vi sinh lâm sàng: phần 2 (nhóm dịch netter )

Nhóm Netter. Study, study more, study forever!<br /> <br /> VI KHUẨN KHÔNG CÓ VÁCH TẾ BÀO<br /> CHƯƠNG 16. MYCOPLASMA<br /> Họ Mycoplasmataceae là những vi vật sống tự do có kích thước rất nhỏ và có khả năng tự sao<br /> chép. Chúng nhỏ hơn cả một vài virus có kích thước lớn. Họ Mycoplasmataceae không phải là vi<br /> khuẩn thực sự bởi vì chúng không có lớp vách tế bào peptidoglycan. Chúng chỉ được bảo vệ bởi<br /> một lớp màng tế bào, được cố định bởi các sterol (giống như cholesterol) để giúp bảo vệ các bào<br /> quan của tế bào khỏi môi trường ngoại bào. Do không có vách tế bào cố định cho nên<br /> Mycoplasmataceae có thể thay đổi một loạt các hình dạng, từ tròn cho đến thuôn dài. Vì vậy<br /> không thể phân loại chúng là trực khuẩn hay là cầu khuẩn. Do thiếu một vách tế bào đã giải thích<br /> sự không hiệu quả của các kháng sinh tấn công vào vách tế bào (penicillin, cephalosporin), cũng<br /> như là tính hiệu quả của các kháng sinh tấn công vào ribosom (erythromycin, tetracyclin).<br /> Có 2 loài gây bệnh lý trong họ Mycoplasmataceae đó là Mycoplasma pneumoniae và<br /> Ureaplasma urealyticum.<br /> 16.1. Mycoplasmataceae được bao xung quanh bởi một màng tế bào, được cố định bằng các<br /> sterol. Penicillin và cephalosporin thất bại trong việc phá hủy lớp màng tế bào này, trong khi<br /> chúng lại thành công khi phá hủy lớp vách tế bào của Streptococcus gram (+) ở gần đó.<br /> <br /> 211<br /> <br /> Nhóm Netter. Study, study more, study forever!<br /> <br /> Mycoplasma pneumoniae<br /> Mycoplasma pneumoniae gây nên viêm phế quản tự giới hạn (self – limited bronchitis) và<br /> viêm phổi nhẹ. Đây là một trong số nguyên nhân gây viêm phế quản và viêm phổi do nhiễm<br /> khuẩn ở trẻ vị thành niên và người lớn. Sau khi lây truyền thông qua đường hô hấp, các vi khuẩn<br /> này tấn công vào các tế bào biểu mô ở đường hô hấp với sự “trợ giúp” của protein P1 (một yếu tố<br /> tốc độc lực adhesin). Sau 2 – 3 tuần ủ bệnh, những bệnh nhân bị nhiễm khuẩn sẽ khởi phát từ từ<br /> các triệu chứng như sốt, đau họng và ho khan dai dẳng. Điều này gợi ý như là một bệnh lý viêm<br /> phổi thoáng qua, bởi vì trên lâm sàng bệnh nhân không hề cảm thấy mệt mỏi. Chụp X-quang<br /> cho thấy thâm nhiễm dạng sợi, nó trông tệ hơn hẳn so với những gợi ý của triệu chứng lâm sàng<br /> và khám thực thể. Hầu hết các triệu chứng tự mất đi trong khoảng 1 tuần, mặc dù ho và thâm<br /> nhiễm (được thấy trên phim X-quang) có thể kéo dài đến 2 tháng. Mặc dù Mycoplasma là một vi<br /> khuẩn nhưng biểu hiện ho khan và hình ảnh thâm nhiễm trên X-quang lại phù hợp hơn với một<br /> bệnh lý viêm phổi (không điển hình) do virus (xem Chương 13, trang ).<br /> Vì nhiều lý do không rõ ràng nào đó mà có đến 7% bệnh nhân bị nhiễm Mycoplasma<br /> pneumoniae có thể tiến triển chứng nổi hồng ban đa dạng (erythema multiforme) hoặc hội<br /> chứng Stevens – Johnson, là một phản ứng nghiêm trọng ở da đặc trưng bởi phát ban phồng<br /> nước và bóng nước khắp hết niêm mạc da ở những nơi tiếp hợp (junction) của miệng, mắt và da.<br /> Các xét nghiệm để chẩn đoán bao gồm:<br /> 1) Ngưng kết tố lạnh: Bệnh nhân bị nhiễm Mycoplasma pneumoniae có thể phát triển các<br /> kháng thể đơn dòng IgM chống lại một loại kháng nguyên trên màng tế bào hồng cầu được gọi là<br /> kháng nguyên “I”, xuất hiện do bị biến đổi bởi nhiễm khuẩn (làm cho nó thành kháng nguyên).<br /> Các kháng thể này liên kết với các tế bào hồng cầu và làm chúng ngưng kết lại ở nhiệt độ 4oC. Vì<br /> thế các kháng thể này còn được gọi là các ngưng kết tố lạnh (cold agglutinin). Chúng phát triển<br /> vào tuần thứ 1 hoặc thứ 2 trong nhiễm khuẩn Mycoplasma pneumoniae, và đạt đỉnh vào tuần thứ<br /> 3 sau khi khởi phát các triệu chứng bệnh rồi giảm dần trong một vài tháng.<br /> Ta có thể thực hiện xét nghiệm đơn giản này ngay tại giường bệnh. Cho máu của bệnh nhân<br /> vào một ống chống đông. Sau đó đặt ống này vào nước đá, máu sẽ kết dính lại với nhau nếu như<br /> bệnh nhân đã phát triển các kháng thể kết tố lạnh. Điều ngạc nhiên là khi ta lấy ống ra khỏi nước<br /> đá, máu đã bị kết dính sẽ rã ra bởi nhiệt độ ấm của lòng bàn tay.<br /> 2) Xét nghiệm cố định bổ thể: Huyết thanh của bệnh nhân được trộn lẫn với các kháng<br /> nguyên glycolipid từ Mycoplasma pneumoniae đã được chuẩn bị sẵn. Sự gia tăng nồng độ kháng<br /> thể gấp 4 lần giữa hai bệnh phẩm cấp tính và vừa mới khỏi bệnh cho phép chẩn đoán một nhiễm<br /> khuẩn vừa mới xảy ra.<br /> 3) Nuôi cấy đàm: Họ Mycoplasmataceae (kể cả M. pneumoniae và M. urealyticum) có thể<br /> phát triển được trong môi trường nuôi cấy nhân tạo. Môi trường nuôi cấy này phải giàu chất<br /> cholesterol và có chứa các acid nucleic (purin và pyrimidin). Sau 2 – 3 tuần, từ mợt vùng xâm<br /> thực có dạng mái vòm có kích thước rất nhỏ của Mycoplasma sẽ xuất hiện giống như một cái<br /> 212<br /> <br /> Nhóm Netter. Study, study more, study forever!<br /> <br /> “trứng chiên”. Những vùng xâm thực trong vùng nuôi cấy Mycoplasma pneumoniae, là một tác<br /> nhân quan trọng nhất của chủng này trong việc gây bệnh cho con người, không tạo nên quầng<br /> sáng (halo). Bề mặt xung quang vùng xâm thực của chúng có dạng gồ ghề giống như một trái<br /> dâu tằm.<br /> 4) Thăm dò ADN của Mycoplasma: Các mẫu đàm được trộn lẫn với một chuỗi AND tái tổ<br /> hợp tương đồng đã được đánh dấu của Mycoplasma. Việc thăm dò tái tổ hợp này sẽ đánh dấu<br /> AND của Mycoplasma nếu có trong mẫu đàm.<br /> 5) ADN của Mycoplasma trong mẫu đàm có thể được phát hiện bởi phương pháp phản ứng<br /> chuỗi polymerase (PCR).<br /> Nhiễm khuẩn đường hô hấp trên không cần phải được điều trị nhưng nếu tiến triển viêm phổi<br /> thoáng qua thì việc điều trị sẽ giúp rút ngắn thời gian và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Một lần<br /> nữa, vì Mycoplasma không hề có vách tế bào, các kháng sinh nhóm β – lactam sẽ không có tác<br /> dụng gì cả. Các nhóm chính dùng để điều trị cho Mycoplasma pneumoniae đó là nhóm macrolid<br /> (azithromycin, clarithromycin), nhóm tetracyclin (doxycyclin) và nhóm quinolon (ciprofloxacin,<br /> levofloxacin). Chúng tôi gọi những nhóm thuốc này là “phổ không điển hình” khi mà chúng có<br /> phổ tác dụng lên các vi khuẩn không điển hình như là Mycoplasma, Legionella và Chlamydia,<br /> trong đó ngoài việc viêm phổi do virus thì tất cả chúng đều gây ra viêm phổi không điển hình<br /> (viêm phổi không điển hình là một tên gọi nhằm ám chỉ cho việc đó là các kháng sinh penicillin<br /> không có tác dụng điều trị trên những loại viêm phổi này).<br /> <br /> Ureaplasma urealyticum<br /> (Mycoplasma dòng – T)<br /> Chờ đã!!! Tại sao loài thứ hai trong họ Mycoplasmataceae lại không được gọi là<br /> “Mycoplasma”? Người đàn ông đã đặt tên cho loài vi sinh vật nhỏ bé này không bao giờ muốn<br /> bạn quên rằng Ureaplasma rất yêu thích “bơi lội” trong nước tiểu và giải phóng ra urease để phân<br /> hủy urê (vì vậy nó chính là “urê – lytic”!). Đôi khi nó được xem như là một dòng T (T – strain)<br /> của Mycoplasma, tức là chúng tạo nên một vùng xâm thực có kích thước nhỏ (Tiny) khi được<br /> nuôi cấy.<br /> Ureaplasma urealyticum là một phần của hệ vi sinh vật bình thường ở khoảng 60% phụ nữ có<br /> hoạt động tình dục lành mạnh và thường lây nhiễm qua đường tiết niệu dưới, gây nên viêm niệu<br /> đạo. Đặc trưng của viêm niệu đạo đó là cảm giác nóng rát khi đi tiểu (tiểu khó) và đôi khi có chảy<br /> dịch nhầy màu vàng từ niệu đạo. Neisseria gonorrhoeae và Chlamydia trachomatis là vi khuẩn<br /> khác gây nên viêm niệu đạo (xem Chương 13, trang ).<br /> Ureaplasma urealyticum có thể được phát hiện bởi khả năng chuyển hóa urea thành amoniac<br /> và carbon dioxid của chúng.<br /> 16.2. Bảng Tóm Tắt Về Họ Mycoplasmataceae<br /> 213<br /> <br /> Nhóm Netter. Study, study more, study forever!<br /> <br /> 214<br /> <br /> Nhóm Netter. Study, study more, study forever!<br /> <br /> Ureaplasma urealyticum<br /> <br /> Mycoplasma pneumoniae<br /> <br /> Vi<br /> Khuẩn<br /> <br /> Hình Thể<br /> <br /> Chuyển Hóa<br /> <br /> 1. KHÔNG Vách<br /> Tế Bào<br /> 2. Đa hình thể: có<br /> thể xuất hiện với<br /> hình dạng thuôn<br /> dài.<br /> 3. Những vi<br /> khuẩn nhỏ này có<br /> khả năng phát<br /> triển và sinh sản ở<br /> bên ngoài như<br /> một tế bào sống<br /> (nhỏ hơn một vài<br /> loại virus: 1-2μ)<br /> 4. Di động<br /> <br /> 1. Yêu cầu phải có<br /> CHOLESTEROL<br /> cho sự hình thành<br /> màng tế bào<br /> 2. Yếm khi tùy ý<br /> <br /> 1. KHÔNG Vách<br /> Tế Bào<br /> 2. Đa hình thể<br /> <br /> 1. Yêu cầu phải có<br /> CHOLESTEROL<br /> 2. Urease: chuyển<br /> hóa urê thành<br /> amoniac và CO2<br /> <br /> Độc Lực<br /> Protein P1:<br /> bám vào các tế<br /> biểu mô của<br /> đường hô hấp<br /> <br /> Độc Tố<br /> KHÔNG<br /> <br /> KHÔNG<br /> <br /> Lâm Sàng<br /> <br /> Chẩn Đoán<br /> <br /> 1. Viêm khí – phế<br /> quản<br /> 2. Viêm phổi thoáng<br /> qua (còn được gọi là<br /> viêm phổi không điển<br /> hình): sốt, ho khan<br /> <br /> 1. Ngưng kết tố lạnh<br /> 2. Xét nghiệm cố định bổ thể<br /> 3. Nuôi cấy: mất 2 – 3 tuần<br /> A. Yêu cầu phải có cholesterol và acid nucleic<br /> B. Cho thêm penicillin để<br /> ức chế sự phát triển của các<br /> vi khuẩn ngoại lai khác<br /> C. Làm các vùng xâm thực<br /> xuất hiện với hình dạng<br /> “trứng chiên” hoặc “dâu<br /> tằm” (trong trường hợp của<br /> Mycoplasma pne-umoniae)<br /> 4. Xét nghiệm xác định<br /> nhanh: có thể xét nghiệm<br /> đàm bằng các đoạn dò AND<br /> (phương pháp lai acid<br /> nucleic). PCR các mẫu đàm<br /> 1. Yêu cầu phải có cholesterol và urê để phát triển<br /> 2. Vùng xâm thực có kích<br /> thước rất nhỏ bé (vì thế còn<br /> được gọi là dòng – T)<br /> <br /> Viêm niệu đạo không<br /> phải do lậu cầu: nóng<br /> rát khi đi tiểu kèm<br /> theo chảy dịch nhầy<br /> màu vàng từ niệu đạo<br /> <br /> Điều Trị<br /> 1. Macrolid:<br /> a. Azithromycin<br /> b. Clarithromycin<br /> 2. Tetracyclin:<br /> a. Doxycyclin<br /> 3. Quinolon:<br /> a. Ciprofloxacin<br /> b. Levofloxacin<br /> *Penicillin và Cephalosporin KHÔNG có<br /> tác dụng vì<br /> Mycoplasma không<br /> hề có vách tế bào<br /> <br /> 1. Erythromycin<br /> 2. Tetracyclin<br /> <br /> Chú Ý<br /> 1. Kiểm tra X-quang<br /> sẽ thấy các vết thâm<br /> nhiễm trông tệ hơn so<br /> với các biểu hiện trên<br /> lâm sàng và khi thăm<br /> khám<br /> 2. Bệnh thường xảy<br /> ra ở trẻ em, thanh<br /> thiếu niên và người<br /> lớn còn trẻ tuổi<br /> (young adult)<br /> <br /> Mycoplasma thể T<br /> (T = Tiny)<br /> <br /> 214<br /> <br />