Ý thức nữ quyền qua kiến tạo nhân vật nữ trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

45
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đầu thế kỷ XX, trong văn học bắt đầu xuất hiện những cây bút tôn vinh người phụ nữ, trong đó có Hồ Biểu Chánh. Ông đã viết về các nhân vật nữ không chỉ bằng tình yêu thương, cảm thông, thấu hiểu, mà còn có cả sự trân trọng, tôn vinh cái đẹp. Nhân vật nữ trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh biết sống, biết suy nghĩ, vượt lên trên những cái thường tình, biết đấu tranh đòi quyền bình đẳng và khẳng định vai trò quan trọng của nữ giới trong xã hội.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Ý thức nữ quyền qua kiến tạo nhân vật nữ trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh

37 CHUYÊN MỤC VĂN HỌC - NGÔN NGỮ HỌC Ý THỨC NỮ QUYỀN QUA KIẾN TẠO NHÂN VẬT NỮ TRONG TIỂU THUYẾT CỦA HỒ BIỂU CHÁNH NGUYỄN VĂN NỞ* HUỲNH THỊ LAN PHƯƠNG** Đầu thế kỷ XX, trong văn học bắt đầu xuất hiện những cây bút tôn vinh người phụ nữ, trong đó có Hồ Biểu Chánh. Ông đã viết về các nhân vật nữ không chỉ bằng tình yêu thương, cảm thông, thấu hiểu, mà còn có cả sự trân trọng, tôn vinh cái đẹp. Nhân vật nữ trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh biết sống, biết suy nghĩ, vượt lên trên những cái thường tình, biết đấu tranh đòi quyền bình đẳng và khẳng định vai trò quan trọng của nữ giới trong xã hội. Từ khóa: nữ quyền, kiến tạo, nhân vật nữ, Hồ Biểu Chánh Nhận bài ngày: 4/5/2021; đưa vào biên tập: 7/5/2021; phản biện: 11/5/2021; duyệt đăng: 4/6/2021 1. DẪN NHẬP lại phi lý bất công, đòi quyền tự do, Trong văn học trung đại, chân dung hạnh phúc chính đáng cho phụ nữ. ngƣời phụ nữ đƣợc khúc xạ vào tác Đầu thế kỷ XX, phong trào nữ quyền phẩm thƣờng bị biến đổi theo cái nhìn ở các nƣớc phƣơng Tây diễn ra một chủ quan, áp đặt từ những ngƣời cách độc lập, thì ở một số nƣớc mang quan niệm kẻ mạnh, có quyền phƣơng Đông, trong đó có Việt Nam, trƣớc phái nữ. Tuy nhiên, vẫn có tác quan niệm sống, cũng nhƣ ý thức của giả (Nguyễn Du, Đặng Trần Côn, một bộ phận phụ nữ đã thay đổi và Nguyễn Gia Thiều…) sống giữa xã hội phong trào nữ quyền không mang tính phong kiến, khi Nho giáo đang thịnh đơn lẻ. Khởi phát từ những tổ chức hành, nhƣng với tƣ tƣởng nhân văn, của nữ giới, họ đã sát cánh với nam tinh thần nhân đạo sâu sắc, đã cất lên giới có tƣ tƣởng tiến bộ, cùng cất lên tiếng nói cảm thƣơng, chia sẻ, chống tiếng nói chung, chống lại những ràng buộc phi lý, đòi quyền bình đẳng cho phụ nữ. Phan Khôi đƣợc xem là một *, ** Trƣờng Đại học Cần Thơ. trong những ngƣời tích cực vì phong
38 NGUYỄN VĂN NỞ - HUỲNH THỊ LAN PHƢƠNG – Ý THỨC NỮ QUYỀN… trào nữ quyền ở đầu thế kỷ XX, “ông 2. THỰC TRẠNG PHI NỮ QUYỀN bênh vực mạnh mẽ quyền của phụ nữ, QUA TIỂU THUYẾT CỦA HỒ BIỂU lên án những tội ác của lễ giáo phong CHÁNH kiến. Đi xa hơn, trên một tƣ duy mang Việt Nam là một quốc gia nằm trong tính lý luận, Phan Khôi đã tạo tiền đề khu vực văn hóa gốc nông nghiệp, cho lý thuyết nữ quyền trong văn học vốn coi trọng phụ nữ. Từ thuở xa xƣa, Việt Nam, dẫu chỉ mới là những phác phụ nữ đã đƣợc xem là “tay hòm chìa họa sơ lƣợc” (Hồ Khánh Vân, 2010: khóa” của gia đình. Ảnh hƣởng của 82). Lúc ấy, văn học cũng bắt đầu phụ nữ, cũng nhƣ vai trò của phụ nữ xuất hiện những cây bút tôn vinh trong giáo dục con cái rất lớn: “phúc ngƣời phụ nữ trƣớc trách nhiệm lớn đức tại mẫu”. Các đấng mày râu từng lao đối với đất nƣớc. Theo Đào Lê khiêm nhƣờng trƣớc phụ nữ: “Lệnh Tiến Sĩ (2018: 85) “Có thể xem Phan ông không bằng cồng bà”. “… Một số Bội Châu là nhà văn tiêu biểu nhất học giả, cả Việt Nam lẫn Tây phƣơng, cho thế hệ chí sĩ yêu nƣớc trong 20 đều nhận định Việt Nam cổ đại là một năm đầu thế kỷ XX đã tạo nên diễn xã hội mẫu hệ và địa vị của ngƣời phụ ngôn mới về ngƣời phụ nữ”. Ngƣời nữ ở đây cao hơn so với ở Trung phụ nữ, theo quan niệm của Phan Bội Hoa,…” (Schafer, 2013: 24). Thế Châu có thể trở thành ngƣời anh hùng nhƣng, lúc Nho giáo có chỗ đứng cứu nƣớc, sánh bằng nam giới. Họ vững chắc trong xã hội Việt Nam, vị trí không cần phải “Ví đây đổi phận làm của ngƣời phụ nữ từ trong gia đình ra trai đƣợc”, thì mới có thể tự tin “Sự đến ngoài xã hội bị gạt dần sang một nghiệp anh hùng há bấy nhiêu” (Hồ bên. Thậm chí còn bị đè bẹp bởi tƣ Xuân Hƣơng). Bởi họ có đầy đủ phẩm tƣởng nam quyền. chất cao quý, những phẩm chất không chỉ dành riêng cho nam giới. Nếu nhƣ Hồ Biểu Chánh nhận ra gốc rễ của tƣ Phan Bội Châu khai thác vấn đề từ tƣởng nam quyền vẫn còn cắm sâu phƣơng diện chính trị, để nhấn mạnh trong đời sống ngƣời Nam Bộ, dù vai trò của phụ nữ trong lịch sử bảo vệ Nam Bộ vốn không phải là cái nôi của đất nƣớc, thì cũng vào giai đoạn này, Nho giáo. Vào những năm đầu thế kỷ Hồ Biểu Chánh đã kiến tạo nên hình XX có “sự khai sinh „vấn đề phụ nữ‟” tƣợng ngƣời phụ nữ trong cuộc sống (Lê Thị Thanh Tâm, 2010: 1), vấn đề đời thƣờng, bằng cái nhìn thấu hiểu, nữ quyền đã đƣợc Đạm Phƣơng, sẻ chia, ngợi ca. Ngoài ra, nhà văn còn Sƣơng Nguyệt Anh, Phan Khôi, Đặng tạo cho tác phẩm của mình trở thành Văn Bảy, Huỳnh Thị Bảo Hòa, Phan diễn đàn đặc biệt, để nơi đó, các nhân Thị Bạch Vân đem ra bàn luận, “cả xã vật nữ có cơ hội, mạnh dạn lên tiếng, hội nhƣ bừng tỉnh, nhận ra vô số bất thể hiện ý thức nữ quyền. Có thể xem công mà từ trƣớc đến nay đang đè đó là một đóng góp đáng kể, nếu nặng lên thân phận nữ giới” (Cao Kim không nói là mới của Hồ Biểu Chánh. Lan, 2019: 67). Và mặc dù “làn sóng
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 6 (274) 2021 39 nữ quyền đầu thế kỷ XX đã tạo ra một phụ nữ phải gánh chịu, khiến họ phải kiểu diễn ngôn gắn với chữ “quyền”. dè dặt trƣớc ngƣỡng cửa hôn nhân, lo Quyền nghĩa là tƣ cách cá nhân, tƣ sợ bị mất mọi quyền: “Hễ có chồng rồi cách làm ngƣời của phụ nữ” (Cao Kim thì còn tự do gì nữa đƣợc, đến tên họ Lan, 2019: 67), thế nhƣng qua tiểu còn phải mất nữa ạ. Bây giờ em đi thuyết của Hồ Biểu Chánh, hiện tƣợng đâu em xƣng tên là Mademoiselle phân biệt nam nữ và thái độ xem Thanh Nguyên. Nếu em làm vợ anh, thƣờng phụ nữ vẫn còn phổ biến. Một em xƣng nhƣ vậy nữa sao đƣợc, em kẻ học thức, từng đi du học Pháp trở phải xƣng Madame Hữu Nhơn. Mất về nhƣ Vĩnh Thái trong Khóc thầm đã tên rồi” (Hồ Biểu Chánh, 1997c: 177). không giấu đƣợc sự xem thƣờng phụ Đây là nguyên nhân của quan niệm nữ, kể cả vợ mình: “Việc của tôi làm, “nhất nam viết hữu, thập nữ viết vô”. mình là đàn bà, mình biết gì mà xen Ngƣời tử tế thì đôi khi cũng buồn khổ, vô” (Hồ Biểu Chánh, 1997b: 127). lo lắng nếu không có con trai nối dõi, Ngƣời đàn ông nặng tƣ tƣởng nam mặc dù đã có con gái (Con nhà giàu), quyền này phủ nhận hoàn toàn vai trò, còn kẻ vô đạo nhƣ Hai Nghĩa trong khả năng của phụ nữ, mà ngay cả phụ Con nhà nghèo thì thốt lên những lời nữ, dƣờng nhƣ cũng thừa nhận khiếm nhã, phân biệt nam nữ một “quyền” của nam giới, cho dù thấy đó cách quá đáng: “Thứ con gái là ngƣời là điều bất công. Trong Đoạn tình, cô dƣng mà nghĩa gì” (Hồ Biểu Chánh, Vân có học thức, có tƣ tƣởng tích cực, 1997a: 235). tiến bộ vẫn e dè trƣớc quan niệm Với cái nhìn khách quan, Hồ Biểu “nam quyền”. Cô ngần ngại cho bạn, Chánh nhận ra những bất công mà khi thấy Hòa muốn chủ động trong ngƣời phụ nữ luôn phải gánh chịu. việc đặt tên cho con gái mới sinh, Tác giả vƣợt lên mọi định kiến hẹp hòi, không đợi ý kiến chồng. Cô Vân đã thoát ra khỏi tƣ tƣởng nam quyền, bày tỏ: “Biết anh Thuần cho phép hay vạch trần chân tƣớng của sự thật không. Đàn ông họ có quyền làm cha trong xã hội còn tồn tại nam quyền. mạnh lắm” (Hồ Biểu Chánh, 2001: Tạo hóa ban cho phụ nữ những đặc 115). Nhân vật mợ hai Hƣởng trong tính để đƣợc xếp vào phái đẹp, nhƣng Con nhà nghèo, vốn chanh chua, dữ đồng thời cũng là phái yếu. Vì thế, họ dằn, chẳng chịu nhịn ai nhƣng cũng tự dễ dàng bị biến thành một thứ đồ chơi đặt mình vào thế phục tùng chồng: biết nói, phục vụ cho phái mạnh nhiều “Tôi là đàn bà cản mình sao đƣợc” tiền, lắm quyền thế. Ngƣời phụ nữ (Hồ Biểu Chánh, 1997a: 231). sống trong xã hội còn quá nhiều bất Thế mạnh và sự lấn lƣớt của nam công, phi lý, nhan sắc cũng nhƣ phẩm quyền, đó là một thực trạng, cũng là hạnh đôi khi không tôn thêm giá trị một trong những nguyên nhân dẫn cho ngƣời phụ nữ, mà vô tình khiến đến bao thiệt thòi, đau khổ mà ngƣời họ trở thành nạn nhân của những kẻ
40 NGUYỄN VĂN NỞ - HUỲNH THỊ LAN PHƢƠNG – Ý THỨC NỮ QUYỀN… háo sắc, ích kỷ, nhẫn tâm; và rồi cuộc lính bắt Ánh Nguyệt. Một khi không đời bế tắc, đau khổ, bị dày vò về tinh còn là thứ đồ chơi làm thỏa mãn ham thần lẫn thể xác (Thị Xuân trong Chúa muốn xấu xa của bọn đàn ông độc ác, tàu Kim Quy, cô Tƣ Lựu trong Con ích kỷ, ngƣời phụ nữ bị đối xử không nhà nghèo…). Đặc biệt, nhân vật Ánh thua kém một con vật! Hình ảnh tên Nguyệt (trong Ngọn cỏ gió đùa), lính trợn mắt, miệng thì quát mắng, ngƣời con đi tìm cha thì cha đã mất, tay nắm đầu Ánh Nguyệt “mà kéo xển ngƣời phụ nữ nết na, tài hoa này bị đi” (Hồ Biểu Chánh, 1988: 231), mặc đẩy vào chỗ mất hết những quyền cho Ánh Nguyệt cầu xin, than khóc và chính đáng: quyền tự do - vì phải đem không quên nhắc rằng: “thân tôi là đàn thân ở đợ cho vợ chồng Đỗ Cẩm để bà” (Hồ Biểu Chánh, 1988: 231)… trừ nợ cho ngƣời cha xấu số; quyền Qua cuộc đời Ánh Nguyệt Hồ Biểu đƣợc sống đúng lễ nghĩa – vì phải lấy Chánh phản ánh hiện thực xã hội, một chồng, sinh con mà không đƣợc họ xã hội từ huyện quan lõi đời mang hàng chứng giám, công nhận; quyền danh “phụ mẫu chi dân”, đến anh thƣ bảo toàn tiết sạch giá trong – vì phải sinh giàu có mới tập tễnh học làm làm vợ Hải Yến mà không đƣợc cƣới quan Từ Hải Yến, hay gã nhà giàu hỏi, bị biến thành đồ chơi mua vui cho háo sắc thiếu đạo đức Cao Trinh Trinh Tƣờng; quyền đƣợc hạnh phúc Tƣờng đều có thể nhẫn tâm chà đạp – vì bị chồng bỏ rơi trong lúc bụng lên quyền sống, quyền con ngƣời và mang dạ chửa, sinh con trong nghèo quyền hạnh phúc của ngƣời phụ nữ đói, phải xa lìa con thơ… Nghèo khổ, thấp cổ bé miệng nhƣng rất tài hoa, thế cô khiến ngƣời phụ nữ nhƣ Ánh xinh đẹp. Hồ Biểu Chánh phản ánh Nguyệt mất luôn cả quyền đƣợc là một xã hội mà đồng tiền và quyền thế chính mình “Học đờn để dƣỡng chí, của kẻ thuộc giai cấp thống trị đều có chớ không phải để kiếm tiền. Mà thân thể “điều khiển” tớ thầy Phạm Kỳ tìm nghèo khổ của cháu đây còn tâm chí kiếm, bắt bớ, đối xử thô bạo với Ánh gì nữa mà dƣỡng! Xin ông vui lòng để Nguyệt. Bên cạnh đó định kiến khắt cho cháu đi đờn cho họ nghe một đêm khe, cứng nhắc của lễ giáo phong đặng lấy tiền mà chuộc con của cháu. kiến vốn đã đè nặng lên tƣ tƣởng của Thuở nay cháu ở phải mà cũng thành họ. quấy. Bây giờ đã đến nƣớc nầy, còn Ngƣời phụ nữ trong xã hội xƣa, qua gì nữa mà lựa tốt xấu” (Hồ Biểu tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh đầy nỗi Chánh, 1988: 229). Cũng vì muốn giữ niềm đau khổ, uất ức, thân phận mình, sống đúng với chính mình, mà ngƣời phụ nữ nghèo khổ nhƣ ngọn cỏ Ánh Nguyệt đã bị gã đàn ông sức vóc, mong manh, trƣớc phong ba để trụ giàu có nhƣ Trinh Tƣờng đạp “hai đạp đƣợc trong cuộc đời thật không đơn rồi xô tuốt nàng xuống sông” (Hồ Biểu giản. Điều đó càng khiến họ không Chánh, 1988: 231) lại còn vu cáo cho còn chút hi vọng để giữ lại quyền sống
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 6 (274) 2021 41 bình yên. Với định kiến hẹp hòi, Một đời tài sắc, xinh đẹp, nết na, lại những suy nghĩ hời hợt của Bạch Thị còn học giỏi. Ở vào thời buổi mà phụ và Hồng Thị đã tiếp tay với lễ giáo nữ đƣợc đi học rất ít, Xuân Hƣơng lại phong kiến, khiến cho Ánh Nguyệt đã đỗ đạt cao. Chƣa từng du học nhƣng bế tắc càng thêm cùng đƣờng. Đó cô nói tiếng Tây thông thạo, khiến chính là một trong những nguyên quan ngƣời Pháp phải quý nể. nhân quan trọng dẫn đến hiện trạng Nhƣng vì món nợ của cha ruột và mất nữ quyền trong xã hội thời Hồ cha chồng tƣơng lai, do muốn giàu Biểu Chánh sáng tác. nhanh, đã kinh doanh đất ruộng nhƣng bị thua lỗ, cô phải xót xa chấp Bên cạnh quan niệm “cha mẹ đặt đâu nhận một cuộc hôn nhân không tình con ngồi đấy” đã ăn sâu vào cách yêu, không có sự tin tƣởng cho sống, cách nghĩ của nhiều thế hệ, Nho tƣơng lai, lại còn mang tiếng là kẻ giáo định ra tam tòng, tứ đức làm quy tham giàu, quên lời hẹn ƣớc… Với chuẩn để đánh giá phẩm hạnh ngƣời tấm lòng hiếu thảo, Xuân Hƣơng phụ nữ. Thực tế, là lạm dụng, những không cho phép bản thân quyền quy chuẩn này đã biến đổi, gây ảnh quyết định cho tƣơng lai mà cam chịu hƣởng đến tƣ cách cá nhân của uy phục trƣớc nam quyền, tự thừa ngƣời phụ nữ, vi phạm đến quyền nhận sự nhu nhƣợc của mình: “Cha chính đáng của phụ nữ. Ngƣời phụ nữ của Hoàng Hải dù không thƣơng con trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh đi nữa cũng là chồng của con. Lúc không có quyền định đoạt cho tƣơng còn sống mà con còn chƣa dám lai của chính mình, cho dù họ có học phiền trách thay, nay rủi mất rồi, dầu thức hay nhận thức đúng về cuộc quấy dầu phải con cũng phải quên sống cũng nhƣ lẽ đời. Cô Túy Nga hết chuyện cũ, để lòng lo đáp nghĩa (Đóa hoa tàn) từng cất tiếng than: cho chồng con…” (Hồ Biểu Chánh, “Làm thân con gái Việt Nam mình bị 2005: 100). Từ nhân vật trong tác cái chế độ gia pháp bó buộc, nhứt là phẩm, Hồ Biểu Chánh nhƣ muốn cho về duyên phận trăm năm thì mình thấy, dù ở vào điều kiện tốt, có nhiều không đƣợc tự do chút nào hết. Gả lợi thế để bảo vệ nữ quyền, lại đƣợc nơi nào tự cha mẹ định, mình có phép sự ủng hộ tuy chƣa mạnh mẽ nhƣng chê khen ai đâu” (Hồ Biểu Chánh, cũng đáng ghi nhận từ phía xã hội và 2006a: 31). cho dù tƣ tƣởng Nho giáo không chi Vấn đề mất nữ quyền trong xã hội phối mạnh, thì ngƣời phụ nữ vẫn thời Hồ Biểu Chánh không chỉ nảy không dễ gì có đƣợc quyền hƣởng sinh do ảnh hƣởng nặng nề của tƣ cuộc sống hạnh phúc thật sự, trong tƣởng Nho giáo, mà còn hình thành thế giới trần tục còn nhiều dục vọng và là hệ quả tất yếu của cách sống này. Cuối cùng, Xuân Hƣơng chỉ thấy với nhiều tham vọng về tiền tài, vật con đƣờng tốt nhất dành cho mình là chất. Nhân vật Xuân Hƣơng trong đi tu. Gạt sang một bên những tƣ
42 NGUYỄN VĂN NỞ - HUỲNH THỊ LAN PHƢƠNG – Ý THỨC NỮ QUYỀN… tƣởng tiêu cực liên quan đến vấn đề hà hiếp con riêng của vợ. Cả Đào và tín ngƣỡng của Hồ Biểu Chánh, có mẹ cô đều khép mình trƣớc uy quyền thể nhận ra, qua cái nhìn của tác giả, của ngƣời đàn ông nát rƣợu, xấu tính. trong xã hội đƣơng thời, phụ nữ còn Ông Hƣơng trƣởng Tồn ham tiền, đang chịu nhiều thiệt thòi, bất công, quyết định gả cô Đào cho một ngƣời thậm chí là bất hạnh. Hơn thế nữa, Hồ có lý lịch và lối sống không mấy tốt Biểu Chánh còn gợi lên một sự thật: đẹp. Cô không có quyền cãi lại và cả dƣờng nhƣ mất nữ quyền trở thành mẹ cô, ngƣời đã mang nặng đẻ đau, chuyện hiển nhiên mà chính phụ nữ cũng không có quyền làm khác hơn. cũng cam tâm chấp nhận, tự nguyện Những ngƣời phụ nữ nghèo, thất thế làm theo. Đó không chỉ là số kiếp của nhƣ họ luôn phải nhắm mắt đƣa chân phụ nữ nghèo, mà còn là số phận trƣớc cuộc đời. Đau khổ, tủi hờn, ai chung của cả phụ nữ con nhà quyền oán đeo bám đời họ. Hồ Biểu Chánh quý, có học thức. Bên cạnh Xuân thể hiện các vấn đề trên theo góc nhìn Hƣơng hay Túy Nga, còn biết bao phụ từ trong ra, rất thấu hiểu, tinh tế và nữ khác, nhƣ cô Đào trong Lời thề gần gũi; không nhƣ cái nhìn từ trên trước miễu, Cúc Hƣơng trong Tơ hồng xuống, chỉ có thƣơng hại, cảm thông vương vấn, Tố Nga trong Kẻ làm hay bằng thái độ „mang tính nam người chịu… không thể tự định đoạt quyền', thƣờng thấy trong nhiều tác tƣơng lai và làm chủ đời mình, để rồi phẩm trƣớc đó và cả cùng thời. cuộc đời họ dầm dề những giọt nƣớc 3. VẺ ĐẸP TRÂN QUÝ CỦA NHÂN mắt đau buồn, sầu tủi, xót xa. Có VẬT NỮ TRONG TIỂU THUYẾT CỦA ngƣời còn phải tìm đến cái chết để tự HỒ BIỂU CHÁNH giải thoát khỏi kiếp bi ai. Hồ Biểu Chánh viết về các nhân vật Cuộc sống đói nghèo, túng thiếu cũng nữ không chỉ bằng tình yêu thƣơng, là một trong những nguyên nhân đẩy cảm thông, thấu hiểu, mà còn có cả ngƣời phụ nữ vào thân phận bị lệ sự trân trọng, tôn vinh phái đẹp. Chân thuộc ngƣời đàn ông. Để rồi họ phải dung ngƣời phụ nữ tốt trong tiểu sống những ngày tháng nếu không đói thuyết của Hồ Biểu Chánh mang vẻ cơm, thiếu áo thì cũng vật vã với đẹp cả ngoại hình và tâm tính. Từ cô những nỗi đau tinh thần. Mẹ con cô gái sống ở nông thôn quê mùa đến Đào trong Lời thề trước miễu thuộc ngƣời phụ nữ thành thị sang trọng, trƣờng hợp nói trên. Chồng mất sớm, đều có những nét đẹp riêng về ngoại bà Hƣơng trƣởng Tồn phải đi bƣớc hình. Với dung lƣợng cho phép của nữa để có ngƣời giúp đỡ chèo chống thể loại tiểu thuyết, Hồ Biểu Chánh nuôi hai con thơ dại. Đào và Lân đều thƣờng dừng lại lâu, miêu tả thật chi là những ngƣời con ngoan hiền, biết tiết từng cách ăn mặc, trang điểm, thƣơng cảnh ngộ của mẹ. Nào ngờ lại cách sử dụng trang sức… để toát lên gặp phải ngƣời bố dƣợng độc ác, luôn vẻ đẹp cũng nhƣ tính cách của ngƣời
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 6 (274) 2021 43 phụ nữ. Nếu là ngƣời có đạo đức thì tính kiên cƣờng; không chỉ hành động ngoại hình nhất định sẽ hé lộ nét đẹp mạnh mẽ mà còn có thái độ dứt khoát, của một nhân cách tốt, bất kể là xuất bản lĩnh trong cuộc sống. Đấy chính là thân giàu hay nghèo. Xuân Hƣơng nền tảng cho sự hình thành ý thức nữ trong Một đời tài sắc là cô gái có học quyền. thức, nết na, hiếu thảo, không chạy Trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh, theo những đua đòi tầm thƣờng trong không có kiểu ngƣời phụ nữ chấp cuộc sống, đã đƣợc nhà văn gợi lên nhận là bến đợi, bến chờ trong sự vô vẻ đẹp ngay từ ngoại hình giản dị mà vọng, càng không muốn mình là “tấm thanh thoát: “Cô mặc áo lụa trắng, lụa đào” nhƣng “phất phơ giữa chợ quần lãnh đen, đầu gỡ sơ, chơn mang biết vào tay ai” mà là kiểu ngƣời phụ guốc, tai đeo một đôi bông lớn, tay trái nữ mạnh mẽ, quyết đoán và dám có đeo một chiếc vàng nhận hột xoàn, quyết định cho tƣơng lai, nhƣ cô Vân cô không trang điểm, không dồi phấn trong Đoạn tình, cô Hai Tân trong Tân thoa son, mà vì cô có sắc sẵn, cô lại Phong nữ sĩ, tự tìm cho mình một có duyên ngầm, tƣớng đi dịu dàng, hƣớng đi trong cuộc sống, vƣợt lên gƣơng mặt sáng rỡ, bởi vậy ai thấy cô mọi định kiến hẹp hòi, chống lại cũng đều phải trầm trồ khen thầm là những quan niệm cổ hủ, lạc hậu về gái đẹp” (Hồ Biểu Chánh, 2005: 35). phụ nữ. Thông qua cô Hai Tân, tác giả Ánh Nguyệt trong Ngọn cỏ gió đùa rất thể hiện thành công ý thức và hành xinh “Nàng đƣơng đứng dựa một bụi động vì vấn đề nữ quyền trong sáng bông bụp, tay cầm một cái bông mà tác của nhà văn nam. Hai Tân là cô nhìn. Nàng để đầu trần, lại tóc không gái biết cái mình bị mất và biết nhận chải gỡ, nhiều sợi lòng thòng sau ót, nhiều sợi xấp xải trên trán; trời dãi thức cái mình còn đƣợc sau khi mất nắng trong mặt nàng, rồi màu bông mát, dù không phải là ít. Bị Vĩnh Xuân bụp giọi vô nữa, làm cho nƣớc da từ hôn, nhìn từ góc độ danh dự của nàng ửng hồng, coi thiệt là xinh đẹp” một ngƣời con gái thì đúng là một sự (Hồ Biểu Chánh, 1988: 121). Ánh bôi nhọ. Xét về tình cảm, thì quả là Nguyệt tuy “ở trong nhà dân giả bần một tổn thƣơng rất nặng nề. Bị từ hôn, hàn, song phẩm giá nàng chẳng kém thay vì khóc lóc, than thở, sầu não gì gái trâm anh phiệt duyệt” (Hồ Biểu hay bi quan chán đời, cô Hai Tân vẫn Chánh, 1988: 71). Nhân vật phụ nữ rất điềm nhiên. Bởi cô đã hiểu việc trong tác phẩm của Hồ Biểu Chánh không đƣợc chồng cƣới, hóa ra rất không chỉ đẹp ngoại hình mà đẹp cả may mắn cho mình, khi không phải tâm hồn, và Hồ Biểu Chánh đặc biệt gắn bó với một ngƣời chồng “học cao” chú ý phát hiện nhiều hơn vẻ đẹp ở nhƣng “bụng dạ hẹp hòi quá”: “Anh phụ nữ qua tâm hồn và tính cách. Hồ Vĩnh Xuân có cái quan niệm về vợ Biểu Chánh phát hiện ở phái yếu, chồng nhƣ thế ấy, mà ảnh chê con, không chỉ có sự dẻo dai mà còn có ảnh không cƣới con thì may cho con
44 NGUYỄN VĂN NỞ - HUỲNH THỊ LAN PHƢƠNG – Ý THỨC NỮ QUYỀN… lắm. Má nên đốt đèn treo cờ ăn mừng, quý hơn: cống hiến cho lợi ích của xã chớ đừng có buồn” (Hồ Biểu Chánh, hội; với cô đó là đấu tranh giải phóng 1997d: 24). Cô Hai Tân biết xem nhẹ phụ nữ, bảo vệ cuộc sống bình an cho những cái thƣờng tình để tập trung phụ nữ. vào những gì cao quý hơn, có ý nghĩa Phƣơng thức nam tính hóa nữ tính lớn lao hơn đối với đời ngƣời. Với cô, trong thi pháp nhân vật xuất hiện ở chuyện luyến ái nam nữ không là khát nhiều tác phẩm vào đầu thế kỷ XX. vọng quá lớn lao, càng không làm cho Hình tƣợng cô Hai Tân trong Tân con ngƣời đánh mất đi mọi ý nghĩa Phong nữ sĩ có thể xem là trƣờng hợp sâu xa và giá trị cao quý của cuộc tiêu biểu. “Phụ nữ cần phải nam hóa, sống nếu không có đƣợc nó. Mặc dù nghĩa là cải biến mình để giống ngƣời khao khát tình yêu và hạnh phúc yêu nam, mang những đặc tính nam. đƣơng là vấn đề mang tính nhân văn Khuynh hƣớng này có phần cực đoan nhƣng qua cô Hai Tân, Hồ Biểu và khiên cƣỡng, xóa bỏ sự khác biệt Chánh nhƣ muốn cho thấy, con ngƣời tự nhiên về giới, nhƣng trong lịch sử, không nên làm nô lệ cho tình ái. Cô hành trình này thực sự đã hiện hữu Hai Tân cũng có tình yêu với Vĩnh nhƣ một quy luật trên mọi lĩnh vực. Xuân và cô chấp nhận cuộc hôn nhân Nam hóa là một giai đoạn luôn có mặt với Vĩnh Xuân là do cha mẹ hai bên trong hành trình đấu tranh của ngƣời sắp đặt. Hành động từ hôn của Vĩnh phụ nữ để đòi lại sự bình đẳng và Xuân đã khiến cô nhận ra giữa mình công bằng cho mình” (Hồ Khánh Vân, và con ngƣời đó không có sự tƣơng 2010: 86). Và “có hai đặc điểm quan hợp, tƣơng đồng. Không hiểu nhau thì trọng nhất cho thấy biểu hiện nam tính không thể hòa hợp nhau để kết tình hóa nữ tính ở phụ nữ: sự khƣớc từ luyến ái. Ngƣời phụ nữ này có đa cảm, vai trò làm vợ và những hành động mà chƣa lụy tình, càng không để ái mạnh mẽ, phi thƣờng của họ” (Đào Lê tình chi phối. Bị từ hôn, cô cảm thấy Tiến Sỹ, 2018: 89). Hồ Biểu Chánh tỏ tổn thƣơng không ít nhƣng cô nghĩ tới ra rất tin tƣởng phụ nữ nên đã cho vị trí, quyền bình đẳng của ngƣời phụ nhân vật biết sống, biết suy nghĩ, biết nữ nhiều hơn. Bởi thế, cô có giận, có hành động táo bạo, vƣợt lên trên hận mà không có đau khổ khi tình yêu những cái thƣờng tình, để đạt những tan vỡ. Cô giận cho những suy nghĩ điều cao cả. Cô Hai Tân vui vẻ, hạnh cổ hủ, lạc hậu về vai trò của ngƣời phúc với đời độc thân, vƣợt lên trên phụ nữ trong gia đình, xã hội. Cô hận định kiến cũ; phá bỏ lối mòn trong vì sao nam giới luôn muốn ở thế áp cách sống, nếp nghĩ: trai gái lớn lên là chế phụ nữ. Cô không đau khổ cho phải lấy vợ, gả chồng, sinh con đẻ cái; tình yêu tan vỡ vì tình yêu không phải chống chọi và chiến thắng mọi cám dỗ là mục đích duy nhất của đời ngƣời. để khẳng định quan niệm sống của Cuộc sống còn có nhiều điều đáng mình: sống vì những mục đích lớn lao,
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 6 (274) 2021 45 cao đẹp; bỏ qua những cái thƣờng chăm chút cho vẻ đẹp tâm hồn bằng tình. Do đó, chúng ta không lấy làm lạ lối sống giữ gìn tiết sạch giá trong khi cô một mực từ chối lời cầu hôn (Đào trong Lời thề trước miễu). Họ của Vĩnh Xuân, lúc anh ta đã hối hận. điểm tô cho tâm hồn bằng những thú Ngƣời phụ nữ nhƣ cô càng không thể chơi tao nhã – đánh đàn (Lí Ánh nào chấp nhận kiểu tình yêu thực tế, Nguyệt trong Ngọn cỏ gió đùa). Họ thực dụng, nhiều nhục cảm nhƣ tình làm trẻ hóa tâm hồn bằng cách hòa yêu của Chí Thành. Hồ Biểu Chánh mình vào thiên nhiên – ngắm trăng, đã nhận ra ở ngƣời phụ nữ không chỉ làm thơ (Túy Nga trong Đóa hoa tàn). hƣớng đến nuôi dƣỡng tâm hồn đẹp, Họ tiếp thêm sức sống cho tâm hồn mà họ còn có bản lĩnh để duy trì, gìn bằng tƣ duy, quan niệm dứt khoát, giữ cho tâm hồn ấy luôn rạng ngời mạnh mẽ (Cô Hai Tân trong Tân một cách bền vững. Trong tác phẩm, Phong nữ sĩ). Có thể nói, đến lúc này, nam giới không chỉ ngƣỡng mộ mà một nhà văn nam mà có cái nhìn trân còn học tập theo tấm gƣơng phụ nữ trọng và phát hiện nhiều nét đẹp ở (Vĩnh Xuân đã nghe theo lời cô Hai ngƣời phụ nữ nhƣ Hồ Biểu Chánh là Tân thay đổi quan niệm sống). Cùng không nhiều. Chân dung phụ nữ đẹp sáng tác ở giai đoạn giao thời của văn xuất hiện trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh là một cách khẳng định học Việt Nam, tiểu thuyết Lê Hoằng phụ nữ sánh ngang nam giới. Ngƣời Mƣu cũng miêu tả vẻ đẹp phụ nữ, qua phụ nữ đẹp đƣợc tôn vinh trong tiểu nhân vật Hồ phu nhân hay Hà Hƣơng, thuyết của Hồ Biểu Chánh có thể làm trong Người bán ngọc và Hà Hương tất cả những điều mà nam giới làm phong nguyệt. Nhƣng đó là vẻ đẹp đƣợc. Họ đâu chỉ biết sống theo đạo thiên về hình thể, một vẻ đẹp có sức đức, lễ nghĩa. Họ cũng đạt trình độ về quyến rũ và làm thỏa mãn cái tôi đam tri thức nhƣ nam giới. Họ cũng đạt mê sắc dục của phái nam. Nó không bằng cấp cao, đƣợc báo chí đăng tin có chỗ dựa của tâm hồn và càng ca ngợi, cũng nói tiếng Tây giỏi khiến không thể toát lên một tâm hồn đẹp, quan Pháp còn phải nể phục (Xuân cái đẹp ngoại hình này là yếu tố dẫn Hƣơng trong Một đời tài sắc). Họ cũng đến những hành vi đầy tội lỗi - thất tiết, có thể đi du học nhƣ nam giới (Thu ngoại tình. Vì thế, nhân vật phụ nữ Hà trong Khóc thầm). Và họ cũng tài đẹp trong tiểu thuyết Lê Hoằng Mƣu hoa trong các lĩnh vực văn hóa nghệ chỉ đáng trách, họa hoằn lắm là đƣợc thuật (Ánh Nguyệt trong Ngọn cỏ gió thông cảm hay thƣơng hại, chứ chƣa đùa, đàn; hay Túy Nga trong Đóa hoa thể tôn vinh hoặc đề cao. tàn, làm thơ giỏi). Nếu không phá bỏ Đâu chỉ một vài trƣờng hợp, có rất đƣợc tƣ tƣởng nam quyền, thì ngọn nhiều phụ nữ trong tiểu thuyết của Hồ bút của nhà văn nam khó mà có thể Biểu Chánh chú ý việc nuôi dƣỡng kiến tạo nên những nhân vật phụ nữ tâm hồn trong sáng, cao đẹp. Họ đẹp và có vị trí đặc biệt trong đời sống
46 NGUYỄN VĂN NỞ - HUỲNH THỊ LAN PHƢƠNG – Ý THỨC NỮ QUYỀN… xã hội nhƣ thế. Hồ Biểu Chánh không 4. Ý THỨC VÀ HÀNH ĐỘNG VÌ NỮ chỉ dừng lại “nam hóa” nhân vật nữ, QUYỀN CỦA NHÂN VẬT NỮ mà đặt nhân vật nữ vào vị trí sánh TRONG TIỂU THUYẾT CỦA HỒ ngang nam giới. Nói cách khác, là tạo BIỂU CHÁNH cho nhân vật nữ có vị thế nhƣ nam Đầu thế kỷ XX, tiếng nói đấu tranh giới, thậm chí còn nổi trội hơn cả nam giành nữ quyền chủ yếu cất lên từ văn giới; nhiều trƣờng hợp, nữ giới còn tỏ chƣơng của tác giả nữ, nhà văn nữ ra cứng cỏi, mạnh mẽ, quyết đoán và viết về mình trong vai trò chủ thể. Tác năng động hơn nam giới. Hồ Biểu giả nam thƣờng xem ngƣời phụ nữ Chánh nhƣ muốn chứng minh các nhƣ một đối tƣợng sáng tác nhƣng Hồ thuộc tính mạnh hay yếu không hình Biểu Chánh lại khơi nguồn cho ý thức thành do giới tính, mà do tính cách và hành động vì vấn đề nữ quyền. hay tâm chí con ngƣời; trong tác Khác với Nguyễn Du, Đặng Trần Côn phẩm nhiều trƣờng hợp phụ nữ rất hay Nguyễn Gia Thiều, Hồ Biểu bản lĩnh, ngƣợc lại đàn ông thì yếu Chánh không chỉ dừng lại ở sự cảm đuối, dễ khóc và nhanh chóng nản thƣơng, bất bình cho phụ nữ, mà hơn lòng trƣớc khó khăn. Phát hiện những thế nữa, ông tỏ ra đồng tình với ý thức vẻ đẹp trân quý của ngƣời phụ nữ, Hồ và hành động vƣơn lên của phụ nữ Biểu Chánh nhận diện tích cực hơn về trong việc đòi quyền bình đẳng. Các vị trí và vai trò của ngƣời phụ nữ so nhân vật nữ có tƣ tƣởng tiến bộ trong với nhiều ngƣời đƣơng thời. Đầu thế tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh đã đi kỷ XX, quan niệm “đàn ông đi trƣớc”, từ ý thức thân phận bị thua thiệt, đến “đàn bà mới tiếp theo” nhƣ Huỳnh ý thức phải thoát ra khỏi sự đè nén Thúc Kháng, vẫn còn phổ biến: “Ở bất công hay ý thức vai trò của phụ nữ, trên thế giới xƣa nay, Đông Tây, dầu để rồi quyết tâm hành động. Hành cho dân tộc mà ngày nay cho là văn động không chỉ cho riêng giới mà còn minh bậc nhất, cái bƣớc tiến lên con cho sự phát triển chung của xã hội. đƣờng tiến hóa, sao cũng đàn ông đi Đặc biệt, họ còn có những nhận thức trƣớc, mà đàn bà mới tiếp theo” (dẫn rất mới, hiểu rõ phụ nữ cần: “có đủ tƣ theo Trần Văn Toàn, 2011: 92). Vì thế, cách cứng cỏi, cao thƣợng nhƣ con xu hƣớng nam tính hóa đối với các nhân vật nữ thƣờng đƣợc chọn làm gái bên Âu bên Mỹ để giải thoát cái phƣơng thức thể hiện, nhằm khẳng ách tôi mọi của đàn ông…” (Hồ Biểu định vị thế phụ nữ của nhiều nhà văn. Chánh, 1997d: 42). Hồ Biểu Chánh kiến tạo nhân vật nữ Nhân vật Thu Hà trong Khóc thầm có với tính cách cá nhân độc lập, mang tƣ tƣởng rất tích cực, cô nhận ra một những vẻ đẹp không hoàn toàn dựa thực tế: “mở mang tri thức cho dân tộc, theo tiêu chuẩn của nam giới, mà còn bênh vực lợi quyền cho nƣớc nhà, ấy vƣợt lên trên chuẩn mực lý tƣởng của là phận sự của đàn ông con trai. Việc nam giới. ấy tôi cũng biết vậy, tôi có cãi bao giờ
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 6 (274) 2021 47 đâu. Chớ chi đàn ông con trai, hễ có phản, Thu Hà và Vĩnh Thái, đƣợc Hồ tri thức ít nhiều mỗi ngƣời đều biết lo Biểu Chánh gợi lên trong Khóc thầm, cho tròn phận sự thì đàn bà con gái thể hiện sự đối lập hoàn toàn về quan cũng nên chui trong bếp mà nấu cơm, niệm và cách sống giữa hai ngƣời cũng nên thụt trong buồng mà cho thuộc hai giới. Tác giả nhƣ đang làm con bú, có lý nào dám chƣờng mặt ra thay đổi lối nghĩ thƣờng tình, phổ biến: ngoài mà nói chuyện khai hóa. Ngặt vì phụ nữ yếu đuối, nông cạn; nam giới đàn ông con trai của mình bây giờ coi mới mạnh mẽ và sâu sắc. Cuối cùng, tệ quá. Có lẽ mình cũng ngó thấy chớ, ông đã chứng minh: sâu sắc, mạnh phần nhiều họ chỉ cầu danh ham lợi, mẽ là do cái tâm, cái tính của con chớ có mấy ngƣời lo công ích đâu. ngƣời làm nên, chứ không phải do Nếu đàn bà con gái không can dự vào giới tính tạo ra. Với tâm hƣớng về lợi đặng giúp với mấy ngƣời đàn ông biết ích cộng đồng, tƣơng lai lâu dài của lo đó, thì đồng bào ta biết đời nào mở xã hội, ngƣời phụ nữ hăng hái tìm mắt” (Hồ Biểu Chánh, 1997b: 76). Thu kiếm những việc làm dù nhỏ nhất để Hà không phủ nhận những ƣu thế của đóng góp cho xã hội: với Thu Hà đàn ông, nhƣng nhận ra có nhiều đàn (Khóc thầm) là dạy học cho trẻ con ông thiếu cái tâm đối với xã hội, vì thế trong làng thoát dốt; với cô Vân (Đoạn phụ nữ cần vƣợt lên mọi trở ngại của tình) là mở trƣờng để hỗ trợ và giáo giới tính để đảm đƣơng việc lớn. Thu dục cho học sinh nữ có kiến thức, Hà đối lập với Vĩnh Thái, càng thấy rõ trình độ, đạo đức tốt; với cô Hai Tân những hạn chế của xã hội càng ý thức (Tân Phong nữ sĩ) là mở báo quán trách nhiệm đóng góp cao hơn: gây dựng tiếng nói chung bảo vệ “Phong tục đồi tệ, thì mình ăn ở cho quyền lợi phụ nữ, thành lập nhà bảo cao thƣợng, đặng làm gƣơng tốt cho sanh “để cho đàn bà nghèo đến lúc ngƣời ta bắt chƣớc mà làm theo. Dân sanh con, có chỗ sạch sẽ mà nằm trí còn u ám, thì mình phải khai hóa khỏi đi xa, lại khỏi bị tay mấy “bà mụ cho ngƣời ta biết đƣờng ngay mà xóm” không có học thức, không biết theo, nẻo dại mà chừa” (Hồ Biểu vệ sinh là gì” (Hồ Biểu Chánh, 1997d: Chánh, 1997b: 77). Thu Hà chƣa 82). Nhiều phụ nữ trong tiểu thuyết nhận thức một cách trọn vẹn vấn đề: của Hồ Biểu Chánh đã “vƣợt thoát “Phụ nữ có học thức sẽ là một bƣớc khỏi không gian gia đình chật hẹp để tiến cho việc thành lập một xã hội bình hƣớng đến không gian xã hội rộng đẳng và đóng góp cho sự phát triển lớn” (Hồ Biểu Chánh, 1997d: 42), “vai của dân tộc” (Cao Kim Lan, 2019: 61) trò của họ không còn đóng khung nhƣng cô cũng đã quyết định chọn trong phạm vi của gia đình mà đƣợc con đƣờng đi học để mong trở thành nhìn nhận trong mối quan hệ mật thiết ngƣời phụ nữ có ích và đƣợc đóng với xã hội, dân tộc” (Trần Văn Toàn, góp. Hai hình ảnh nhân vật rất tƣơng 2011: 91).
48 NGUYỄN VĂN NỞ - HUỲNH THỊ LAN PHƢƠNG – Ý THỨC NỮ QUYỀN… Các nhân vật cô Hai Tân, cô Vân, hay sanh đờn bà để trừng trị những ngƣời Thu Hà đều tỏ ra quyết đoán, bản lĩnh đờn ông quấy, để sửa lòng sửa tánh và nhiệt thành trong hành động đấu cho ngƣời đờn ông trở nên đúng tranh cho vấn đề nữ quyền. Cô Hai đắn…” (Hồ Biểu Chánh, 1997d: 111). Tân đã nói một cách cƣơng quyết mà Ngƣời phụ nữ xƣa, luôn chấp nhận cũng đầy chín chắn với cha mẹ: “…Ở thân phận bị lệ thuộc. Dù đã ý thức đời phải có một cái mục đích gì để mình có ích cho đời, có giá trị trong xã làm đƣờng mà đuổi theo, thì sự sống hội, là thành phần không thể thiếu của mới có ý nghĩa, mới đƣợc vui vẻ. Con cuộc sống nhƣng họ vẫn mang tâm lý quyết lấy sự giải phóng phụ nữ mà của kẻ phải lệ thuộc, phó mặc cho rủi làm mục đích cho sự sống của con” may đƣa đẩy. Họ luôn canh cánh (Hồ Biểu Chánh, 1997d: 43). Hành trong lòng bao nỗi sợ: “sợ mẹ bằng động của cô Hai Tân xuất phát từ ý đất, sợ cha bằng trời” cho nên mất cả thức: “Trời sanh đàn bà để làm bạn niềm tin. Nhân vật phụ nữ trong tiểu với đàn ông đặng lập gia đình mà duy thuyết của Hồ Biểu Chánh không trì xã hội. Thế thì, đờn bà với đờn ông mang nỗi sợ “giới tính”. Họ mạnh dạn đều đứng ngang hàng nhau… hai bên sống theo cảm xúc của chính mình. đều cần dùng nhau, đều có quyền Không yêu, ghét, vui, buồn theo chỉ nhƣ nhau, sao đờn ông họ lại đƣợc định của quyền lực gia đình, trong đó phép lấn lƣớt, ép buộc đờn bà, phải có nam quyền. Khi đã nhận thức làm tôi mọi cho họ? Họ lộng quyền áp hƣớng đi và quan niệm của mình là chế, nếu đàn bà hiệp nhau tẩy chay đúng đắn, họ dứt khoát làm theo; bất họ rồi họ làm sao?” (Hồ Biểu Chánh, kể lời dị nghị, bỏ qua định kiến hẹp hòi, 1997d: 45). thậm chí thách thức với những quan Nam giới hiếm khi nhận ra hoặc cố điểm trái chiều và suy nghĩ lệch lạc. tình không chịu thừa nhận đã áp chế Nhờ thế, mà những phụ nữ nhƣ cô phụ nữ. Hơn thế nữa, lắm ngƣời, nhƣ Hai Tân đã tạo đƣợc sự thuyết phục bác vật Quý, còn giữ quan niệm: “Trời với nhiều ngƣời, kể cả mẹ cô, ngƣời sanh đàn bà con gái cốt để cho đàn luôn không tán thành những việc cô ông con trai muốn, chớ để làm gì?” làm. (Hồ Biểu Chánh, 1997d: 111). Ngƣời Cuộc hội thoại giữa hai nhân vật Vĩnh phụ nữ nhƣ thế, dù cao sang quyền Xuân và cô Hai Tân trong Tân Phong quý hay nghèo hèn đều không có cái nữ sĩ, tuy còn nhiều vụng về, thiếu tự thế của sự chủ động, không có đƣợc nhiên nhƣng chính từ những lời bàn quyền làm chủ cho đời mình. Hồ Biểu luận xoay quanh đề tài gia đình, vai Chánh đã tạo cho ngƣời phụ nữ có cơ trò của ngƣời phụ nữ trong gia đình, hội phản đối những suy nghĩ lỗi thời, cũng nhƣ vấn đề bình quyền đã góp khẳng định vai trò, chức năng cao quý phần thể hiện quan điểm của tác giả. của mình: “Thủ cựu! Óc xƣa! Trời Hồ Biểu Chánh luôn ủng hộ phụ nữ
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 6 (274) 2021 49 trong việc đấu tranh bảo vệ quyền lợi Có tiếng nói của Hồ Biểu Chánh, tác cho giới mình. Ông để cho cô Hai Tân giả nam, thông qua hệ thống nhân vật luôn có những lập luận dứt khoát, nữ, vấn đề bảo vệ nữ quyền, đòi hỏi cƣơng quyết, có sức thuyết phục cao bình đẳng giới, ngợi ca, khẳng định vị khiến Vĩnh Xuân, một trí thức tân học thế của phụ nữ càng khách quan hơn, thủ cựu cũng phải lay động tƣ tƣởng, chính đáng hơn và thể hiện tính thiết thay đổi dần quan niệm và cuối cùng thực rõ nét. chấp nhận nghe theo, trong sự Trong dòng chảy của thời gian, giá trị ngƣỡng mộ và nể phục. Chính vì thế, tƣ tƣởng, những bài học đạo lý, Tân Phong nữ sĩ của Hồ Biểu Chánh những triết lý về cuộc đời trong tiểu đƣợc xem nhƣ một tác phẩm tiêu biểu thuyết của Hồ Biểu Chánh thì vẫn còn của văn chƣơng nữ quyền hồi đầu thế đọng mãi. Sống giữa những ngày kỷ XX. Tuy không thuộc nữ giới, tháng phong trào nữ quyền đang khởi nhƣng nhà văn Hồ Biểu Chánh đã thể sắc ở đầu thế kỷ XX, ông đã nhanh hiện đúng tiếng lòng, nỗi niềm, khát chóng hấp thu những tƣ tƣởng tích vọng và tâm huyết của giới nữ: “… cực, cởi bỏ quan niệm và hành động ngày nay là ngày chị em chúng tôi mang tính nam quyền. Nhờ thế, thế phất cờ kêu toàn thể chị em phụ nữ giới nhân vật nữ trong tiểu thuyết của Việt Nam mở mắt đứng dậy gỡ mà Hồ Biểu Chánh không còn bị bó hẹp quăng cái ách của bậc nam nhi hủ lậu trong những khuôn hình cũ. Họ đã trở mang vào cổ chúng tôi xƣa nay” (Hồ thành đối tƣợng để nam giới phải Biểu Chánh, 1997d: 50). ngƣỡng mộ, học tập và noi theo. 5. KẾT LUẬN Nhân vật nữ trong tiểu thuyết của Hồ Ý thức của các nhân vật nữ trong tiểu Biểu Chánh đã đấu tranh cho quyền thuyết của Hồ Biểu Chánh mang chút bình đẳng, đồng thời khẳng định vai ít màu sắc của tƣ tƣởng cải lƣơng trò quan trọng trong xã hội. Họ có thể từng xuất hiện trong văn học trƣớc làm đƣợc và làm tốt hơn cả nam giới. 1945. Tuy nhiên, vẫn nổi bật ý nghĩa Dƣờng nhƣ Hồ Biểu Chánh muốn tích cực, khơi gợi ý thức hành động vì chứng minh: cái quý nhất, quan trọng nữ quyền. Cùng với văn chƣơng của nhất, có vai trò quyết định nhất của các nhà văn nữ ở đầu thế kỷ XX, tiểu con ngƣời, để tạo dựng cuộc sống thuyết của Hồ Biểu Chánh đã hợp hạnh phúc, xã hội tốt đẹp chính là tấm thành bản đồng ca, phát lên những lòng, sự nhiệt thành, đạo đức, cách giai điệu chung vì vấn đề nữ quyền. sống bất luận đó là nam hay nữ.  TÀI LIỆU TRÍCH DẪN 1. Cao Kim Lan. 2019. “Phụ nữ và phong trào nữ quyền ở Việt Nam đầu thế kỷ XX (Qua việc khảo sát ba tờ nữ báo: Phụ nữ Tân văn, Phụ nữ thời đàm và Đàn bà)”. Tạp chí Nghiên cứu Văn học, số 10.
50 NGUYỄN VĂN NỞ - HUỲNH THỊ LAN PHƢƠNG – Ý THỨC NỮ QUYỀN… 2. Đào Lê Tiến Sỹ. 2018. “Nam tính hóa nữ tính và lý tƣởng ngƣời phụ nữ anh hùng trong các sáng tác trƣớc 1925 của Phan Bội Châu”. Tạp chí Nghiên cứu Văn học, số 2. 3. Hồ Biểu Chánh. 1988. Ngọn cỏ gió đùa. Tiền Giang: Nxb. Tổng hợp Tiền Giang. 4. Hồ Biểu Chánh. 1997a. Con nhà nghèo. TPHCM: Nxb. Văn nghệ TPHCM. 5. Hồ Biểu Chánh. 1997b. Khóc thầm. TPHCM: Nxb. Văn nghệ TPHCM. 6. Hồ Biểu Chánh. 1997c. Tại tôi. TPHCM: Nxb. Văn nghệ TPHCM. 7. Hồ Biểu Chánh. 1997d. Tân Phong nữ sĩ. TPHCM: Nxb. Văn nghệ TPHCM. 8. Hồ Biểu Chánh. 2001. Đoạn tình. TPHCM: Nxb. Văn nghệ TPHCM. 9. Hồ Biểu Chánh. 2005. Một đời tài sắc. Hà Nội: Nxb Phụ nữ. 10. Hồ Biểu Chánh. 2006a. Đóa hoa tàn. TPHCM: Nxb. Văn hóa Sài Gòn. 11. Hồ Biểu Chánh. 2006b. Lời thề trước miễu. TPHCM: Nxb. Văn hóa Sài Gòn. 12. Hồ Khánh Vân. 2010. “Ý thức nữ quyền và sự phát triển bƣớc đầu của văn học nữ Nam Bộ trong tiến trình hiện đại hóa văn học dân tộc đầu thế kỷ XX”. Tạp chí Nghiên cứu Văn học, số 8. 13. Lê Thị Thanh Tâm. 2010. “Phan Thị Bạch Vân và tinh thần phụ nữ” http://khoavan hoc-ngonngu.edu.vn/nghien-cuu/v%C4%83nh%E1%BB%8Dc-vi%E1%BB%87t-nam/10 98-phan-th-bch-van-va-tinh-thn-ph-n.html, truy cập ngày 21/5/2021. 14. Schafer, John C. 2013. “Những quan niệm đƣơng đại về giới nữ ở Việt Nam (Nhìn từ các văn bản văn hóa quy chiếu quá trình sáng tạo và tiếp nhận tự truyện: Lê Vân: Yêu và sống)” (Nguyễn Trƣơng Quý dịch). Tạp chí Nghiên cứu Văn học, số 8. 15. Trần Văn Toàn. 2011. “Nam tính hóa nữ tính – đọc Đoạn tuyệt của Nhất Linh từ góc nhìn giới tính”. Tạp chí Nghiên cứu Văn học, số 9.