Vị thế của ASEAN trong bối cảnh quốc tế mới và quan hệ đối tác chiến lược ASEAN Nga - Đỗ Hoài Nam

X· héi häc sè 4 (92), 2005 3<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> VÞ thÕ cña ASEAN trong bèi c¶nh quèc tÕ míi<br /> vµ quan hÖ ®èi t¸c chiÕn l−îc ASEAN - Nga<br /> <br /> §ç Hoµi Nam<br /> <br /> <br /> <br /> Më ®Çu<br /> HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN) ra ®êi c¸ch ®©y võa ®óng 38<br /> n¨m (1967-2005) vµ ViÖt Nam gia nhËp tæ chøc nµy còng võa trßn 10 n¨m (1995-<br /> 2005). HiÖn nay víi quy m« d©n sè gÇn 500 triÖu ng−êi, tæng diÖn tÝch l·nh thæ lµ<br /> 4,5 triÖu km2, tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) ®¹t kho¶ng 737 tû §«la Mü vµ tæng<br /> kim ng¹ch th−¬ng m¹i ®¹t 720 tû §«la Mü, ASEAN ®· trë thµnh mét ®èi t¸c quan<br /> träng cña nhiÒu quèc gia vµ lµ khu vùc ph¸t triÓn kinh tÕ n¨ng ®éng trong nÒn<br /> kinh tÕ thÕ giíi.<br /> Trong nhiÒu thÕ kû qua, do vÞ trÝ ®Þa lý ®Æc biÖt ë khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i<br /> B×nh D−¬ng, c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ lu«n cã mét vÞ thÕ quan träng trong quan hÖ<br /> quèc tÕ, g¾n liÒn víi lîi Ých chiÕn l−îc cña nhiÒu c−êng quèc trªn thÕ giíi. Bèi c¶nh<br /> quèc tÕ míi cña kû nguyªn hËu ChiÕn tranh L¹nh, cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ<br /> c«ng nghÖ th«ng tin-truyÒn th«ng, cña lµn sãng toµn cÇu hãa vµ héi nhËp kinh tÕ,<br /> cña sù thay ®æi nhanh chãng vµ khã l−êng trong m«i tr−êng an ninh toµn cÇu ®·<br /> buéc hµng lo¹t c¸c quèc gia lín nhá ph¶i ®iÒu chØnh chiÕn l−îc ph¸t triÓn cña m×nh.<br /> Xem xÐt nh÷ng b−íc chuyÓn chiÕn l−îc nµy lµ rÊt h÷u Ých cho viÖc t×m kiÕm khung<br /> khæ tiÕp cËn vµ ®−êng h−íng míi cho quan hÖ ®èi t¸c ASEAN - Nga.<br /> XuÊt ph¸t tõ c¸ch nh×n thùc tiÔn nh− vËy, viÖc ph©n tÝch vÞ thÕ cña ASEAN<br /> trong bèi c¶nh quèc tÕ míi vµ thay ®æi nhanh chãng hiÖn nay lµ rÊt cÇn thiÕt. Sù<br /> ph©n tÝch sÏ ®i s©u vµo c¸c vÊn ®Ò: (I) Bèi c¶nh quèc tÕ míi tõ gãc nh×n cña ASEAN;<br /> (II) Sù ®iÒu chØnh cña ASEAN tõ “HiÖp héi” sang “Céng ®ång”; (III) Quan hÖ ®èi<br /> ngo¹i cña khèi ASEAN; vµ (IV) Nh©n tè ASEAN trong chiÕn l−îc cña c¸c n−íc lín.<br /> Cuèi cïng lµ (V): Mét sè hµm ý cho viÖc ®iÒu chØnh quan hÖ ®èi t¸c ASEAN - Nga<br /> trong thêi gian tíi.<br /> I. VÞ thÕ cña ASEAN trong bèi c¶nh quèc tÕ thay ®æi nhanh chãng<br /> M«i tr−êng chÝnh trÞ vµ an ninh quèc tÕ thay ®æi c¨n b¶n sau khi ChiÕn tranh<br /> L¹nh kÕt thóc håi ®Çu thËp kû 1990. Côc diÖn quan hÖ quèc tÕ ®ang chøng kiÕn<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 4 VÞ thÕ cña ASEAN trong bèi c¶nh quèc tÕ míi vµ quan hÖ ®èi t¸c chiÕn l−îc ASEAN - Nga<br /> <br /> “kho¶nh kh¾c ®¬n cùc” víi Mü ë vÞ thÕ tèi siªu c−êng trªn c¶ ba ph−¬ng diÖn<br /> chÝnh trÞ, qu©n sù vµ kinh tÕ. Theo ®ã, mét lo¹t c¸c c−êng quèc khu vùc ®· vµ ®ang<br /> cã nh÷ng ®iÒu chØnh chiÕn l−îc ®Ó ®Þnh vÞ l¹i vÞ trÝ cña m×nh trªn tr−êng quèc tÕ. Sù<br /> ®iÒu chØnh chiÕn l−îc quèc tÕ v× mét thÕ giíi “®a cùc” cña Nga, Trung Quèc, Anh,<br /> Ph¸p (4 thµnh viªn cña Héi ®ång B¶o an Liªn hiÖp quèc) cïng víi c¸c c−êng quèc<br /> kinh tÕ nh− NhËt B¶n vµ §øc ®· t¸c ®éng d©y truyÒn tíi ph−¬ng thøc tæ chøc vµ vËn<br /> hµnh cña mét lo¹t c¸c ®Þnh chÕ vµ tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc, trong ®ã cã ASEAN.<br /> TÝnh tõ khi ChiÕn tranh L¹nh kÕt thóc th× tÝnh chÊt ®èi ®Çu Nga - Mü kh«ng<br /> cßn nh− thêi Liªn X«, do ®ã sù hiÖn diÖn cña hai c−êng quèc nµy t¹i khu vùc §«ng<br /> Nam ¸ ®· gi¶m dÇn theo thêi gian. Qu¸ tr×nh nµy ®−îc ®¸nh dÊu b»ng viÖc Mü rót<br /> qu©n khái c¨n cø Su-bÝch (PhilÝppin) vµ Nga rót khái C¶ng Cam Ranh (ViÖt Nam).<br /> Trong khi ®ã, c¸c c−êng quèc khu vùc nh− NhËt l¹i ngµy cµng g¾n kÕt quan hÖ kinh<br /> tÕ víi ASEAN th«ng qua m¹ng l−íi FDI vµ ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ trong khu vùc<br /> theo m« h×nh “®µn nh¹n bay”. Trung Quèc míi næi ngµy cµng kh¼ng ®Þnh tÇm ¶nh<br /> h−ëng khu vùc vµ ®Èy m¹nh quan hÖ kinh tÕ víi ASEAN. Nh− vËy, côc diÖn thÕ giíi<br /> “hai cùc” mÊt ®i, mét mÆt, lµm gi¶m vai trß ®Þa - chÝnh trÞ cña ASEAN, mÆt kh¸c, l¹i<br /> lµm t¨ng vÞ thÕ ®Þa - kinh tÕ cña nhãm n−íc §«ng Nam ¸ nµy trong c©n b»ng quan<br /> hÖ víi c¸c c−êng quèc kinh tÕ khu vùc.<br /> Cïng víi sù trçi dËy m¹nh mÏ cña Trung Quèc, Ên §é ®ang ®Èy nhanh tiÕn<br /> tr×nh “h−íng §«ng” cña m×nh vµ coi ASEAN lµ khu vùc ph¸t huy vµ c©n b»ng ¶nh<br /> h−ëng cña m×nh trong t−¬ng quan víi Trung Quèc. KÕt côc lµ ASEAN trë thµnh t©m<br /> ®iÓm cña cuéc c¹nh tranh ®Þa-chiÕn l−îc gi÷a c¸c c−êng quèc khu vùc nh− Trung<br /> Quèc, NhËt B¶n vµ Ên §é. §iÒu ®¸ng l−u ý lµ cuéc ®ua nµy ®ang thiÕu v¾ng sù quan<br /> t©m vµ tham gia cña Nga, mét c−êng quèc ¸ - ¢u vµ lµ thµnh viªn cña G-8. PhÇn V bµi<br /> viÕt nµy sÏ ph©n tÝch s©u h¬n nh÷ng hµm ý chiÕn l−îc trong quan hÖ ASEAN - Nga.<br /> Sù ®iÒu chØnh chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña Mü d−íi thêi ChÝnh quyÒn Bush (con)<br /> kÓ tõ n¨m 2000, ®Æc biÖt lµ viÖc Mü thùc thi häc thuyÕt ®¸nh ®ßn phñ ®Çu, ®· g©y ra<br /> nh÷ng ¸p lùc míi ®èi víi m«i tr−êng an ninh khu vùc §«ng ¸ nãi chung vµ §«ng B¾c<br /> ¸ nãi riªng. Khu vùc nµy vÉn cßn næi cém hai “di s¶n” cña thêi ChiÕn tranh L¹nh lµ<br /> vÊn ®Ò B¾c TriÒu Tiªn vµ §µi Loan trong khi l¹i thiÕu v¾ng mét c¬ chÕ hîp t¸c vµ<br /> ®iÒu phèi an ninh khu vùc thÝch hîp. Kªnh ®µm ph¸n s¸u bªn vÒ vÊn ®Ò h¹t nh©n<br /> cña B¾c TriÒu Tiªn hiÖn nay ®ang manh nha trë thµnh mét c¬ chÕ ®iÒu tiÕt an<br /> ninh khu vùc Ch©u ¸ song, v« h×nh chung, ®· lµm gi¶m vai trß cña ASEAN th«ng<br /> qua DiÔn ®µn khu vùc ARF, nÕu kh«ng muèn nãi lµ g¹t ASEAN sang mét bªn trong<br /> qu¸ tr×nh tham vÊn vµ gi¶i quyÕt xung ®ét khu vùc.<br /> Sù kiÖn 11/9, khiÕn Mü ph¶i ph¸t ®éng cuéc chiÕn chèng chñ nghÜa khñng bè<br /> toµn cÇu vµ x¸c ®Þnh l¹i th¸i ®é cña m×nh víi c¸c c−êng quèc kh¸c. Víi khu vùc §«ng<br /> Nam ¸, Mü nç lùc “t×m l¹i” víi mét sè ®ång minh khu vùc nh− PhilÝppin, In®«nªxia,<br /> Th¸i Lan vµ Xingapo, trong sè nµy chØ cã Xingapo vµ PhilÝppin lµ kh¸ tÝch cùc h−ëng<br /> øng sù hiÖn diÖn trë l¹i cña Mü trong khu vùc, cho dï ASEAN ®Òu ñng hé Mü trong<br /> cuéc chiÕn chèng khñng bè vµ håi gi¸o cùc ®oan.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  §ç Hoµi Nam 5<br /> <br /> II. ASEAN ®iÒu chØnh: Tõ “HiÖp héi” h−íng tíi mét “Céng ®ång” n¨ng<br /> ®éng vµo n¨m 2020<br /> B−íc ph¸t triÓn ý nghÜa nhÊt ®èi víi ASEAN nh− mét tæ chøc liªn kÕt khu<br /> vùc mang tÝnh liªn quèc gia lµ sù më réng ASEAN - 6 thµnh ASEAN - 10 trong nöa<br /> cuèi thËp kû 1990. B−íc ph¸t triÓn nµy lµ hÖ qu¶ tÊt yÕu cña sù ®iÒu chØnh vµ thÝch<br /> øng cña khèi ASEAN tr−íc bèi c¶nh quèc tÕ vµ khu vùc thay ®æi thêi HËu ChiÕn<br /> tranh L¹nh.<br /> Cïng víi qu¸ tr×nh më réng thµnh viªn, ®Æc biÖt sau khi x¶y ra khñng ho¶ng<br /> tµi chÝnh-tiÒn tÖ n¨m 1997, ASEAN ®· cã nhiÒu nç lùc nh»m t¨ng c−êng liªn kÕt néi<br /> khèi nh− HiÖp ®Þnh Khu vùc Th−¬ng m¹i tù do ASEAN (AFTA/CEPT), HiÖp ®Þnh<br /> khung Th−¬ng m¹i DÞch vô ASEAN (AFAS), hay c¸c S¸ng kiÕn Khu vùc §Çu t−<br /> ASEAN (AIA) vµ S¸ng kiÕn Héi nhËp ASEAN (IAI). HiÖn nay, ch−¬ng tr×nh x©y<br /> dùng Céng ®ång ASEAN dùa trªn ba trô cét (kinh tÕ, an ninh - chÝnh trÞ vµ v¨n hãa -<br /> x· héi) th«ng qua HiÖp −íc Bali II (2003) thÓ hiÖn quyÕt t©m cña ASEAN nh»m<br /> t¨ng c−êng liªn kÕt s©u vµ toµn diÖn h¬n, t¹o lËp ASEAN nh− mét thùc thÓ cã vai trß,<br /> vÞ trÝ vµ søc c¹nh tranh trªn tr−êng quèc tÕ. Trong ®ã, ý t−ëng h×nh thµnh Céng ®ång<br /> Kinh tÕ ASEAN (AEC) vµo n¨m 2020 ®ang ®−îc triÓn khai tÝch cùc víi viÖc ®Èy<br /> nhanh héi nhËp 11 lÜnh vùc −u tiªn1 ®Ó cã thuÕ quan ë møc 0% vµo n¨m 2010 víi<br /> ASEAN - 6 vµ vµo n¨m 2012 víi ASEAN - 4 (CLMV).<br /> III. Më réng quan hÖ víi c¸c ®èi t¸c ngoµi khèi ASEAN<br /> Më réng vµ t¨ng c−êng quan hÖ víi c¸c ®èi t¸c ngoµi khèi lµ h−íng ph¸t triÓn<br /> tÊt yÕu cña ASEAN v× ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i cña c¸c thµnh viªn ASEAN chñ<br /> yÕu lµ víi c¸c ®èi t¸c ngoµi khèi. HiÖn nay, kho¶ng 80% tæng th−¬ng m¹i cña ASEAN<br /> lµ víi c¸c nÒn kinh tÕ bªn ngoµi khu vùc, 90% dßng FDI vµo c¸c nÒn kinh tÕ thµnh<br /> viªn ASEAN lµ tõ bªn ngoµi khu vùc. Bªn c¹nh ®ã, vÞ trÝ ®Þa - chiÕn l−îc quan träng<br /> cña khu vùc §«ng Nam ¸ víi sù hiÖn diÖn lîi Ých chiÕn l−îc cña nhiÒu c−êng quèc t¹i<br /> ®©y khiÕn cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ASEAN kh«ng thÓ t¸ch rêi nh÷ng ®éng th¸i<br /> ®iÒu chØnh quan hÖ gi÷a c¸c n−íc lín.<br /> Bªn c¹nh c¸c s¸ng kiÕn t¨ng c−êng hîp t¸c vµ liªn kÕt kinh tÕ ASEAN, viÖc<br /> t¨ng c−êng ®èi tho¹i, x©y dùng lßng tin th«ng qua ARF2 vµ CSCAP3, vµ khung khæ<br /> hîp t¸c ASEAN+3 vµ tíi ®©y lµ Héi nghÞ Th−îng ®Ønh §«ng ¸ chøng tá ASEAN ngµy<br /> <br /> 1<br /> Gåm (1) ®å gç, (2) «t«, (3) cao su, (4) dÖt may, (5) n«ng s¶n, (6) h¶i s¶n, (7) hµng ®iÖn tö, (8) th−¬ng m¹i<br /> ®iÖn tö, (9) dÞch vô y tÕ, (10) hµng kh«ng vµ (11) du lÞch.<br /> 2<br /> DiÔn ®µn (an ninh) Khu vùc ASEAN (ARF) lµ nç lùc chÝnh thøc vµ mang tÝnh ®ét ph¸ trong viÖc x©y dùng<br /> lßng tin gi÷a c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ còng nh− víi c¸c n−íc lín t¹i mét khu vùc hÕt søc nh¹y c¶m c¶ vÒ<br /> ®Þa - chÝnh trÞ lÉn ®Þa - kinh tÕ. §©y lµ c¬ chÕ tham vÊn vµ hîp t¸c mµ ASEAN “®−îc” quyÒn x©y dùng<br /> ch−¬ng tr×nh nghÞ sù vµ ®iÒu phèi t−¬ng ®èi ®éc lËp. ChÝnh sù tham gia cña Trung Quèc vµo mét diÔn ®µn<br /> mang tÝnh ®a ph−¬ng nh− ARF ®· ®ãng gãp vµo qu¸ tr×nh x©y dùng lßng tin, gi¶m nguy c¬ xung ®ét vµ t¹o<br /> ra mét m«i tr−êng bªn trong còng nh− bªn ngoµi æn ®Þnh cho sù ph¸t triÓn cña ASEAN.<br /> 3<br /> Héi ®ång Hîp t¸c An ninh khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng (CSCAP), bao gåm m¹ng l−íi c¸c viÖn<br /> nghiªn cøu quèc tÕ vµ chiÕn l−îc cña khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng (ASEAN-ISIS). CSCAP ®ang<br /> ngµy cµng trë thµnh mét kªnh ®èi tho¹i c¸c vÊn ®Ò an ninh phi truyÒn thèng t−¬ng ®èi thµnh c«ng.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 6 VÞ thÕ cña ASEAN trong bèi c¶nh quèc tÕ míi vµ quan hÖ ®èi t¸c chiÕn l−îc ASEAN - Nga<br /> <br /> cµng më réng quan hÖ víi c¸c ®èi t¸c ngoµi khèi vµ trë thµnh t¸c nh©n ®iÒu phèi vµ<br /> c©n b»ng quyÒn lùc kh«ng thÓ thiÕu cña c¸c c−êng quèc trong qu¸ tr×nh hiÖn diÖn<br /> ¶nh h−ëng t¹i khu vùc §«ng Nam ¸4.<br /> ASEAN víi vÞ thÕ lµ mét thùc thÓ kinh tÕ thèng nhÊt ®ang triÓn khai ®ång<br /> thêi c¸c s¸ng kiÕn HiÖp ®Þnh Th−¬ng m¹i Tù do (FTA) song ph−¬ng víi mét lo¹t c¸c<br /> ®èi t¸c bªn ngoµi nh− Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc, ¤txtr©ylia, EU vµ Mü,<br /> trong ®ã tiÕn tr×nh h×nh thµnh FTA song ph−¬ng víi tõng thµnh viªn cña khu vùc<br /> §«ng B¾c ¸ lµ Trung Quèc, NhËt B¶n vµ Hµn Quèc ®ang ®−îc ®Èy nhanh nh»m biÕn<br /> ASEAN thµnh “t©m ®iÓm” cña mét m¹ng l−íi c¸c FTA song ph−¬ng trong khu vùc<br /> §«ng ¸ vµ réng ra lµ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng5.<br /> ASEAN cßn tÝch cùc tham gia c¸c diÔn ®µn ®a ph−¬ng vµ liªn khu vùc réng<br /> lín h¬n nh− GATT/WTO, APEC vµ ASEM, ë ®ã, c¸c thµnh viªn ASEAN thÓ hiÖn<br /> tiÕng nãi chung vÒ c¸c vÊn ®Ò khu vùc vµ toµn cÇu, ®ång thêi lµ c¸c kªnh ®èi ngo¹i<br /> cho phÐp ASEAN c©n b»ng quyÒn lùc vµ ¶nh h−ëng cña c¸c n−íc lín ®èi víi ASEAN<br /> còng nh− víi tõng thµnh viªn ASEAN. §Æc biÖt, diÔn ®µn th−¬ng m¹i ®a ph−¬ng<br /> WTO lµ c¬ chÕ mµ ASEAN cã thÓ ph¸t huy søc m¹nh tËp thÓ ®Ó cã thÓ “bÊt ®ång” víi<br /> c¸c c−êng quèc kinh tÕ lín vÒ mét lo¹t c¸c vÊn ®Ò ®µm ph¸n th−¬ng m¹i míi nh− vÊn<br /> ®Ò tiªu chuÈn lao ®éng vµ m«i tr−êng hay “c¸c vÊn ®Ò Xingapo”. Bªn c¹nh ®ã,<br /> ASEAN víi t− c¸ch lµ mét khèi thèng nhÊt trªn diÔn ®µn WTO ®· sö dông c¬ chÕ<br /> nµy ®Ó ®Èy nhanh tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña c¸c thµnh viªn ASEAN míi<br /> nh− ViÖt Nam, Lµo, Campuchia vµ Myanma.<br /> ViÖc më réng quan hÖ ®èi ngo¹i cña ASEAN lµ hÕt søc quan träng v× chØ<br /> th«ng qua c¸c kªnh nµy, ASEAN ph¸t huy ®−îc søc m¹nh tËp thÓ, ®ång thêi b¶o vÖ<br /> lîi Ých quèc gia cña tõng thµnh viªn. ASEAN ®· vµ ®ang tËn dông c¸c diÔn ®µn ®a<br /> ph−¬ng vµ khu vùc nh− WTO, APEC hay ASEM ®Ó huy ®éng nguån lùc bªn ngoµi<br /> thóc ®Èy nç lùc t¨ng c−êng héi nhËp néi khèi vµ thu hÑp kho¶ng c¸ch ph¸t triÓn<br /> gi÷a c¸c thµnh viªn ASEAN cò vµ míi còng nh− gi÷a ASEAN víi c¸c khu vùc kh¸c<br /> <br /> 4<br /> Phát biểu tại phiên bế mạc cuộc họp hàng năm trên đảo nghỉ mát Mactan ở Cebu, miền trung Philíppin,<br /> mới đây, các ngoại trưởng Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) cho biết ASEAN đang nghiên<br /> cứu khả năng mở rộng sự tham dự Hội nghị cấp cao Đông Á sang cả các đối tác đối thoại khác. Malaixia sẽ<br /> chủ trì Hội nghị cấp cao Đông Á đầu tiên vào tháng 12 tới, trong đó bao gồm cả ASEAN và các đối tác<br /> "+3" của hiệp hội là Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Tuy vậy, Ôxtrâylia, Niu Dilân và Ấn Độ cũng<br /> bày tỏ nguyện vọng muốn tham dự hội nghị cấp cao. Ngoại trưởng Philíppin Alberto Romulo cho rằng "các<br /> điều kiện tham khảo, thể thức và cơ chế" của hội nghị hiện đã được soạn thảo, "kể cả những ai muốn gia<br /> nhập bổ sung vào đối tác "+3". Theo ông, "hội nghị có thể diễn ra tốt đẹp nếu có sự tham dự của các đối tác<br /> đối thoại khác", nhưng nói thêm bất kỳ hội nghị cấp cao nào cũng phải do ASEAN tổ chức và chủ trì.<br /> 5<br /> Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế các nước ASEAN, vừa kết thúc tại Hạ Long, đã đồng ý xem xét khả năng ký<br /> kết Hiệp định thương mại tự do (FTA) với Liên minh châu Âu (EU). Tại cuộc gặp này, các đại biểu của<br /> ASEAN đã thảo luận việc thực thi "Sáng kiến thương mại xuyên khu vực EU-ASEAN". Thông cáo chung<br /> của hội nghị nhấn mạnh: "Nhiệm vụ quan trọng không chỉ là củng cố quan hệ bền vững giữa các nước<br /> thành viên ASEAN, mà còn phải xây dựng quan hệ hợp tác kinh tế giữa ASEAN và EU, hướng tới mối<br /> quan hệ đối tác gần gũi hơn nữa". Các bộ trưởng cũng dành thời gian thảo luận các vấn đề liên quan đến<br /> hợp tác kinh tế với các đối tác kinh tế ngoài ASEAN, cụ thể là tiến trình đàm phán các FTA với Trung<br /> Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Ôxtrâylia và Niu Dilân.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  §ç Hoµi Nam 7<br /> <br /> trªn thÕ giíi. Nh− vËy, ®Èy m¹nh liªn kÕt kinh tÕ c¶ trong lÉn ngoµi khèi nh»m<br /> thÝch øng víi tiÕn tr×nh tù do hãa kinh tÕ toµn cÇu hiÖn nay lµ mét h−íng −u tiªn<br /> næi tréi cña ASEAN. ViÖc t¨ng c−êng hîp t¸c vµ liªn kÕt kinh tÕ trë thµnh con<br /> ®−êng duy nhÊt ®Ó ASEAN tån t¹i, thay ®æi “h×nh ¶nh” vµ t¨ng c−êng søc c¹nh<br /> tranh cña toµn khèi.<br /> IV. ASEAN trong chiÕn l−îc cña c¸c c−êng quèc<br /> ASEAN ®· tõng lµ mÆt trËn quan träng cña cuéc ®ua hai cùc X« - Mü thêi<br /> ChiÕn tranh L¹nh. Ngµy nay ASEAN vÉn duy tr× vai trß c©n b»ng chiÕn l−îc trong<br /> tam gi¸c Mü - NhËt - Trung. VÞ trÝ ®Þa lý chiÕn l−îc6 cña khu vùc §«ng Nam ¸ khiÕn<br /> cho kh«ng mét c−êng quèc nµo cã thÓ bá qua nh©n tè ASEAN trong chiÕn l−îc ®èi<br /> ngo¹i cña m×nh t¹i khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng nãi chung vµ §«ng Nam ¸<br /> nãi riªng.<br /> Trong chiÕn l−îc quèc gia hiÖn nay cña c¸c c−êng quèc nh− Mü, Nga, Trung<br /> Quèc, EU hay NhËt B¶n, Ên §é, ASEAN lu«n n»m trong tèp 5 ®èi t¸c −u tiªn, cho<br /> dï thø tù −u tiªn nµy cã thÓ kh¸c nhau gi÷a c¸c c−êng quèc vµ biÕn thiªn theo thêi<br /> gian vµ bèi c¶nh quèc tÕ vµ khu vùc thay ®æi nhanh chãng.<br /> Khñng ho¶ng kinh tÕ 1997- 98 ®· lµ sèng l¹i “chñ nghÜa khu vùc §«ng ¸” vµ<br /> trong tiÕn tr×nh t¨ng c−êng liªn kÕt kinh tÕ §«ng ¸ nµy, ASEAN ®ang ph¸t huy vai<br /> trß ®iÒu phèi kh«ng thÓ thiÕu khi Trung Quèc vµ NhËt B¶n ch−a t×m ®−îc tiÕng nãi<br /> chung. Vai trß nµy cña ASEAN trong tiÕn tr×nh nhÊt thÓ hãa kinh tÕ §«ng ¸ ®· lµm<br /> t¨ng vÞ thÕ cña toµn khèi trong chiÕn l−îc ®Þa-kinh tÕ cña nhiÒu n−íc lín, ®Æc biÖt lµ<br /> c¸c c−êng quèc kinh tÕ khu vùc nh− NhËt B¶n, Trung Quèc vµ Ên §é. HiÖn nay, Mü,<br /> EU, Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc, Ên §é, ¤txtr©ylia ®Òu ®· h×nh thµnh s¸ng<br /> kiÕn FTA song ph−¬ng víi ASEAN.7<br /> ASEAN trong ChiÕn l−îc §«ng ¸ cña Mü:<br /> Sau ChiÕn tranh L¹nh, vÞ thÕ ®Þa - chÝnh trÞ cña ASEAN trong chiÕn l−îc ®èi<br /> ngo¹i cña Mü cã phÇn gi¶m sót. Mü chñ tr−¬ng gi¶m bít sù hiÖn diÖn qu©n sù trong<br /> khu vùc vµ tËp trung quan hÖ víi hai ®ång minh chñ chèt lµ NhËt vµ Hµn Quèc, mÆc<br /> dï Mü vÉn duy tr× hiÖp −íc ®ång minh chiÕn l−îc víi Th¸i lan vµ PhilÝppin. Trong<br /> chiÕn l−îc ®èi ngo¹i víi khu vùc §«ng ¸, Mü lu«n −u tiªn c¸c kªnh quan hÖ song<br /> ph−¬ng víi NhËt B¶n vµ Hµn Quèc còng nh− duy tr× c¬ cÊu c©n b»ng chiÕn l−îc t¹i<br /> <br /> 6<br /> ASEAN lµ khu vùc cã tÇm quan träng ®Æc biÖt vÒ ®Þa chiÕn l−îc vµ ®Þa-kinh tÕ: Khu vùc nµy n¾m gi÷<br /> nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn dåi dµo nh− dÇu má, khÝ ga, kho¸ng s¶n vµ thuû s¶n. §©y lµ khu vùc huyÕt<br /> m¹ch cña c¸c tuyÕn vËn t¶i ®−êng biÓn quèc tÕ, ®Æc biÖt quan träng víi NhËt B¶n, Hµn Quèc vµ mét sè quèc<br /> gia phô thuéc nhiÒu vµo nguån nguyªn liÖu vµ n¨ng l−îng nhËp khÈu (kho¶ng 25% l−îng vËn t¶i biÓn vµ<br /> 50% l−îng vËn t¶i th−¬ng m¹i b»ng ®−êng biÓn ®−îc vËn chuyÓn qua c¸c tuyÕn hµng h¶i th«ng qua Khu vùc<br /> BiÓn §«ng vµ c¸c eo biÓn nh− Malacca, Sunda, Lombok)<br /> 7<br /> Mü víi S¸ng kiÕn “Doanh nghiÖp v× ASEAN” (EAI, 2002), EU víi “S¸ng kiÕn th−¬ng m¹i xuyªn khu vùc<br /> EU-ASEAN” (TREATI, 2003), Trung Quèc víi “HiÖp ®Þnh khung vÒ Hîp t¸c kinh tÕ toµn diÖn” (CEC,<br /> 2002”, NhËt B¶n víi “Khung khæ ®èi t¸c kinh tÕ toµn diÖn” (CEP, 2003), Ên §é víi “HiÖp ®Þnh khung vÒ<br /> hîp t¸c kinh tÕ toµn diÖn” (CECA, 2004), ¤txtr©ylia vµ Niuzil©n víi Tuyªn bè chung vÒ “§èi t¸c kinh tÕ<br /> chÆt chÏ h¬n” (CEP, 2002).<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 8 VÞ thÕ cña ASEAN trong bèi c¶nh quèc tÕ míi vµ quan hÖ ®èi t¸c chiÕn l−îc ASEAN - Nga<br /> <br /> khu vùc ®Ó kiÒm chÕ vµ can dù “mang tÝnh tÝch cùc vµ x©y dùng” víi Trung Quèc. Do<br /> ®ã, c¸c kªnh quan hÖ ®a ph−¬ng trong khu vùc nh− quan hÖ víi khèi ASEAN vµ<br /> tham gia DiÔn ®µn ARF chØ mang tÝnh chÊt bæ sung cho c¸c quan hÖ song ph−¬ng<br /> nªu trªn. Tuy nhiªn, Mü lu«n coi träng quan hÖ víi ASEAN vµ coi ARF lµ n¬i ®Ó Mü<br /> kh¼ng ®Þnh nh÷ng lîi Ých quèc gia trong khu vùc.<br /> Sù kiÖn 11/9, cïng víi viÖc ph¸t ®éng cuéc chiÕn chèng khñng bè khiÕn Mü<br /> ph¶i x¸c ®Þnh l¹i vai trß cña ASEAN nãi chung vµ mét sè ®ång minh t¹i khu vùc<br /> §«ng Nam ¸ nãi riªng trong chiÕn l−îc lín toµn cÇu cña m×nh. Sù lín m¹nh nhanh<br /> chãng cña Trung Quèc c¶ vÒ ph−¬ng diÖn kinh tÕ lÉn vò trang còng khiÕn Mü ph¶i<br /> tÝnh tíi viÖc “can dù trë l¹i” víi ASEAN trªn c¶ mÆt trËn kinh tÕ. ChÝnh v× thÕ,<br /> th¸ng 8/2002, ChÝnh quyÒn Bush c«ng bè KÕ ho¹ch Hîp t¸c víi ASEAN (ACP),<br /> trong ®ã nhÊn m¹nh c¸c néi dung hîp t¸c vÒ c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh<br /> häc phôc vô n«ng nghiÖp, y tÕ, øng phã víi thiªn tai vµ ®µo t¹o cho Ban th− ký<br /> ASEAN. Vµo th¸ng 10/2002, ChÝnh quyÒn Bush còng c«ng bè mét khung khæ hîp<br /> t¸c míi víi ASEAN víi tªn gäi “S¸ng kiÕn Doanh nghiÖp v× ASEAN” (EAI), theo ®ã<br /> t¨ng c−êng quan hÖ kinh tÕ vµ thóc ®Èy th−¬ng m¹i tù do víi c¸c thµnh viªn cña<br /> ASEAN th«ng qua viÖc x©y dùng HiÖp ®Þnh Khung vÒ Th−¬ng m¹i vµ §Çu t− Mü -<br /> ASEAN (TIFA) vµ c¸c hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do song ph−¬ng (BFTA) víi mét sè<br /> thµnh viªn cña ASEAN. Nh− vËy, −u tiªn chiÕn l−îc cña Mü víi ASEAN ®· chuyÓn<br /> tõ gãc ®é ®Þa - chÝnh trÞ thêi ChiÕn tranh L¹nh sang ®Þa - kinh tÕ trong kû nguyªn<br /> hËu ChiÕn tranh L¹nh nh»m phôc vô cho nh÷ng lîi Ých kinh doanh cña Mü trong<br /> khu vùc, ®ång thêi vÉn duy tr× ®−îc vïng ®Öm cÇn thiÕt ®èi víi Trung Quèc.<br /> T¹i Phiªn thø 18 cña Khung khæ §èi tho¹i Mü - ASEAN vµo ngµy 28/6/2005<br /> t¹i Washington (Mü) míi ®©y, Thø tr−ëng Ngo¹i giao Mü Robert Zoellick ®· nhÊn<br /> m¹nh nh÷ng vÊn ®Ò chiÕn l−îc ®Þnh h×nh quan hÖ Mü - ASEAN gåm: Cam kÕt t¸i<br /> thiÕt c¸c khu vùc bÞ Sãng thÇn (Tsunami), c¸c quan hÖ th−¬ng m¹i ngµy cµng ph¸t<br /> triÓn8, hîp t¸c chèng chñ nghÜa khñng bè9 vµ ®¶m b¶o an ninh c¸c tuyÕn vËn t¶i<br /> ®−êng thuû, cïng cam kÕt ng¨n chÆn sù phæ biÕn cña c«ng nghÖ vò khÝ huû diÖt<br /> hµng lo¹t (WMD) vµ cïng ng¨n chÆn sù l©y lan cña bÖnh dÞch cóm gµ.<br /> ASEAN trong chiÕn l−îc “§èi t¸c míi víi §«ng Nam ¸” cña EU:<br /> Liªn minh Ch©u ¢u (EU) vÉn ®ang trong qu¸ tr×nh x©y dùng khung khæ<br /> ph¸p lý vµ thÓ chÕ ®Ó h−íng tíi mét “Céng ®ång” thùc sù, do ®ã chiÕn l−îc ®èi ngo¹i<br /> cña EU vÉn ch−a mang tÝnh “siªu nhµ n−íc” cÇn thiÕt mµ chñ yÕu do sù phèi hîp<br /> chiÕn l−îc ®èi ngo¹i quèc gia cña mét sè thµnh viªn chñ chèt nh− Anh, Ph¸p vµ<br /> §øc chi phèi. Trong sè nµy, chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña Anh kh¸ gÇn víi Mü, trong khi<br /> Ph¸p tá ra kh¸ ®éc lËp vµ “bÊt ®ång” víi chiÕn l−îc ®èi ngo¹i “®¬n ph−¬ng chñ<br /> nghÜa” cña ChÝnh quyÒn Bush. ChiÕn l−îc cña §øc nh×n chung gÇn víi Ph¸p h¬n.<br /> <br /> 8<br /> Quan hÖ th−¬ng m¹i hai chiÒu n¨m 2004 ®¹t 136 tû §«la Mü vµ ®Çu t− FDI cña Mü vµo khu vùc ®¹t 88 tû<br /> §«la Mü.<br /> 9<br /> Hai bªn ®· x©y dùng vµ thùc hiÖn KÕ ho¹ch Hµnh ®éng Chèng chñ nghÜa khñng bè ASEAN - Mü (ASEAN<br /> US Work Plan on Counter - Terrorism) n¨m 2004.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  §ç Hoµi Nam 9<br /> <br /> Trong mét khung khæ nh− vËy, ASEAN kh«ng ph¶i lµ −u tiªn hµng ®Çu trong<br /> chiÕn l−îc vµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i tæng thÓ cña EU. Tuy nhiªn, vÞ thÕ cña ASEAN<br /> lu«n ®−îc x¸c ®Þnh lµ “cöa ngâ” cho sù hiÖn diÖn cña EU t¹i Ch©u ¸ th«ng qua<br /> khung khæ ®èi tho¹i ¸ - ¢u (ASEM), bªn c¹nh c¸c −u tiªn ®èi t¸c chiÕn l−îc lµ Trung<br /> Quèc vµ NhËt B¶n. Th¸ng 4 n¨m 2003, EU ®Ò nghÞ S¸ng kiÕn th−¬ng m¹i xuyªn EU<br /> - ASEAN (TREATI), nh»m thuËn lîi hãa th−¬ng m¹i vµ th«ng qua ®ã t¨ng c−êng sù<br /> hiÖn diÖn cña EU ë §«ng Nam ¸. Míi ®©y, ñy ban Ch©u ¢u ®· c«ng bè ChiÕn l−îc<br /> “§èi t¸c míi víi §«ng Nam ¸” (A New Partnership with Southeast Asia) nh− lµ sù<br /> ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch theo h−íng coi träng h¬n quan hÖ víi ASEAN trong chiÕn l−îc<br /> tæng thÓ cña EU t¹i Ch©u ¸. C¸c −u tiªn hîp t¸c cña EU víi ASEAN lµ kh¸ toµn<br /> diÖn tõ hîp t¸c chÝnh trÞ, an ninh tíi t¨ng c−êng quan hÖ th−¬ng m¹i, ®Çu t− vµ hîp<br /> t¸c ph¸t triÓn. Mét sè néi dung hîp t¸c ®ang ®−îc thóc ®Èy gåm héi nhËp khu vùc,<br /> n¨ng l−îng t¸i t¹o, gi¸o dôc sau ®¹i häc, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, c¸c tiªu chuÈn vµ<br /> quyÒn së h÷u trÝ tuÖ. EU còng t¨ng c−êng hç trî ASEAN trªn c¸c lÜnh vùc −u tiªn<br /> nh− qu¸ tr×nh héi nhËp cña ASEAN, cuéc chiÕn chèng chñ nghÜa khñng bè, hîp t¸c<br /> trong c«ng t¸c thèng kª vµ thùc hiÖn x©y dùng quan hÖ ®èi t¸c EU - ASEAN.<br /> ASEAN trong Khung khæ quan hÖ “§èi t¸c N¨ng ®éng vµ BÒn v÷ng<br /> trong Thiªn niªn kû Míi” cña NhËt B¶n:<br /> Sau thÕ chiÕn II, chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n ph¶n ¸nh t− t−ëng “thùc<br /> dông”, lÊy quan hÖ ®ång minh th©n cËn víi Mü vµ c¸c n−íc Ph−¬ng T©y ®Ó phôc vô<br /> ph¸t triÓn kinh tÕ, thùc hiÖn chiÕn l−îc kinh tÕ h−íng vµo xuÊt khÈu. Sù tÊn c«ng<br /> cña hµng hãa NhËt B¶n vµo thÞ tr−êng Mü vµ Ph−¬ng T©y ®· ®−a ®Õn hÖ qu¶ vÒ mét<br /> “HiÖp −íc Plaza” n¨m 1985 theo ®ã ®ång Yªn NhËt lªn gi¸ m¹nh so víi ®ång §«la Mü<br /> vµ c¸c ®ång tiÒn chñ chèt kh¸c. Tõ ®ã, NhËt B¶n ®Æc biÖt coi träng khu vùc §«ng<br /> Nam ¸, ®Æc biÖt lµ ASEAN-6, nh»m biÕn khu vùc nµy thµnh “c«ng x−ëng chÕ t¸c vµ<br /> chÕ biÕn xuÊt khÈu” cho c¸c c«ng ty cña NhËt B¶n do chi phÝ s¶n xuÊt trong n−íc bÞ<br /> t¨ng m¹nh. ASEAN trë thµnh mét ®èi t¸c kh«ng thÓ thiÕu trong c¸c m¹ng l−íi s¶n<br /> xuÊt cña NhËt B¶n ë n−íc ngoµi.<br /> VÞ trÝ ®Þa - kinh tÕ cña ASEAN trong chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n ®−îc<br /> t¨ng c−êng cïng víi sù ganh ®ua gi÷a NhËt B¶n vµ Trung Quèc trªn chÝnh tr−êng<br /> khu vùc. Míi ®©y, NhËt B¶n ®· th«ng qua “Tuyªn bè T«ky« vÒ quan hÖ §èi t¸c NhËt<br /> B¶n - ASEAN N¨ng ®éng vµ BÒn v÷ng trong Thiªn Niªn kû míi”10 vµ Tuyªn bè nµy<br /> cïng víi “Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng ASEAN - NhËt B¶n” (AJPA) ®−îc hai bªn ký kÕt<br /> t¹i Héi nghÞ Th−îng ®Ønh kû niÖm quan hÖ ASEAN - NhËt B¶n tæ chøc trong c¸c<br /> ngµy 11-12/12/2003 t¹i T«ky« (NhËt B¶n). Cã thÓ nãi vÞ trÝ cña ASEAN lu«n lµ träng<br /> t©m cña chiÕn l−îc “c©n b»ng ¶nh h−ëng khu vùc víi Trung Quèc” cña NhËt B¶n<br /> trong bèi c¶nh mét khu vùc §«ng ¸ réng lín h¬n ®ang ngµy cµng liªn kÕt kinh tÕ vµ<br /> hîp t¸c cïng ph¸t triÓn.<br /> <br /> 10<br /> TiÕng Anh lµ "The Tokyo Declaration for the Dynamic and Enduring ASEAN - Japan Partnership in the<br /> New Millennium”.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 10 VÞ thÕ cña ASEAN trong bèi c¶nh quèc tÕ míi vµ quan hÖ ®èi t¸c chiÕn l−îc ASEAN - Nga<br /> <br /> ASEAN trong khung khæ quan hÖ “§èi t¸c ChiÕn l−îc v× Hßa b×nh vµ<br /> ThÞnh v−îng” víi Trung Quèc:<br /> Môc tiªu bao trïm trong chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña Trung Quèc lµ t¹o dùng mét<br /> m«i tr−êng quèc tÕ vµ khu vùc hßa b×nh - hîp t¸c thuËn lîi cho ph¸t triÓn kinh tÕ vµ<br /> x©y dùng Trung Quèc thµnh mét c−êng quèc. Do vËy, Trung Quèc ngµy cµng coi<br /> träng quan hÖ toµn diÖn víi ASEAN còng nh− tõng thµnh viªn ASEAN, nhÊt lµ c¸c<br /> quèc gia cã chung biªn giíi víi Trung Quèc.<br /> Trong bèi c¶nh Mü vµ Nga gi¶m dÇn sù hiÖn diÖn cña m×nh trong khu vùc<br /> §«ng Nam ¸ sau khi Liªn X« tan r·, Trung Quèc ®· tËn dông c¬ héi ®Ó thÓ hiÖn m×nh<br /> lµ mét nh©n tè quyÕn ®Þnh sù æn ®Þnh khu vùc c¶ vÒ quan sù lÉn kinh tÕ. Trong khi c¸c<br /> nÒn kinh tÕ lín vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc kh«ng thÓ hiÖn ®−îc vai trß chñ ®¹o<br /> trong viÖc hç trî c¸c nÒn kinh tÕ ASEAN bÞ khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ n¨m 1997-<br /> 1998 th× Trung Quèc ®· cho céng ®ång quèc tÕ thÊy sù s½n sµng hy sinh lîi Ých kinh tÕ<br /> cña m×nh v× sù phôc håi kinh tÕ cña ASEAN. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, Trung Quèc<br /> ®ang ®Èy nhanh qu¸ tr×nh liªn kÕt kinh tÕ víi ASEAN th«ng qua tiÕn tr×nh h×nh<br /> thµnh khu vùc th−¬ng m¹i tù do ASEAN - Trung Quèc (ACFTA), ®ång thêi thùc hiÖn<br /> chiÕn l−îc can dù toµn diÖn víi khu vùc §«ng ¸ th«ng qua kªnh ARF vµ ASEAN+3 mµ<br /> s¾p tíi sÏ lµ Héi nghÞ Th−îng ®Ønh §«ng ¸ (EAS). Vµo ngµy 8/10/2003 t¹i Héi nghÞ<br /> Th−¬ng ®Ønh ASEAN - Trung Quèc t¹i Bali (In®«nªxia), Trung Quèc vµ ASEAN ®· ký<br /> tuyªn bè chung vÒ “§èi t¸c chiÕn l−îc v× Hßa b×nh vµ ThÞnh v−îng”11. Râ rµng, ASEAN<br /> ngµy cµng cã mét vÞ trÝ −u tiªn chiÕn l−îc trong qu¸ tr×nh trë thµnh c−êng quèc khu<br /> vùc vµ thÕ giíi cña Trung Quèc.<br /> ASEAN trong chiÕn l−îc “H−íng §«ng” cña Ên §é:<br /> Ên §é sau mét sè n¨m ®Èy m¹nh c¶i c¸ch vµ më cöa kinh tÕ ®ang thùc hiÖn<br /> chiÕn l−îc “H−íng §«ng” (Look East) nh»m kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña m×nh trong mét<br /> khu vùc §«ng ¸- Th¸i B×nh D−¬ng n¨ng ®éng vµ ngµy cµng liªn kÕt. Víi quy m«t<br /> d©n sè trªn 1 tû ng−êi, lín thø hai thÕ giíi, ®¹t tèc ®é t¨ng tr−ëng trªn 6%/n¨m trong<br /> suèt mÊy n¨m võa qua vµ së h÷u vò khÝ h¹t nh©n, Ên §é hoµn toµn cã ®ñ tiÒm lùc<br /> ®Ó trë thµnh mét trong c¸c nh©n tè ®Þnh h×nh mét trËt tù Ch©u ¸ míi cña thêi kú<br /> hËu ChiÕn tranh L¹nh.<br /> Sù trçi dËy cña Ên §é bªn c¹nh mét Trung Quèc, ngµy cµng ¶nh h−ëng trªn<br /> chÝnh tr−êng vµ th−¬ng tr−êng khu vùc ®· ®Æt ASEAN vµo vÞ trÝ “cÇu nèi” chiÕn l−îc<br /> trong tiÕn tr×nh “H−íng §«ng” cña Ên §é. T¹i Héi nghÞ Th−îng ®Ønh ASEAN - Ên<br /> §é th¸ng 11/2004 tæ chøc t¹i Viªng-ch¨n (Lµo), Ên §é trong nç lùc t¨ng c−êng quan<br /> hÖ víi khu vùc §«ng Nam ¸ ®· cïng ký kÕt víi ASEAN Khung khæ hîp t¸c vµ<br /> Ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng “§èi t¸c ASEAN - Ên §é v× Hßa b×nh, TiÕn bé vµ cïng<br /> ThÞnh v−îng”.12 Ên §é coi ®©y lµ dÊu mèc quan träng cho qu¸ tr×nh t¨ng c−êng sù<br /> <br /> 11<br /> TiÕng Anh lµ “Strategic Partnership for Peace and Prosperity”<br /> 12<br /> TiÕng Anh lµ “ASEAN - India Partnership for Peace, Progress and Shared Prosperity”. Tr−íc ®ã, t¹i Héi<br /> nghÞ Th−îng ®Ønh ASEAN - Ên §é lÇn thø hai (Bali, In®«nªxia), hai bªn ®· ký HiÖp ®Þnh khung vÒ Hîp t¸c<br /> Kinh tÕ Toµn diÖn (FACEC), lµm c¬ së cho viÖc h×nh thµnh Khu vùc Th−¬ng m¹i vµ §Çu t− ASEAN - Ên §é<br /> (RTIA) trong t−¬ng lai.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  §ç Hoµi Nam 11<br /> <br /> hiÖn diÖn lîi Ých chiÕn l−îc cña m×nh t¹i mét thÞ tr−êng AFTA ngµy cµng më réng,<br /> mét khu vùc trung t©m c©n b»ng ¶nh h−ëng cña hai c−êng quèc khu vùc kh¸c lµ<br /> Trung Quèc vµ NhËt B¶n. Trong cuéc gÆp cÊp cao lÇn thø 7 th¸ng 5 võa qua, Ên §é<br /> kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña quan hÖ Ên §é - ASEAN coi ®©y lµ träng t©m cña<br /> chiÕn l−îc h−íng §«ng, thõa nhËn vai trß chñ ®¹o cña ASEAN trong ARF vµ Héi<br /> nghÞ th−îng ®Ønh §«ng ¸.<br /> V. Nh÷ng hµm ý cho mét chiÕn l−îc quan hÖ ®èi t¸c ASEAN - Nga<br /> ASEAN trong chiÕn l−îc “x©y dùng trËt tù thÕ giíi ®a cùc” cña Nga<br /> hiÖn nay<br /> N−íc Nga thêi hËu X«-viÕt ®ang tËp trung vµo chuyÓn ®æi vµ c¶i c¸ch kinh<br /> tÕ, do vËy ®· thùc hiÖn nh÷ng ®iÒu chØnh cÇn thiÕt trong chiÕn l−îc ®èi ngo¹i nh»m<br /> x©y dùng mét thÕ giíi “®a cùc”. Sù hiÖn diÖn chiÕn l−îc cña Nga trong quan hÖ quèc<br /> tÕ mang tÝnh −u tiªn vµ chän läc h¬n, theo ®ã Nga −u tiªn quan hÖ víi Mü, Trung<br /> Quèc, NhËt B¶n, Ên §é, chó träng quan hÖ víi EU vµ NATO nh»m duy tr× vïng ®Öm<br /> Trung - §«ng ¢u ®ång thêi gi¶m dÇn sù hiÖn diÖn qu©n sù t¹i khu vùc §«ng Nam ¸.<br /> Do ®ã, trong khu vùc §«ng ¸, ASEAN lu«n ®øng sau Trung Quèc vµ NhËt B¶n trong<br /> thø tù −u tiªn ®èi ngo¹i cña Nga.<br /> HiÖn nay, quan hÖ kinh tÕ ASEAN - Nga còng hÕt søc khiªn tèn,13 do ®ã c¸c<br /> lùc l−îng thÞ tr−êng ë Nga (vµ c¶ ASEAN) d−êng nh− thiÕu v¾ng ®éng lùc cho mét<br /> mèi quan hÖ th−¬ng m¹i ®Çu t− chÆt chÏ h¬n. Râ rµng, thùc tiÔn ®ang ®ßi hái c¶ hai<br /> phÝa ®Òu ph¶i nç lùc nhiÒu h¬n n÷a ®Ó ®−a quan hÖ ASEAN-Nga lªn tÇm cao míi xÐt<br /> trªn tÊt c¶ c¸c mÆt: chÝnh trÞ, kinh tÕ, an ninh, v¨n hãa… Th¸ng 6/2003, ASEAN vµ<br /> Nga còng ®· ra Tuyªn bè chung ASEAN - Nga vÒ §èi t¸c v× Hßa b×nh, An ninh,<br /> ThÞnh v−îng vµ Ph¸t triÓn t¹i Phn«m Pªnh (Campuchia), tuy chËm h¬n mét sè n−íc<br /> lín kh¸c nh−ng ®· t¹o ra c¬ së cho sù ph¸t triÓn toµn diÖn quan hÖ song ph−¬ng<br /> ASEAN-Nga.<br /> H−íng tíi mét chiÕn l−îc ®èi t¸c ASEAN - Nga trong bèi c¶nh míi<br /> Ph¶i ch¨ng, hiÖn nay Nga ®ang thiÕu nh÷ng nÒn t¶ng quan hÖ kinh tÕ ®ñ<br /> m¹nh ®Ó thóc ®Èy vai trß chiÕn l−îc cña m×nh t¹i ASEAN vµ khu vùc §«ng Nam ¸?<br /> Trong khi ®ã Trung Quèc vµ Ên §é ngµy cµng t×m c¸ch t¨ng c−êng vÞ thÕ cña m×nh<br /> trong khu vùc §«ng Nam ¸ th«ng qua thóc ®Èy quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i víi<br /> ASEAN. Do ®ã, Nga cÇn tranh thñ mét kh«ng gian kinh tÕ AFTA ngµy cµng më réng,<br /> vµ kh«ng gian kinh tÕ §«ng ¸ ®ang h×nh thµnh dÇn tõng b−íc ®Ó thóc ®Èy t¨ng<br /> tr−ëng kinh tÕ, më réng hîp t¸c nhiÒu mÆt víi c¸c n−íc ASEAN vµ c©n b»ng lîi Ých<br /> chiÕn l−îc víi c¸c c−êng quèc kh¸c trong khu vùc.<br /> ASEAN ®ãng vai trß h¹t nh©n trong viÖc ®iÒu phèi quan hÖ gi÷a ASEAN víi<br /> c¸c n−íc lín. B»ng c¸ch n©ng tÇm quan hÖ ®èi t¸c Nga - ASEAN lªn mét −u tiªn cao<br /> <br /> 13<br /> Tæng kim ng¹ch th−¬ng m¹i Nga - ASEAN chØ ®¹t 2,3 tû §«la Mü n¨m 2003, t¨ng chót Ýt so víi 2,1 tû §«la<br /> Mü n¨m 2002. Nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña Nga sang ASEAN lµ s¶n phÈm kim khÝ, hãa chÊt vµ<br /> khai kho¸ng, trong khi Nga nhËp khÈu tõ ASEAN chñ yÕu lµ thiÕt bÞ m¸y mãc, ®iÖn tö vµ thùc phÈm, v.v...<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 12 VÞ thÕ cña ASEAN trong bèi c¶nh quèc tÕ míi vµ quan hÖ ®èi t¸c chiÕn l−îc ASEAN - Nga<br /> <br /> h¬n trong chiÕn l−îc quèc gia cña Nga, n−íc Nga sÏ t¨ng c−êng sù hiÖn diÖn cña<br /> m×nh trong viÖc ®Þnh h×nh m«i tr−êng ®Þa - chiÕn l−îc khu vùc Ch©u ¸ nãi chung vµ<br /> §«ng ¸ nãi riªng ®ang thay ®æi hÕt søc nhanh chãng, vµ nhê ®ã b¶o ®¶m ®−îc nh÷ng<br /> lîi Ých quèc gia mang tÝnh chiÕn l−îc cña Nga trong khu vùc còng nh− trªn thÕ giíi.<br /> Trong quan hÖ Nga - ASEAN, ViÖt Nam cã vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng, v× vËy,<br /> nªn xem viÖc ®Èy m¹nh quan hÖ hîp t¸c toµn diÖn ViÖt - Nga lµ trô cét trong quan<br /> hÖ Nga - ASEAN14.<br /> Tãm l¹i, khi hÇu hÕt c¸c c−êng quèc nh− Mü, EU, Trung Quèc, NhËt B¶n, Ên<br /> §é, v.v… ®Òu ®· ®−a ra nh÷ng chiÕn l−îc ®èi ngo¹i míi víi ASEAN nh»m t¨ng c−êng<br /> vai trß cña m×nh trong qu¸ tr×nh ®Þnh h×nh mét trËt tù ®Þa - chiÕn l−îc míi t¹i khu<br /> vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng, viÖc Nga tÝch cùc tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy b»ng<br /> mét chiÕn l−îc ®èi ngo¹i míi sÏ gióp Nga hiÖn thùc hãa qu¸ tr×nh x©y dùng mét thÕ<br /> giíi “®a cùc", ®ång thêi kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ c−êng quèc cña m×nh t¹i mét khu vùc ®Þa -<br /> kinh tÕ n¨ng ®éng nhÊt vµ mét khu vùc ®Þa - chÝnh trÞ ®ang biÕn chuyÓn nhanh<br /> chãng trªn thÕ giíi.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 14<br /> ViÖt Nam ®· tõng ®ãng vai trß ®iÒu phèi viªn quan hÖ ASEAN - Nga vµ ®· ®−îc c¸c n−íc ASEAN ®¸nh<br /> gi¸ cao vai trß nµy.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />