Về cơ hội và thách thức của các làng nghề truyền thống hiện nay (Trường hợp làng nghề mộc Chàng Sơn, Thạch Thất, Hà Nội)

VÒ c¬ héi vµ th¸ch thøc<br /> cña c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng hiÖn nay<br /> (tr−êng hîp lµng nghÒ méc Chµng S¬n, Th¹ch ThÊt, Hµ Néi)<br /> <br /> PhÝ ThÞ B×nh (*)<br /> <br /> <br /> <br /> L µng nghÒ ®−îc coi lµ mét trong<br /> nh÷ng yÕu tè kh«ng thÓ t¸ch rêi<br /> cña lµng x· ViÖt cæ truyÒn, bao gåm<br /> 1. Mét sè nÐt kh¸i qu¸t vÒ lµng méc Chµng S¬n<br /> Chµng S¬n lµ mét trong nh÷ng x· cã<br /> truyÒn thèng v¨n vËt rÊt l©u ®êi cña<br /> trong nã hai yÕu tè tr¸i chiÒu lµ tÝnh tù huyÖn Th¹ch ThÊt.(*)VÒ sù xuÊt hiÖn cña<br /> cung, tù cÊp víi ®Æc tÝnh khÐp kÝn cè<br /> lµng Chµng, qua nghiªn cøu lÞch sö ®Þa<br /> h÷u cña lµng x· n«ng nghiÖp cæ truyÒn<br /> ph−¬ng vµ t×m hiÓu nguån t− liÖu d©n<br /> vµ tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña ng−êi<br /> gian, truyÒn miÖng cña c¸c cô cao tuæi<br /> d©n lµng nghÒ cïng nh÷ng yÕu tè më<br /> trong lµng, chóng t«i ®−îc biÕt lµng<br /> trong bèi c¶nh kinh tÕ héi nhËp hiÖn<br /> Chµng h×nh thµnh vµo kho¶ng nh÷ng<br /> nay. Hay nãi theo c¸ch kh¸c, th× lµng<br /> n¨m ®Çu c«ng nguyªn, tªn gäi<br /> nghÒ lµ nh÷ng lµng ë n«ng th«n cã c¸c<br /> “Chµng”(∗∗) xuÊt hiÖn cïng víi qu¸ tr×nh<br /> ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp chiÕm −u<br /> lËp lµng, ®−îc ®Æt tªn g¾n víi vËt dông<br /> thÕ vÒ sè hé, sè lao ®éng vµ tû träng thu<br /> lµm nghÒ méc – c¸i §ôc, c¸i Chµng –<br /> nhËp so víi nghÒ n«ng. Nh÷ng t¸c ®éng<br /> cña lµng nghÒ còng nh− nh÷ng ®ãng trong cuéc sèng s¶n xuÊt, sinh ho¹t<br /> gãp mµ nã mang l¹i cã ý nghÜa quan hµng ngµy. T×m hiÓu vÒ lÞch sö nghÒ<br /> träng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· méc Chµng S¬n th× hiÖn nay ch−a cã bÊt<br /> héi cña n«ng th«n, ®−a n«ng th«n ViÖt kú mét nguån t− liÖu thµnh v¨n chÝnh<br /> Nam nhanh chãng héi nhËp víi nÒn thøc nµo nãi vÒ ®iÒu nµy(***).<br /> kinh tÕ quèc tÕ vµ tiÕn nhanh trong<br /> c«ng cuéc CNH – H§H ®Êt n−íc.<br /> ViÖn ViÖt Nam häc vµ Khoa häc ph¸t triÓn<br /> (*)<br /> <br /> Trong bµi viÕt nµy, chóng t«i ®Ò cËp (§¹i häc Quèc gia Hµ Néi).<br /> ®Õn mét tr−êng hîp cã tÝnh ®iÓn h×nh lµ (∗∗)<br /> Chµng ë ®©y viÕt lµ CH chø kh«ng ph¶i TR.<br /> lµng nghÒ méc truyÒn thèng Chµng S¬n §©y lµ tªn N«m. Vµ ®Ó gi¶i thÝch cho c¸ch ®Æt<br /> (huyÖn Th¹ch ThÊt, thµnh phè Hµ Néi) tªn nµy, c¸c cô phã méc x−a cã gi¶i thÝch r»ng:<br /> tªn Chµng ®−îc ®Æt g¾n víi sù xuÊt hiÖn cña<br /> - n¬i ®−îc ®¸nh gi¸ lµ vïng cã tèc ®é nghÒ méc cña lµng, dÉn chøng liªn quan ®Õn gi¶<br /> ph¸t triÓn vµ ®« thÞ ho¸ m¹nh mÏ so víi thiÕt vÒ cô Phã SÇn ®−a ®oµn thî méc cña lµng<br /> c¶ n−íc víi nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn vµ lªn nói Ba V× lµm ®Òn, ®µi cho Th¸nh T¶n Viªn.<br /> th¸ch thøc trong bèi c¶nh kinh tÕ - v¨n Còng theo c¸c t− liÖu d©n gian, nghÒ méc<br /> (***)<br /> <br /> <br /> hãa - x· héi hiÖn nay, qua ®ã lµ c¸i nh×n Chµng S¬n cã lÞch sö h×nh thµnh g¾n víi qu¸<br /> tr×nh lËp lµng, víi vÞ tæ s− truyÒn d¹y nghÒ lµ cô<br /> cô thÓ cho sù ph¸t triÓn cña lµng nghÒ Phã SÇn vµ vÞ hËu tæ nghÖ cña Lµng lµ cô<br /> trong c¶ n−íc nãi chung. NguyÔn §−êng.<br /> VÒ c¬ héi vµ th¸ch thøc… 49<br /> <br /> §©y lµ n¬i cã kh«ng gian v¨n hãa lµng. T©m lý th−¬ng nghiÖp ®−îc h×nh<br /> nghÒ ®a d¹ng, cã sù ®an xen, hµi hßa thµnh dùa trªn sù tµi hoa, khÐo lÐo cña<br /> gi÷a c¸c yÕu tè v¨n hãa truyÒn thèng vµ ng−êi thî lµng Chµng cïng víi sù tinh<br /> hiÖn ®¹i, trong ®ã nghÒ méc lµ nghÒ thñ nh¹y, dÔ thÝch øng víi biÕn ®æi bÊt<br /> c«ng chÝnh cña lµng, chiÕm vÞ trÝ quan th−êng cña thÞ tr−êng. §Æc biÖt lµ viÖc<br /> träng vµ cã tÝnh chÊt chi phèi ®Õn mäi héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ngµy cµng s©u<br /> mÆt ®êi sèng kinh tÕ - v¨n hãa - x· héi réng cña ViÖt Nam ®· më ra cho lµng<br /> cña lµng nghÒ. Nã kh«ng chØ t¹o c«ng ¨n méc Chµng S¬n nhiÒu c¬ héi ph¸t triÓn.<br /> viÖc lµm, c¶i thiÖn ®êi sèng kinh tÕ mµ Cã thÓ nªu ra mét sè ®iÓm thuËn lîi vµ<br /> cßn lµ mét nÐt ®Ñp nghÒ ®−îc truyÒn l−u nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn mµ Chµng S¬n cã<br /> trong nh©n d©n, nh÷ng gi¸ trÞ tinh hoa ®−îc nh−:<br /> cña nghÒ vÉn cßn ®ã th«ng qua nh÷ng nghÖ - HÖ thèng giao th«ng víi c¸c ®−êng<br /> nh©n, nh÷ng ng−êi thî tµi ba, khÐo lÐo. tØnh lé, ®−êng liªn x· bao quanh t¹o<br /> NghÒ méc Chµng S¬n vèn x−a ®· næi thµnh hÖ thèng ®−êng chung chuyÓn<br /> tiÕng kh¾p gÇn xa, ng−êi thî lµng nguyªn vËt liÖu, s¶n phÈm gi÷a ®Þa<br /> Chµng ®· s¸ng t¹o vµ lµm ra rÊt nhiÒu ph−¬ng víi c¸c vïng kh¸c vµ t¹o ®iÒu<br /> c«ng tr×nh kiÕn tróc, ®iªu kh¾c ®Ó ®êi, kiÖn thuËn lîi cho c¸c ho¹t ®éng giao<br /> thÓ hiÖn qua hÖ thèng c¸c di tÝch ®éc th−¬ng cña lµng nghÒ;<br /> ®¸o nh− ®Òn T¶n Viªn (Ba V×), hÖ thèng<br /> t−îng phËt La H¸n chïa T©y Ph−¬ng… - C¬ cÊu lao ®éng trong ngµnh chiÕm<br /> vµ cßn nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c trªn kh¾p tû lÖ lín (trªn 80% tæng sè lao ®éng toµn<br /> c¶ n−íc. x·), tËp trung mäi thµnh phÇn, løa tuæi,<br /> giíi tÝnh tham gia. Trong ®ã, m« h×nh<br /> Theo nh÷ng th¨ng trÇm cña lÞch sö, s¶n xuÊt hé gia ®×nh lµ chñ yÕu ®· tËn<br /> nghÒ méc Chµng S¬n còng cã nh÷ng dông ®−îc søc lao ®éng cña mäi thµnh<br /> thay ®æi nhÊt ®Þnh. Tõ mét nghÒ vèn viªn trong gia ®×nh, trong ®ã ph¶i kÓ<br /> ®−îc coi lµ nghÒ phô nh»m gi¶i quyÕt ®Õn phô n÷ vµ trÎ em. TrÎ em trong<br /> viÖc lµm trong lóc n«ng nhµn, ®Õn nay lµng tham gia s¶n xuÊt cïng gia ®×nh tõ<br /> ®· trë thµnh nghÒ thñ c«ng mang l¹i khi cßn nhá theo h×nh thøc phô viÖc,<br /> thu nhËp chÝnh, gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò võa häc võa lµm, ®©y lµ ®iÓm thuËn lîi<br /> viÖc lµm vµ n©ng cao chÊt l−îng ®êi cho viÖc gi÷ nghÒ vµ ph¸t triÓn nghÒ bëi<br /> sèng cho ng−êi d©n lµng nghÒ. Trong qua h×nh thøc nµy, nghÖ nh©n vµ nh÷ng<br /> nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nghÒ méc Chµng ng−êi thî giái, cã tay nghÒ trong lµng sÏ<br /> S¬n ph¸t triÓn t−¬ng ®èi æn ®Þnh vµ ®· truyÒn d¹y cho ®éi ngò kÕ cËn tham gia<br /> cã nh÷ng b−íc tiÕn v−ît bËc. lµm nghÒ nh÷ng kinh nghiÖm, nh÷ng bÝ<br /> 2. Nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc ®èi víi sù ph¸t triÓn quyÕt nghÒ nghiÖp, nhê ®ã mµ nghÒ<br /> nghÒ méc cña Chµng S¬n trong giai ®o¹n hiÖn nay kh«ng bÞ mai mét. H¬n n÷a, víi ®éi ngò<br /> trÎ cã tr×nh ®é v¨n hãa, tr×nh ®é tay<br /> - Nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn<br /> nghÒ ngµy cµng ®−îc n©ng lªn, hä ®·<br /> XuÊt ph¸t trªn nÒn t¶ng lµ mét x· biÕt t¹o dùng cho m×nh mét hµnh trang<br /> nghÒ truyÒn thèng tõ l©u ®êi víi nhiÒu kiÕn thøc chuyªn m«n häc ®−îc tõ<br /> nghÒ tiÓu thñ c«ng nghiÖp cïng tån t¹i tr−êng líp, cuéc sèng vµ mét kho kiÕn<br /> vµ ph¸t triÓn song song víi nhau, t¹o sù thøc nghÒ vèn ®· ¨n s©u vµo t©m thøc,<br /> t−¬ng hç vµ liªn kÕt gi÷a nghÒ víi nghÒ, v× vËy chÊt l−îng cña ®éi ngò lao ®éng<br /> gi÷a nghÒ méc víi c¸c nghÒ kh¸c trong ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ vµ trÎ hãa ®éi<br /> 50 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2011<br /> <br /> h×nh. Sù kÕ tiÕp nµy mang tÝnh kÕ thõa, vèn ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®−îc níi réng h¬n<br /> ph¸t huy vµ mét sè ng−êi ®· s¸ng t¹o, víi l·i suÊt cho vay −u ®·i lµ ®iÒu kiÖn<br /> tiÕn hµnh c¶i biÕn cho phï hîp víi thêi thuËn lîi cho c¸c hé s¶n xuÊt trong lµng<br /> ®iÓm hiÖn t¹i, nghiªn cøu vµ ®æi míi cñng cè tiÒm lùc ph¸t triÓn nghÒ, ®Çu t−<br /> kiÓu d¸ng, mÉu m·, n©ng cao chÊt mua trang thiÕt bÞ m¸y mãc vµ më réng<br /> l−îng s¶n phÈm. quy m« s¶n xuÊt cña m×nh. NhÊt lµ khi<br /> - ViÖc øng dông nh÷ng tiÕn bé khoa chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng tiÕn hµnh quy<br /> häc c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt mÆc dï cßn ho¹ch côm, ®iÓm c«ng nghiÖp ®· më réng<br /> mang tÝnh tù ph¸t, nhá lÎ vµ míi chØ c¬ diÖn tÝch mÆt b»ng cho c¸c hé s¶n xuÊt,<br /> khÝ hãa tËp trung ë mét sè c«ng ®o¹n nhÊt h¹n chÕ ®−îc t×nh tr¹ng sö dông nhµ ë<br /> ®Þnh nh−ng ®· t¹o ®−îc hiÖu suÊt lao ®éng lµm n¬i s¶n xuÊt g©y ¶nh h−ëng xÊu ®Õn<br /> lín, gi¶m thiÓu ®−îc hao phÝ lao ®éng, søc kháe cña ng−êi d©n vµ h¹n chÕ « nhiÔm<br /> t¨ng n¨ng suÊt, dÇn tõng b−íc c¶i thiÖn m«i tr−êng sèng trong lµng nghÒ.<br /> ®êi sèng cho ng−êi lao ®éng. H×nh thøc s¶n - Nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi sù ph¸t<br /> xuÊt chuyªn m«n hãa theo tõng lo¹i s¶n triÓn cña lµng méc Chµng S¬n hiÖn nay<br /> phÈm ®−îc ¸p dông ngµy cµng réng r·i<br /> Qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ<br /> trong lµng nghÒ. Theo thèng kª ch−a ®Çy<br /> vµ qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa hiÖn nay ®·<br /> ®ñ cña chóng t«i, ë Chµng S¬n cã kho¶ng<br /> khiÕn lµng méc Chµng S¬n cã sù chuyÓn<br /> 2% c¬ së s¶n xuÊt nhµ gç truyÒn thèng, 7%<br /> h−íng gÊp g¸p vµ cã nh÷ng t¸c ®éng<br /> c¬ së s¶n xuÊt ®å thê, 50% c¬ së s¶n xuÊt<br /> tiªu cùc kh«ng nhá, ¶nh h−ëng ®Õn sù<br /> ®å gç mü nghÖ, ®å néi thÊt vµ 41% c¬ së<br /> ph¸t triÓn cña nghÒ méc, cña lµng méc<br /> chuyªn s¶n xuÊt ®å méc thÞ tr−êng. ChÝnh<br /> Chµng S¬n.<br /> sù chuyªn m«n hãa nµy ®· t¹o ra sù liªn<br /> kÕt, hîp t¸c gi÷a c¸c c¬ së s¶n xuÊt víi ViÖt Nam gia nhËp WTO ®· t¹o ra<br /> nhau thµnh mét m¹ng l−íi ph¸t triÓn æn thÞ tr−êng më cho lµng méc Chµng S¬n,<br /> ®Þnh. H¬n n÷a, nhê sù ph¸t triÓn nhanh nh−ng còng tõ ®©y, sù c¹nh tranh kinh<br /> chãng v−ît bËc cña c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tÕ gi÷a s¶n phÈm cña lµng víi mét sè<br /> tin ®¹i chóng, ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng lµng nghÒ cïng chuyªn s¶n xuÊt ®å gç<br /> ng−êi Chµng S¬n n¨ng ®éng më réng thÞ trong vïng nh− H÷u B»ng, Phïng X¸,<br /> tr−êng cña m×nh th«ng qua h×nh thøc giíi Canh NËu… hay ë c¸c tØnh kh¸c nh− lµng<br /> thiÖu, qu¶ng b¸ s¶n phÈm méc cña lµng §ång Kþ (B¾c Ninh)…, ngµy cµng trë nªn<br /> qua Internet, b¸o chÝ… do ®ã, s¶n phÈm gay g¾t, nhÊt lµ khi m¹ng l−íi liªn kÕt<br /> cña lµng ®−îc nhiÒu ng−êi biÕt ®Õn, vµ gi÷a c¸c hé s¶n xuÊt víi doanh nghiÖp,<br /> trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· chiÕm lÜnh gi÷a doanh nghiÖp víi doanh nghiÖp ch−a<br /> ®−îc thÞ tr−êng néi ®Þa, h−íng ra xuÊt cao, chñ yÕu cßn mang tÝnh ®Þa ph−¬ng<br /> khÈu sang mét sè n−íc trong khu vùc nh− côc bé. ë Chµng S¬n hiÖn nay, ch−a h×nh<br /> §µi Loan, Trung Quèc… thµnh ®−îc hiÖp héi lµng nghÒ ®Ó héi tô<br /> nh÷ng ng−êi cã n¨ng lùc chuyªn m«n, cã<br /> - HÖ thèng chÝnh s¸ch vµ ®Þnh h−íng<br /> tay nghÒ ®Ó t×m h−íng ph¸t triÓn vµ thÞ<br /> ph¸t triÓn nghÒ, kh«i phôc c¸c gi¸ trÞ v¨n<br /> tr−êng ®Çu ra cho lµng nghÒ.<br /> hãa truyÒn thèng trong lµng nghÒ truyÒn<br /> thèng g¾n víi x©y dùng n«ng th«n míi cña Trong khi ®ã, thÞ tr−êng lao ®éng ë<br /> §¶ng vµ Nhµ n−íc ®· t¹o ra c¬ së ph¸p lý ®©y m¹nh vÒ sè l−îng, chÊt l−îng ®·<br /> cho lµng méc Chµng S¬n ph¸t triÓn vµ ®i ®−îc n©ng lªn ®¸ng kÓ nh−ng thiÕu lao<br /> vµo quü ®¹o s¶n xuÊt. ChÝnh s¸ch cho vay ®éng kü thuËt, lao ®éng cã tr×nh ®é cao,<br /> VÒ c¬ héi vµ th¸ch thøc… 51<br /> <br /> do ®ã viÖc øng dông nh÷ng tiÕn bé khoa cña vÊn ®Ò nµy lµ nguån vèn ®Ó ®Çu t−<br /> häc – c«ng nghÖ gÆp nh÷ng khã kh¨n mua trang thiÕt bÞ, më réng quy m« cña<br /> nhÊt ®Þnh, sè l−îng nh÷ng thî kü thuËt c¸c hé s¶n xuÊt cßn gÆp nhiÒu khã<br /> chuyªn ®i vµo nghiªn cøu, s¸ng t¸c mÉu kh¨n. PhÇn lín nguån vèn cho s¶n xuÊt<br /> m· thùc sù cßn Ýt, ch−a ®−îc ®µo t¹o c¬ lµ vèn tù cã, vèn vay ng©n hµng vµ vay<br /> b¶n mµ chñ yÕu lµ do sù mµy mß, tù häc t− nh©n víi l·i suÊt cao, vai trß cña nhµ<br /> hái cña ng−êi lao ®éng vµ doanh nghiÖp. n−íc trong viÖc hç trî cho vay −u ®·i cßn<br /> QuyÒn lîi cña ng−êi lao ®éng vµ vÊn ®Ò qu¸ Ýt, ch−a ®¸p øng ®−îc yªu cÇu ph¸t<br /> b¶o hé lao ®éng ch−a ®−îc quan t©m triÓn cña nghÒ. C¸c hé s¶n xuÊt khã cã<br /> ®óng møc; t×nh tr¹ng sö dông lao ®éng thÓ vay mét nguån vèn lín nÕu nh−<br /> trÎ em trong lµng còng tiÒm Èn nhiÒu hÖ kh«ng chøng minh ®−îc n¨ng lùc kinh<br /> lôy vÒ luËt ph¸p vµ x· héi nh−: l¹m doanh, quy m« ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña<br /> dông lao ®éng trÎ em, trÎ em m¶i kiÕm m×nh, do ®ã lµm k×m h·m tèc ®é s¶n<br /> tiÒn mµ bá häc v¨n hãa. xuÊt cña c¸c hé gia ®×nh, cña lµng nghÒ.<br /> VÊn ®Ò th−¬ng hiÖu cho s¶n phÈm Theo b¸o c¸o cña UBND x· Chµng S¬n<br /> méc Chµng S¬n còng lµ mét th¸ch thøc n¨m 2009 th× sè l−îng hé ®ñ ®iÒu kiÖn<br /> ®Æt ra hiÖn nay. ë Chµng S¬n hiÖn nay, ®−îc vay vèn lµ 976 hé víi sè tiÒn lµ<br /> bªn c¹nh c¸c mÆt hµng thñ c«ng truyÒn 36,883 tû ®ång (trong ®ã cã 244 hé vay<br /> thèng cßn tån t¹i song song nh¸nh s¶n vèn tõ quü tÝn dông x· víi sè tiÒn 10,5 tû<br /> xuÊt ®å gç thÞ tr−êng (sö dông nguyªn ®ång; 292 hé vay vèn tõ Ng©n hµng<br /> liÖu chÝnh lµ gç v¸n, gç Ðp) – kh«ng yªu chÝnh s¸ch víi sè tiÒn 1,593 tû ®ång; 429<br /> cÇu cao vÒ tr×nh ®é tay nghÒ, s¶n phÈm hé vay vèn tõ Ng©n hµng N«ng nghiÖp<br /> lµm ra kh«ng mang tÝnh mü nghÖ cao, vµ Ph¸t triÓn víi sè tiÒn 24,79 tû ®ång),<br /> thu lêi nhanh – ®· khiÕn tÝnh truyÒn ch−a ®¸p øng ®−îc so víi nhu cÇu s¶n<br /> thèng cña lµng Ýt nhiÒu bÞ gi¶m ®i. H¬n xuÊt hiÖn t¹i cña lµng nghÒ.<br /> n÷a, viÖc ®¨ng ký b¶n quyÒn b¶o hé cho Nguån nguyªn vËt liÖu s¶n xuÊt ë<br /> s¶n phÈm lµng nghÒ ch−a ®−îc quan Chµng S¬n hÇu nh− kh«ng cã s½n t¹i<br /> t©m, v× vËy s¶n phÈm khi xuÊt ra thÞ ®Þa ph−¬ng vµ ph¶i nhËp 100% tõ bªn<br /> tr−êng cã thÓ bÞ g¾n víi th−¬ng hiÖu ngoµi th«ng qua hÖ thèng c¸c doanh<br /> kh¸c hoÆc tån t¹i tr«i næi cïng mét sè nghiÖp t− nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm<br /> s¶n phÈm kh«ng cã tªn tuæi kh¸c khiÕn h÷u h¹n trong x· theo h×nh thøc kinh<br /> cho gi¸ trÞ s¶n phÈm nghÒ bÞ gi¶m ®¸ng doanh trung gian, khiÕn gi¸ thµnh vËt<br /> kÓ vµ tÝnh c¹nh tranh yÕu. liÖu cao, bÞ phô thuéc vµo nguån cung tõ<br /> T×m hiÓu vÒ vÊn ®Ò nµy chóng t«i bªn ngoµi. ViÖc s¶n xuÊt cã phÇn bÞ h¹n<br /> cho r»ng, ®Ó ®¨ng ký mét th−¬ng hiÖu chÕ nÕu nh− gi¸ thµnh nguyªn liÖu ®éi<br /> s¶n phÈm cÇn ph¶i tu©n thñ hµng lo¹t lªn cao, khi ®ã thµnh phÈm b¸n ra sÏ<br /> c¸c tiªu chÝ vÒ chÊt l−îng, quy tr×nh kü khã tiªu thô bëi gi¸ s¶n phÈm cao khiÕn<br /> thuËt, trong khi sù ®æi míi c«ng nghÖ thÞ tr−êng tiªu thô s¶n phÈm cã phÇn<br /> s¶n xuÊt trong lµng nghÒ ®ãng mét vai h¹n chÕ. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, thÞ<br /> trß quan träng. ë Chµng S¬n, viÖc ®æi tr−êng tiªu thô s¶n phÈm méc Chµng<br /> míi c«ng nghÖ chñ yÕu diÔn ra tù ph¸t, S¬n ®· ph¸t triÓn réng kh¾p trong ph¹m<br /> nhá lÎ, ch¾p v¸ vµ øng dông ë mét sè vi c¶ n−íc, trong khi ®ã thÞ tr−êng xuÊt<br /> c«ng ®o¹n s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh nªn ch−a khÈu l¹i ch−a t×m ®−îc h−íng më réng,<br /> thùc hiÖn mét c¸ch cã hÖ thèng. C¸i khã míi chØ dõng l¹i ë mét sè ®¬n hµng xuÊt<br /> 52 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2011<br /> <br /> khÈu sang c¸c n−íc nh− §µi Loan, Trung s¶n xuÊt manh món, sö dông ®Êt sai<br /> Quèc…, vµ bÞ ¶nh h−ëng theo sù biÕn môc ®Ých khiÕn cho kh«ng gian lµng<br /> ®éng kinh tÕ thÞ tr−êng. nghÒ lén xén vµ « nhiÔm t¹i lµng nghÒ<br /> Bªn c¹nh nh÷ng khã kh¨n ®· ®Ò cËp ngµy cµng nghiªm träng. §iÒu nµy ®ßi<br /> ë trªn, th× Chµng S¬n còng ®ang ®øng hái cÇn ph¶i cã lêi gi¶i kh«ng chØ tõ phÝa<br /> tr−íc t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr−êng ng−êi d©n, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng mµ<br /> nghiªm träng. Sù ph¸t triÓn cña nghÒ tû cÇn cã tÇm vÜ m«, Ýt nhÊt lµ tÇm quy<br /> lÖ nghÞch víi diÖn tÝch mÆt b»ng s¶n ho¹ch s¶n xuÊt lµng nghÒ, lµng nghÒ<br /> xuÊt. B×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt cña mét truyÒn thèng cña thµnh phè Hµ Néi, ®Ó<br /> hé thÊp (144m2). C¸c hé s¶n xuÊt ph¶i b¶o tån quü ®Êt, b¶o tån lµng nghÒ cÇn<br /> tËn dông tèi ®a diÖn tÝch nhµ ë lµm n¬i ph¶i cã chÝnh s¸ch phï hîp vµ ®Æc biÖt<br /> s¶n xuÊt, bªn c¹nh ®ã hiÖn t−îng lÊn lµ cÇn cã c¸i nh×n ®óng, tróng vÒ lµng<br /> chiÕm ®Êt, lÊp ao, hå cña mét sè hé gia nghÒ, lµng nghÒ truyÒn thèng.<br /> ®×nh ®Ó më réng diÖn tÝch lµm n¬i s¶n Sù biÕn ®æi v¨n hãa còng lµ mét<br /> xuÊt, chøa nguyªn vËt liÖu, s¶n phÈm th¸ch thøc lín ®èi víi lµng méc Chµng<br /> ®· khiÕn cho diÖn tÝch ao, hå ngµy cµng S¬n trong bèi c¶nh hiÖn nay. Sù du<br /> bÞ thu hÑp, g©y ra t×nh tr¹ng « nhiÔm nhËp vµ tiÕp biÕn c¸c yÕu tè v¨n hãa<br /> tiÕng ån, « nhiÔm bôi vµ kh«ng khÝ. míi ®· cã t¸c ®éng tÝch cùc, lµm thay ®æi<br /> Nång ®é bôi ®o ®−îc ë Chµng S¬n lµ 4,7 diÖn m¹o cña lµng Chµng, chÊt l−îng<br /> – 8,3mg/m3, cao gÊp nhiÒu lÇn so víi ®êi sèng, chÊt l−îng v¨n hãa cña ng−êi<br /> tiªu chuÈn; l−îng r¸c th¶i hµng ngµy d©n ngµy cµng ®−îc n©ng lªn, theo ®ã lµ<br /> th¶i ra m«i tr−êng lªn ®Õn 6,6 tÊn/ngµy, sù håi sinh cña c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa<br /> bao gåm r¸c th¶i sinh ho¹t vµ r¸c th¶i truyÒn thèng nh− móa rèi n−íc, tÝn<br /> tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt, song ®Õn nay tû ng−ìng thê cóng thµnh hoµng lµng, thê<br /> lÖ thu gom, xö lý r¸c th¶i míi chØ ®¹t cóng tæ nghÒ… lµm sèng l¹i truyÒn<br /> 65% (theo: 3), sè cßn l¹i tån ®äng trong thèng khoa b¶ng, träng ng−êi hiÒn tµi<br /> khu vùc d©n c− sinh sèng khiÕn cho t×nh cña lµng.<br /> tr¹ng « nhiÔm diÔn ra ngµy cµng Tuy nhiªn, c¬ chÕ thÞ tr−êng còng<br /> nghiªm träng, ¶nh h−ëng ®Õn cuéc sèng ®· t¹o ra lèi sèng thÞ tr−êng vµ nh÷ng<br /> cña ng−êi d©n, nhÊt lµ khu vùc néi lµng, suy tho¸i, lÖch l¹c trong quan niÖm sèng<br /> n¬i tËp trung d©n c− ®«ng ®óc. cña mét bé phËn ng−êi d©n Chµng S¬n,<br /> §iÒu quan träng lµ chÝnh quyÒn ®Þa nhÊt lµ trong giíi trÎ, g©y ra nh÷ng hÖ<br /> ph−¬ng ch−a nhËn thøc ®−îc vµ ch−a lôy lµ lèi sèng thùc dông, ®Ò cao mét<br /> kÞp thêi cã c¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn triÖt chiÒu c¸c gi¸ trÞ vËt chÊt hay nãi kh¸c<br /> ®Ó nh»m g¾n kÕt gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ ®i lµ gi¸ trÞ v¨n hãa ®ang bÞ søc m¹nh<br /> lµng nghÒ, c¶i thiÖn ®êi sèng vËt chÊt cña ®ång tiÒn chi phèi. Nh÷ng tha hãa<br /> cña ng−êi d©n g¾n víi b¶o vÖ m«i tr−êng; cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng d−íi nh÷ng<br /> ý thøc cña ng−êi d©n Chµng S¬n trong t¸c ®éng cña lùc kÐo thÞ tr−êng ®· t¹o ra<br /> viÖc b¶o vÖ kh«ng gian sèng cña chÝnh hä nh÷ng tha hãa vÒ nghÒ nghiÖp, t×nh<br /> ch−a cao. Bµi to¸n gi¶i quyÕt mÆt b»ng tr¹ng s¶n xuÊt “¨n xæi” ®· b¾t ®Çu xuÊt<br /> s¶n xuÊt cho c¸c hé lµm nghÒ mÆc dï ®· hiÖn vµ cã xu h−íng t¨ng trong mét bé<br /> t×m ®−îc h−íng gi¶i quyÕt nh−ng viÖc phËn s¶n xuÊt khiÕn cho chÊt l−îng s¶n<br /> triÓn khai vÉn cßn chËm vµ thiÕu tÝnh phÈm kÐm, ¶nh h−ëng ®Õn uy tÝn nghÒ<br /> qu¶n lý, quy ho¹ch dÉn ®Õn t×nh tr¹ng cña lµng. ViÖc ®Ò cao gi¸ trÞ kinh tÕ lµ<br /> VÒ c¬ héi vµ th¸ch thøc… 53<br /> <br /> mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh trong lµng nghÒ ®Ó hä cã thÓ khai th¸c<br /> khiÕn cho gi¸ trÞ cña c¸c nghÖ nh©n – vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng tiªu thô s¶n<br /> vèn ®−îc coi lµ linh hån cña nghÒ, lµng phÈm; ®Èy m¹nh thÞ tr−êng néi ®Þa vµ<br /> nghÒ truyÒn thèng - cã phÇn gi¶m ®i, ho¹t ®éng xuÊt khÈu t¹i chç th«ng qua<br /> thay vµo ®ã lµ gi¸ trÞ cña doanh nh©n cã viÖc g¾n ph¸t triÓn lµng nghÒ víi ph¸t<br /> chiÒu h−íng t¨ng nhanh. §iÒu nµy v« triÓn du lÞch; ®Èy m¹nh chÝnh s¸ch<br /> h×nh chung ®· khiÕn cho mèi liªn kÕt th−¬ng m¹i vµ xóc tiÕn th−¬ng m¹i s¶n<br /> céng ®ång, liªn kÕt kinh tÕ trong lµng phÈm lµng nghÒ.<br /> nghÒ bÞ r¹n nøt vµ trë lªn láng lÎo, hay<br /> - Chó träng c«ng t¸c ®µo t¹o vµ<br /> nãi kh¸c ®i lµ mèi liªn hÖ kinh tÕ gi÷a<br /> n©ng cao chÊt l−îng ®éi ngò lao ®éng<br /> ng−êi víi ng−êi ngµy cµng th¾t chÆt<br /> trong lµng nghÒ b»ng c¸ch kÕt hîp víi<br /> trong khi mèi liªn kÕt vÒ v¨n hãa ngµy<br /> mét sè khoa, tr−êng ®¹i häc vÒ mü thuËt<br /> cµng mê nh¹t. T×nh tr¹ng ®ua ®ßi, sèng<br /> c«ng nghiÖp, c¸c viÖn nghiªn cøu më c¸c<br /> h−ëng thô vµ c¸c tÖ n¹n x· héi nh− cê<br /> líp d¹y nghÒ cho lao ®éng trong néi lµng<br /> b¹c, ma tóy, b¹o lùc cã xu h−íng t¨ng<br /> nh»m n©ng cao tr×nh ®é kü thuËt vµ mü<br /> trong mét sè n¨m gÇn ®©y.<br /> thuËt. §ång thêi, ®µo t¹o vµ n©ng cao<br /> 3. Mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn lµng nghÒ méc n¨ng lùc cho c¸c chñ hé, chñ doanh<br /> Chµng S¬n trong giai ®o¹n hiÖn nay nghiÖp vÒ v¨n hãa, khoa häc kü thuËt vµ<br /> c¸c kiÕn thøc vÒ qu¶n trÞ kinh doanh,<br /> Trªn c¬ së nh×n nhËn vµ ®¸nh gi¸ vÒ<br /> thÞ tr−êng th«ng qua c¸c h×nh thøc ®µo<br /> thùc tr¹ng ph¸t triÓn cña lµng méc<br /> t¹o t¹i trung t©m, më c¸c líp tËp huÊn<br /> Chµng S¬n, chóng t«i cho r»ng ®Ó cã thÓ<br /> ng¾n h¹n vÒ chuyªn m«n, nghiÖp vô<br /> ph¸t triÓn lµng nghÒ ë ®©y còng nh− c¸c<br /> qu¶n lý, tiÕp thÞ hoÆc më c¸c c©u l¹c bé<br /> lµng nghÒ trªn c¶ n−íc theo h−íng bÒn<br /> doanh nghiÖp;<br /> v÷ng, ®¶m b¶o c¸c gi¸ trÞ kinh tÕ, v¨n<br /> hãa, v¨n hãa nghÒ cÇn ¸p dông nh÷ng - H×nh thµnh hiÖp héi lµng nghÒ vµ<br /> biÖn ph¸p thiÕt thùc, g¾n víi thùc tÕ x©y dùng luËt nghÒ ®Ó ®¶m b¶o tÝnh<br /> ®iÒu kiÖn kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi hiÖn liªn kÕt, ph¸t triÓn gi÷a nh÷ng ng−êi<br /> nay cña tõng ®Þa ph−¬ng nh»m cã thÓ tham gia s¶n xuÊt nh»m t¨ng kh¶ n¨ng<br /> khai th¸c nh÷ng yÕu tè thuËn lîi vµ kh¾c tiÕp cËn víi thÞ tr−êng bªn ngoµi vµ<br /> phôc nh÷ng ®iÓm yÕu ®ang tån t¹i hiÖn ph¸t triÓn nghÒ, lµng nghÒ;<br /> h÷u t¹i c¸c lµng nghÒ.<br /> - Ph¸t triÓn lµng nghÒ truyÒn thèng<br /> - CÇn thùc hiÖn ®a d¹ng hãa c¸c cÇn chó träng tíi viÖc kÕt hîp gi÷a yÕu<br /> h×nh thøc huy ®éng vèn bao gåm nhiÒu tè truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i mét c¸ch<br /> nguån huy ®éng tõ nguån vèn tù cã, tõ hîp lý, nh»m b¶o tån nh÷ng yÕu tè<br /> hÖ thèng ng©n hµng, ng©n hµng chÝnh truyÒn thèng cña lµng nghÒ Chµng S¬n.<br /> s¸ch vµ ®Þa ph−¬ng; c¶i tiÕn vµ ®a d¹ng §ång thêi cÇn chó träng thùc hiÖn tiªu<br /> hãa ph−¬ng thøc cho vay; n©ng cao hiÖu chÝ g¾n ph¸t triÓn kinh tÕ víi b¶o vÖ<br /> qu¶ sö dông vèn ®Çu t−. m«i tr−êng sèng, m«i tr−êng s¶n xuÊt<br /> - Thùc hiÖn ®ång bé hãa thÞ tr−êng cña lµng nghÒ.<br /> vµ cã biÖn ph¸p më réng thÞ tr−êng; Trong sè c¸c luËn gi¶i ®· ®−a ra<br /> t¨ng c−êng kh¶ n¨ng tiÕp cËn th«ng tin chóng t«i muèn nhÊn m¹nh ®Õn viÖc<br /> cho c¸c hé gia ®×nh, c¸c doanh nghiÖp t− x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh<br /> nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n s¸ch liªn quan ®Õn lµng nghÒ, lµng nghÒ<br /> 54 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 11.2011<br /> <br /> truyÒn thèng. CÇn ph¶i cã mét hµnh chøa r¸c th¶i, xö lý r¸c th¶i vµ ®Èy<br /> lang ph¸p lý ®¶m b¶o cho sù vËn hµnh m¹nh quy ho¹ch khu, côm c«ng nghiÖp<br /> vµ ph¸t triÓn cña lµng nghÒ truyÒn lµng nghÒ ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mÆt<br /> thèng, trong ®ã kh«ng chØ lµ nh÷ng b»ng s¶n xuÊt vµ cÇn cã sù qu¶n lý chÆt<br /> chÝnh s¸ch tån t¹i trªn v¨n b¶n, giÊy tê chÏ, tr¸nh t×nh tr¹ng lÊn chiÕm diÖn<br /> mµ cÇn ph¶i cã tÝnh thùc tiÔn trong ®êi tÝch ®Êt lµm n¬i s¶n xuÊt.<br /> sèng. Vµ ®Ó lµm ®−îc ®iÒu nµy, th× cÇn<br /> chó träng n©ng cao chÊt l−îng cña ®éi<br /> ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c ho¹ch ®Þnh Tµi liÖu tham kh¶o<br /> chÝnh s¸ch thuéc c¸c c¬ quan chuyªn 1. NguyÔn Duy B¾c (chñ biªn). Sù biÕn<br /> m«n cña Nhµ n−íc vµ ®ång thêi n©ng ®æi c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa trong bèi c¶nh<br /> cao tr×nh ®é cho ®éi ngò c¸n bé cÊp ®Þa x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ë<br /> ph−¬ng phô tr¸ch vÒ kinh tÕ, ®Þa chÝnh, ViÖt Nam hiÖn nay. H.: Tõ ®iÓn<br /> v¨n hãa – x· héi… vµ ®éi ngò lao ®éng B¸ch khoa vµ ViÖn V¨n hãa, 2008.<br /> trong lµng nghÒ.<br /> 2. HuyÖn ñy Th¹ch ThÊt. §Þa chÝ<br /> huyÖn Th¹ch ThÊt, 2005.<br /> Bªn c¹nh ®ã, cÇn ph¶i nh×n nhËn<br /> mét c¸ch nghiªm tóc h¬n vÒ t×nh tr¹ng 3. NguyÔn Trinh H−¬ng. M«i tr−êng vµ<br /> sö dông lao ®éng trÎ em vµ vÊn ®Ò b¶o søc kháe céng ®ång t¹i c¸c lµng nghÒ<br /> hé lao ®éng trong lµng nghÒ méc Chµng ë ViÖt Nam. Bé X©y dùng,<br /> S¬n. ChÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng cÇn x©y http://moc.gov.vn.<br /> dùng tiªu chÝ cô thÓ, phï hîp vÒ sö 4. NguyÔn KiÕn (chñ biªn). Lµng<br /> dông lao ®éng trong lµng nghÒ, ®Æc biÖt Chµng x−a vµ nay. C©u l¹c bé Quª<br /> lµ ®èi víi lao ®éng trÎ em, bëi thùc tÕ h−¬ng Chµng S¬n, 2006.<br /> viÖc sö dông søc lao ®éng trÎ em nhiÒu 5. §inh Gia Kh¸nh, TrÇn TiÕn (®ång<br /> nh− hiÖn nay lµ tr¸i víi quy ®Þnh cña chñ biªn). §Þa chÝ v¨n ho¸ d©n gian<br /> ph¸p luËt vÒ lao ®éng, cÇn cã chÕ tµi xö Th¨ng Long - §«ng §« - Hµ Néi. H.:<br /> lý nh÷ng tr−êng hîp vi ph¹m ®Ó h¹n Hµ Néi, 1991.<br /> chÕ t×nh tr¹ng nµy. T×nh tr¹ng « nhiÔm<br /> 6. NguyÔn H÷u M·o. Hoa tay lµng<br /> m«i tr−êng lµng nghÒ ®ang trë nªn b¸o<br /> Chµng. H.: V¨n hãa d©n téc, 1994.<br /> ®éng v× nh÷ng hÖ lôy cña nã g©y ra ®èi<br /> víi ®iÒu kiÖn vµ kh«ng gian sèng cña 7. UBND x· Chµng S¬n. B¸o c¸o kÕt<br /> lµng nghÒ, cÇn cã sù chung tay cña c¶ qu¶ kinh tÕ - x· héi qua c¸c n¨m tõ<br /> hÖ thèng chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng vµ 2001 ®Õn 2010.<br /> céng ®ång lµng nghÒ, trong ®ã chóng t«i 8. UBND x· Chµng S¬n. B¸o c¸o<br /> ®Æc biÖt nhÊn m¹nh ®Õn viÖc n©ng cao ý thuyÕt minh tæng hîp quy ho¹ch sö<br /> thøc cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng, cÇn kÞp dông ®Êt giai ®o¹n 2006 – 2010 x·<br /> thêi cã c¸c biÖn ph¸p quy ho¹ch khu Chµng S¬n.<br />