Việt Nam học trên đường phát triển và giao lưu, hợp tác quốc tế

TAP CHI k h o a h c c ĐHQGHN. KHXH ẵ NV. T XX. Số 3. 2004<br /> <br /> <br /> <br /> VIỆT NAM HỌC TRÊN ĐƯỜNG PHÁT TRIEN<br /> VÀ GIAO LƯU, HỢP TÁC QUOC TẾ<br /> <br /> Phan Huy Lê* 1<br /> <br /> <br /> Việt Nam học (V ietnarnology I thành tựu vấn hóa của họ đểu thuộc vế lịch<br /> V ietnam ologie) hay N g h iên cứu V iệt Nam sứ và vãn hoá Việt Nam. Việt Nam học<br /> (Vietnamese Studies Ị Etudes Vietnam iennes) cùng cần nhận thức không phái chỉ là<br /> l;i một ngành khoa học nghiên cửu về Việt nghiên cửu vê Việt Nam của các học gia<br /> Nam theo từng chuyên ngành như lịch sứ, nước ngoài mà bao gồm cá nghiền cứu<br /> địa lý. ngôn ngữ. ván học, vãn hoá, kinh tế, trong nước và trên thé giới về Việt Nam.<br /> chính trị, xà hội, môi trường sinh thái... Với quan niệm như trên, cho đến ngày<br /> hay theo tính liên ngành của khu vực học. nay, Việt Nam học đă trái qua ba thời kỷ:<br /> Việt Nam trở thành quốc hiệu chính - Thòi ký thứ nhất: hình thành và phát<br /> thức lần đầu nãm 1804 dưới triều vua Gia triển trong thòi cò • trung đại tinh từ khi<br /> Long, tồn tại đến ruYm 1838 khi vua Minh bát đau có những ghi chép và bien kháo về<br /> Mệnh đối thành Đại Nam. Snu Cách mạng đất nước» con người, lịch sử và vãn hoá<br /> tháng 8-1945, Việt Nam lại trỏ thành quốc Việt Nam của người Việt Nam và người<br /> hiệu cùa nước Việt Nam dân chủ cộng hỏa nước ngoải.<br /> rỏi nước Cộng hòa xà hội chù nghĩa Viêt- - Thòi kỳ th ứ hai: Việt N am học c ậ n dại<br /> Nam cho đến nay. Tuy nhiên Việt Nam là<br /> - Thời kỳ thứ ba: V iệ t N a m học hiện đại<br /> tèn nước theo cách tự gọi cún nhân dán thì<br /> đã có từ lâu đời, theo D ư đ ị a chi (1435) của 1. Thời kỳ thứ nhất: Việt Nam học thời<br /> Nguyền Trãi từ thời Kinh Dương Vương- cổ - trung dại<br /> Hùng Vương, dì nhiên theo truyền thuyết, Nhũng ghi chép đẩu tiên vế Việt Nam<br /> đi vào vãn học thành văn lẩn đầu tiên với tìm thấy trong thư tịch cô Trung Hoa,<br /> tác phíỉm V iệt N a m th ế c h í của Hồ Tông trong 25 bộ sử các vương triều và nhiêu<br /> Thốc đòi Trần và tìm thấy phố biên trong trước tác cúa tư gia. Những thư tịch cô này<br /> thơ vản, bi ký từ thê kỷ XVI - XVII. Điểu đà được nhà Thanh tập hợp lại bộ tùng thư<br /> quan trọng là không phải Việt Nam học chỉ đồ sộ T ứ kho toàn thư. Đây là một nguồn<br /> bắt dầu từ khi có quốc hiệu Việt Nam và sứ liệu vô cùng quý giá mà các học giả Việt<br /> ngành khoa học này cũng không phái thay Nam và nước ngoài đà ra sức khai thác và<br /> đổi tôn gọi theo quốc hiệu của từng thời kỳ cho đến nay chưa thế nói là đa cạn thông tin.<br /> lịch sử mà cần quan niệm và xác định là Sau khi giành lại độc lập thế ký X,<br /> xuất phát từ nước Việt Nam hiện tại với công việc biên soạn vê lịch sứ» vãn học, địa<br /> lãnh thố và cộng đồng cư dân của nó đê lý Việt Nam khởi đầu từ triều l,ý (1009-<br /> ngược về quá khứ, tất cả những nhóm tộc 1225) và phát triển mạnh từ triều Trần<br /> người, những cộng đồng cư dân sống trên (1226-1400) cho đến triều Nguyền (1802*<br /> lãnh thô nảy cùng những quốc gia, những 1945). Kho tàng thư tịch cô Việt Nam dế<br /> <br /> GS Đại hoc Quỏc gia Hà NÔI<br /> <br /> 1<br /> lại một di sản Hán Nỏm lớn gồm các bộ vế Việt Nam nhu G ia o C lìà u cáo cùa Trần<br /> quốc sử như D ạ i Việt sứ k ý toàn thư. D ạ i Cương Trung, A n N am hành kỷ của Từ<br /> Việt sứ k ý tiền b iê n , K h ả m đ ịn h Việt sử Minh Thiện đời Nguyên, Việt kiệu thư cún<br /> thòng giàm cương m ục, Đ ạ i N a m thực lục. Lý V ă n Phượng đòi Minh. A n N am chỉ cua<br /> các bộ luật, các bộ tùng thư và các trước Cao Hùng Trung đòi Thanh... Các công<br /> tác vê thơ. vàn, sử. triết cua tư gia với trình biên kháo về Việt Nam trong thời kỳ<br /> những tên tuồi lừ n g d an h như Lê Vàn này đểu viết theo phương pháp và thế loại<br /> Hưu, Nguyền Trãi* Ngô S! Liên, Nguyền của văn hoá Việt Nam và Dông Á thời cố -<br /> Bỉnh Khiêm, Ngô Thì Sì, Lô Quý Đòn, trung đại với những ảnh hưởng sáu sác của<br /> Phan Huy Chú... Ngoài ra phái kể thêm văn hoá Trung Hoa.<br /> nhửng nguồn tư liệu đa dạng chửa đựng<br /> 2. Thời kỳ thứ hai: Việt Nam học thời<br /> nhiều thông tin phong phú phan ánh trung cận đại<br /> thực cuộc sống của nhân (lân như vấn hoá<br /> dân gian của đán tộc Kinh và các dân tộc Trong lịch sứ thê giới, thòi kỳ cặn (lại<br /> thiêu số, châu bản triều Nguyễn, bi ký, gia là thời kỳ phát triển cùa chú nghĩa tư bân,<br /> phá. địa bạ. hương ước... mà gần đây các cùa nến Ví\n minh công nghiệp với nhiều<br /> học gia Việt Nam đang ra sức thu thập và tiên bộ lỏn lao về kinh tế, vãn hoá, khoa<br /> tô chức khai thác. học công nghệ. Nhưng Việt Nam và CÀ<br /> phương Đỏng, trừ Nhật Bán. thời cận (lại<br /> Từ thế ky XVI- XVII, Việt Nam bát dầu<br /> chú yêu lại là thòi kỷ hành trướng và thống<br /> tiếp xúc với một số' nước: phương Tây như<br /> trị cua chú nghĩa thực dân. Trong quan<br /> Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha» Hà Lan, Pháp,<br /> niệm mang tính qui ước của giới sứ học<br /> Anh... và thư từ, du ký, hồi ửc do các giáo<br /> Việt Nam, thòi kỳ cận dại là thòi Phấp<br /> sì, thương gia phương Tây viết bổ sung<br /> thuộc, thời kỳ thống trị CÚA chù nghĩa thực<br /> thêm một nguồn tư liệu mới với cách nhìn<br /> dán Pháp. Nội dung lịch sứ chù yếu của<br /> nhận và miêu tà, so sánh cùa vãn hoá<br /> thời ký này là Pháp thuộc và chông Pháp<br /> phương Tầy. Củng từ dãy, chữ quốc ngữ ra<br /> thuộc, một mặt là sự bóc lột. khai thác<br /> đời nhơ sàn phâm giao lưu ván hon Việt •<br /> thuộc địa và dàn áp của chủ nghía thực<br /> Tây và khới đầu một nguồn tư liệu viết<br /> dân và mạt đối lập là cuộc đấu tranh chông<br /> bằng chử quốc ngữ.<br /> chu nghỉu thực dân, giíii phóng dãn tộc của<br /> Cho (lên cuối thê ký XIX, tuy đã Kình nhân dân Việt Nam. Bôn cạnh đỏ. cần ghi<br /> thành ba nguồn tư liệu trên với nhiều tác nhận thêm, đây củng là thời kỳ đà diễn ra<br /> giả nồi tiếng nhưng kháo cửu vồ Việt Nam quá trình cận đại hoa kết cấu kinh tế, xầ<br /> chủ yếu thuộc vể các học giá Việt Nam với hội, vàn hoá, khoa học Việt Nam. Trên các<br /> nhiều tác phẩm SƯU tầm, biên kháo về thơ lĩnh vực khoa học xà hội và nhản văn, dưới<br /> văn, lịch sử, địa chí, trong đó có tham khảo sự thông trị của chu nghía thực dân và<br /> một phần thư tịch Trung Hoa. Các tác giá trong quan hệ giao lưu vân hoả giữa Việt<br /> nước ngoài nghiên cứu về Việt Nam trong Nam với phương Tây qua vãn hoá Pháp,<br /> thời ký này chu yêu là học giá Trung Hon, nhiều thành tựu của vãn hoá. khoa học cận<br /> trong dó có một số chuyên khảo eó giá trị dại phương Tây (là dược (lu nhập vào Việt.<br /> <br /> <br /> ÍỢỊ) ( hi Khoa íiọt D ỉ ỉ ọ a u X . KH X H & AT. / XX. So l. 2(HU<br /> Viộl Nam học Iivn dường phái lị iõn<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nil 111 và tác dộng theo hướng cận đại hoá cứu lớn trên các linh vực khảo cổ học» dân<br /> nền vản hoá. khoa học Việt Nam. Từ đáy tộc học, ngôn ngữ học, sử học, địa chất học,<br /> náy sinh hai xu hướng của quá trình cận địa lý học với tên tuổi của nhiều nhà Đỏng<br /> dại hoá ò Việt Nam: một mặt chính quyền phương học nổi tiêng như Henry Maspéro,<br /> thực dân áp đật nền văn hoá khoa học Léonard Aurousseau, Paul Pelliot* Leopold<br /> phương Tây qua thê chê chính trị, hệ thống Cadiẻre, Emile Gaspardonne, André<br /> gi ào dục, thiết chê vần hoá và mặt khác, Georges Hauđrricourt, Madeleine Colani,<br /> nến học thuật truyền thông Việt Nam Pierre Gourou... Viện Viễn Đông bác có<br /> chuyền hướng theo con đường cận đại hoá, Pháp cũng cổ công lớn trong thu thập và<br /> Trong thòi cận đại này, một loạt ngành bảo quản các thư tịch Hán Nôm, vãn bia,<br /> khoa học và nghệ thuật mang tính cận đại lập hồ sơ khoa học nhiều di sản văn hoá<br /> của phương Tây đà ra đời (1 Việt Nam như vật thế, xây dựng bảo tàng [3]. Nhưng Việt<br /> kháo cổ học, dân tộc học, ngôn ngữ học, Nam học chưa dược đôi xử như một ngành<br /> vãn hán học, bảo tàng học, háo tồn học, ám khoa học riêng biệt mà luôn luôn gắn liền<br /> nhạc, hội hoạ, kiến trúc, sân khâu, báo và coi như một bộ phận cúa nghiên cửu<br /> chí... Đông Dương hay nghiên cứu Trung Hoa,<br /> nghiên cứu Ấn Độ. Mặt khác chủ nghía<br /> Trong bối cánh đó. Việt Nam học củng<br /> châu Ảu trung tâm (Eurocentrisme) và tư<br /> có những biến đối sâu sác. Các học: giả<br /> tưởng thực dân chủ nghía cùng đê lại dấu<br /> Pháp và phương Táy nghiên cứu vể Việt<br /> ấn trong một sô tác giả. Việt Nam học lúc<br /> Nam tập trung chủ yếu trong Viện Viền<br /> ấy phát triển trong sự phát triển chung<br /> Đông bác cố Pháp (Ecole française d<br /> của nên Đông phương học phương Tây.<br /> Kxtrẽme-Orient, EFEO) thành lập nám<br /> 1900 có trụ sci và thư viện chính đặt tại Hà Nền học thuật, truyền thống Việt Nam<br /> Nội. Các học giá phường Táy áp dụng cũng biên dôi nhanh theo hướng cận (lại<br /> phơciiìg pháp cận dại trong nghiên cứu hơá mớ đẩu với những tư tưỏng canh tân<br /> Việt Nam và hãng loạt công trình khoa học của các nhà cái cách nhu' Bùi Viện, Nguyễn<br /> được xuất bán hay công bỏ trôn tạp chí của Trường Tộ, Nguyễn Lộ Trạch, Đặng Huy<br /> Viện Viễn Đóng bác có (Bulletin de r Ecole Trứ... và với công lao của nhung trí thức<br /> Française d Extrême-Orient, BËFËO). Tây học có tinh thần dân tộc và nhửng học<br /> Tạp chí nàv cùng với tạp chí Đô thành hiếu giá trong nước có tinh thần cấp tiến. Họ<br /> cổ Huê (Bulletin des Amis du Vieux Hue, vận dụng lý luận, phương pháp luận và<br /> BAVH) và tạp chí Hiệp hội nghiên cứu kiến thức khoa học phường Tây đê nghiên<br /> Dông Dương (Bulletin de la Société des cứu lịch sứ, vản hoá Việt Nam. Nhừng nhà<br /> Etudes Indochinoises, BSEI) là những tạp khoa học tiêu biếu trên con dường cận đại<br /> chi khoa học tiêu biếu của học già Pháp và hóa này là Trương Vinh Ký, Nguyền Vản<br /> phương Tây nghiên cứu vê Việt Nam, trong Huyên, Nguyễn Vãn Tô, Trần Văn Giảp.<br /> nghiên cứu chung vê Đòng Dương và Viển Hoàng Xuân Hãn, Đào Duy Anh, Đặng<br /> Đỏng. Trong nửa đầu thê ký XIX, những Thai Mai... Một khuynh hướng mới nẩy<br /> học giả này dà cỉạt nhiều thành tựu nghiên sinh trong thời kỳ này là sự tiếp thu và<br /> <br /> <br /> I itf) rh t Kỉutư hot /)//(>(,7/A'. A7/A7/ A AT. I XV, So J, 2004<br /> 4 Phan Huy IJC<br /> <br /> <br /> <br /> truyền bá chù nghía Mác vào Việt Nam mà cứu Việt Nam được triển khai theo khuynh<br /> người mở đường là Nguyễn Ái Quốc và từ hướng khoa học hiện đại.<br /> đây xuất hiện một số công trình nghiên Sau khi chiến tranh kết thúc năm<br /> cứu lịch sứ, vãn hoá Việt Nam trên quan 1975, nhất là từ khi bắt đầu công cuộc đối<br /> điếm duy vật lịch sử. mối năm 1986, cùng vối những thành tựu<br /> Như vậy» Việt Nam học cận đại gồm phát triển kinh tê xả hội và hội nhập thê<br /> hai dòng: nghiên cứu Việt Nam của các học giỏi, Việt Nam học càng có điều kiện phát<br /> giá Việt Nam và nghiên cứu Việt Nam của triến thuận lợi. Cho đến nay* hệ thông đào<br /> các nhà Đỏng phương học phương Tây* tạo và nghiên cứu liên quan đến Việt Nam<br /> phát triển trong điều kiện thông trị của học trong nước đã có những phát triển<br /> chủ nghía thực dán Pháp. đáng kê và tương đối đổng bộ. Bẽn cạnh<br /> những chuyên ngành đà thành lặp từ<br /> 3. Thời kỳ thứ ba: Việt Nam học thời<br /> trước» từ những năm 80 thế kỷ XX xây<br /> hiện đại<br /> dựng thêm nhiều ngàn h mới như xà hội<br /> Sau thắng lợi của Cách mạng tháng 8* học, nhân học, môi trường sinh thái, các<br /> 1945, Việt Nam giành lại độc lặp dân tộc ngành của khoa học chính trị, kinh tế học,<br /> trên phạm vi cả nước, nhưng rồi phái tiến luật học, văn hoá học... Các tô chức đào tạo<br /> hành hai cuộc kháng chiến trong 30 năm và nghiên cứu vể Việt Nam tập trung (i<br /> (1945-1975) đê hoàn thành sự nghiệp độc Viện khoa học xã hội, Viện khoa học và<br /> lập và thống nhất tô quốc. Trong hoàn công nghệ, các trường đại học và một số<br /> cảnh chiến tranh, công việc nghiên cửu vẽ viện, trung tâm khoa học của các ngành.<br /> Việt Nam gặp rất nhiều khỏ khán nhưng Một số nhà khoa học trè tuối được gửi di<br /> củng đạt một số thành tựu đặt có sỏ cho sự đào tạo cấp thạc sì và tiến sì ở nước ngoài.<br /> hình thành nền Việt Nam học hiện đại. Đó Công việc sưu tầ m và k h a i thác các<br /> là sự thành lặp Ban văn sứ địa năm 1953 nguồn tư liệu trong mấy thập ký vừa qua<br /> rồi tiếp theo là sự ra đời của các Viện sử được giới khoa học Việt Nam đặc biệt quan<br /> học, Viện ván học, Viện kháo cổ học, Viện tâm và đạt nhiều kết quả tốt đẹp. Công<br /> dân tộc học thuộc Uỷ ban khoa học xã hội việc điều tra, khai quật kháo cổ học được<br /> (sau’ là Viện khoa học xà hội, Trung tám mỏ rộng trên phạm vi cả nước và đà làm<br /> khoa học xã hội và nhân văn quốc gia, nay sáng rõ các giai đoạn phát triển tiền sử ở<br /> là Viện khoa học xã hội). Cùng lúc đó là sự Việt Nam từ bắc đến nam, từ miền (tồng<br /> thành lập hệ thống đại học Việt Nam trong bằng, ven biển, hài đảo đến vùng núi rừng<br /> dỏ có nhừng khoa và bộ môn đào tạo, miền Bắc, miên Trung vò Tây Nguyên. Các<br /> nghiên cứu về lịch sử. kháo cồ học, dân tộc nền vàn hoá Đỏng Sơn, Sa Huỳnh-<br /> học. ngôn ngủ, vãn học, địa lý, địa chất. Chảmpa, Óc Eo được nhận thửc sâu sác<br /> Lán đầu tiên trong lịch sử, một đội ngu các hơn trên cơ sở nhừng phát hiện kháo cố học<br /> nhà khoa học nghiên cửu về Việt Nam trên mới. Đặc biệt năm 2003*2004, phát hiện di<br /> các chuyên ngành quan trọng nhất đà được tích Hoàng thành Thăng Long ờ Hà Nội vói<br /> dào tạo ở trong nước và công việc nghiên bè dày hơn 10 thê ký lịch sủ đang thu hút<br /> <br /> <br /> <br /> Tạp ( h i Khoa liụ c OỈỈQCỈỈỊN, K H X II & NV. I XX. So .V 2004<br /> sự quan tâm cun cả mtóc và giới Việt Nam con đương phát triển độc lập, mỏi nước<br /> học nước ngoài. Các kho tư liệu hêt sức đồ phường Đóng tô chức lại việc nghiên cứu<br /> sộ cua cháu bàn triều Nguyễn, cua hàng đất nước, lịch sử và ván hoá cua mình. Sau<br /> chục vạn văn bia. địa bạ, gia phá, hương một thời gian khủng hoẳng vào những năm<br /> ước đang được khai thác, đưa lại nhiều két 50-60 thê kỳ XX. nến Đỏng phương học<br /> quả kha quan. Các tư liệu văn hoá dãn phương Tây cùng chuyên hướng trong<br /> gian, dặc biệt các sử thi, luật tục. âm nhạc quan niệm và phương pháp tiếp cận<br /> của các dân tộc thiếu sỏ củng đang được phương Đông, thiẽt lập quan hệ giao lưu.<br /> SƯU tầm với nhiều hứa hẹn đầy triển vọng. hợp tác trong quan hệ bình đắng với các<br /> Cùng với nghiên cứu chuyên ngành, nước phướng Đông. Từ nghiên cứu chuyên<br /> việc nghiên cứu Việt Nam theo khuynh ngành chuyến sang nghiên cứu liên ngành,<br /> hướng liên ngành của khu vực học được đa ngành theo khu vực học là một hướng<br /> quan tâm và triển khai trong nhiêu công phát triển mới của Đông phương học<br /> trình khoa học, nhất lã các chương trình và hiện đại.<br /> đê tài khoa học cấp Nhà nước. Năm 1989 Việt Nam lại là nưỏc đi đẩu trong<br /> lìiột tỏ chức nghiên cửu liên ngành vế Việt phong trào giải phóng dân tộc và sau chiến<br /> Nam học được thiết lập ỏ Đại học tông hợp tranh, công cuộc dôi mới, xây dựng lại đất<br /> Hà Nội. Đó là Trung tâm hợp tác nghiên nước và hội nhập khu vực, hội nhập thê<br /> cứu Việt Nam, năm 1995 đổi thành Trung giỏi đạt nhiều thành tựu mỏi, càng thu hút<br /> tâm nghiên cứu Việt Nam và giao lưu văn sư quan tâm và nghiên cứu của các học giả<br /> hon thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội và nam nước ngoài. Trong bối cạnh dỏ, ngành Việt<br /> 2004 dược nâng lên thành Viện Việt Nam Nam học hiện dại ra đòi và xác lập vị trí<br /> học và khoa học phát triển. Việc đào tạo về trong sự phát triển của nền Đông phương<br /> Việt Nam học cấp đại học giành cho sinh học thê giói. Trong số các nhà Việt Nam<br /> viên nước ngoài đà phát triền ỏ một sô hoc nước ngoài dì nhiên thuộc nhiều<br /> trường đại học lớn và gần dây chương trình trường phái triết học và khoa học khác<br /> đảo tạo Việt Nam học cáp thạc si và tiên sỉ nhau, có những quan điềm chính trị khác<br /> đang được xây dựng để chuẩn bị triến khai nhau, nhưng là nhà khoa học, họ đều có<br /> trong những năm sắp tới. Dì nhiên trên mục tiêu và ước vọng chung là nhận thức<br /> đường phát triển, Việt Nam học cũng bộc lộ Việt Nam một cách trung thực, khách<br /> một số hạn chế nhất là về trình độ lý luận quan trong quan niệm Việt Nam là một<br /> và phương pháp luận cần được khắc phục nước độc lập, có lịch sử và vãn hoá lâu đòi,<br /> dể tiến kịp trào lưu khoa học trên thê giới. tồn tại và phát triển trong quan hệ giao<br /> Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, nền lưu với nhiều nến văn hoá khu vực Đông<br /> Đỏng phương học trên thê giới trái qua Nam Á, Đông Á, Nam Á, nhất là Trung<br /> nhiều biến đối lớn ánh hưởng đến sự phát Hoa, An Độ và một số nền văn hoá phương<br /> triển của Việt Nam học ở nước ngoài. Các Tây. Đặc biệt, trong số’ nhà Việt Nam<br /> nước phương Đông lần lượt giành lại độc học nước ngoài có một số học giá gốc người<br /> lập, chủ nghía thực dân bị xoá bỏ và trên Việt nằm trong ổộng đồng người Việt Nam<br /> <br /> <br /> I iiỊ) < hí Khoa học OIIQCilỉN. KỈÌXH Ấ N \ . ĩ . XX, Sò 2004<br /> 6 Phan Huy Lè<br /> <br /> <br /> <br /> hải ngoại. Họ nghiên cứu Việt Nam không khoa học độc lập hoặc như một bộ phận<br /> chỉ như một đối tượng khoa học mà còn cúa nghiên cứu khu vực Đông Nam Á. Việt<br /> mang trong tâm hổn và ý thức của minh Nam học phát triển tại các trường đại học<br /> nhừng tình cảm dân tộc sâu xa. lớn như Đại học Bác Kinh, Đại học Trịnh<br /> Châu (Hà Nam) và trong các tỉnh chung<br /> Sự phát triển của Việt Nam học hiện<br /> biên giới với Việt Nam như Quáng Đỏng,<br /> đại tuỳ hoàn cành cụ thể của từng nước<br /> Quảng Tây, Vân Nam.<br /> không tránh khỏi những bước thăng trầm<br /> của lịch sử. Việt Nam học ớ Hoa Kỳ đà phát triển<br /> khá mạnh trong thòi gian chiến tranh Việt<br /> Pháp là nưỏc đi đầu trong nghiên cứu<br /> Nam và giám sút nhanh sau khi chiến<br /> Việt Nam'ớ châu Au và dã từng có nhiều<br /> tranh kết thúc. Nhưng trong vài thập kv<br /> nhà Việt Nam học lồi lạc, nhưng nay hình<br /> gần đây, Việt Nam học ở Mỹ, Canada củng<br /> như đang trải qua một bước hơi gián đoạn<br /> lấy lại đà phát triển và bên cạnh những<br /> về nối tiếp thê hệ và tôi hi vọng nhiều ỏ lớp<br /> nhà Việt Nam học lão thành đả xuất hiện<br /> nhà khoa học trẻ hôm nay sẽ đưa Việt Nam<br /> những nhà n g h iê n cứu Việt Nam trẻ tuôi.<br /> học của Pháp lên một tầm phát triển mói.<br /> Điều đáng lưu ý là Việt Nam học hiện<br /> Nghiên cứu Việt Nam ỏ Liên Xô, Trung<br /> đại cỏ xu hướng lan rộng và phát triển khá<br /> Hoa, Đông Áu đă từng một thời phát triển<br /> nhanh ở nhiều nước. Ngoài những nước kê<br /> sôi nôi cùng bị sa sút sau sự sụp đổ của<br /> trên, tố chức nghiên cứu và đào tạo Việt<br /> Liên Xô, các nước xã hội chủ nghía Đông<br /> Nam học đã ra đòi và phát triển hoặc đang<br /> Ảu và trong cách mạng văn hoá ỏ Trung<br /> hình thành trong một số trường đại học<br /> Hoa. Nhưng tôi củng vui mừng nhận thấy<br /> của Nhật B