Xây dựng rubric để tổ chức và đánh giá quá trình dạy học các chương chất khí và cơ sở của nhiệt động lực học vật lí 10 cơ bản

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE<br /> Educational Sci., 2016, Vol. 61, No. 8B, pp. 83-92<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1075.2016-0162<br /> <br /> XÂY DỰNG RUBRIC ĐỂ TỔ CHỨC VÀ ĐÁNH GIÁ QUÁ TRÌNH DẠY HỌC<br /> CÁC CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” VÀ “CƠ SỞ CỦA NHIỆT ĐỘNG LỰC HỌC”VẬT LÍ 10 CƠ BẢN<br /> Nguyễn Thanh Loan<br /> Khoa Vật lí, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh<br /> Tóm tắt. Rubric là một trong những công cụ hữu ích giúp cho việc đánh giá kết quả học tập<br /> của học sinh trở nên khách quan, công bằng và hiệu quả. Đặc biệt, rubric khác với các công<br /> cụ kiểm tra đánh giá khác ở chỗ là: rubric không chỉ giúp giáo viên đánh giá kết quả học<br /> tập mà còn giúp giáo viên đánh giá quá trình học tập của học sinh. Đây là một điểm nổi<br /> bật của rubric bởi lẽ nhờ có rubric giúp cho người học có thể tự vạch ra kế hoạch học tập<br /> riêng cho chính mình. Vì vậy, họ có thể chủ động trong việc học hơn. Tuy nhiên, hiện nay<br /> hầu như rất ít trường phổ thông sử dụng rubric . Đây cũng là một trong những khó khăn<br /> lớn cho tôi trong quá trình nghiên cứu để xây dựng rubric. Trong bài báo này, tôi đã xây<br /> dựng rubric cho các chương " Chất khí" và "Cơ sở của nhiệt động lực học" - vật lí 10 cơ<br /> bản nhằm tổ chức và đánh giá quá trình dạy học của học sinh một cách khách quan và hiệu<br /> quả. Và kết quả thực nghiệm sư phạm đã phần nào chứng tỏ rubric của tôi góp phần nâng<br /> cao kết quả học tập của học sinh.<br /> Từ khóa: Phiếu đánh giá, tổ chức, kiểm tra, hiệu quả, đánh giá, tự đánh giá.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Theo như Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo<br /> dục và đào tạo “Đổi mới căn bản hình thức và phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo<br /> dục, đào tạo, bảo đảm trung thực, khách quan. Việc thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào<br /> tạo cần từng bước theo các tiêu chí tiên tiến được xã hội và cộng đồng giáo dục thế giới tin cậy<br /> và công nhận. Phối hợp sử dụng kết quả đánh giá trong quá trình học với đánh giá cuối kì, cuối<br /> năm học; đánh giá của người dạy với tự đánh giá của người học..”. Để có thể đáp ứng được các yêu<br /> cầu đổi mới đề ra trong nghị quyết đòi hỏi chúng ta cần phải có thêm công cụ đánh giá hiệu quả<br /> hơn. Trong bài báo của Jennifer Docktor và Kenneth Heller [3] có đề cập đến một công cụ đánh<br /> giá đang phát triển ở trường Đại học Minnesota đó chính là rubric: rubric là phiếu đánh giá người<br /> học dễ sử dụng, hợp lí hợp lệ và đáng tin cậy. Đồng thời Jennifer Docktor cũng đã nêu ra các bước<br /> giải bài tập vật lí [4]. Ngoài ra, trong bài báo TS Tôn Quang Cường [6] đã áp dụng đánh giá rubric<br /> trong dạy học. TS Tôn Quang Cường đã giới thiệu quy trình thiết kế rubric và rubric được xem là<br /> công cụ đánh giá, tự đánh giá và cùng đánh giá khá hữu hiệu đối với cả người học lẫn người dạy.<br /> Góp phần nghiên cứu, phát triển rubric ở Việt Nam và làm rõ tính hiệu quả của rubric tôi đã tiến<br /> hành xây dựng rubric để tổ chức và đánh giá quá trình dạy học các chương “Chất khí” và “ Cơ sở<br /> của nhiệt động lực học”- vật lí 10 cơ bản.<br /> Ngày nhận bài: 10/7/2016. Ngày nhận đăng: 25/9/2016.<br /> Liên hệ: Nguyễn Thanh Loan, e-mail: ntloanloan@gmail.com<br /> <br /> 83<br /> <br /> Nguyễn Thanh Loan<br /> <br /> 2.<br /> 2.1.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> Nội dung bài báo<br /> <br /> -Xây dựng rubric để tổ chức và đánh giá quá trình dạy học các chương “Chất khí” và “ Cơ<br /> sở của nhiệt động lực học”- vật lí 10 cơ bản một cách đúng đắn và hiệu quả hơn.<br /> - Cách thức thực hiện như sau:<br /> + Xây dựng các bảng rubric cho 2 chương “Chất khí” và “ Cơ sở của nhiệt động lực học”<br /> + Lựa chọn rubric và tiến hành tổ chức quá trình dạy học theo các tiêu chí có trong các bảng<br /> rubric đã soạn sẵn trước đó (HS đã được phát trước các bảng rubric hoàn chỉnh và căn cứ vào các<br /> bảng rubric đó học sinh sẽ có kế hoạch học tập cho bản thân).<br /> + Sử dụng rubric cho lớp thực nghiệm dạy giống hệt như lớp đối chứng.<br /> + Sử dụng bài test chuẩn hóa để đánh giá lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.<br /> + Kiểm định thống kê.<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Giới thiệu công cụ rubric<br /> <br /> Khái niệm rubric:<br /> Rubric là bảng mô tả chi tiết có tính hệ thống (theo chuẩn, tiêu chí và mức) những kết quả<br /> (kiến thức, kĩ năng, thái độ) mà người học nên làm và cần phải làm để đạt được mục tiêu cuối cùng<br /> khi thực hiện một nhiệm vụ cụ thể [6].<br /> Phân loại rubric:<br /> Căn cứ vào chức năng và mục đích đánh giá [6], có thể chia rubric thành 2 loại sau:<br /> + Định tính.<br /> + Định lượng<br /> Nguyên tắc và quy trình thiết kế rubric [6]<br /> + Nguyên tắc:<br /> Một Rubric được thiết kế tốt cần đáp ứng được những nguyên tắc cơ bản sau đây:<br /> - Lí tưởng hoá: các mô tả tiêu chí cần phải được diễn đạt theo phổ (dải) đi từ mức cao nhất<br /> đến mức thấp nhất (hoặc ngược lại).<br /> - Phân hoá: các mô tả tiêu chí cần phải chỉ ra được ranh giới (sự khác biệt) giữa các mức/cấp<br /> độ hoàn thành đối với từng người học và giữa các người học với nhau.<br /> - Khách quan hoá: các mô tả tiêu chí cần phải thể hiện được hết các đặc tính, khía cạnh của<br /> hoạt động hoặc kết quả sản phẩm thực hiện (theo mục tiêu), bởi lẽ tiêu chí đánh giá chính là sự<br /> “diễn đạt lại mục tiêu” một cách cụ thể.<br /> - Kích thích, tạo động lực phát triển: các mô tả tiêu chí cần phải chỉ ra được những định<br /> hướng mà người học/người dạy cần hướng tới để thực hiện mục tiêu, giúp người học/người dạy tự<br /> đánh giá, đánh giá và cùng đánh giá [7].<br /> + Quy trình thiết kế rubric<br /> Bước 1: Xác định chuẩn (kiến thức, kĩ năng, thái độ).<br /> Bước 2: Xác định mục tiêu (môn học, nhiệm vụ công việc) dựa trên phân loại Bloom.<br /> Bước 3: Xác định nhiệm vụ, đối tượng đánh giá.<br /> Bước 4: Lập bảng các tiêu chí (mô tả lại mục tiêu một cách chi tiết).<br /> Bước 5: Xác định mức đạt mục tiêu (xếp hạng các tiêu chí).<br /> Chức năng của rubric<br /> 84<br /> <br /> Xây dựng rubric để tổ chức và đánh giá quá trình dạy học các chương “Chất khí”...<br /> <br /> - Định hướng, lập kế hoạch, xây dựng động cơ học tập.<br /> - Hỗ trợ thúc đẩy quá trình dạy học tích cực.<br /> - Hỗ trợ đánh giá hiệu quả<br /> Ưu điểm và nhược điểm của rubric<br /> Ưu điểm<br /> + Khuyến khích học tập tự định hướng.<br /> + Giúp việc đánh giá khách quan và nhất quán.<br /> + Buộc giáo viên phải cụ thể hóa mục tiêu dạy học.<br /> + Tiết kiệm thời gian cho giáo viên.<br /> + Khuyến khích học sinh đánh giá ngang hàng.<br /> + Cung cấp phản hồi cho giáo viên và học sinh.<br /> + Phù hợp cho mục đích dạy học phân hóa đối tượng.<br /> Nhược điểm<br /> + Xây dựng rubric phức tạp và tốn nhiều thời gian cho lần soạn đầu tiên.<br /> + Rubric phải được sửa đổi liên tục trước khi nó thực sự có thể được sử dụng chính thức.<br /> + Rubric hạn chế khả năng tư duy sáng tạo của học sinh bởi vì học sinh phải hoàn thành các<br /> công việc học tập được giao theo đúng như trong bảng rubric thay vì chủ động khám phá học tập<br /> của học sinh.<br /> + Việc thiết lập chính xác các tiêu chí để xác định thành quả học tập của học sinh rất phức tạp.<br /> + Nếu các tiêu chí trong bảng rubric quá nhiều, quá phức tạp thì học sinh cảm thấy choáng<br /> ngợp với sự phân công và ít thành công trong học tập.<br /> Dưới đây là một trong số các bảng rubric đã được xây dựng trong chương “Chất khí”:<br /> <br /> Tiêu<br /> chí<br /> <br /> Bảng rubric về các bước giải bài tập vật lí chương “chất khí” [1, 2]<br /> 2. Vận dụng<br /> 3. Quá trình tính<br /> 1. Mô tả có ích<br /> (Phương pháp giải và ứng<br /> toán<br /> dụng cụ thể của vật lí)<br /> Quá trình tính toán<br /> Chọn một hay vài định luật<br /> Tìm hiểu đề: xác<br /> bao gồm: các phép<br /> a. Định luật Bôi-lơtính biến đổi, rút gọn,<br /> định thông số trạng<br /> Ma-ri-ốt.<br /> thái đầu, thông số<br /> thay thế, giải phương<br /> b. Định luật Sác-lơ<br /> trạng thái cuối, sơ đồ<br /> trình, các phép tính<br /> c. Định luật Gay Luy-xac.<br /> tóm tắt đề, xác định<br /> cộng trừ nhân chia.<br /> d. Phương trình trạng thái<br /> đại lượng đã biết, xác<br /> Khi tính bằng số,<br /> của khí lí tưởng.<br /> định đại lượng cần<br /> có thể dùng các<br /> Áp dụng phương trình của<br /> tính, vẽ hình minh<br /> đơn vị bất kì của<br /> định luật Bôi-lơ- Ma-ri-ốt<br /> hoạ (nếu cần) có chú<br /> áp suất (mmHg, Pa,<br /> trong điều kiện<br /> thích trên hình.<br /> at, atm. . . ) và của<br /> + mkhí = const<br /> Mô tả hiện tượng<br /> thể tích (cm3 , m3 ,<br /> + T = const → pV = const<br /> lít) Tuy nhiên, cần<br /> một cách định tính<br /> Áp dụng phương trình của<br /> phải dùng các đơn<br /> (nếu cần thiết).<br /> định luật Sác-lơ trong điều<br /> vị giống nhau đối<br /> Chuyển hệ trục toạ<br /> kiện:<br /> với mỗi thông số ở<br /> độ (nếu cần thiết cho<br /> + mkhí = const<br /> p<br /> cả trạng thái đầu và<br /> bài giải) có chú thích<br /> + V = const → = const<br /> trạng thái cuối của<br /> trên hình.<br /> T<br /> lượng khí.<br /> <br /> 4. Tiến trình<br /> logic<br /> <br /> Toàn bộ bài<br /> giải bao gồm:<br /> + Trình tự bài<br /> giải.<br /> + Lập luận bài<br /> giải (lời giải<br /> thích).<br /> + Các ý trong<br /> bài như thế<br /> nào.<br /> <br /> 85<br /> <br /> Nguyễn Thanh Loan<br /> <br /> Mức điểm<br /> <br /> 3đ<br /> <br /> 2đ<br /> <br /> 1đ<br /> <br /> 0đ<br /> <br /> 2.3.<br /> <br /> Mô tả là hữu ích, phù<br /> hợp và đầy đủ.<br /> <br /> Mô tả là hữu ích, phù<br /> hợp nhưng chưa đầy<br /> đủ còn thiếu một vài<br /> chỗ.<br /> <br /> Mô tả chưa phù hợp<br /> và thiếu nhiều chỗ<br /> (sai lỗi cơ bản)<br /> <br /> Không có mô tả.<br /> <br /> Áp dụng phương trình<br /> của định luật Gay Luy-xac<br /> trong điều kiện<br /> + mkhí = const<br /> V<br /> = const<br /> + p = const →<br /> T<br /> Áp dụng phương trình<br /> trạng thái của khí lí tưởng<br /> trong điều kiện<br /> + mkhí = const<br /> pV<br /> = const<br /> T<br /> + Phương pháp giải hợp lí và<br /> đầy đủ (Chẳng hạn như chọn<br /> đúng định luật).<br /> + Áp dụng các khái niệm,<br /> nguyên lí, định luật vật lí<br /> phù hợp và đầy đủ.<br /> + Phương pháp giải hợp lí và<br /> đầy đủ. Chẳng hạn như chọn<br /> đúng định luật).<br /> + Áp dụng các khái niệm,<br /> nguyên lí, định luật vật lí<br /> phù hợp nhưng chưa đầy đủ<br /> và còn thiếu một vài chỗ<br /> (chẳng hạn như không nêu ra<br /> điều kiện áp dụng định luật).<br /> + Chỉ nêu ra đúng tên các<br /> định luật.<br /> + Áp dụng các khái niệm,<br /> nguyên lí, định luật vật lí<br /> chưa đúng, chưa phù hợp<br /> (sai về mặt cơ bản: cụ thể<br /> điều kiện áp dụng chưa đúng<br /> mà vẫn áp dụng định luật,<br /> ghi phương trình sai).<br /> + Bài giải không đưa ra được<br /> phương pháp giải hợp lí.<br /> + Bài giải không áp dụng các<br /> khái niệm, nguyên lí, định<br /> luật vật lí để giải bài toán.<br /> <br /> Quá trình tính toán là<br /> hợp lí và đầy đủ.<br /> <br /> Toàn bộ bài<br /> giải là chặt<br /> chẽ, rõ ràng,<br /> đúng<br /> trọng<br /> tâm, biết kết<br /> nối hợp lí giữa<br /> các phần.<br /> <br /> Quá trình tính toán là<br /> hợp lí nhưng lại chứa<br /> vài lỗi nhỏ (chẳng<br /> hạn sai về đơn vị).<br /> <br /> Bài giải là rõ<br /> ràng,<br /> đúng<br /> trọng<br /> tâm<br /> nhưng có vài<br /> lỗi nhỏ.<br /> <br /> Quá trình tính toán<br /> chưa hợp lí, chưa đầy<br /> đủ (sai về mặt cơ<br /> bản: quá trình biến<br /> đổi phương trình sai).<br /> <br /> Có<br /> những<br /> phần của bài<br /> giải là không<br /> rõ<br /> ràng,<br /> không đúng<br /> trọng<br /> tâm,<br /> lang man.<br /> <br /> Không có bất cứ quá<br /> trình tính toán nào.<br /> <br /> Toàn bộ bài<br /> giải là không<br /> rõ<br /> ràng,<br /> không trọng<br /> tâm, không có<br /> kết nối giữa<br /> các phần.<br /> <br /> Mục đích của bài báo<br /> Sau khi đã xây dựng rubric thì mục đích của bài báo này:<br /> + Để nâng cao kết quả học tập của học sinh.<br /> <br /> 86<br /> <br /> Xây dựng rubric để tổ chức và đánh giá quá trình dạy học các chương “Chất khí”...<br /> <br /> + Để chứng tỏ rubric không chỉ là một công cụ hữu hiệu đánh giá kết quả học tập của học<br /> sinh mà còn công cụ giúp tổ chức quá trình dạy học vô cùng hiệu quả và đúng đắn.<br /> <br /> 2.4.<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu lí luận<br /> - Tham khảo sách báo, tạp chí chuyên ngành về vấn đề đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả<br /> và tổ chức quá trình dạy học cho học sinh trong dạy học vật lí ở trường trung học phổ thông theo<br /> rubric.<br /> - Tham khảo sách báo, tạp chí chuyên ngành về vấn đề rubric trong dạy học vật lí.<br /> - Tham khảo tài liệu liên quan vấn đề kĩ thuật xây dựng rubric.<br /> - Tham khảo các tài liệu về các dạng bài tập vật lí lớp 10 các chương “Chất khí” và “Cơ sở<br /> của nhiệt động lực học” ở các trường trung học phổ thông.<br /> Phương pháp tổng kết kinh nghiệm, điều tra quan sát<br /> - Tổng kết kinh nghiệm qua nhiều năm trực tiếp giảng dạy, qua dự giờ, trao đổi kinh nghiệm<br /> với một số giáo viên giàu kinh nghiệm khoa vật lí trường đại học sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh<br /> và các giáo viên ở trường trung học phổ thông.<br /> - Phỏng vấn giáo viên bộ môn, học sinh để nắm tình hình học tập vật lí của học sinh để từ<br /> đó xây dựng rubric cho phù hợp trình độ của học sinh.<br /> Phương pháp thực nghiệm<br /> - Làm thực nghiệm sư phạm để kiểm tra, đánh giá giả thuyết khoa học đã đề ra.<br /> - Tiến hành thực nghiệm ở các trường THPT có đối chứng để kiểm tra tính khả thi của luận<br /> văn.<br /> - Ứng dụng phương pháp thống kê toán học xử lí và phân tích số liệu thực nghiệm.<br /> <br /> 2.5.<br /> <br /> Kết quả<br /> <br /> Phân tích kết quả thực nghiệm bằng thống kê toán học<br /> + Lập bảng xếp loại kết quả kiểm tra học sinh, bảng phân phối tần số, tần suất điểm số Xi ,<br /> bảng phân phối tần suất luỹ tích của nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng.<br /> + Vẽ đồ thị phân phối tần số, tần suất, đường luỹ tích.<br /> + Tính toán các tham số thống kê:<br /> + Điểm trung bình cộng:<br /> P<br /> P<br /> ni X i<br /> nj Y j<br /> ; Lớp ĐC: Y =<br /> Lớp TN: X =<br /> n1<br /> n2<br /> Trong đó: ni , nj là số HS đạt điểm Xi , Yj<br /> N1 , n2 lần lượt là tổng số HS của nhóm TN và nhóm ĐC.<br /> + Phương sai S2 và độ lệch tiêu chuẩn S: là tham số đo mức độ phân tán của số liệu quanh<br /> giá trị trung bình:<br /> P<br /> 2<br /> q<br /> ni (_Xi − X)<br /> 2<br /> Lớp TN: ST N =<br /> ; ST N = ST2 N<br /> n1<br /> P<br /> 2<br /> q<br /> nj (_Yj − Y )<br /> 2 =<br /> 2<br /> SĐC = SĐC<br /> Lớp ĐC: SĐC<br /> n2<br /> 87<br /> <br />