76 đặc điểm lâm sàng, xét nghiệm và hình ảnh u tuyến yên

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 4 * 2012<br /> <br /> 76 ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, XÉT NGHIỆM VÀ HÌNH ẢNH U TUYẾN YÊN<br /> Đồng Văn Hệ*, Lý Ngọc Liên*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: mô tả đặc điểm lâm sàng, xét nghiệm và hình ảnh u tuyến yên.<br /> Phương pháp: Nghiên cứu mô tả tiến cứu dựa trên 140 bệnh nhân u tuyến yên được phẫu thuật và có kết<br /> quả giải phẫu bệnh là u tuyến yên. Tất cả bệnh nhân được chẩn đoán và mổ tại Khoa Phẫu thuật Thần kinh, Bệnh<br /> viện Việt Đức. Nghiên cứu viên trực tiếp khám, mô tả, đánh giá kết quả xét nghiệm, đọc phim chụp cắt lớp vi<br /> tính và phim cộng hưởng từ. Thông tin được điền vào mẫu bệnh án nghiên cứu riêng.<br /> Kết quả: Trong thời gian 1/2009 tới 12/2009, chúng tôi đã lựa chọn 140 bệnh nhân đủ tiêu chuẩn nghiên<br /> cứu. Bệnh nhân bao gồm 52 nam (37,14%) và 88 nữ (62,86%). Tuổi thấp nhất là 16 và cao nhất 71.<br /> Nhóm tuổi 21-30 chiếm 37,14% và nhóm tuổi từ 21-50 chiếm 71,42%. Lý do tới khám bệnh chủ yếu là do<br /> rối loạn nội tiết 98/140=70% và do hội chứng tăng áp lực trong 37/140=24,28%. Chẩn đoán và điều trị nội tại<br /> nơi khác trước khi phẫu thuật 56/140=40%. Tiền sử: đã được phẫu thuật u tuyến yên nhưng tái phát 27/140=<br /> 19,28%; điều trị nội thất bại 10 và điều trị xạ trị thất bại 3. Tiền sử bệnh khác như huyết áp cao, đái đường, u<br /> tuyến giáp, suy tim 18/140=12,85%. Giảm thị lực ở 96/140=68,58% và giảm thị lực cả hai mắt 76/140=54,28%.<br /> Mù hoàn toàn hai mắt hoặc chỉ thấy sáng tối 21/140 = 15%. Bán manh 22/140=15,71%. Đau đầu, nôn, buồn nôn<br /> ở 112/140=80%. Dấu hiệu rối loạn nội tiết bao gồm: vô sinh 44, vô kinh 32, tiết sữa 22, bất lực 16, rối loạn kinh<br /> nguyệt 14 và 20 bệnh nhân có thay đổi hình dáng. Hội chứng Cushing 2 và Acromegaly 20. Xét nghiêm nội tiết<br /> thấy nồng độ prolactine máu cao trên 700 UI/l ở 69 bệnh nhân (cao nhất 750 000 UI/l). GH tăng ở 20 bệnh nhân.<br /> ACTH và cortisol cao ở 2 bệnh nhân. Nồng độ nội tiết tố giảm ở 9 bệnh nhân. Phân loại u tuyến yên: 66 u tăng<br /> tiết prolactine, 52 u không tăng tiết, 20 u tăng tiết GH và 2 u tăng tiết ACTH. Phân loại theo Hardy: 68,57% xếp<br /> loại A và B và 31,42% xếp loại C, D và E. U tuyến yên nhỏ (microadenoma) ở 9 và u tuyến yên lớn<br /> (macroadenoma) 131 bệnh nhân. U lớn nhất 7,5cm và u nhỏ nhất 9 mm. Hình ảnh chảy máu trong u ở<br /> 35/140=25%. U xâm lấn vào trong lòng xoang bướm 71/140=50,71%. Trên T1WI, khối u đồng tín hiệu trên 59<br /> bệnh nhân (42,14%), giảm tín hiệu 42 (30%) và tín hiệu hỗn hợp 39 (27,85%). Trên T1WI, khối u ngấm thuốc<br /> đối quang từ 125/140=89,28%. Trên T2WI, khối u tăng tín hiệu 75/140 (53,57%), đồng tín hiệu 35 (25%) và tín<br /> hiệu hỗn hợp 30 (21,42%). Chụp cắt lớp vi tính 71 bệnh nhân: đồng tỷ trọng 65/71 (91,54%), tăng tỷ trọng ở 5<br /> bệnh nhân và ngấm thuốc cản quang 45/55 (81,82%).<br /> Kết luận: U tuyến yên chủ yếu có biểu hiện lâm sàng là hội chứng rối loạn nội tiết, rối loạn thị lực và tăng<br /> áp lực trong sọ. Trên cộng hưởng từ và cắt lớp vi tính, khối u đồng tín hiệu hay đồng tỷ trọng và ngấm thuốc.<br /> Từ khóa: u tuyến yên, qua xoang bướm, rối loạn nội tiết<br /> Viết tắt: BN: bệnh nhân<br /> <br /> ABSTRACT<br /> CLINICAL PRESENTATION, LABORATORY AND IMAGING FINDINGS OF PITUATARY<br /> ADENOMA<br /> Dong Van He, Ly Ngoc Lien* Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 16 - Supplement of No 4 - 2012: 410 - 416<br /> Objective: describe clinical presentation, laboratory and imaging findings of pituitary adenoma.<br /> * Khoa Ngoại thần kinh Bệnh viện Việt Đức<br /> Tác giả liên lạc: PGS TS Đồng Văn Hệ<br /> ĐT: 0903256868<br /> <br /> 410<br /> <br /> Email: dongvanhe2010@gmail.com<br /> <br /> Chuyên đề Phẫu thuật Thần Kinh<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 4 * 2012<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Methods: prospective study based on 140 patients with pituitary adenomas. They were diagnosed and<br /> operated at Neurosurgery department, Viet Duc hospital, and identified adenoma in pathology. The researcher<br /> directly examined, described, evaluated laboratory tests, and computer tomography and magnetic resonance<br /> imaging. The information were completed in individual protocol.<br /> Results: From 1/2009 to 12/2009,we have chosen 140 patients with suitable criteria. There are 52 males<br /> (37.14%) and 88 females (62.86%). Lowest age is 16 and highes is 71. The group 21-30 were 37.14% and the<br /> group 21-50 were 71.42%. The main complaint is caused by hormonal disturbances (98/140=70%) and by<br /> intracranial hypertension (37/140=24.28%). The previous diagnosis and treatment pre-op 56/140=40%. The<br /> history with previous operation but recurrence 27/140=19.28%, failure medical treatment 10, failure radiation 3.<br /> The other disease like hypertension, diabetes mellitus, thyroid tumors, heart failure 18/140=12.85%. Visual deficit<br /> in 96/140=68.58%, both eyes 76/140=54.28%. Totally loss of vision in both eyes or just see the light 21/140=15%.<br /> Hemianopsia 22/140=15.71%. Headache, vomit, nausea in 112/140=80%. Hormonal disturbances<br /> include:infretility 44, amenorrhea 32, galactorrhea 22, impotence 16, menstrual disturbances 14 và 20 patients<br /> with body changing. Cushing’s syndrome 2 và Acromegaly 20. Endocrine evaluation showed that prolactin levels<br /> higher than 700 UI/l in 69 patients (max 750 000 UI/l). GH high in 20 patients. ACTH và cortisol high in 2<br /> patients. Hormonal concentration decrease in 9 patients. Pituitary adenomas’ classification: 66 prolactinomas, 52<br /> non-secreting adenomas, 20 GH-secreting tumors và 2 ACTH-secreting tumors. Classification by Hardy:<br /> 68.57% A và B và 31.42% C, D và E. Microadenoma in 9 và macroadenoma in 131 patients. Biggest tumor<br /> 7.5cm and smallest 9 mm. Hemorrhage in tumor in 35/140=25%. Sphenoid invasion 71/140=50.71%. On T1WI,<br /> tumors were ịn 9 patients (42.14%), low signal 42 (30%) và mixed 39 (27.85%), enhancement 125/140=89.28%.<br /> On T2WI, high signal 75/140 (53.57%), isointense 35 (25%) và mixed 30 (21.42%). CT scan in 71 patients:<br /> isodense 65/71 (91,54%), hyperdense in 5 patients and enhancement in 45/55 (81.82%).<br /> Conclusion: Pituitary adenomas usually have clinical presentation as: hormonal disturbances syndrome,<br /> visual deficit or intracranial hypertension. On MRI and CT, the tumors are isointense or isodense and enhanced<br /> with contrast.<br /> Keywords: pituitary adenoma, transsphenoidal approach, endocrine disturbance.<br /> Một số ít bệnh nhân được điều trị nội và theo<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> dõi. Mặc dù số lượng bệnh nhân u tuyến yên<br /> U tuyến yên là một trong 4 loại u trong sọ<br /> khá lớn nhưng còn ít nghiên cứu về tình trạng<br /> hay gặp nhất. U tuyến yên là loại u lành xuất<br /> lâm sàng, xét nghiệm khối u tuyến yên. Chính vì<br /> phát từ thùy trước tuyến nên có biểu hiện lâm<br /> vậy, chúng tôi nghiên cứu đề tài này nhằm mục<br /> sàng như hội chứng tăng áp lực trong sọ, hội<br /> đích: mô tả đặc điểm lâm sàng, xét nghiệm nội<br /> chứng rối loạn nội tiết và hội chứng chèn ép<br /> tiết và hình ảnh khối u tuyến yên.<br /> giao thoa thị giác. Bệnh nhân có thể tới khám vì<br /> PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> rối loạn nội tiết như tiết sữa, vô sinh, vô kinh<br /> hay rối loạn phát triển, thay đổi da… Một số<br /> Nghiên cứu mô tả tiến cứu dựa trên 140<br /> bệnh nhân có biểu hiện đau đầu, nôn, liệt dây<br /> bệnh nhân u tuyến yên được phẫu thuật tại<br /> thần kinh sọ do khối u chèn ép. Bệnh nhân cũng<br /> Khoa Phẫu thuật Thần kinh, Bệnh viện Việt Đức<br /> có thể có biểu hiện giảm thị lực, bán manh do<br /> từ 1/2009 tới tháng 12/2009. Những bệnh nhân<br /> khối u chèn ép vào dây thần kinh thị giác, chèn<br /> đáp ứng đủ những tiêu chuẩn sau đây được đưa<br /> ép và giao thoa thị giác. Tại Khoa Phẫu thuật<br /> vào nhóm nghiên cứu: chẩn đoán xác định là u<br /> Thần kinh, Bệnh viện Việt Đức, chúng tôi phẫu<br /> tuyến yên dựa trên kết quả giải phẫu bệnh khối<br /> thuật gần 200 khối u tuyến yên/năm. Hầu hết<br /> u tuyến yên, bệnh nhân được nghiên cứu viên<br /> bệnh nhân tới bệnh viện đều được phẫu thuật.<br /> trực tiếp khám lâm sàng, đánh giá kết quả xét<br /> <br /> Chuyên đề Phẫu thuật Thần Kinh<br /> <br /> 411<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 4 * 2012<br /> <br /> nghiệm nội tiết tuyên yên, đọc và phân tích hình<br /> ảnh khối u tuyến yên trên cắt lớp vi tính và cộng<br /> hưởng từ, mọi thông tin được điền vào mẫu<br /> bệnh án riêng đã được chuẩn bị sẵn. Triệu<br /> chứng lâm sàng bao gồm: đau đầu, nhìn mờ, thị<br /> trường, lác mắt, vô kinh nguyên phát, vô kinh<br /> thứ phát, vô sinh nguyên phát, vô sinh thứ phát,<br /> tiết sữa, thay đổi giọng nói, thay đổi hình dáng,<br /> to đầu ngón tay, đầu ngón chân, biến dạng mặt,<br /> lưỡi, mạch, huyết áp, nhịp tim, thở, màu sắc da,<br /> vết dạn da, hình dáng bụng so với tay và chân.<br /> Xét nghiệm nội tiết bao gồm: nồng độ<br /> prolactine, cortisol, GH, FSH, LH, ACTH. Hình<br /> ảnh cắt lớp vi tính: kích thước, vị trí khối u, mức<br /> độ xâm lấn xuống xoang bướm, xâm lấn trên<br /> yên, xâm lấn sang hố thái dương, xâm lấn hố<br /> sau, chèn ép não thất và mức độ ngấm thuốc cản<br /> quang. Hình ảnh cộng hưởng từ bao gồm: kích<br /> thước, vị trí khối u, xâm lấn xoang tĩnh mạch<br /> hang, xâm lấn xuống xoang bướm, xâm lấn lên<br /> vùng trên yên, xâm lấn sang hố thái dương,<br /> chèn ép và bao bọc động mạch cảnh trong, chèn<br /> ép não thất III, mức độ ngấm thuốc đối quang<br /> từ. Kết quả giải phẫu bệnh: u tuyến yên,<br /> adenoma tuyến yên, u thùy trước tuyến yên.<br /> Xếp loại u tuyến yên theo tiêu chuẩn sau: lượng<br /> prolactine > 700 UI/L xếp loại u tăng tiết<br /> prolactine (prolactinoma); lượng GH tăng trên<br /> 1ng/ml (µg/l) xếp loại u tăng tiết GH hay bệnh<br /> Arcromegaly; lượng ACTH tăng và vết rạn da,<br /> béo bụng nhưng chân tay nhỏ xếp loại u tăng<br /> tiết ACTH; nếu nội tiết tố bình thường, hoặc<br /> giảm xếp loại u tuyến yên không tăng tiết. Số<br /> liệu được tính toán theo chương trình SPSS 16.0.<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> <br /> Nhóm tuổi từ 21 tới 30 chiếm nhiều nhất với<br /> 37,14%; Nhóm tuổi từ 21 tới 50 chiếm 71,42%.<br /> Cao tuổi nhất là 71 và thấp nhất 16 tuổi.<br /> <br /> Lý do tới khám bệnh<br /> Chủ yếu do đau đầu, nhìn mờ và rối loạn<br /> nội tiết: 132/140 bệnh nhân (94,29%). Trong số<br /> 140 bệnh nhân, 56/140=40% bệnh nhân đã được<br /> khám và điều trị nơi khác (với chẩn đoán vô<br /> sinh, vô kinh, bất lực, bệnh về mắt, đái đường,<br /> huyết áp cao…) và 84/140=60% chưa từng điều<br /> trị nơi khác.<br /> <br /> Tiền sử bệnh u tuyến yên<br /> 40 bệnh nhân đã được chẩn đoán u tuyến<br /> yên: 27 đã được phẫu thuật 1-2 lần (u tuyến yên<br /> tái phát, bao gồm: 18 u không tăng tiết, 6<br /> prolactinome và 3 acromegaly), 10 được điều trị<br /> nội không khỏi (9 u tuyến yên tăng tiết<br /> prolactine và 1 Acromegaly) và 3 được điều trị<br /> tia Gamma (2 u không tăng tiết, 1 acromegaly).<br /> <br /> Tiền sử bệnh khác<br /> 18/140 bệnh nhân có tiền sử bệnh khác phổi<br /> hợp hoặc biểu hiện kèm theo do u tuyến yên<br /> bao gồm: cao huyết áp 6 bệnh nhân, đái đường<br /> 4, đau viêm khớp 2, suy tim 1, hẹp hở van 2 hay<br /> van 3 lá 2, loét dạ dày 1, sỏi thận 1.<br /> <br /> Dấu hiệu lâm sàng khi nhập viện bao gồm<br /> Đau đầu 120/140 = 80%, rối loạin nhìn 96/140<br /> = 68,58% (Bảng 2), rối loạn nội tiết ở<br /> 97/140=69,29% (Bảng 3). Kết quả xét nghiệm cho<br /> <br /> Trong thời gian 12 tháng, chúng tôi đã lựa<br /> chọn được 140 bệnh nhân đáp ứng đủ tiêu<br /> chuẩn nghiên cứu. Trong đó, 52 bệnh nhân nam<br /> (37,14%) và 88 bệnh nhân nữ (62,86%). Phân bố<br /> theo tuổi như bảng 1.<br /> <br /> thấy: 97/140 bệnh nhân có rối loạn nội tiết tăng<br /> <br /> Bảng 1-Phân bố bệnh nhân theo nhóm tuổi:<br /> <br /> Bảng 2-Rối loạn thị giác:<br /> <br /> Nhóm < 20<br /> 21-30 31-40 41-50 51-60<br /> >60<br /> tuổi<br /> Số BN<br /> 3<br /> 52<br /> 13<br /> 35<br /> 23<br /> 14<br /> Tỷ lệ % 2,14% 37,14% 9,28% 25% 16,42% 10%<br /> <br /> Rối loạn Nhìn mờ Nhìn mờ Bán<br /> Bán Lác, nhìn<br /> thị giác 1 mắt<br /> 2 mắt manh 1 manh 2 đôi, sụp<br /> bên<br /> bên<br /> mi<br /> Số BN<br /> 20<br /> 76<br /> 7<br /> 15<br /> 12<br /> <br /> 412<br /> <br /> hoặc giảm lược hormone trong máu (69,29%) và<br /> 43/140=30,71% bệnh nhân có xét nghiệm nội tiết<br /> trong giới hạn bình thường.<br /> <br /> Chuyên đề Phẫu thuật Thần Kinh<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 4 * 2012<br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> 14,29<br /> <br /> 54,29<br /> <br /> 5,00<br /> <br /> 10,71<br /> <br /> 8,57<br /> <br /> Như vậy, số bệnh nhân bị giảm thị lực là<br /> 96/140=68,58%, trong đó thị lực giảm cả hai mắt<br /> là 76/140=54,28%. Thị lực thấp nhất là mù cả hai<br /> bên (11 BN), chỉ thấy bóng bàn tay và đếm ngón<br /> tay 10 BN. Trong số 22 bệnh nhân bán manh, 15<br /> BN bán manh cả hai bên.<br /> Bảng 3-Triệu chứng rối loạn nội tiết:<br /> Rối loạn Thay đổi<br /> nội tiết hình<br /> dáng<br /> Số BN<br /> 20<br /> Tỷ lệ % 14,29<br /> <br /> Vô<br /> sinh<br /> <br /> Bất Vô kinh Rối loạn Tiết<br /> lực<br /> kinh<br /> sữa<br /> nguyệt<br /> 44<br /> 16<br /> 32<br /> 14<br /> 22<br /> 31,43 11,43 22,86 10,00 15,71<br /> <br /> Dấu hiệu rối loạn nội tiết được ghi nhận ở 97<br /> bệnh nhân. Một số bệnh nhân có nhiều rối loạn<br /> nội tiết cùng lúc. Trong đó: 26/32 BN vô kinh<br /> thứ phát trên 2 năm, 7 bệnh nhân đái nhạt và<br /> khát nước, 89/140 BN đã có hôn nhân. Tăng cân<br /> nhanh bất thường 2 BN. Hội chứng Cushing 2<br /> BN.<br /> Bảng 4-Kết quả xét nghiệm nội tiết<br /> Rối<br /> Tăng<br /> Tăng Giảm tiết Tăng Hormone<br /> loạn Prolactine GH hormone ACTH<br /> bình<br /> nội tiết<br /> thường<br /> Số BN<br /> 66<br /> 20<br /> 9<br /> 2<br /> 43<br /> Tỷ lệ %<br /> 47,14<br /> 14,29<br /> 6,43<br /> 30,71<br /> <br /> Một số bệnh nhân có tăng tiết prolactine<br /> nhưng lại giảm tiết nội tiết tố khác, hoặc tăng<br /> tiết hormone này và giảm tiết hormone khác.<br /> Lượng Prolactine cao nhất là<br /> Bảng 5-Phân loại u tuyến yên theo lâm sàng và xét<br /> nghiệm:<br /> Phân U không U tăng tiết U tăng tiết GH U tăng tiết<br /> loại tăng tiết Prolactine (Acromegaly)<br /> ACTH<br /> (Cushing)<br /> Số BN<br /> 52<br /> 66<br /> 20<br /> 2<br /> Tỷ lệ % 37,14<br /> 47,14<br /> 14,29<br /> 1,43<br /> <br /> Acromegaly-bệnh to viễn cực, Cushing-bệnh<br /> Cushing<br /> Chụp cộng hưởng từ 140 bệnh nhân, trong<br /> đó chỉ có 73 bệnh nhân được chụp cắt lớp vi<br /> tính. Phân loại theo Hardy: 68,57% xếp loại A và<br /> B và 31,42% xếp loại C, D và E. U tuyến yên nhỏ<br /> (microadenoma) ở 9 và u tuyến yên lớn<br /> (macroadenoma) 131 bệnh nhân. U lớn nhất 7,5<br /> cm và u nhỏ nhất 9 mm Khối u xâm lấn xuống<br /> <br /> Chuyên đề Phẫu thuật Thần Kinh<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> dưới đẩy sàn hố yên lồi vào trong xoang bướm<br /> hoặc khối u xâm lấn vào bên trong xoang bướm<br /> 71 trường hợp (50,71%). Hình ảnh khối u trên<br /> cắt lớp vi tính, cộng hưởng từ T1WI và T2WI<br /> như trong bảng 6, 7 và 8.<br /> Bảng 6-Hình ảnh khối u tuyến yên trên chụp cắt lớp<br /> vi tính:<br /> Đặc điểm<br /> trên cắt lớp<br /> vi tính<br /> Số bệnh<br /> nhân<br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> Tăng tỷ<br /> trọng<br /> 5/71<br /> 7,04%<br /> <br /> Đồng tỷ trọng Ngấm thuốc<br /> cản quang<br /> 65/71<br /> 91,54%<br /> <br /> 45/55<br /> 81,82%%<br /> <br /> Trong số 71 bệnh nhân được chụp cắt lớp vi<br /> tính, 55 bệnh nhân được tiêm thuốc cản quang.<br /> Cả 5 bệnh nhân tăng tỷ trọng trong khối u là do<br /> chảy máu trong u.<br /> Bảng 7-Hình ảnh khối u tuyến yên trên T1WI:<br /> Hình ảnh Đồng tín Giảm tín Tín hiệu<br /> Khối u<br /> trên cộng<br /> hiệu<br /> hiệu<br /> hỗn hợp ngấm thuốc<br /> hưởng từ<br /> đối quang<br /> từ<br /> Số bệnh 59 42,14% 42 30% 39 27,85% 125 89,28%<br /> nhân Tỷ lệ<br /> %<br /> <br /> Hình ảnh chảy máu trong u ở 35/140=25%. U<br /> xâm lấn vào trong lòng xoang bướm<br /> 71/140=50,71%.<br /> Bảng 8-Hình ảnh khối u tuyến yên trên T2WI:<br /> Hình ảnh<br /> khối u<br /> trên T2WI<br /> Số bệnh<br /> nhân<br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> Tăng tín<br /> hiệu<br /> <br /> Đồng tín<br /> hiệu<br /> <br /> 75<br /> 53,57%<br /> <br /> 35<br /> 25%<br /> <br /> Tín hiệu Chảy máu<br /> hỗn hợp<br /> trong u<br /> 30<br /> 21,42%<br /> <br /> 35<br /> 25%<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> Tỷ lệ bệnh nhân nữ/nam = 1,69 thấp hơn so<br /> với nghiên cứu của Bùi Phương Thảo nam 2011<br /> (2,87) nhưng cao hơn nghiên cứu tại Bệnh viện<br /> Việt Đức năm 2003 và 2008 (1,18 và 1,11). Trong<br /> hầu hết nghiên cứu gần đây, tỷ lệ bệnh nhân nữ<br /> cao hơn nam, đôi khi nữ/nam = 3/1 (1,2). Những<br /> nghiên cứu trước đây cho thấy tỷ lệ nữ/nam gần<br /> bằng nhau. Nhóm tuổi hay gặp nhất là 21-30<br /> chiếm 37,14%. Khoảng 2/3 bệnh nhân u tuyến<br /> yên được phát hiện và phẫu thuật ở lứa tuổi từ<br /> 21-50 (71,42%).<br /> <br /> 413<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 4 * 2012<br /> <br /> Lý do tới khám bệnh chủ yếu do đau đầu,<br /> nhìn mờ và rối loạn nội tiết: 132/140 bệnh nhân<br /> (94,29%). Trong đó, 86 bệnh nhân tới khám do<br /> rối loạn nội tiết (61,42%). Khi thăm khám lâm<br /> sàng, 97/140=69,28% bệnh nhân biểu hiện rối<br /> loạn nội tiết. Trong số 140 bệnh nhân, 88 bệnh<br /> nhân là u tăng tiết và 52 bệnh nhân u không<br /> tăng tiết. Như vậy, 100% bệnh nhân u tăng tiết<br /> có triệu chứng rối loạn nội tiết. Đây là dấu hiệu<br /> rất quan trọng để hướng tới chẩn đoán khối u<br /> tuyến yên. Rối loạn nội tiết hay gặp nhất là vô<br /> kinh nguyên phát, vô kinh thứ phát, vô sinh<br /> nguyên phát, vô sinh thứ phát và tiết sữa. Dấu<br /> hiệu vô sinh, vô kinh, bất lực ở người đang lứa<br /> tuổi hoạt động sinh dục là gợi ý quan trọng để<br /> chẩn đoán bệnh(4,9). Trong số 72 bệnh nhân nữ ở<br /> lứa tuổi hoạt động sinh dục: 44 bệnh nhân bị rối<br /> loạn kinh nguyệt (61,11%), 32 bị vô kinh, 26 bị<br /> vô kinh trên 2 năm, 2 trường hợp cá biệt tới<br /> khám sau khi vô kinh thứ phát 12 năm!. Phụ nữ<br /> trong lứa tuổi hoạt động sinh dục nhưng bị vô<br /> kinh thứ phát thường không quá chú ý, nhất là<br /> khi họ đã có con. Và họ thường chậm trễ tới<br /> khám bệnh. Trong số 72 bệnh nhân nữ trong lứa<br /> tuổi hoạt động sinh dục, 44 bệnh nhân vô sinh<br /> và muốn có con, 22 bệnh nhân tiết sữa ở vú mặc<br /> dù không nuôi con và 18 bệnh nhân vừa vô<br /> sinh, vô kinh và tiết sữa. Vô sinh là căn bệnh<br /> không hiếm gặp nhưng nếu đứng trước bệnh<br /> nhân bị vô sinh kèm theo vô kinh, rối loạn kinh<br /> nguyệt và tiết sữa, nên nghĩ tới khối u tuyến yên<br /> và cho bệnh nhân chụp cộng hưởng từ(3,10). Bất<br /> lực chỉ gặp ở 16 bệnh nhân nam. Đây là dấu<br /> hiệu khó xác định chính xác bởi vì chúng ta khó<br /> xác định câu trả lời của bệnh nhân nam về vấn<br /> đề tế nhị này. Hầu hết những bệnh nhân rối loạn<br /> kinh nguyệt, vô sinh, tiết sữa có nồng độ<br /> Prolactine máu cao.<br /> Khi phân loại khối u tuyến yên theo nồng<br /> độ hormone trong máu, 66 u tuyến yên tăng tiết<br /> prolactine, 52 u không tăng tiết, 20 u tăng tiết<br /> GH và 2 u tăng tiết ACTH. Khối u tăng tiết<br /> prolactine hay gặp nhất, sau đó là u không tăng<br /> tiết. Đặc điểm lâm sàng của nhóm u tuyến yên<br /> tăng tiết prolactine chủ yếu là vô kinh, vô sinh,<br /> <br /> 414<br /> <br /> bất lực, tiết sữa. Trong khi nhóm bệnh nhân u<br /> tăng tiết GH là thay đổi hình dạng, to đầu chi,<br /> da thô, da dày, mặt biến dạng, tăng số giầy, dép<br /> và không đeo nhẫn ở 100% bệnh nhân. Một số<br /> bệnh nhân đau nhức xương, lưỡi to, ngủ ngáy,<br /> chẩn đoán và điều trị viêm khớp, bệnh nhân hay<br /> mệt, suy tim(7,10). Hai bệnh nhân bị bệnh Cushing<br /> do tăng tiết ACTH biểu hiện lâm sàng khá điển<br /> hình: vết rạn da, bụng béo, chân và tay nhỏ.<br /> Trong khi 52 bệnh nhân u không tăng tiết chỉ có<br /> 8 bệnh nhân bị giảm tiết hormone (15,38%).<br /> Bệnh nhân u tuyến yên không tăng tiết biểu hiện<br /> lâm sàng chủ yếu là đau đầu, nhìn mờ, nôn và<br /> buồn nôn(5,6). Đó là dấu hiệu của tăng áp lực<br /> trong sọ.<br /> Thị lực giảm ở 68,58% bệnh nhân trong đó:<br /> 76/96 bệnh nhân giảm thị lực đồng đều hai mắt<br /> (79,17%), 11 bệnh nhân mù hoàn toàn hai mắt,<br /> 10 chỉ đếm được ngón ta hay bóng bàn tay. Thị<br /> lực giảm đều cả hai bên là đặc điểm khá đặc<br /> trưng ở u tuyến yên do chèn ép cả hai bên, hoặc<br /> chèn ép giao thoa thị giác. U màng não vùng hố<br /> yên thường chỉ gây nhìn mờ một bên (hơn 80%).<br /> Dựa vào đặc điểm này có thể phân biệt giữa u<br /> tuyến yên với u màng não hố yên. 21 bệnh nhân<br /> (15%) mù hoặc đếm ngón tay là những bệnh<br /> nhân đã tới khám tại phòng khám chuyên khoa<br /> mắt, bệnh viện mắt và điều trị các bệnh về mắt.<br /> Đây là điều rất đáng tiếc vì đã chẩn đoán chậm<br /> và giảm hiệu quả điều trị.<br /> Dấu hiệu đau đầu gặp ở 80% bệnh nhân.<br /> Đau đầu là dấu hiệu của rất nhiều bệnh nên<br /> khó dựa vào dấu hiệu đau đầu để hướng tới u<br /> tuyến yên(2,5,6). Đau đầu do tăng áp lực trong<br /> sọ, do khối u kích thích hay chèn ép lên màng<br /> não. Đau đầu do tăng áp lực trong sọ thường<br /> đau vào buổi đêm, nửa đêm về sang và đau<br /> khi tăng áp lực ổ bụng.<br /> Một điều lưu ý là 40% bệnh nhân đã từng<br /> khám và điều trị tại chuyên khoa khác với chẩn<br /> đoán vô sinh, vô kinh, bất lực, nhìn mờ, huyết<br /> áp cao, đái đường, bướu cổ… (18 bệnh nhân<br /> trong số đó có biểu hiện bệnh huyết áp cao, đái<br /> đường, đau khớp, suy tim…). Một số trường<br /> <br /> Chuyên đề Phẫu thuật Thần Kinh<br /> <br />