Về giá trị của văn bia thời Lý - Trần

VÒ GI¸ TRÞ CñA V¡N BIA THêI Lý-TRÇN<br /> <br /> TrÇn §øc Liªm(*)<br /> <br /> <br /> ¨n bia lµ mét t¸c phÈm thµnh v¨n chÊt gi¸o dôc ghi ¬n, nhí ¬n vµ tuyªn<br /> V ®−îc ghi trªn ®¸, cã nh÷ng ¶nh d−¬ng c«ng h¹nh cña c¸ nh©n, tæ chøc<br /> hoÆc nh÷ng thiÒn s− PhËt gi¸o cã c«ng<br /> h−ëng lín mang tÝnh lÞch sö tíi ®êi sèng<br /> x· héi. Do vËy, v¨n bia th−êng ®−îc trong c«ng cuéc b¶o vÖ, x©y dùng vµ<br /> ch¨m chót nhiÒu vÒ mÆt mü thuËt vµ ph¸t triÓn ®Êt n−íc. Bªn c¹nh ®ã, v¨n<br /> néi dung, bao hµm néi hµm gi¸ trÞ ®¹o bia thêi Lý-TrÇn cßn l−u truyÒn cho ®êi<br /> ®øc truyÒn thèng hÕt søc cao ®Ñp, thuÇn sau nh÷ng tinh hoa trªn nhiÒu lÜnh vùc,<br /> phong thanh khiÕt. T×m hiÓu vÒ v¨n bia ®Æc biÖt lµ nh÷ng gi¸ trÞ mü thuËt.<br /> lµ t×m hiÓu vÒ mét lo¹i th− tÞch, cã niªn Néi dung bµi viÕt gãp phÇn lµm râ<br /> ®¹i râ rµng, cã gi¸ trÞ nh− nh÷ng t¸c nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng<br /> phÈm v¨n häc nghÖ thuËt, chøa ®ùng hÖ chøa ®ùng trong v¨n bia Lý-TrÇn –<br /> thèng th«ng tin nhiÒu mÆt vÒ lÞch sö, nh÷ng gi¸ trÞ lín cã ý nghÜa kh«ng chØ<br /> kinh tÕ, x· héi, vµ thÓ hiÖn râ tÝnh chÊt ®èi víi qu¸ khø mµ c¶ trong hiÖn t¹i. (*)<br /> gi¸o dôc, ®Æc tÝnh t− t−ëng triÕt häc cña<br /> 1. V¨n bia thêi Lý<br /> thêi ®¹i ®−¬ng thêi.<br /> Thêi Lý, PhËt gi¸o ph¸t triÓn rÊt<br /> V¨n bia thêi Lý-TrÇn mang nh÷ng<br /> m¹nh mÏ vµ ®¹t tíi ®Ønh cao. Vua Lý<br /> gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng ®Ëm nÐt vÒ<br /> Th¸i Tæ ®· cã nhiÒu lÖnh chØ cã lîi cho<br /> tÝnh d©n téc hãa, tù t«n d©n téc vµ søc tù<br /> sù ph¸t triÓn cña PhËt gi¸o, nh− lµm<br /> c−êng, tù chñ quèc gia, thÓ hiÖn nhiÒu<br /> chïa trong c¶ n−íc, ®é d©n lµm s−, sai<br /> mÆt, nhiÒu lÜnh vùc nh−ng tùu chung ®ã<br /> sø sang Trung Quèc xin kinh PhËt, v.v...<br /> lµ nh÷ng gi¸ trÞ thÈm mü vµ ®¹o ®øc<br /> Sau nµy c¸c vua Lý ®Òu t«n sïng ®¹o<br /> ®−îc ®Ò cao vµ ph¸t triÓn rùc rì nhÊt<br /> PhËt vµ tÊt nhiªn c¶ c¸c tÇng líp quÝ téc<br /> trong lÞch sö cho ®Õn thêi ®¹i ngµy nay.<br /> quan l¹i còng mé PhËt. Tinh thÇn sïng<br /> Sù cã mÆt cña v¨n bia thêi Lý-TrÇn PhËt ®−îc thÓ hiÖn trong hÇu hÕt c¸c<br /> lµ ®iÒu kiÖn, lµ hiÖn t−îng tÊt yÕu trong lÜnh vùc cña ho¹t ®éng x· héi. Trªn lÜnh<br /> qu¸ tr×nh x©y dùng, b¶o vÖ vµ ph¸t vùc v¨n häc, bªn c¹nh nh÷ng ¸ng v¨n<br /> triÓn ®Êt n−íc, ®Ó phæ biÕn, truyÒn chÝnh luËn næi tiÕng ph¶n ¸nh c«ng cuéc<br /> th«ng vµ gi¸o dôc nh©n d©n, thÓ hiÖn dùng n−íc vµ gi÷ n−íc cña d©n téc cßn cã<br /> nh÷ng t− t−ëng chñ ®¹o trong x· héi. nh÷ng t¸c phÈm xoay quanh c¸c chñ ®Ò<br /> V¨n bia ghi l¹i nh÷ng d÷ kiÖn, sù kiÖn,<br /> s¾c lÖnh hoÆc nh÷ng vÊn ®Ò träng yÕu (*)<br /> Ph¸p danh: Gi¸c Chinh, Häc viÖn PhËt gi¸o<br /> cña quèc gia, x· héi ®· diÔn ra cã tÝnh ViÖt Nam.<br /> 32 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2012<br /> <br /> <br /> vÒ ®¹o PhËt. TÊt c¶ nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy ph¹m vi thê cóng vµ nhÊt lµ nhµ chïa”<br /> ®Òu ®−îc thÓ hiÖn kh¸ râ trªn v¨n bia. (4, tr.185).<br /> <br /> V¨n bia thêi Lý (1010-1225) cã thÓ Nh− vËy, cã thÓ nãi c¸c bµi v¨n bia<br /> chia thµnh hai lo¹i chÝnh lµ bia ký c«ng thêi Lý lµ nh÷ng tµi liÖu rÊt cã gi¸ trÞ<br /> tr×nh vµ mé chÝ bi. Bia ký c«ng tr×nh lµ lo¹i khi nghiªn cøu lÞch sö t− t−ëng ViÖt<br /> bia th−êng g¾n víi PhËt gi¸o, v× bia Nam vµ ®Æc biÖt lÞch sö PhËt gi¸o ViÖt<br /> th−êng ghi c«ng trong viÖc x©y dùng c¸c Nam vµ lÞch sö t− t−ëng PhËt gi¸o ViÖt<br /> ng«i chïa. Do sù ph¸t triÓn m¹nh cña Nam. §iÓn h×nh nh−:<br /> PhËt gi¸o ë giai ®o¹n nµy nªn chïa chiÒn An Ho¹ch s¬n B¸o ¢n tù bi kÝ (安 獲<br /> ®−îc dùng lªn kh¾p n¬i trong n−íc, ®ã 山 報 恩 寺 碑 記) do Chu V¨n Th−êng<br /> còng lµ lý do khiÕn cho v¨n bia ®−îc dùng so¹n, niªn ®¹i Héi Phong 9 (1100) ë<br /> nhiÒu ë c¸c ng«i chïa quan träng, cã liªn chïa B¸o ¢n nói An Ho¹ch, §«ng S¬n,<br /> quan ®Õn giíi quý téc, quan chøc vµ c¸c Thanh Hãa;<br /> thiÒn s− cã uy tÝn, cã kiÕn thøc uyªn b¸c.<br /> B¶o Ninh Sïng Phóc tù bi (保 寧 崇<br /> §iÒu nµy cã thÓ lý gi¶i r»ng, v× tr−íc triÒu<br /> 福 寺 碑) do Lý Thõa ¢n so¹n, niªn ®¹i<br /> ®¹i nhµ Lý, PhËt gi¸o ®· t¹o dùng ®−îc vÞ<br /> Long Phï Nguyªn Hßa (1107) ë Chiªm<br /> trÝ quan träng trong x· héi, nh− triÒu nhµ<br /> Hãa, Tuyªn Quang;<br /> §inh vµ nhµ Lª, ®Õn thêi Lý, vua Lý Th¸i<br /> Tæ (Lý C«ng UÈn), vÞ vua s¸ng lËp khëi §¹i ViÖt quèc ®−¬ng gia ®Ö tø ®Õ<br /> nghiÖp triÒu Lý, vèn xuÊt th©n tõ chèn Sïng ThiÖn Diªn Linh th¸p bi (大 越 國<br /> thiÒn m«n cïng thêi víi thiÒn s− V¹n 當 家 第 四 帝 崇 善 延 齡 塔 碑) do NguyÔn<br /> H¹nh, nªn rÊt mùc t«n sïng ®¹o PhËt. VÒ C«ng BËt so¹n, niªn ®¹i Thiªn Phï DuÖ<br /> sau c¸c vua kÕ thõa vµ ph¸t huy truyÒn Vò 2 (1121) ë chïa Sïng ThiÖn Diªn<br /> thèng Êy khiÕn cho thêi Lý trë thµnh giai Linh, Duy Tiªn, Hµ Nam;<br /> ®o¹n h−ng thÞnh cña PhËt gi¸o.<br /> Ng−ìng s¬n Linh Xøng tù bi minh<br /> Cßn mé chÝ bi lµ bia l¨ng mé. Ngoµi (仰 山 靈 稱 寺 碑 銘) ë chïa Linh Xøng<br /> ra, lo¹i v¨n bia nµy cßn cã nh¸nh v¨n nói Ng−ìng S¬n, Ngä X¸, Hµ Trung,<br /> bia tõ ®−êng, sinh tõ; th−êng ®−îc ®Æt Thanh Hãa;<br /> t¹i tõ ®−êng cña dßng hä hoÆc tõ chØ<br /> Sïng Nghiªm Diªn Th¸nh tù bi<br /> lµng x· ®Ó t«n vinh nh÷ng ng−êi cã c«ng<br /> minh (崇 嚴 延 聖 寺 碑 銘) ë chïa Sïng<br /> lao. Thùc tÕ, lo¹i nµy còng t−¬ng tù nh−<br /> Nghiªm Diªn Th¸nh, HËu Léc, Thanh<br /> v¨n bia l¨ng mé.<br /> Hãa do Ph¸p B¶o so¹n tr−íc n¨m 1107<br /> V¨n bia thêi Lý hiÖn míi t×m thÊy vµ n¨m 1118;<br /> ®−îc lµ 18 v¨n b¶n (3). §øng vÒ ph−¬ng<br /> Viªn Quang tù bi minh tÝnh tù (圓 光<br /> diÖn chøc n¨ng x· héi vµ chøc n¨ng lÞch<br /> 寺 碑 銘 并 序) do DÜnh §¹t so¹n, niªn ®¹i<br /> sö, xÐt vÒ gi¸ trÞ néi dung v¨n b¶n th×<br /> Thiªn Phï DuÖ Vò 3 (1122) ë chïa Viªn<br /> c¸c v¨n bia thêi kú nµy chñ yÕu g¾n víi<br /> Quang, Giao Thñy, Nam §Þnh;<br /> môc ®Ých t«n gi¸o, tÝn ng−ìng. GS.<br /> NguyÔn HuÖ Chi ®¸nh gi¸: “T¸c gi¶ Phông Th¸nh phu nh©n Lª thÞ mé chÝ<br /> v¨n bia cã thÓ lµ nhµ nho, nh−ng b¶n (奉 圣 夫 人 黎 氏 墓 志), khuyÕt danh, niªn<br /> th©n v¨n bia th× hÇu nh− chØ xuÊt hiÖn ®¹i ChÝnh Long B¶o øng (1173) ë chïa<br /> víi môc ®Ých t«n gi¸o, l−u hµnh trong Phóc Th¸nh, Tam N«ng, VÜnh Phóc;<br /> VÒ gi¸ trÞ cña v¨n bia... 33<br /> <br /> Cµn Ni s¬n H−¬ng Nghiªm tù bi lïi dÇn thÕ lùc cña tÇng líp t¨ng l÷ trªn<br /> minh (乾 尼 山 香 嚴 寺 碑 銘), khuyÕt lÜnh vùc chÝnh trÞ vµ t− t−ëng. Hµng<br /> danh, niªn ®¹i Thiªn Phï DuÖ Vò 5 ngò quan l¹i xuÊt hiÖn tõ tÇng líp nho<br /> (1124) ë chïa H−¬ng Nghiªm nói Cµn sÜ ngµy cµng chiÕm −u thÕ trong bé m¸y<br /> Ni, §«ng S¬n Thanh Hãa; chÝnh quyÒn vµ n¾m gi÷ nh÷ng chøc vô<br /> Cù ViÖt quèc Th¸i óy Lý C«ng quan träng trong triÒu ®×nh. Lùc l−îng<br /> Th¹ch bi minh tù (鉅 越 國 太 尉 李 公 石 s¸ng t¸c v¨n häc vµ nghÖ thuËt còng<br /> 碑 銘 序), khuyÕt danh, niªn ®¹i kho¶ng dÇn chuyÓn sang tÇng líp Nho sÜ.<br /> n¨m 1159;... Tuy nhiªn, c¸c vua TrÇn vÉn ý thøc<br /> §Æc ®iÓm næi bËt cña v¨n bia thêi ®−îc vai trß cña PhËt gi¸o vµ Nho gi¸o<br /> kú nµy lµ t− t−ëng cña PhËt gi¸o ®· ®−a ®èi víi x· héi. Do vËy, triÒu ®×nh vÉn<br /> ra nh÷ng quan ®iÓm cã tÝnh chÊt triÕt lu«n chó träng tæ chøc thi Tam tr−êng ®Ó<br /> häc. Mét ®iÒu cÇn ®−îc kh¼ng ®Þnh lµ chän cö nh©n vµ thi Tam gi¸o ®Ó chän<br /> PhËt gi¸o ®· ¶nh h−ëng s©u s¾c ®Õn nh÷ng nh©n lùc tri thøc trong lÜnh vùc<br /> sinh ho¹t t− t−ëng vµ nh©n sinh quan Nho - §¹o - ThÝch, am t−êng chÝnh trÞ x·<br /> cña ng−êi ViÖt trong giai ®o¹n lÞch sö héi, v¨n hay vâ giái ®Ó gãp søc vµo c«ng<br /> nµy. Ng−ìng S¬n Linh Xøng tù bi lµ viÖc b×nh æn ®Êt n−íc, dÑp yªn c¸c thÕ<br /> mét minh chøng: “Th¸i óy (Lý Th−êng lùc c¸t cø ë ®Þa ph−¬ng. V× vËy, trong<br /> KiÖt) tuy th©n v−íng viÖc ®êi mµ lßng thêi kú nµy PhËt gi¸o ®· ph¸t triÓn trong<br /> vÉn h−íng vÒ ®¹o PhËt. Cã lÏ v× nhµ vua sù dung hßa ®èi víi Nho gi¸o.<br /> vµ mÉu hËu t«n sïng gi¸o Lý nhµ PhËt V¨n bia thêi TrÇn ph¶n ¸nh nhiÒu<br /> ®ã ch¨ng? Cho nªn Th¸i Uý v©ng theo ý yÕu tè, tÝnh chÊt vµ ®Æc tr−ng vÒ kh«ng<br /> chØ cña ®øc vua vµ mÉu hËu mµ n©ng ®ì khÝ chÝnh trÞ t− t−ëng thêi bÊy giê. V¨n<br /> PhËt ph¸p vËy” (4, tr.362). bia thêi kú nµy kh¸ phong phó, kh«ng<br /> Nh− vËy, v¨n bia thêi Lý lµ nguån t− chØ víi môc ®Ých t«n gi¸o nh− v¨n bia<br /> liÖu quý, cã gi¸ trÞ vÒ nhiÒu mÆt, lµ sù thêi Lý mµ cßn thÓ hiÖn nhiÒu ph−¬ng<br /> thèng nhÊt cña nhiÒu ®Æc tÝnh nghÖ thuËt diÖn kh¸c. Tuy nhiªn, v¨n bia thêi TrÇn<br /> trong mét chØnh thÓ, vµ lµ sù kÕt hîp cña vÉn chñ yÕu ®−îc dùng t¹i c¸c nhµ<br /> v¨n ch−¬ng – mang gi¸ trÞ v¨n häc, hßa chïa. Nh− Sïng Nghiªm sù V©n Lçi s¬n<br /> quyÖn tinh tÕ víi nghÖ thuËt ®iªu kh¾c vµ ®¹i bi tù (崇 嚴 事 雲 磊 山 大 碑 序) do<br /> héi häa mét c¸ch tinh x¶o. Ph¹m S− M¹nh so¹n, niªn ®¹i ThiÖu<br /> Kh¸nh 3 (1372) ®· viÕt: “§Êt trêi cã<br /> Ngoµi ra c¸c v¨n bia thêi Lý cßn lµ t−îng, tá chë che ®Ó nu«i dùng mu«n<br /> nh÷ng t− liÖu gãp phÇn nghiªn cøu lÜnh linh; thêi tiÕt kh«ng h×nh, ngÇm nãng<br /> vùc v¨n hãa PhËt gi¸o vµ v¨n hãa d©n l¹nh ®Ó hãa thµnh v¹n vËt” (6, tr.133).<br /> gian cña ng−êi ViÖt trong ®êi sèng x·<br /> héi thêi kú nµy. Thêi TrÇn, khi PhËt gi¸o cßn chiÕm<br /> −u thÕ trong x· héi, mét sè t¸c phÈm cã<br /> 2. V¨n bia thêi TrÇn gi¸ trÞ vÒ triÕt lý vµ t− t−ëng cña PhËt<br /> Thêi TrÇn, PhËt gi¸o vÉn gi÷ vai trß gi¸o xuÊt hiÖn, nh−: Khãa h− lôc, TuÖ<br /> quan träng trong ®êi sèng tinh thÇn cña Trung Th−îng SÜ ng÷ lôc,... Do vËy, thêi<br /> x· héi. Tuy nhiªn, viÖc thi tuyÓn chän kú nµy còng vÉn xuÊt hiÖn nh÷ng bµi<br /> quan l¹i trë thµnh th−êng xuyªn, tÇng v¨n bia truyÒn b¸ t− t−ëng PhËt gi¸o vµ<br /> líp nho sÜ ngµy cµng ®«ng ®¶o, ®· ®Èy sù liªn hÖ gi÷a PhËt gi¸o vµ Nho gi¸o.<br /> 34 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2012<br /> <br /> <br /> H−ng Phóc tù bi (興 福 寺 碑) khuyÕt ng«n ng÷ PhËt häc phæ biÕn nh− trong c¸c<br /> danh ng−êi so¹n, niªn ®¹i Khai Th¸i v¨n bia thêi Lý. Thay vµo ®ã, v¨n bia thêi<br /> (1324) ®· viÕt vÒ mèi quan hÖ cña PhËt - TrÇn chó träng ®Õn tÝnh chÊt x· héi, lång<br /> Nho nh− sau: “Noi theo chÝ ng−êi tr−íc c¸c häc thuyÕt chÝnh trÞ vµo ®êi sèng x·<br /> lµm s¸ng tá ë ®êi sau, hä Khæng gäi lµ héi theo thÓ thøc chÝnh trÞ - x· héi qu©n<br /> hiÕu; vui bè thÝ cña tiÒn s¸ng lËp ruéng chñ vµ ghi nhËn sù ®ãng gãp to lín cña lùc<br /> phóc, ®¹o PhËt gäi lµ tõ. ¤i hiÕu vµ tõ, l−îng qu©n sù hïng m¹nh, tµi t×nh, khÐo<br /> h¸ ch¼ng ph¶i lµ b¶n t©m cña con ng−êi lÐo trong c¸c cuéc chiÕn chèng giÆc ngo¹i<br /> hay sao? VËy nªn dèc lßng hiÕu ®Ó b¸o x©m. V¨n bia thêi TrÇn chó träng nhiÒu<br /> c¸i ¬n v« cïng, réng ®iÒu tõ ®Ó cÇu phóc h¬n ®Õn c¸c vÊn ®Ò lý luËn chÝnh trÞ – an<br /> câi ©m mê mÞt..." (5, tr.638). ninh quèc phßng, ngo¹i giao quèc tÕ.<br /> Tuy nhiªn vµo nh÷ng n¨m cuèi cña VÒ bè côc, v¨n bia thêi TrÇn vÒ c¬<br /> thÕ kØ XIV, ®¹o PhËt ®· kÕt thóc thêi kú b¶n vÉn gièng thêi Lý, nh−ng xu h−íng<br /> huy hoµng, vµng son cña m×nh khi Hå sö dông c¸c ®Ò tµi vµ d¸ng dÊp c¸c hoa<br /> QuÝ Ly ra lÖnh sa th¶i t¨ng ®å, b¾t nh÷ng v¨n cã nhiÒu thay ®æi.<br /> ng−êi d−íi 40 tuæi ph¶i hoµn tôc vµo n¨m H×nh ph−îng trªn tr¸n bia chØ gÆp<br /> 1396. V× vËy mµ sau ®ã trªn v¨n bia ®· trªn mét tÊm bia sím nhÊt thêi TrÇn:<br /> v¾ng dÇn h×nh ¶nh cña ®¹o PhËt. bia chïa ThiÖu Long (Hµ Néi) t¹c n¨m<br /> V¨n bia thêi TrÇn nghiªng vÒ sù gi¶n 1226, trang trÝ tr¸n bia ThiÖu Long lµ<br /> dÞ, tù nhiªn, lèi v¨n tù sù tinh t−êng sù tiÕp nèi truyÒn thèng trang trÝ trªn<br /> kh«ng qu¸ khoa tr−¬ng ch÷ nghÜa. MÆt c¸c bia cuèi thêi Lý.<br /> kh¸c, sù cã mÆt cña Tam gi¸o ®· gãp Phæ biÕn trang trÝ trªn tr¸n bia thêi<br /> phÇn khiÕn cho v¨n bia thêi TrÇn cã TrÇn lµ h×nh rång, nh− Bia chïa §¹i Bi,<br /> ®−îc sù ®a d¹ng vÒ sè l−îng vµ lo¹i h×nh Bia chïa Thanh Mai (H¶i H−ng), Bia<br /> t¸c gi¶. Nh−ng dÔ nhËn thÊy, c¸c t¸c gi¶ chïa Sïng H−ng, Bia chïa H−ng Phóc<br /> xuÊt th©n tõ nhµ Nho lµ lùc l−îng chñ (Thanh Hãa),... Rång trªn c¸c bia TrÇn cã<br /> yÕu nhÊt, chÝnh ®iÒu nµy ®· gãp phÇn th©n bÌ mËp, mµo ng¾n, khóc uèn do·ng<br /> cho v¨n bia thêi TrÇn cã sù thay ®æi so víi nhiÒu kiÓu cÆp sõng kh¸c nhau.<br /> víi v¨n bia thêi Lý vÒ c¶ néi dung v¨n Gi¸ trÞ tiªu biÓu nhÊt cña v¨n bia thêi<br /> kh¾c vµ h×nh thøc tr×nh bµy. TrÇn chÝnh lµ hÖ thèng lý luËn x©y dùng<br /> Nh×n chung, v¨n bia thêi TrÇn tuy ®Êt n−íc ®éc lËp, giµu m¹nh, ph¸t triÓn æn<br /> vÉn phong phó vÒ néi dung vµ cã sù ®Þnh trong sù thèng nhÊt; ®ã lµ gi¸ trÞ hÕt<br /> thay ®æi ®¸ng ghi nhËn vÒ tÝnh mü søc to lín, cã lîi cho sù ph¸t triÓn cña ®Êt<br /> thuËt cao, lèi hµnh v¨n trong s¸ng, ®¹t n−íc, ®· ®Ó l¹i nhiÒu bµi häc vÒ gi¸ trÞ lÞch<br /> ®−îc tÝnh nh©n v¨n, nh©n b¶n cã gi¸ trÞ, sö. §øng vÒ mÆt kh¸ch quan, v¨n bia giai<br /> song kh«ng cßn mang tÇm vãc nghÖ ®o¹n nµy lµ sù minh chøng cho gi¸ trÞ<br /> thuËt tinh s¶o vµ gi¸ trÞ v¨n häc uyªn truyÒn thèng cña d©n téc, ®ãng gãp cho sù<br /> b¸c nh− v¨n bia thêi Lý. ph¸t triÓn cña d©n téc, lµ tÇm nh×n chiÕn<br /> l−îc cho sù ph¸t triÓn ®Êt n−íc vÒ sau.<br /> Sù ph¸t triÓn cña häc thuyÕt Nho gi¸o<br /> vµo thêi TrÇn ®· ¶nh h−ëng quan träng 3. Mét sè nhËn xÐt<br /> ®Õn c¸c t¸c phÈm v¨n bia, lµm h¹n chÕ VÒ kÕt cÊu tæng thÓ cña mét bµi v¨n<br /> tÝnh chÊt lý luËn còng nh− viÖc sö dông bia, th«ng th−êng gåm hai phÇn: Ký (cßn<br /> VÒ gi¸ trÞ cña v¨n bia... 35<br /> <br /> gäi lµ ChÝ, Tù) vµ Minh. C¸c v¨n bia thêi (7), th× gi¸ trÞ v¨n hãa cña v¨n bia Lý-<br /> Lý hiÖn cßn tån t¹i còng ®−îc t¹o lËp theo TrÇn lµ ë chç nã thÓ hiÖn tÝnh gi¸o dôc<br /> th«ng lÖ ®ã. Nh−ng ë v¨n bia thêi TrÇn th× truyÒn th«ng vµ ho¹ch ®Þnh chiÕn l−îc<br /> thÓ thøc kh«ng tu©n thñ chÆt chÏ theo ph¸t triÓn v¨n hãa d©n téc hÕt søc æn<br /> d¹ng thøc Ký vµ Minh nh− thêi Lý. VÝ dô ®Þnh. Bëi v×, nh÷ng ph¶n øng cña x· héi<br /> nh− bi ký ë th¸p Linh TÕ trªn nói Dôc tr−íc nh÷ng vi ph¹m chuÈn mùc v¨n<br /> Thóy, mang tÝnh chÊt cña nh÷ng bi ký tù hãa chÝnh lµ c¬ së cña hÖ thèng kiÓm<br /> do, kh«ng n»m theo khu«n mÉu th«ng so¸t v¨n hãa hay kiÓm so¸t x· héi, mµ<br /> th−êng nh− thÓ lo¹i bi ký ®· thÓ hiÖn. qua ®ã b»ng nh÷ng biÖn ph¸p kh¸c<br /> VÒ chøc n¨ng vµ lÞch sö h×nh thµnh, nhau, x· héi t¸n ®ång sù tu©n thñ nh÷ng<br /> ph¸t triÓn, v¨n Bia Lý-TrÇn th−êng chuÈn mùc ®ã. §Æc tÝnh næi bËt vÒ gi¸ trÞ<br /> dïng ®Ó ghi l¹i nh÷ng sù kiÖn lín diÔn v¨n hãa, ®¹o ®øc cña v¨n bia thêi Lý-<br /> ra trong lÞch sö, sù kiÖn v¨n hãa, chÝnh TrÇn chÝnh lµ: ngoµi ph¶n øng cña x· héi<br /> trÞ hoÆc ca ngîi c«ng ®øc cña c¸c vÞ vua th× ph¶n øng cña mçi c¸ nh©n còng gãp<br /> cai trÞ. Bªn c¹nh ®ã lµ sù thÓ hiÖn cña phÇn lµm cho chuÈn mùc v¨n hãa ®−îc<br /> nguyªn khÝ quèc gia, ghi tªn vµ t«n vinh tu©n thñ, bëi v× nã chøa ®ùng gi¸ trÞ gióp<br /> nh÷ng ng−êi hiÒn tµi, c¸c bËc Nho häc soi räi l¹i chÝnh b¶n th©n mçi con ng−êi.<br /> cã c«ng tr¹ng hoÆc ®¹t nh÷ng gi¶i cao Qu¸ tr×nh nµy chÝnh lµ tiÕp thu c¸c<br /> trong c¸c kú thi do triÒu ®×nh tæ chøc. V× chuÈn mùc v¨n hãa, hay nãi c¸ch kh¸c,<br /> vËy, ng−êi ®ç ®¹t cao th−êng ®−îc l−u hßa nhËp chuÈn mùc v¨n hãa vµo nh©n<br /> danh vµo bia ®¸ mµ ng−êi ta th−êng gäi c¸ch cña b¶n th©n.<br /> lµ Bia TiÕn sÜ. HiÖn nay, t¹i V¨n MiÕu –<br /> Quèc Tö Gi¸m cßn l−u gi÷ 82 Bia TiÕn<br /> sÜ cã niªn ®¹i tõ thÕ kû XV ®Õn thÕ kû Tµi liÖu tham kh¶o<br /> XVIII (1484 -1779). Nh÷ng v¨n bia nµy 1. LÞch sö PhËt gi¸o ViÖt Nam. H.:<br /> ®−îc xem lµ minh chøng cho sù cÇn cï, Khoa häc x· héi, 1988.<br /> hiÕu häc cña nhiÒu thÕ hÖ «ng cha<br /> chóng ta – nh÷ng ng−êi ®· gãp c«ng søc 2. §¹i ViÖt sö ký toµn th−. H.: Khoa<br /> vµo sù ph¸t triÓn cña d©n téc. häc x· héi, 1993 (B¶n dÞch).<br /> <br /> V¨n bia nãi chung vµ v¨n bia thêi 3. Tæng tËp th¸c b¶n v¨n kh¾c H¸n<br /> Lý-TrÇn nãi riªng chÝnh lµ sù kh¼ng N«m. H.: V¨n ho¸ th«ng tin, 2005-<br /> ®Þnh b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc, do ®ã 2009.<br /> chóng ta cÇn ®äc, hiÓu, tr©n träng vµ 4. Th¬ v¨n Lý-TrÇn, TËp 1. H.: Khoa<br /> ph¸t huy h¬n n÷a nh÷ng gi¸ trÞ hÕt søc häc x· héi, 1977.<br /> cao ®Ñp cña «ng cha ta ®· ®Ó l¹i.<br /> 5. Th¬ v¨n Lý-TrÇn, TËp 2, quyÓn<br /> NÕu theo quan ®iÓm “V¨n hãa nªn th−îng. H.: Khoa häc x· héi, 1989.<br /> ®−îc ®Ò cËp ®Õn nh− lµ mét tËp hîp cña<br /> nh÷ng ®Æc tr−ng vÒ t©m hån, vËt chÊt, 6. Th¬ v¨n Lý-TrÇn, TËp 3. H.: Khoa<br /> tri thøc vµ xóc c¶m cña mét x· héi hay häc x· héi, 1978.<br /> mét nhãm ng−êi trong x· héi vµ nã chøa 7. Tuyªn bè chung cña UNESCO vÒ<br /> ®ùng, ngoµi v¨n häc vµ nghÖ thuËt, c¶ tÝnh ®a d¹ng v¨n ho¸. http:// www.<br /> c¸ch sèng, ph−¬ng thøc chung sèng, hÖ unesco. org/ education/ imld_2002/<br /> thèng gi¸ trÞ, truyÒn thèng vµ ®øc tin” unversal_decla. Shtml.<br />