Xây dựng phương pháp định tính, định lượng dexamethasone acetat trong một số chế phẩm đông dược có tác dụng hỗ trợ hoặc điều trị viêm khớp bằng sắc ký lỏng hiệu năng cao

Nguyễn Thị Quỳnh và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 188(12/1): 75 - 81<br /> <br /> XÂY DỰNG PHƯƠNG PHÁP ĐỊNH TÍNH,<br /> ĐỊNH LƯỢNG DEXAMETHASONE ACETAT<br /> TRONG MỘT SỐ CHẾ PHẨM ĐÔNG DƯỢC CÓ TÁC DỤNG HỖ TRỢ<br /> HOẶC ĐIỀU TRỊ VIÊM KHỚP BẰNG SẮC KÝ LỎNG HIỆU NĂNG CAO<br /> Nguyễn Thị Quỳnh1*, Hồ Thị Hồng Thắm1, Bùi Thị Luyến1, Hồ Lương Nhật Vinh2<br /> 1<br /> <br /> Trường Đại học Y Dược - ĐH Thái Nguyên, 2Trường Cao đẳng Y tế Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu được xây dựng với mục đích phát triển phương pháp phân tích dexamethasone acetat<br /> bằng sắc ký lỏng hiệu năng cao. Quá trình phân tích được tiến hành trên cột: RESTEK C8 (5 μm,<br /> 150 mm x 4,6 mm). Dung môi pha động là methanol: Nước với tỷ lệ 65:35, (v/v) với tốc độ dòng<br /> là 1 ml/ phút. Dexamethason acetat được xác định bằng detector UV ở bước sóng 238 nm. Kết quả<br /> thu được đánh giá dựa trên khoảng nồng độ tuyến tính, độ thu hồi trung bình và độ chính xác<br /> tương ứng là 0,010 - 0,050 mg/ ml, 90,04% đến 94,47% và 0,71% - 1,91% (n=6). Do đó, phương<br /> pháp HPLC có khoảng nồng độ tuyến tính tốt, độ lặp lại và độ chính xác cao. Phương pháp đã xây<br /> dựng có thể ứng dụng để định lượng dexamethason acetat trong các chế phẩm đông dược.<br /> Từ khóa: dexamethason acetat, sắc ký lỏng hiệu năng cao, định lượng, phương pháp, coticoid.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ*<br /> Nhằm tạo ra những hiệu quả tức thời cho<br /> người bệnh, giảm đau, ăn ngon, ngủ yên, tăng<br /> cân, sinh lực dồi dào..., nhiều cơ sở sản xuất<br /> thuốc y học cổ truyền và cơ sở chữa bệnh tư<br /> nhân đã trộn trái phép vào thuốc đông dược,<br /> thực phẩm chức năng một số loại tân dược.<br /> Hậu quả của việc dùng thuốc đông y trộn tân<br /> dược sẽ rất trầm trọng và khó lường trước<br /> được những mối nguy hiểm, vì người bệnh cứ<br /> tin chắc rằng đang uống thuốc có nguồn gốc<br /> dược liệu nên an toàn và uống kéo dài. Điển<br /> hình các nhóm thuốc tân dược hay được trộn<br /> vào là nhóm thuốc giảm glucose máu, thuốc<br /> glucocorticoid, thuốc giảm đau, chống viêm<br /> không steroid để điều trị viêm khớp, dị ứng,<br /> hen xuyễn, thuốc hạ huyết áp. Trong đó, phổ<br /> biến nhất là pha trộn với các steroid tổng hợp<br /> và các thuốc chống viêm không steroid. Các<br /> corticoid thường được tìm thấy nhất bao<br /> gồm<br /> dexamethason,<br /> hydrocortison,<br /> prednisolon, betamethason, cortison, và<br /> triamcinolon [9].<br /> Việc trộn corticoid trái phép trong chế phẩm<br /> đông dược đã được phát hiện từ lâu, do đó<br /> ngày nay số lượng cơ sở sản xuất trộn trái<br /> *<br /> <br /> Tel: 0963 027885, Email: quynhdhd1@gmail.com<br /> <br /> phép corticoid đã giảm đi nhiều so với trước<br /> đây [7]. Nghiên cứu này được thực hiện nhằm<br /> mục tiêu xây dựng phương pháp định tính,<br /> định lượng dexamethason acetat trong một số<br /> chế phẩm đông dược có tác dụng hỗ trợ hoặc<br /> điều trị viêm khớp bằng sắc ký lỏng hiệu năng<br /> cao từ đó ứng dụng định lượng dexamethason<br /> acetat trong một số chế phẩm đông dược đang<br /> lưu hành trên thị trường góp phần nâng cao<br /> chất lượng thuốc có nguồn gốc dược liệu.<br /> Hóa chất, thiết bị và phương pháp nghiên cứu<br /> Mẫu thử<br /> Một số chế phẩm đông dược sử dụng trong<br /> điều trị, hoặc hỗ trợ điều trị các bệnh về<br /> xương khớp, giảm đau, đang lưu hành trên thị<br /> trường Thái Nguyên.<br /> Hóa chất, chất chuẩn<br /> - Chất đối chiếu: Dexemthason acetat SKS:<br /> 0200014; HL: 99,7%; độ ẩm: 0,1% tính theo<br /> nguyên trạng, đóng lọ 100 mg do viện kiểm<br /> nghiệm thuốc Trung ương cung cấp.<br /> - Các dung môi, hóa chất thuộc loại dùng cho<br /> HPLC hoặc PA (Merck – Đức).<br /> - Nền mẫu: Dựa trên các bài thuốc cổ truyền<br /> Độc hoạt tang ký sinh thang, Đại tần giao<br /> thang và Tam tý thang với các nhóm hoạt chất<br /> đa dạng, có tác dụng trừ phong thấp, giảm<br /> 75<br /> <br /> Nguyễn Thị Quỳnh và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> đau, dưỡng can thận, bổ khí huyết dùng điều<br /> trị, hoặc hỗ trợ điều trị các bệnh về xương<br /> khớp, giảm đau, chống viêm [1], [2], [4]. Tiến<br /> hành trên 03 nền mẫu: Nền viên nén, nền viên<br /> nang, nền bột. Nền mẫu được bào chế tại<br /> phòng nghiên cứu và phát triển, công ty cổ<br /> phần Traphaco.<br /> Thiết bị<br /> Hệ thống HPLC – L2000 Halo RB – 10<br /> Diode aray detector với phần mềm EZ Chrom<br /> E.lite.<br /> Cân phân tích Precisa, Thụy Sĩ (d = 0,01 mg);<br /> máy siêu âm Utrasonic cleaer D150H, trung<br /> Quốc; máy ly tâm lạnh Sartorius sigma 2 –<br /> 16K, Đức; tủ lạnh Sanyo, Nhật; nồi cách thủy<br /> Memmer, Đức.<br /> Các dụng cụ thủy tinh chính xác.<br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> - Điều kiện sắc ký<br /> + Cột: RESTEK C8 (5 μm, 150 mm x 4,6 mm)<br /> + Khảo sát pha động: Methanol – nước ở các<br /> tỷ lệ khác nhau: (50: 50; 55:45; 60:40; 65:35)<br /> + Detector: UV 238 nm<br /> + Thể tích tiêm mẫu: 20 μL (tiêm thủ công)<br /> <br /> 188(12/1): 75 - 81<br /> <br /> thời gian siêu âm và thời gian thủy phân 10 –<br /> 30 phút (∆t = 5 phút), đun cách thủy ở 60oC<br /> trong 15 phút, để nguội. Chuyển toàn bộ vào<br /> bình định mức 10 ml, rửa ống nghiệm 3 lần<br /> mỗi lần với khoảng 1 ml methanol. Tập trung<br /> dịch rửa vào bình định mức trên. Thêm<br /> methanol đến vừa đủ thể tích. Ly tâm 5 phút<br /> với tốc độ 1000 vòng/ phút. Lọc lớp dịch<br /> trong qua màng lọc 0,45 μm.<br /> - Thẩm định phương pháp: Theo hướng dẫn<br /> của ICH [5] đối với định tính, định lượng hoạt<br /> chất trong chế phẩm, gồm các chỉ tiêu: Tính<br /> chọn lọc, tính thích hợp của hệ thống, khoảng<br /> nồng độ tuyến tính, độ chính xác, độ đúng.<br /> -Ứng dụng phân tích các mẫu thu thập được<br /> + Xử lý mẫu theo quy trình đã xây dựng.<br /> + Sắc ký mẫu thử, phát hiện dexamethason<br /> acetat trộn trái phép trong mẫu đông dược dựa<br /> vào hệ số Rf so với chất chuẩn.<br /> + Xác định nồng độ dexamethason acetat<br /> trong mẫu dựa vào phương trình hồi quy<br /> tuyến tính tương ứng của chất nghiên cứu<br /> được thiết lập trong ngày, từ đó tính được<br /> lượng dexamethason acetat trộn trái phép<br /> (nếu có) trong mẫu đông dược ban đầu.<br /> <br /> + Khảo sát các tốc độ dòng: 1,5; 1,4; 1,3; 1,2;<br /> 1,1; 1,0 ml/ phút<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> <br /> + Nồng độ dexamethason acetat trong dung<br /> dịch mẫu tiêm: Khoảng 20 µg/ ml<br /> <br /> Khảo sát và lựa chọn điều kiện sắc ký<br /> <br /> - Chuẩn bị các dung dịch:<br /> + Dung dịch chuẩn gốc: Cân chính xác một<br /> lượng chất chuẩn tương đương 100 mg<br /> dexamethason acetat cho vào bình định mức<br /> 100 ml, hòa tan vừa đủ thể tích bằng<br /> methanol. Bảo quản trong lọ thủy tinh kín ở 2<br /> – 8oC, dùng trong vòng 1 tháng.<br /> + Dung dịch chuẩn: Lấy chính xác 2 ml dung<br /> dịch chuẩn gốc cho vào bình định mức 100<br /> ml, pha loãng vừa đủ thể tích bằng methanol.<br /> Lọc qua màng lọc 0,45 μm.<br /> + Dung dịch thử: Lấy thuốc của 5 đơn vị chế<br /> phẩm được chọn ngẫu nhiên. Trộn đồng nhất.<br /> Cân chính xác 01 đơn vị chế phẩm vào ống<br /> nghiệm 10 ml, thêm 7 ml methanol, khảo sát<br /> 76<br /> <br /> Khảo sát lựa chọn điều kiện phân tích<br /> Dựa vào đặc tính của hoạt chất và các kết quả<br /> nghiên cứu định lượng dexamethason acetat<br /> bằng HPLC đã công bố [8], [3], tiến hành<br /> khảo sát và lựa chọn điều kiện phân tích phù<br /> hợp và khả thi.<br /> Thực hiện sắc ký dexamethason acetat (dung<br /> dịch chuẩn) với các hệ pha động methanol –<br /> nước với tỷ lệ thay đổi, của methanol 5065%, nước 50 – 35% (∆C = 5%), tốc độ dòng<br /> 1,5 ml/ phút. Kết quả cho thấy khi nồng độ<br /> methanol tăng thời gian lưu của pic<br /> dexamethason acetat giảm nhưng áp suất cột<br /> tăng nhanh. Ở tỷ lệ methanol 65%, nước 35%<br /> thời gian lưu khoảng 8 phút và áp suất khoảng<br /> 220 bar. Để áp suất của hệ thống không quá<br /> cao (