoc V dudng dai lua chon con dudng kinh te thi trUdng xa hoi chu nghia. D ay se la mot qua trinh doi mdi che do vo cung kho k h a n va phtic tap. Nhung nen van hoa tru y en thong T run g Quoc rUc rd, ta t nhien bang cd che noi ta i nao do, se co an h hudng quan trong tdi viec xay dung va p hat trie n kinh te thi trUdng hien dai. Bdi vay, k in h te th i trUdng hien dai se b at re ddm hoa nhu the nao tren m anh d at van hoa dan toe Trung Quoc la mot van de quan trong khien ngUdi ta suy nghi, cung la mot de tai nghien cUu xuyen the ky. DUng trudc van de nay, neu khong can nhac den boi canh van hoa ma dan toe Trung Hoa da hinh thanh nen may nghin nam nay, chi coi phudng thUc "vd vao" la con dudng th an g ngan n h a t de xay dung kinh te thi trUdng hien dai th i do la mot cach nhin hoan toan th ien can. Noi tti giac do van hoa, xay dung bat ky mot the che kinh te xa hoi nao deu can lay m anh dat van hoa truyen thong cua no lam nen tang, bat ky su lua chon nao do chu the hanh vi kinh te thuc hien deu n h a t th iet chiu sU quy dinh cua quan niem gia tri van hoa, dong thdi, dudi tac dong cua kinh te th i trUdng 152
thi k et cau xa hoi. cd che dieu chinh xa hoi. luan ly dao ditc va xa hoi Trung Quoc hinh th an h nen trong boi canh van hoa von co deu se co nhitng bien doi phitc tap. Bdi vay trong qua trinh lau dai nen kinh te thi trUdng hien dai dan xac lap trong xa hoi T rung Quoc. chiing ta can tra ldi: van hoa truyen thong T run g Quoc se cd anh lnfdng gi tdi sit phat trien cua kinh te thi trUdng va viec xay ditng the che kinh te thi trUdng 9 Hav noi cach khac. trong boi canh van hoa truyen thong Trung Quoc. se ra ddi mot nen kinh te thi trUdng lihit the nao. Day chinh la van de h a t nhan ma bai nay muon thit tim hieu. /. QUAN N IEM MOI VE P H A T TR IEN : PH AT TRIEN KIN H TE T II! TRUONG TRONG B O ! CAN H VAN HOA Trung Quoc ditdng dai lua chon kinh te th i trUdng XH CN vdi muc dich la nham phat trien kinh te va tien bo xa hoi. Cung chinh la xu at phat tti diem nay ma nhieu nha kinh te hoc da tti giac do khac nh au luan chitng cho tinh t a t yeu va dieu kien tien de cua viec xay dung kinh te thi trUdng hien dai tai T rung Quoc. C hang han ndi. viec gidi dinh rach roi quyen tai san se gop phan hinh th a n h chti the kinh te thi trUdng chan chinh. he thong th i tritdng phat trien hoan th ien se gop phan vao viec van dung hdp ly cd che gia ca, viec ap dung che do xi nghiep hien dai se cd the quy phani hoa hanh vi ciia xi nghiep ... Ma t a t ca nhting dieu nay se khac phuc mot cach htiu hieu nhting te 153
n an cu a he thong truyen thoiig. Bdi vay ho "tan thitdng" k in h te th i tritdng hien dai la do ho hieu kinh te thi tritdng chi la mot bien phap co hieu qua. cho rang dua vao b ien phap nay se thuc hien ditdc muc tieu phat trie n k in h te va tien bo xa hoi. Nhitng dieu ma nhitng ngUdi gift quan diem nay bo qua lai la: viec xac lap k in h te th i tritdng d T rung Quoc khong chi la di thitc mot b ie n phap kinh te. ma dieu quan trong hdn la ban t h a n viec xac lap the che kinh te thi tritdng la mot lich tr in h lau dai roi ram phtic tap trong do cac nhan to xa hoi ta c dong lan nhau. Ho nhin thay phan nhieu la mot so' bieu tudng chung cua the che kinh te thi trUdng h ien dai: da nguyen hoa chu the kinh te. tit do giao dich, c a n h tr a n h binh dang..., nhitng lai khong nghien ciiu sa u mot nhan to' quyet dinh an ben difdi nhung bieu ttidng chung nay: nhting dieu kien kinh te - ky th u a t va dieu kien nhan van ben trong ma kinh te thi trUdng vdi tin h cach la mot qua trinh lich sti tu nhien, dua vao de ra ddi. K hi thao luan va nghien cUu vaii de kinh te thi trUdng, mot so' nha kinh te hoc Trung Quoc thitdng di theo phudng thUc tu duy kinh dien cua kinh te hoc phudng T ay ma bo qua viec khao sa t boi canh hien thtic cua T rung Quoc. Khong the khong noi do la mot lech lac ve tu duy ly luan. Ly lu an kinh te hoc phat trien phudng Tay sau the chien II di nham vao ditdng re chinh d diem nay. Nhin khai quat ly luan kinh te hoc p h a t trien phudng Tay, co the thay. trong diem 154
phan tich chii yen la dinh litdng hoa cac nhan to th uan kmh te. nhit tti ban. ky th u a t ... (do ro rang la Uu diem noi bat nhat ciia kinh te hoc phat trien) va lam the nao de difa vao cd che gia ca va he thoiig thi trtidng de tao ra sit phat trien kinh te. Trong ly lu an nay cac nhan to che do. van hoa deu bi coi la cac bien so ngoai sinh. khong ditdc can nhac. chii the hanh vi kinh te chi xuat hien trong lie thoiig thi tritdng vdi tm h cach la "con ngitdi kinh te". thong qua vai tro ciia cd che gia de thitc hien "hanh vi toi da hoa" cua no. con cac klu'a canh xa hoi. kln'a canh van hoa phitc tap ciia chu the hanh vi thi hoan toan bi gat bo. Mot hau qua trite tiep 111 a plntdng phap phan tich nay mang lai la thieu mot sit kliao sa t toan dien ve chu the dang phat trien la con ngtidi va mot cai nhin xuyen suot cd sd xa hoi ciia phat trien kinh te. Cliinh la vi diem nay ma ly luan phat trien hoac ly luan hien dai hoa phtidng Tay co mot thieu sot khong the tra n h khoi: trong van de tinh chinh the. site thuyet phuc khong m anh. thieu cam hting lich sit sau dam. Dac biet la khi dung de thuyet m inh v an de phat trien cua mot nitdc ldn co mot nen van hoa tru yen thong sail day va mot lich sit lau ddi nhit T run g Quoc thi no cang to ra la th ay boi xem vol. Bdi vay sau khi ly luan phat trien phtidng Tav tra i qua may clnic nam dien bien sau chien tranh. ngay cang nhieu nha kinh te hoc p hat trien va xa hoi hoc b i t dau chuyen tam m at vao nh an to van hoa. nhin sau suot vao moi trtidng lich sit va tru y en thong 155
v an hoa cua chu the p hat trieu cu the de mong phat h ien cac quy lu a t p hat trien sau sac hdn. Q ua trin h chuyen bien quan trong ve quan niem dang tdi gan. T heo quan niem duy v a t lich sii cua M a rx th i cd sd k in h te quyet dinh k ien true thtidng tang, ngifdc lai. k ien true thtidng tan g lai dong vai trd nang dong doi vdi cd set kinh te. CJ day nh an to van hoa da phat huy vai tro cua kien true thtidng tang. Nhting cach dien d a t n a y ve quan niem lich sti duy v at chi la mot sti trim ttidng hoa cao do t a t yeu ma vo sd tin h ngau nhien the hien ra trong qua trin h p hat trien lich sti lau dai cua xa hoi loai ngtidi, hdn ntia ngtidi ta lai thtidng hieu mot ca ch ddn gian ve no, va lay do lam cong cu de phan tich tting sti kien cu the, nhti vay se to ra qua chung chung, do do khong cd tm h thao tac. T ron g thtic te, n h an to quyet dinh mdi tien trinh p h at tr ie n xa hoi va k in h te chu the deu la ra t roi ram phtic tap. Dung nhti E n gels da chi ra: "tinh tran g kinh te la cd sd, nhting a nh htidng tdi tien trin h dau tr a n h lich sti va trong nhieu tinh huong quyet dinh hinh thtic cua cuoc dau tr a n h nay th i cdn cd cac nhan to cua k ien trtic thtidng tang... 0 day da bieu hien ra vai trd giao k et gitia t a t ca cac nh an to' nay", "toan bo qua tr in h phat trie n vi dai la dien ra dtidi hinh thtic tac dong qua lai lan nhau... O day khong cd cai gi la tu y et doi, t a t ca deu la ttidng doi"(l). H ai cau ndi nay cu a E n g e ls da vach ra mot cach vo cting chu an xac y nghia ch a n thtic va tin h tuy cua quan niem lich sti duy vat. D ieu ma 156
Engels nhan manh la: d tan g hien thtic (chti khong phai la trtiu ttidng, ban chat), cang la cai cd ban gan ke coi re (thi du cd sd kinh te, nhan to van hoa) th i cang kho lan tim ra dau vet; tra i lai cai co the tim ra dtidc lai la cac n h an to che do, nhan to ket cau xa hoi d tan g hien thtic. Nhting dieu do khong co nghia la nhan to van hoa khong quan trong, chung ta cung khong the vi vay ma quen di cai coi re an dang sau cac n h an to d tang hien thtic nay, ttic la nhan to' van hoa. Chi co nhti vay m 6 i co the thtic sti tim th a y qui lu at ben trong cua tien bo xa hoi va phat trien kinh te. Nhting dieu nay lai thtidng bi cac nha kinh te hoc bo qua. Ngtidi ta thtidng co khuynh htidng giai th ich mot cach phien dien meo mo nhti the nay ve quan niem lich sti duy vat: nhan m anh n h an to duy vat trong qua trin h p h at trien lich sti. tti do bo qua vai tro cua con ngtidi va viec thtic hien gia tri cua con ngtidi trong qua trinh phat trien. T h i du khi nghien ctiu kinh te hoc ngtidi ta thtidng coi sti xu a t hien cua thi trtidng va trao doi la san pham t a t yeu cua phan cong lao dong, no dong thdi cung la th a n h qua cua van minh hien dai ma loai ngtidi sang tao ra, la k et tin h cua van hoa loai ngtidi. Nhti J o h n T aylor chi ra, cho ran g phan cong da cung cap nhting nguyen nhan day du cho khe tide cua cong dong kinh te la mot trong nhting quan niem sai lam sau sac n h a t cua li lu an xa hoi. Theo ong, giai th ich dieu kien vat ch at san sinh ra thi trtidng va trao 157
doi la ca n thiet. nhting chi the thoi th i hoan toan khong du, con can khao s a t nhitng dieu kien phai co tritdc tien trong cong dong ve moi quan he giita con ngitdi va con ngitdi, de cho con ngifdi thong qua ldi l'ch. dao ditc lu a n ly ma xac lap nhitng nguyen vong binh thitdng cua m inh. Do la cd sd dao ditc ma cong dong ciia chung ta dita vao de kien lap(2). Thitc ra. "cd sd" ma d day T aylor chi ra cln'nh la nhan to van hoa bao ham trong sU r a ddi va p h a t trien ciia kinh te thi trUdng. la cd sd lu an 11 dao dUc ma kinh te thi trUdng dua vao de phat sinh. Ve van de dieu kien nhan van cua kmh te thi trUdng, nhieu tac gia kinh dien da ban den mot cach ti mi. Ngay tit thdi ki kinh te hoc co dien ciia Adam S m ith , tin h yeu, sit dong tinh, k h a t vong trao doi tu do. long yeu cln'nh nghia va khuynh htidng trao doi lan n h a u da dtidc coi la cd sd luan h' dao dtic khong the th ie u cua tr a t tit kinh te thi trUdng. Trong nghien ctiu so s a n h ve cac ton giao ldn d phtidng Dong va phtidng T ay, M ax W eber da trin h bay noi bat tti ttidng rang: gia tri ciia ton giao trong phat trien kinh te la co tin h doc lap va tit pliat, bdi vay tinh than duy li va ch a t lieu v at ch at deu la nhting nhan to khong the th ieu cho p h a t trien. T rong tinh hinh thieu mot thit tinh th a n duy If va litc litdng dong cd thi du la nhitng dieu k ien che do co hi vong n h a t ciing khong dtidc van dung m ot cach hitu hieu vao muc dicli kinh te duy li. Chi co khi v at chat va tin h th a n - sit ung ho ve mat 158
ket cau va sit ung ho ve mat qui pham deu da xuat hien thi C N T B hieu dai moi co the dtidc phat trien. Tu titdng cd ban tren day da xuyen suot toan bo he thong nghien ci'tu ton giao so sanh do so cua Weber, the hien tap trung trong cac tac pham tieu bieu cua ong nhti Luan li Ton giao va tinh than cua CNTB, Ton giao 6 Trung Quoc. Tuy nhting luan diem cua Weber ve ton giao va luan If phtidng Dong (dac biet la luan li Nho giao) co phan thien lech, nhting qua thitc ong dd vach ra mot cach sau sac yeu to van hod tinh than cdn thiet cho phat trien kinh te. Dieu nay van giau y nghia hien thitc doi vdi viec la If giai sau hdn qua trinh xay dting moi quan he ben trong giiia kinh te thi tri/dng hien dai va nhan to van hod truyen thong. Sau W eber lai co mot so nha kinh te hoc, tti cac giac do khac nhau. tim hieu moi quan he gitia phat trien kinh te thi trtidng va boi canh van hoa cting quan diem gia tri. O cac nha kinh te hoc thuoc trtidng phai che do mdi, van hoa dtidc coi la mot vat pham hoac mot nguon n h a n litc chung ma mot dan toe. mot quoc gia hay mot tap doan ldi Ich cting htidng, chtic nang cua no la lam giam gia th anh giao dich. Kinh te hoc che do mdi cho rang, sd di ddi song k m h te va hoat dong giao dich cua loai ngtidi khac vdi tac dong qua lai gitia dong vat la vi cai dau ditdc tien hanh trong dieu kien rang buoc cu the cua mot moi trtidng xa hoi cu the. Dieu kien ran g buoc nay cln'nh la sti bo' tri che do phi cln'nh thtic va sit bd t r i che do chinh thtic ma 159
loai ngtidi da tao ra trong qua trin h lich sti lau dai. Chtic n an g cua van hoa la thong qua cd che "di truyen" dac htifu d ban th a n no de tac dong va lam hinh th anh nen nhiing dieu kien rang buoc nay. Khong co vai tro cua v an hoa se khong the co sti phan cong va giao dich giiia con ngtidi. J .B u c h a n a a n chi ra r&ng "sti tien hoa van hoa da lam hinh th an h hoac san sinh ra cac qui t&c triru ttidng cua h an h vi la phi ban nang. chiing ta luon song dtia theo nhting qui tac trtiu ttidng nav nhting khong he hieu chting. Nhting qui tkc do sti tien hoa van hoa hinh th an h nen la cac qui tac ma chung ta khong the hieu va khong the (ve m at k et cau) kien tao nen mot cach rd rang, chting luon la nhting dieu kien ran g buoc nang liic hanh vi cua chiing ta"(3). Ngtidi ta vo tin h hoac htiu y h an h dong theo yeu cau cua cac dieu kien ran g buoc, di tim ldi ich 16n n h a t cua ddi song kinh te trong cac khuon kho ma sti bo' tri che do phi chinh thtic va sti bo' tri che do chinh thtic da hinh th a n h nen, tti do lam giam mot cach htiu hieu tinh bat dinh va ha thap gia th a n h giao dich. Va chang cai khuon kho nay cung khong phai luon luon la mot vat moi gidi tinh, mai mai khong th ay doi, ma b a n than no la n a n g dong, thich ting vdi nhu cau gia tri cua con ngtidi. cung vdi sti bien doi ctic dai, ch a m chap cua cac loai bo tr i che do phi chinh thtic th i che do chinh thtic cung se b ien doi theo, cuoi cung lam cho nhting dieu kien ra n g buoc ma van hoa tac dong va lam hinh th an h 160
nen cung bien doi, tit do lam cho do tu do trong hoat dong sang tao cua con ngtidi khong ngirng md rong. Den day co the ru t ra mot so ket luan budc dau. Su ra ddi va van hanh cua kinh te thi trUdng co tr a t tit tu nhien ben trong cua no. thU tr a t tu tti nhien ben trong nay la sail pham ciia qua trinh noi sinh hoa ma trong do cac loai dieu kien rang buoc cung do ch a t lieu vat chat va yeu to tinh th an duy If quyet dinh se phat huy tac dung. "Qua trin h noi sinh hoa" nay trong thtic te la qua trinh "tac dong qua lai tUdng doi gitia t a t ca cac nhan to”" ma Engels da noi. Bdi vay n h an to' van hoa co vai tro quyet dinh quan trong doi vdi viec hinh th a n h tr a t tit tu nhien cua kinh te thi trUdng. Co the noi boi canh van hoa khac nhau se lam cho kinh te thi trUdng ra ddi trong nhting moi trtidng xa hoi khac nliau, bieu hien ra nhting tr a t tu tu nhien mang dac sac khac .nhau. Do do su phat trien cua k inh te th i trUdng suy cho cung la phu thuoc vao sti bien doi cua tram tich van hoa, neu khong co mot thti yeu to tinh th an duy If* lam cd sd cho he thong che do htiu hinh thi the che kinh te th i trtidng se trd th a n h toa lau dai tre n khong trung. Chi co sau khi li luan p hat trien k m h te thi trtidng hoan th a n h qua trin h "noi sinh hoa" cac n h an to kinh te th i trtidng, ky th u at, che do, chinh tri. van hoa th i no mdi co the vach ra mot cach chuan xac cac qui lu a t p h at trien kinh te va xa hoi, mdi co the coi sit van h a n h va phat trien cua kinh te th i trUdng 161
co t r a t til til nhien ben trong la qua trin h lich sti tti n h ien trong do loai ngtidi thtic hien gia tri cu a minh chti khong chi la mot thti phtidng tien. X u a t p h at tti li lu an p h a t trien nhti vay se co the phat hien ra rang k in h te th i trtidng khong chi co cd sd vat ch a t va dieu k ien v a t ch at ma dong thdi con co cd sd va dieu kien v an hoa cua no. Trong qua trin h bien doi tien hoa cua v an hoa, da san sinh ra he thong gia tri va t r a t til dao dtic qui dinh hanh vi va mo hinh tti duy cua con ngtidi va trd th a n h cd sd van hoa va luan If cua sti ra ddi va p h at trien cua kinh te th i trtidng. Ma mot khi he thong gia tr i v a t r a t tti dao dtic do mot nen van hoa cu the quyet dinh nay hinh th an h , no se trd th a n h thanh p han ben trong khong tach rdi cua t r a t til tti nhien cua k in h te th i trtidng. Tom lai, khong phan tich mot cach tin h tao va sau sac ban chat cua van hoa tru y en thong T ru n g Quoc cting vdi k et cau chinh tri xa hoi va ta m th a i dan toe hinh th a n h tti do ma chi b an ve mo hinh k in h te thi trtidng san sinh trong boi canh van hoa phtidng Tay. dieu do it n h a t la khong phti hdp v 6 i quan niem lich sti duy vat, dong thdi cung hdi hdt. C an dat the che k in h te th i trtidng kieu T ru n g Quoc vao boi ca n h van hoa T ru n g Quoc de khao sat. 162
II. BAN C H A T CUA VAN HOA TRUYEN THONG TRUNG QUOC VA B O ! CANH VAN HOA CUA S U PH A T TRIEN K IN H TE TH I TRUONG Van hoa truyen thong Trung Quoc vdi tinh cach la cac qui tac rang buoc tac dong tdi v a hinh th a n h nen cac tin dieu gia tri va hoat dong sang tao cua ngtidi T rung Quoc, thong qua cd che di truyen von co cua van hoa, da truyen tti ddi no sang ddi kia suot may nghin nam. hinh th an h nen mot tram tich va mot thuc ltidng lich sii do so va sau day. No qui dinh mo hinh tu duy cua ngtidi T rung Quoc, boi dap nen tinh th a n cd b an cua dan toe T rung Hoa. T ram tich lich sii nay to ldn den mtic tren moi btidc di cua cai each deu co the cam thu th ay no mot cach ro rang. Su do so va sau sac cua van hoa truyen thong T ru n g Quoc cung the hien d so' ltidng cac cuoc thao lu an va tra n h luan ve no. TU cuoc tr a n h luan ve van boa T rung Quoc va van hoa phtidng Tay trong thdi ky Ngu Tti cho deii "cdn sot mdi ve van hoa" giay len trong nhting nam 80, van hoa tru yen thong T rung Quoc dtidng nhti van rat kho nam bat, v an la nhting cau do vo ta n chtia the giai dtidc. Thao lu an ve b a n ch at cua van hoa tru y en thong T rung Quoc thtic sii la mot de ta i qua ldn. cac nha nghien ctiu T ru n g Quoc va ntidc ngoai trtidc kia va hien nay. deu co nhting y kien khac nhau. Nhting neu .k h ai quat mot cach gian yeu b a n chat cua van hoa tru yen thoiig T ru n g Quoc bang mot cau nhti sau thi co le co the dat tdi dtidc n h an thtic chung: Van 163
hod truyen thong Trung Quoc la mot he thong gia tri v an hoa lay kinh te tieu nong ca the lam cd sd ltic ltidng s a n xuat, lay gia dinh tong phap lam boi canh, lay tu ttidng luan If Nho gia lam tti ttidng cln'nh thong va h a t nhan. T u an Tti tting noi: "Le co ba goc, trdi dat la goc cu a sti song; to tien la goc cua giong loai; quan sti la goc cua cai tri"(4). (3 day "trdi dat" chi toan bo gidi tu nhien, bieu hien dac trting van hoa nong canh "lay ruong dat la goc, cdm an dtia vao th ien thdi" cua k in h te tieu nong trong xa hoi tru yen thong Trung Quoc. T hti hai. sU ton sting "to tien" bieu hien su sting bai to tien va tm h ben vting cua cai moc k h au huyet thong tong giao cua ngtidi T ru n g Quoc. Thti ba. "quan sti", q u an la dai bieu cho quyen luc chinh tri. sti la ngtidi th e hien luan If dao dtic. "Q uan sti" hdp nhat chting to van hoa tru yen thong T rung Quoc la thti van hoa lay van hod chinh tri lam goc. B a cau noi nay cua T u a n Tti da vach ra mot cach kha chuan xac ban chat cua v an hoa truyen thong T run g Quoc lay Nho hoc lam tti ttidng chu dao. V a n hoa truyen thong T run g Quoc lay Nho hoc lam tti ttidng chu dao va h a t n h a n - do la dieu dtidng nhti da dtidc khang dinh. M a x W eber, x u a t p h at tti viec k hao s a t "Nho giao" (ong coi lu an If Nho gia la ton giao), chi ra rang vi dinh htidng tin h th a n cua luan li Nho gia hoan toan k hac vdi cua luan If T a n giao. do do no khong the de r a cd sd lu an li dao dtic thich nghi vdi C N T B va kinh te th i trtidng duy li, tti do ong khang 164
dinh rang luan If Nho gia khong the md ra CNTB. Nhung gan may mtidi nam lai day, do kinh te Dong A phat trien nhan h chong, quan niem luan li Nho gia cua W eber bat dau bi thach do va phe phan nghiem trong. Trong qua trin h phan tich "ky tich kinh te Dong A", ngay cang nhieu hoc gia b a t dau nhan ra rang can phai coi trong de giai thich ky tich kinh te cua cac nude khu vtic nay. Khong it hoc gia th am chi cho rang luan li Nho gia la dong life cua ki tich kinh te Dong A, lay do de phan bac ldi khang dinh cua Weber. Cach phan tich cd tinh kinh dien cua W eber da qui nguyen n h an cua tinh tran g khong phat trien lau dai cua kinh te thi trtidng trong xa hoi T rung Quoc cho lu an li Nho gia, cdn ky tich kinh te Dong A lai thdi thuc ngay cang nhieu hoc gia qui nguyen n h an cua sti p hat trien m an h me cua Dong A cho luan li Nho gia. Vay rut cuc phai xem xet nhit the nao ve quan he giiia ban ch at cua van hoa truyen thong T rung Quoc va sti phat trien cua kinh te thi trtidng? B a t luan luan diem cua W eber m ang tinh phien dien ldn nhti the nao, van cd mot diem cd the khang dinh: van hoa truyen thong Trung Quoc di theo mot con dtidng p h a t trien rieng khong giong vdi phtidng Tay, hinh th a n h nen ban ch a t van hoa rieng cua minh, trong boi canh cua van hoa tru yen thong T ru n g Quoc chita bao gid co the san sinh ra CNTB kieu phitdng Tay. Dong thdi doi vdi mot ntidc ldn chain p h at trien nhti Trung Quoc, du la "ky tich Dong A" giay y nghia th am chieu nhti the nao, chi dtia 165
r vao lu a n li Nho gia de giai thich moi quan he ben trong gitia van hoa truyen thong va p hat trien kinh te. dieu do cung phien dien ttidng tu. V an hoa tru y en thong T ru n g Quoc, v 6 i tinh cach la mot trong nhiing nen van hoa nguyen sinh tren the gidi, la do nhieu nen van hoa dung hdp lau ddi vdi nhau ma th a n h , dieu nay hoan to an k h ac vdi cac ntidc Dong A d ben ria vung van hoa T ru n g Hoa. Bdi vay, doi vdi Trung Quoc. can dua vao q u an niem p hat trien mdi de phan tich sau vao van hoa tru y en thong T run g Quoc va moi trUdng lich sU xa hoi cung cd che ta c dong rieng cua no th i mdi co the d a t tdi dtidc mot n h a n thtic ttidng doi chinh xac ve van de p h a t trien kinh te th i trtidng. Ndi ve n h an thtic cua chting ta, vai trd cua nhan to' van hoa ddn th u a n doi vdi p h a t trie n kinh te gan nhti tru n g tinh. Bdi vi neu co lap hoa, trtiu ttidng hoa n h a n to van hoa th i nguyen n h a n su phat trien cung nhti khong p hat trien cua kinh te deu cd th e qui ve n h a n to van hoa. Do dd, dung nhti mot so hoc gia d ntidc ngoai da chi ra, v an hoa la mot "he thong giai thich cd tinh co dan", la mot pham trti ddi dti (residual category). Dieu nay ndi len tin h phtic tap va tin h chat b a t dinh cua pham trti v an hoa, m at khac cung ndi len ran g v an hoa la mot thti gan ke "coi goc" r a t kho gian ddn dtia no tdi tan g hien thtic. Dung nhti hoc gia Dai L oan Su xin hhu ang (Ttic T a n Hoang) da ndi khong nen hi vong tim th ay "nguyen nhan " phat trien k in h te trong linh vtic van hoa; nhting cd the hi vong tim thay 166
d do "nhan to" cua su phat trien. Neu khong co sti tru do cua cac dieu kien cln'nh tri kinh te khac th i nhan to van hoa khong the ddn doc p hat huy tac dung( 6 ). Bdi vay noi nhan to van hoa la mot thii trung tinh khong co nghia la noi no khong quan trong. Ddi vdi mot nude ldn chain p hat trien cd tram tich van hoa sau day nhu Trung Quoc. van de phat trien kinh te th i trUdng mang tinh chinh the, lich sii. Do vay muon kliao s a t ban ch a t cua van hoa truyen thong T rung Quoc, can khao sa t qua trin h "noi sinh hoa" cac nhan to k in h te, chinh tri., van hoa cua xa hoi tru yen thong T ru n g Quoc trong su p h at trien lich sti cu the. Chung tdi cho rang dac sac to ldn n h a t cua van hoa truyen thong T run g Quoc la d cho trong qua trin h "noi sinh hoa" lau dai, no da hinh th an h nen mot "m ang ludi van hoa" truyen thong rieng cua Trung Quoc. Cd the noi hiem cd mang ltidi v an hoa nao tre n the gidi sa n h kip do to ldn va sau day cua mang ludi nay. Trong m ang ltidi van hoa nay, chinh quyen nha ntidc, tan g ldp tinh anh xa hoi. xa hoi htidng tho deu thong qua m at khau van hoa de k e t hdp lan nhau xoan xuyt lam mot. Quyen litc th a m th a u thong qua van hoa, tong phap huyet thong va cac quan he luan If dao dtic nhd quyen luc ma dtidc che do hoa trong m ang ltidi van hoa. dong thdi lam cho m ang ltidi van hoa cang them vting chac. He tti ttidng chinh thoiig thi thong qua m ang ltidi van hoa de dtidc luan li hoa, dai chung hoa, chuyen hoa th an h von tti ttidng he cua mdi ca nhan. 167
T rong mang ltidi van hoa, y thtic xa hoi chinh thong va phi chinh thong, su bd tri che do chinh thtic va phi ch in h thtic deu dat tdi sti can bang trong qua trinh "noi s in h hoa" va deu phat huy tac dung thong qua m ang ludi v an hoa. The la, gia th a n h to chtic va gia t h a n h v an h an h cua toan bo xa hoi dUdc giam xuong. Bdi vay mang ludi van hoa la mot dac sac ldn cua van hoa tru y e n thong T rung Quoc, cung la nguyen nhan cd b a n de v an hoa tru yen thong phat huy uy ltic to ldn trong k e t cau xa hoi. M a n g ludi van hoa truyen thong ra ddi trong khong gian sin h ton rieng cua dan toe Trung Hoa. kinh te tieu nong ca the cau th an h cd sd ltic ltidng san xuat cua no. T rung Quoc co dai la mot xa hoi nong canh dien hinh, ruong dat la tti lieu san xuat cd ban nhat. Ngtidi tieu nong lay gia dinh lam ddn vi dau tu lao dong tre n m anh dat nho hep cua minh cong them vdi sti bo su ng cua thu cong nghiep gia dinh. kiem dtidc cdm a n ao mac cho gia dinh minh. Phtidng thtic san x u a t kinh te tieu nong nay cau thanh cd sd ltic ltidng san x u a t cua sU ra ddi va p h a t trien cua van hoa truyen thong T rung Quoc. H inh th a i van hoa trtidc het la ket qua cu a sU thich ting cua loai ngtidi vdi mdi trtidng sinh th a i, van hoa T ru n g Hoa ra ddi trong mdi trtidng dia li va khong gian sinh ton rieng cua Trung Quoc. V an hoa truyen thong T run g Quoc p hat tich d ltiu vtic Hoang Ha, trong qua trin h p h a t trien lich sti may nghin n am sau dd, dien btic xa cua no tuy khong ngting 168
md rieng ra ben ngoai. nhting vung van hoa h a t n h an thi tti trtidc tdi sau khong vtidt qua k et cau khong gian dia li khep kin nay. Trong cai khong gian sinh ton rieng nay, dan toe Trung Hoa sang tao ra nen van hoa nguyen sinh cua minh; dong thdi van hoa T ru n g Hoa cung dat dtidc stic song vo dich trong khong gian sinh ton nay. Trtidc het. cung chinh la vi sii khac b iet to 16n ve moi trtidng dia 11 va khong gian sinh ton nay ma cau th a n h nen nhting con dtidng p hat trien khac nhau cua van hoa truyen thoiig Trung Quoc va van hoa phtidng Tay. Ve diem nay nhieu hoc gia phtidng T ay da tting ban den, nha kinh te hoc Anh J . Hicks cho rang "nen van minh chau Au da tra i qua giai doan th an h bang, thtic te nay la th en chot quan trong lam cho lich sti chau Au va lich sti chau A khac nhau ro ret. Nguyen n h an hinh th a n h nen cuc dien nay chu yeu la d m at dia li. T h a n h bang chau Au la dac an cua Dia T rung H ai"(7). M arx cung tting dting k h a i niem "phtidng thtic san xu at chau A" de vach ra dac trting chu yeu cua xa hoi phtidng Dong, va chi ra ran g "phtidng thtic san x u a t chau A" da sang tao ra mot thti k e t cau kinh te xa hoi va van hoa chinh tr i hoan toan khac vdi hinh th ai kinh te xa hoi phtidng Tay. Tinh doc dao cua moi trtidng sinh ton chi la mot phiidng dien cua tinh doc dao cua mang lticii van hoa truyen thong T run g Quoc. Cho dac thti cua mang ltidi van hoa tru yen thong la cd che tac dong van hoa cua no. Day cung la stic song to 16n cua no. Trong qua trin h 169