Chủ đề 1: Thị trường và thương mại khu vực<br />
<br />
<br />
Xu hướng, hình thái và tác động của hoạt động<br />
xuất khẩu mận qua biên giới Việt Nam - Trung Quốc<br />
<br />
Oleg Nicetic1, Tiago Wandschneider1, Lê Thị Hằng Nga2 và Lê Quốc Anh3<br />
<br />
Cơ quan<br />
1<br />
Trường Nông nghiệp và Khoa học thực phẩm, Đại học Queensland, Brisbane,<br />
Qld 4072, Australia<br />
2<br />
Viện khoa học Nông lâm Miền núi phía Bắc, Phú Thọ, Việt Nam<br />
HỘI THẢO VỀ PHÁT TRIỂN TÂY BẮC<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
3<br />
Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển hệ thống Nông nghiệp, Km 9, Láng - Cao tốc<br />
Hòa Lạc, An Khánh, Hoài Đức, Hà Nội, Việt Nam<br />
<br />
Tác giả đại diện<br />
o.nicetic@uq.edu.au<br />
<br />
Giới thiệu<br />
Hoạt động sản xuất mận (Prunus salicina) để bán ra thị trường bắt đầu<br />
phát triển tại Việt Nam từ những năm đầu 1980, và từ đó cho đến cuối<br />
những năm 1990 các hộ nông dân có điều kiện thị trường khá tốt và bán<br />
18 mận với giá cao. Tuy nhiên việc mở rộng diện tích trồng mận quy mô lớn<br />
dẫn đến giá trên thị trường sụt giảm nghiêm trọng vào đầu những năm<br />
2000. Trước thay đổi đó và người nông dân đã cắt giảm lao động và các<br />
chi phí đầu vào khác cũng như chuyển dịch sang những cây trồng khác.<br />
Hoạt động xuất khẩu mận xanh từ Mộc Châu sang Trung Quốc bắt đầu<br />
phát triển với quy mô đáng kể vào năm 2008, và cơ bản đã thay đổi toàn<br />
cảnh thị trường và có những tác động tích cực đáng kể lên giá mận tại<br />
vườn.<br />
<br />
Một nghiên cứu đã được triển khai vào năm 2015 nhằm tìm hiểu thị<br />
trường mận xanh Trung Quốc, chuỗi giá trị mận xanh cũng như tác động<br />
của nó lên sản xuất tại Việt Nam đây là một phần của dự án AGB/2012/57<br />
và AGB/2012/60 được ACIAR hỗ trợ.<br />
<br />
Phương pháp tiếp cận nghiên cứu<br />
Nghiên cứu dựa trên việc xem xét dữ liệu thứ cấp về sản xuất và chế biến<br />
mận tại Trung Quốc và Việt Nam, cũng như các cuộc phỏng vấn sâu với các<br />
bên cung cấp thông tin chính bao gồm các thương lái Việt Nam và Trung<br />
quốc, các nhà xuất khẩu, các tác nhân môi giới tại biên giới và các nhà chế<br />
biến tại khu vực sản xuất mận Mộc Châu, vùng biên giới Puzhai , thành<br />
phố Bằng Tường (Pingxiang), khu tự trị dân tộc Choang (Zhuang) ở Quảng<br />
Chủ đề 1: Thị trường và thương mại khu vực<br />
<br />
<br />
Tây và khu chế biến Phổ Ninh, tỉnh Quảng Đông.<br />
Kết quả<br />
Hoạt động xuất khẩu mận của Việt Nam mới chỉ được hình thành gần đây.<br />
Một số chuyến hàng xuất sang Trung Quốc đầu tiên vào năm 2007. Trong<br />
những năm tiếp theo, hoạt động buôn bán này phát triển mạnh mẽ do<br />
ngày càng nhiều thương lái Việt Nam tận dụng được cơ hội này. Ước tính<br />
khoảng 8,000 tấn mận xanh và 2,000 tấn mận chín được xuất khẩu sang<br />
Trung Quốc hàng năm, tương đương với hơn 40% tổng sản lượng mận tại<br />
Sơn La.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
NÚI CƠ HỌI CHO PHÁT TRIỂN<br />
Có ít nhất 8 nhà xuất khẩu lớn tại Sơn La thu mua mận xanh từ các nhà<br />
thu mua nhỏ tại các khu vực sản xuất sau đó chuyển hàng từ Sơn La sang<br />
cửa khẩu Lạng Sơn - Quảng Tây bằng xe tải 30-40 tấn. Mỗi nhà xuất khẩu<br />
có một hoặc hai đối tác thương mại tại cửa khẩu mà họ đã có mối quan<br />
hệ làm ăn, gọi là Ta Xích. Ta Xích có thể nói cả 2 ngôn ngữ, và có vai trò<br />
kết nối nhà xuất khẩu của Việt Nam và người mua của Trung Quốc, đàm<br />
phán giá bán, và nhận tiền thanh toán. Có khoảng 10 thương lái lớn của<br />
Trung Quốc nhập khẩu mận xanh từ Việt Nam. Hầu hết họ ở Quảng Tây<br />
hoặc Quảng Đông. Các nhà nhập khẩu nhận mận tại biên giới. Mận được<br />
19<br />
chuyển lên xe tải 5 tấn và được đưa đến trung tâm hậu cần gần đó, sau<br />
đó hàng được dỡ và bốc lên xe tải lớn hơn để vận chuyển vào Phú Ninh<br />
thuộc tỉnh Quảng Đông, cách Sơn La khoảng 1.300km. Việc bốc dỡ hàng<br />
lặp đi lặp lạinày giúp các nhà nhập khẩu tránh được thuế và phí đối với<br />
các kiên hàng trị giá lớn hơn 8000 nhân dân tệ, nhưng lại ảnh hưởng xấu<br />
tới chất lượng quả.<br />
<br />
Thị trấn Phổ Ninh với hơn 100 cơ sở chế biến là trung tâm chế biến mận<br />
chính của Trung Quốc. Xấp xỉ 60,000 tấn mận được chế biến hàng năm tại<br />
đây, cao gấp hai đến ba lần tổng sản lượng tại Mộc Châu. Từ năm 2015,<br />
Chính phủ Trung Quốc đã triển khai các qui định bảo vệ môi trường ng-<br />
hiêm ngặt làm nhiều nhà máy chế biến nhỏ phải đóng cửa. Việc này, cùng<br />
với việc giá chi phí đầu vào tăng làm giảm lợi nhuân biên của các nhà chế<br />
biến sẽ có thể làm giảm nhu cầu mận xanh cho chế biến và tác động xấu<br />
tới xuất khẩu mận của Việt Nam. Tuy nhiên đây đồng thời cũng đưa đến<br />
cơ hội cho phía Việt Nam, do các nhà chế biến Trung Quốc hiện tại có<br />
hứng thú với việc nhập khẩu mận đã qua sơ chế từ Việt Nam để quản lý<br />
chi phí nguyên liệu thô.<br />
Chủ đề 1: Thị trường và thương mại khu vực<br />
<br />
<br />
Kết luận<br />
Việt Nam hiện đang có vị thế tốt tại thị trường mận xanh cho chế biến ở<br />
Trung Quốc do có lợi thế về mùa vụ và giống. Việc mận ở Việt Nam có vụ<br />
thu hoạch sớm hơn từ 2 đến 3 tuần là một lợi thế lớn. Giống mận chủ yếu<br />
được trồng tại Mộc châu là Mận Tam Hoa, cũng là giống mận các nhà chế<br />
biến ưa thích và có giá bán cao hơn so với các giống mận cạnh tranh khác.<br />
Hầu hết mận nhập khẩu từ Việt Nam tuân thủ các yêu cầu của nhà chế<br />
biến bên Trung Quốc như: quả nhỏ (hầu hết là 60 quả hoặc hơn/kg), 70%<br />
quả chín, với cùi mận cứng bắt đầu chuyển từ xanh sang vàng và đỏ,<br />
HỘI THẢO VỀ PHÁT TRIỂN TÂY BẮC<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
không bị nứt hay dập.<br />
<br />
Hoạt động xuất khẩu mận xanh cung cấp thị trường cho sản phẩm mận<br />
chất lượng thấp và do vậy đặc biệt mang lại lợi ích chocác hộ nông dân<br />
nghèo.. Ước tính có khoảng 3,000 nông hộ tại tỉnh Sơn La, nhiều hộ trong<br />
số đó là dân tộc thiểu số đã cải thiện được cuộc sống nhờ xuất khẩu mận<br />
xanh.<br />
<br />
Đây là một cơ hội thực tế để phát triển sản xuất mận xanh chuyên biệt<br />
thông qua việc thay đổi thiết kế vườn cây và tăng mật độ cây trồng, sản<br />
20 lượng, hiệu quả, và lợi nhuận sản xuất. Đồng thời, việc phát triển ngành<br />
công nghiệp chế biến tại Tây Bắc Việt Nam với định hướng chính là sản<br />
xuất mận đã sơ chế để xuất khẩu sang Trung Quốc và sau đó có thể là sang<br />
Đài Loan và Nhật Bản có thể giúp tăng nhu cầu mận xanh trong tương lai<br />
và có tác động tích cực tới giá mận tại vườn và gia tăng công ăn việc làm.<br />