Bài giảng bảo tồn đa dạng sinh học part 8

Chia sẻ: Sadfaf Asfsggs | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

85
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Quần thể của chúng thường không thay đổi khi một sinh cảnh hay một nguồn thức ăn đặc biệt nào đó thay đổi. Tuy nhiên việc lựa chọn các loài ăn chuyên (sống chuyên) làm các loài chỉ thị giúp chúng ta biết được tình trạng của sinh cảnh mà chúng sử dụng. ư Có thể chọn một nhóm loài làm nhóm chỉ thị và nhóm loài này thường có chung các nhu cầu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng bảo tồn đa dạng sinh học part 8

th«ng th−êng ®Ò cËp ë ®©y lμ c¸c loμi ®éng vËt ¨n nhiÒu lo¹i thøc ¨n vμ sèng ë nhiÒu d¹ng sinh c¶nh kh¸c nhau. QuÇn thÓ cña chóng th−êng kh«ng thay ®æi khi mét sinh c¶nh hay mét nguån thøc ¨n ®Æc biÖt nμo ®ã thay ®æi. Tuy nhiªn viÖc lùa chän c¸c loμi ¨n chuyªn (sèng chuyªn) lμm c¸c loμi chØ thÞ gióp chóng ta biÕt ®−îc t×nh tr¹ng cña sinh c¶nh mμ chóng sö dông. - Cã thÓ chän mét nhãm loμi lμm nhãm chØ thÞ vμ nhãm loμi nμy th−êng cã chung c¸c nhu cÇu. VÝ dô: c¸c loμi chim sö dông c¸c bôi, c©y thÊp ®Ó lμm tæ vμ kiÕm ¨n (nhãm chim d−íi t¸n rõng) cã thÓ lμ loμi chØ thÞ tèt v× cã thÓ b¾t chóng b»ng l−íi mê; c¸c loμi bß s¸t nhá, c¸c loμi Õch nh¸i sèng trªn mÆt ®Êt cã thÓ lμ nhãm chØ thÞ v× cã thÓ b¾t ®−îc chóng b»ng bÉy hè ®Ó thu thËp sè liÖu. • C¸c t¸c nh©n ¶nh h−ëng ®Õn ®a d¹ng sinh häc nh−: ho¹t ®éng cña con ng−êi, ®iÒu kiÖn bÊt lîi vÒ khÝ hËu (lò lôt, h¹n h¸n,...) còng ®−îc xem lμ c¸c vÊn ®Ò cÇn ®−îc chó ý trong gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc. 7.2 Môc tiªu cña ®iÒu tra gi¸m s¸t ®a d¹ng sinh häc Ch−¬ng tr×nh ®iÒu tra, gi¸m s¸t ®a d¹ng sinh häc cho mçi khu b¶o tån ®−îc thiÕt kÕ kh¸c nhau tïy theo chøc n¨ng, nhiÖm vô cña khu b¶o tån ®ã: • NÕu ®ã lμ khu vùc ®−îc x©y dùng chñ yÕu ®Ó b¶o vÖ c¸c hÖ sinh th¸i cÇn thiÕt cho rÊt nhiÒu loμi thùc vËt vμ ®éng vËt tiªu biÓu cña ViÖt Nam th× môc tiªu cña ho¹t ®éng gi¸m s¸t lμ: + X¸c ®Þnh vμ vÏ trªn b¶n ®å c¸c sinh c¶nh chÝnh ®· t¹o nªn toμn bé hÖ sinh th¸i trong khu b¶o tån thiªn nhiªn ®ã. + X¸c ®Þnh c¸c loμi chØ thÞ (hoÆc loμi chÝnh) ®¹i diÖn cho mçi d¹ng sinh c¶nh. + Gi¸m s¸t dμi h¹n c¸c loμi chØ thÞ ®ã ®Ó theo dâi sù biÕn ®æi cña c¸c quÇn thÓ vμ x¸c ®Þnh nh÷ng mèi ®e do¹ nghiªm träng nhÊt. + T×m ra c¸c gi¶i ph¸p hoÆc c¸c kiÕn nghÞ ®Ó gi¶m mèi ®e däa nãi trªn. Gi¸m s¸t sù thay ®æi tÝnh nghiªm träng cña c¸c mèi ®e do¹ ®ã. • NÕu khu vùc ®−îc x©y dùng chñ yÕu ®Ó b¶o vÖ mét hoÆc vμi loμi ®éng, thùc vËt quan träng cã nguy c¬ diÖt vong nμo ®ã (VÝ dô: Tª gi¸c ë VQG C¸t Tiªn, Väoc ®Çu tr¾ng ë VQG C¸t Bμ, …) th× môc tiªu ®iÒu tra gi¸m s¸t quan träng nhÊt lμ: + X¸c ®Þnh hiÖn tr¹ng quÇn thÓ loμi. + X¸c ®Þnh c¸c mèi ®e do¹ nghiªm träng nhÊt ®èi víi quÇn thÓ. + Gi¸m s¸t c¸c xu h−íng thay ®æi l©u dμi kÝch th−íc quÇn thÓ. + T×m ra c¸c biÖn ph¸p vμ ®Ò ra c¸c kiÕn nghÞ lμm gi¶m c¸c mèi ®e do¹. + Gi¸m s¸t sù thay ®æi tÝnh nghiªm träng cña c¸c mèi ®e do¹. • NÕu khu vùc ®ã ®−îc x©y dùng chñ yÕu ®Ó b¶o vÖ c¸c tμi nguyªn sinh vËt quan träng cho ®êi sèng cña céng ®ång d©n c− gÇn ®ã (VÝ dô: rõng ®Çu nguån, ) th× môc tiªu ®iÒu tra gi¸m s¸t quan träng nhÊt lμ: + X¸c ®Þnh c¸c nguån tμi nguyªn cã trong khu vùc mμ ®êi sèng cña céng ®ång d©n c− gÇn ®ã lÖ thuéc vμo chóng. 85
+ X¸c ®Þnh c¸c mèi ®e do¹ tiÒm tμng ®èi víi nguån tμi nguyªn ®ã, t×m c¸c biÖn ph¸p ®Ó gi¶m c¸c mèi ®e do¹ ®ã, gi¸m s¸t sù thay ®æi tÝnh nghiªm träng cña c¸c mèi ®e do¹ ®ã. • Môc tiªu cña ho¹t ®éng gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ §DSH phô thuéc vμo chøc n¨ng nhiÖm vô cña tõng lo¹i khu b¶o tån. • Trong thùc tÕ, cã nh÷ng ch−¬ng tr×nh gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ víi môc tiªu cã tÝnh tæng hîp bao gåm mét trong c¸c môc tiªu nãi trªn. 7.3 Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nhu cÇu gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc ViÖc x¸c ®Þnh vÊn ®Ò, nhu cÇu cÇn thiÕt ph¶i gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc th−êng ®ßi hái sù kÕt hîp gi÷a c¸c ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸, ph©n tÝch cã sù tham gia víi c¸c ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸, ph©n tÝch kü thuËt. VËn dông ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch cã sù tham gia (c¸c bªn liªn quan, céng ®ång ...) ®Ó x¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò cÇn thiÕt ph¶i gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ trong b¶o tån ®a d¹ng sinh häc (quan s¸t thùc tÕ, ®¸nh gi¸ nhanh t×nh h×nh, th¶o luËn...). Khi x¸c ®Þnh vÊn ®Ò, nhu cÇu cÇn gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ trong b¶o tån ®a d¹ng sinh häc t¹i mét khu b¶o tån cô thÓ, cÇn thiÕt ph¶i th¶o luËn, lùa chän vÊn ®Ò dùa vμo ®iÒu kiÖn cô thÓ vμ chøc n¨ng, nhiÖm vô cña tõng lo¹i khu b¶o tån nh− ®· nªu, hoÆc còng cã thÓ dùa trªn kÕt qu¶ ph©n tÝch chiÕn l−îc, chÝnh s¸ch... ViÖc x¸c ®Þnh vÊn ®Ò, nhu cÇu cÇn gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ trong b¶o tån ®a d¹ng sinh häc lμ c¬ së quan träng ®Ó x¸c ®Þnh c¸c môc ®Ých, môc tiªu cña ch−¬ng tr×nh gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc. 8 LËp kÕ ho¹ch gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc 8.1 TiÕn tr×nh vμ ph−¬ng ph¸p lËp kÕ ho¹ch TiÕn tr×nh lËp kÕ ho¹ch chiÕn l−îc gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc bao gåm c¸c b−íc sau: • Ph©n tÝch nhu cÇu: nh− ®· tr×nh bμy ë néi dung trªn, ®Ó ph©n tÝch nhu cÇu gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ §DSH cã thÓ dùa vμo: Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña tõng khu b¶o tån. + Nhu cÇu cña céng ®ång. + KÕt qu¶ ph©n tÝch chiÕn l−îc, chÝnh s¸ch. + • X¸c ®Þnh môc tiªu tæng thÓ, môc tiªu cô thÓ: sau khi x¸c ®Þnh ®−îc c¸c vÊn ®Ò, nhu cÇu cÇn gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ §DSH b−íc tiÕp theo lμ tæng hîp c¸c nhu cÇu ®Ó x¸c ®Þnh môc ®Ých, môc tiªu cña viÖc gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸. (Chó ý: c¸ch viÕt môc ®Ých, môc tiªu ®−îc tr×nh bμy rÊt kü trong m«n häc Qu¶n lý dù ¸n LNXH) • KÕt qu¶ mong ®îi cña b¶o tån §DSH: cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh th«ng qua ph©n tÝch s¬ ®å c©y víi c¸c bªn liªn quan, nh»m tr¶ lêi ®−îc c©u hái: “§Ó ®¹t ®−îc môc tiªu sÏ cã nh÷ng kÕt qu¶ nμo?”. 86
• C¸c ho¹t ®éng: TiÕp tôc ph©n tÝch s¬ ®å c©y víi c¸c bªn liªn quan, nh»m tr¶ lêi ®−îc c©u hái: “§Ó cã ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ trªn cÇn ph¶i lμm nh÷ng g×?”. §Ó ®¹t ®−îc mét kÕt qu¶ mong ®îi cÇn cã mét hay nhiÒu ho¹t ®éng liªn quan víi nã. Ho¹t ®éng sÏ x¸c ®Þnh chiÕn l−îc hμnh ®éng ®Ó ®¹t ®−îc kÕt qu¶ mong ®îi. Cã thÓ tãm l−îc c¸c b−íc cña tiÕn tr×nh lËp kÕ ho¹ch chiÕn l−îc gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc b»ng s¬ ®å sau: Dùa vμo: Ph©n tÝch nhu cÇu + Chøc n¨ng,nhiÖm vô cña KBT +Nhu cÇu cña céng ®ång +Ph©n tÝch chiÕn l−îc,CS Tæng hîp nhu cÇu Môc tiªu tæng thÓ Môc tiªu cô thÓ Tr¶ lêi c©u hái: “§Ó ®¹t ®−îc môc Ph©n tÝch s¬ ®å c©y víi tiªu cô thÓ sÏ cã c¸c bªn liªn quan. nh÷ng kÕt qu¶ nμo?” KÕt qu¶ mong ®îi cña b¶o tån §DSH Ph©n tÝch s¬ ®å c©y víi c¸c bªn liªn quan. Tr¶ lêi c©u hái: “§Ó cã nh÷ng kÕt qu¶ trªn cÇn ph¶i C¸c ho¹t ®éng lμm g×? S¬ ®å 10.1: KÕ ho¹ch chiÕn l−îc gi¸m s¸t ®a d¹ng sinh häc 8.2 KÕ ho¹ch hμnh ®éng Trªn c¬ së c¸c ho¹t ®éng ®−îc x¸c ®Þnh ®Ó ®¹t ®−îc c¸c kÕt qu¶ mong ®îi trong kÕ ho¹ch chiÕn l−îc gi¸m s¸t ®a d¹ng sinh häc , tiÕp tôc ph©n tÝch vÒ thêi gian, nguån lùc (nh©n lùc, tμi chÝnh, ph−¬ng tiÖn vËt t−) ®Ó lËp kÕ ho¹ch hμnh ®éng. §iÒu tra gi¸m s¸t ®a d¹ng sinh häc lμ nh÷ng ho¹t ®éng tèn kÐm vÒ thêi gian, nh©n lùc vμ tμi chÝnh. V× vËy tïy thuéc vμo nguån kinh phÝ vμ nh©n lùc, viÖc lËp kÕ ho¹ch hμnh ®éng nªn tËp trung vμo nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt vμ s¾p xÕp c¸c ho¹t ®éng theo thø tù hîp lý vÒ thêi gian. Cã nhiÒu c¸ch thÓ hiÖn kÕ ho¹ch hμnh ®éng cho c¸c ho¹t ®éng, nh−ng ®Ó ®¬n gi¶n vμ dÔ thùc hiÖn cã thÓ sö dông ma trËn sau ®©y ®Ó dù th¶o kÕ ho¹ch hμnh ®éng. B¶ng 10.1 : Ma trËn ®Ó lËp kÕ ho¹ch hμnh ®éng cho tõng kÕt qu¶ mong ®îi. KÕt qu¶ Ho¹t ®éng Thêi Tμi chÝnh/ ph−¬ng Ai tham gia? Ai chÞu mong ®îi gian tiÖn/ vËt t− tr¸ch nhiÖm? KÕt qu¶ 1.1: Ho¹t ®éng 1.1.1 87
KÕt qu¶ Ho¹t ®éng Thêi Tμi chÝnh/ ph−¬ng Ai tham gia? Ai chÞu mong ®îi gian tiÖn/ vËt t− tr¸ch nhiÖm? ... ... ... Ho¹t ®éng 1.1.2 ... KÕt qu¶ 1.2: Ho¹t ®éng 2.1.1 ... ... ... Ho¹t ®éng 2.1.2 ... ... ... §Ó cã c¸c th«ng tin ®−a vμo ma trËn ë b¶ng 10.1 cã thÓ sö dông c¸c c«ng cô: Kü thuËt ph©n chia dù ¸n thμnh c¸c c«ng viÖc nhá, ph−¬ng ph¸p x©y dùng s¬ ®å m¹ng (®−îc tr×nh bμy chi tiÕt trong m«n häc Qu¶n lý dù ¸n LNXH). ë ®©y chØ giíi thiÖu thªm 2 c¸ch thÓ hiÖn c¸c ho¹t ®éng cña kÕ ho¹ch theo thêi gian kh¸ ®¬n gi¶n vμ dÔ ph©n tÝch b»ng s¬ ®å Gantt hoÆc ma trËn c¸c ho¹t ®éng theo thêi gian theo mÉu sau: Ho¹t ®éng E D C B A Thêi gian N¨m 3 N¨m 2 N¨m 1 N¨m ... N¨m n S¬ ®å 10.2: S¬ ®å Gannt B¶ng 10.2: Ma trËn c¸c ho¹t ®éng theo thêi gian Thêi gian N¨m 1 N¨m 2 N¨m 3 N¨m ... N¨m n Ho¹t ®éng A B C D ... 88
Bμi 11. Ph−¬ng ph¸p gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc Môc tiªu: §Õn cuèi bμi häc sinh viªn cã kh¶ n¨ng: • Tr×nh bμy vμ vËn dông ®−îc c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc. §a d¹ng sinh häc thÓ hiÖn ë 3 cÊp ®é lμ: ®a d¹ng di truyÒn, ®a d¹ng loμi vμ ®a d¹ng hÖ sinh th¸i. Do vËy viÖc gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc còng ph¶i c¨n cø vμo ba cÊp ®é trªn. Trong ph¹m vi bμi gi¶ng nμy, chØ ®Ò cËp ®Õn ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®èi víi ®a d¹ng loμi ®éng vËt, ®a d¹ng loμi thùc vËt vμ t¸c ®éng cña con ng−êi ®Õn khu b¶o tån. 9 §iÒu tra gi¸m s¸t ®a d¹ng loμi ®éng vËt 9.1 LËp tuyÕn ®iÒu tra LËp tuyÕn ®iÒu tra cho ch−¬ng tr×nh gi¸m s¸t lμ rÊt tèn kÐm vμ mÊt thêi gian nh−ng cùc kú quan träng. Sau khi chia khu b¶o tån thμnh c¸c d¹ng sinh c¶nh chÝnh, trªn c¬ së nguån nh©n lùc vμ kinh phÝ chóng ta cÇn x¸c ®Þnh khu vùc lËp tuyÕn vμ sè tuyÕn ®iÒu tra gi¸m s¸t cÇn lËp vμ sè lÇn lÆp l¹i cho mçi ®ît ®iÒu tra. §Ó dÔ ph¸t hiÖn qua c¸c lÇn ®iÒu tra, c¸c tuyÕn ®iÒu tra ph¶i ë nh÷ng n¬i dÔ dμng tiÕp cËn nh− tõ hÖ thèng ®−êng lín hay ®−êng mßn s½n cã hoÆc s«ng, suèi nh−ng tuyÕn kh«ng ®−îc trïng víi ®−êng hay s«ng suèi ®ã. C¸c tuyÕn ®iÒu tra cã thÓ c¸ch ®Òu hoÆc kh«ng ®Òu nhau. Tèt nhÊt tuyÕn ®iÒu tra lμ nh÷ng ®−êng th¼ng vμ cã h−íng bÊt kú. Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c tuyÕn ®iÒu tra tèt nhÊt lμ 1 km nh−ng gÇn nhÊt còng kh«ng d−íi 500m. §Çu mçi tuyÕn ph¶i ®¸nh dÊu b»ng c¸c vËt liÖu kh«ng bÞ mÊt sau nhiÒu n¨m (b¨ng nilon mμu, s¬n mμu...). LËp tuyÕn ®iÒu tra trªn hiÖn tr−êng b»ng ®Þa bμn vμ cäc tiªu vμ ®−îc ph¸t dän râ rμng. Trªn tuyÕn ®iÒu tra ®· ®−îc lËp, ®¸nh dÊu chia ®o¹n theo cù ly 100m ®Ó phôc vô c¸c ho¹t ®éng sau nμy (nh− lËp tuyÕn ngang, ®Æt bÉy thó nhá, ®Æt l−íi mê, …). NÕu tuyÕn ®i qua nhiÒu d¹ng sinh c¶nh kh¸c nhau th× ë ®Çu mçi d¹ng sinh c¶nh cÇn x¸c ®Þnh vμ lμm dÊu mèc ph©n ®Þnh. 9.2 Gi¸m s¸t c¸c loμi thó Thó lμ mét trong nh÷ng nhãm sinh vËt quan träng cña khu b¶o tån. Sù ph¸t triÓn hay suy tho¸i cña c¸c loμi thó nãi lªn tÝnh hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng qu¶n lý. 9.2.1 Gi¸m s¸t c¸c quÇn thÓ thó lín Th−êng th× c¸c loμi thó lín (c¶ c¸c loμi chim lín) ®−îc chó ý hμng ®Çu trong khu b¶o tån vμ ®ã lμ nh÷ng loμi chØ thÞ quan träng. NhiÒu loμi thó cã søc thu hót lín nªn mäi ng−êi dÔ nhí vμ dÔ nhËn d¹ng, vÝ dô nh− Voi, Tª gi¸c, Voäc, V−în (hoÆc mét sè loμi chim lín nh− C«ng, TrÜ sao, Gμ l«i, Ph−îng hoμng ®Êt...). §ã còng lμ nh÷ng loμi dÔ dμng thuyÕt phôc mäi ng−êi b¶o tån h¬n c¸c loμi nhá khã nh×n thÊy. 89
Th−êng c¸c loμi thó lín cÇn mét kh«ng gian sèng réng h¬n c¸c loμi kh¸c vμ ®iÒu ®ã cã nghÜa nÕu chóng nã ®−îc b¶o vÖ th× tÊt c¶ c¸c loμi ®éng vËt sèng trong cïng khu ®ã còng ®−îc b¶o vÖ. §«i khi khu b¶o tån ®−îc x©y dùng chØ ®Ó b¶o vÖ loμi chØ thÞ ®ã v× c¸c loμi nμy th−êng chØ cã mÆt ë c¸c sinh c¶nh cßn nguyªn vÑn, nªn khi b¶o tån chóng còng gióp chóng ta b¶o tån c¸c sinh c¶nh nguyªn sinh ®ã. V× vËy, gi¸m s¸t t×nh tr¹ng cña c¸c loμi thó chØ thÞ, c¸c quÇn thÓ thó lín, thó linh tr−ëng, chim lín trë thμnh nhiÖm vô quan träng. §ã còng lμ nhiÖm vô khã kh¨n trong thùc tÕ v× thó lín kh«ng chØ bÞ tiªu diÖt ë nhiÒu n¬i mμ chóng l¹i rÊt hÊp dÉn thî s¨n nªn lu«n bÞ s¨n trém. Gi¸m s¸t c¸c loμi thó lín cÇn ph¶i kiªn tr×, cã thÓ b¾t ®Çu tõ ®iÒu tra kiÓm kª ban ®Çu cho ®Õn tÝnh to¸n chÝnh x¸c mËt ®é. Tuy nhiªn viÖc tÝnh to¸n mËt ®é thó lín lμ rÊt khã kh¨n. §é chÝnh x¸c cña sè l−îng c¸ thÓ c¸c loμi thó cã thÓ n»m ë bÊt kú ®©u trong kho¶ng: thùc tÕ?, −íc tÝnh?, −íc tÝnh cã c¬ së?, pháng ®o¸n? 9.2.2 C¸c ph−¬ng ph¸p gi¸m s¸t quÇn thÓ thó lín Cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p gi¸m s¸t quÇn thÓ thó lín vμ c¬ b¶n gåm kiÓm kª sè loμi, tÝnh c¸c chØ sè (hay c¸c xu thÕ biÕn ®æi) cña quÇn thÓ. C¸c ph−¬ng ph¸p nμy rÊt kh¸c nhau vÒ ®é phøc t¹p vμ tÝnh kh¶ thi. C¸c ph−¬ng ph¸p kiÓm kª t−¬ng ®èi dÔ thùc hiÖn nh−ng l¹i kh«ng cung cÊp c¸c sè liÖu vÒ t×nh tr¹ng cña quÇn thÓ. TÝnh to¸n c¸c chØ sè cña chñng quÇn tuy cã phøc t¹p h¬n vμ cÇn ®Çu t− nhiÒu thêi gian vμ kinh phÝ h¬n nh−ng l¹i cung cÊp nhiÒu t− liÖu c¬ b¶n cho viÖc ®Ò xuÊt vμ quyÕt ®Þnh c¸c gi¶i ph¸p qu¶n lý. • §iÒu tra kiÓm kª Yªu cÇu quan träng nhÊt trong ®iÒu tra ®éng vËt nãi chung vμ thó nãi riªng lμ ph¶i sö dông thμnh th¹o c¸c b¶n ®å vμ ®¸nh dÊu ®óng vÞ trÝ vÒ th«ng tin c¸c loμi cã ®−îc. Do thiÕu th«ng tin vÒ sù cã mÆt cña c¸c loμi nªn c¸c ph−¬ng ph¸p gi¸m s¸t cã thÓ b¾t ®Çu theo nh÷ng c¸ch kh¸c nhau: + Tæng hîp c¸c tμi liÖu hiÖn cã: §ã lμ c¸c b¶n b¸o c¸o vÒ s¨n b¾t, vËn chuyÓn, c¸c s¸ch h−íng dÉn, c¸c b¸o c¸o khoa häc ®· c«ng bè, c¸c b¶n b¸o c¸o hμnh chÝnh vμ nÕu cã thÓ c¶ c¸c bé s−u tËp mÉu vËt liªn quan ®Õn khu b¶o tån thiªn nhiªn. Khai th¸c vμ chän c¸c th«ng tin thÝch hîp vμ lËp mét danh lôc b−íc ®Çu vÒ tæ thμnh loμi. Danh lôc nμy ®−îc cËp nhËt t− liÖu b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra tiÕp theo. + Pháng vÊn d©n ®Þa ph−¬ng: Pháng vÊn nh÷ng ng−êi sèng trong hoÆc quanh khu b¶o tån thiªn nhiªn (®Æc biÖt lμ thî s¨n). Chän läc vμ chuyÓn t¶i c¸c th«ng tin quan träng vμ cã tÝnh thùc tÕ cao vμo b¶n ®å, kÓ c¶ sè l−îng c¸ thÓ tr−íc ®©y vμ hiÖn nay cña c¸c loμi nÕu thÊy tin t−ëng. TiÕn hμnh ph©n cÊp ®é phong phó theo c¸c møc ®¬n gi¶n ®Ó ph©n biÖt loμi th−êng gÆp, cã gÆp, hiÕm gÆp hoÆc kh«ng gÆp. KÕt qu¶ pháng vÊn thî s¨n hay d©n ®Þa ph−¬ng phô thuéc vμo c¸ch tiÕp cËn vμ th¸i ®é cña ng−êi pháng vÊn. + Trong mét sè tr−êng hîp loμi ®iÒu tra lμ qu¸ hiÕm (nh− Hæ, Bß x¸m, Voi), chóng ta cã thÓ ¸p dông phiÕu ®iÒu tra thî s¨n. + Quan s¸t c¸c vòng n−íc, c¸c ®iÓm muèi - n¬i mμ ®éng vËt hay lui tíi. C¸c quan s¸t nh− vËy kh«ng chØ cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ sè l−îng c¸c loμi mμ cã thÓ c¶ mét sè th«ng tin s¬ bé vÒ kÝch th−íc quÇn thÓ cña chóng. C¸c quan s¸t nμy nªn tËp trung vμo nh÷ng khu vùc hÊp dÉn ®Æc biÖt. Sù hÊp dÉn ®ã th−êng thay ®æi 90
theo n¨m, mïa hoÆc thËm chÝ hμng ngμy. §a sè c¸c tr−êng hîp nμy kh«ng thÓ sö dông c¸c sè liÖu ®ã ®Ó tÝnh mËt ®é cña quÇn thÓ hoÆc thËm chÝ c¶ xu thÕ quÇn thÓ. • C¸c chØ sè (hay xu thÕ) quÇn thÓ ChØ sè quÇn thÓ lμ con sè thÓ hiÖn tÝnh phong phó t−¬ng ®èi cña loμi ë mét vïng trong mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh (sè l−îng c¸c con vËt ®Õm ®−îc thùc tÕ). C¸c chØ sè quÇn thÓ thu thËp ®−îc qua nhiÒu thêi kú liªn tiÕp kh¸c nhau b»ng mét ph−¬ng ph¸p tèt nhÊt cho thÊy xu thÕ ph¸t triÓn hoÆc suy gi¶m cña quÇn thÓ. Cã thÓ x¸c ®Þnh sè quÇn thÓ b»ng ba c¸ch ®¬n gi¶n sau: + Quan s¸t t¹i mét ®iÓm: Quan s¸t t¹i vòng n−íc, ®iÓm muèi hoÆc khu vùc hÊp dÉn c¸c thó lín. Ho¹t ®éng quan s¸t ë c¸c ®iÓm nμy ph¶i theo mét quy tr×nh thèng nhÊt: Quan s¸t suèt giê/ ngμy vμ ph¶i lÆp l¹i 3-5 lÇn tÝnh trong mïa ®· ®−îc ®Þnh. C¸c quan s¸t nh− vËy sÏ gióp ta cã c¸c kh¸i niÖm vÒ sù thay ®æi theo ngμy, theo mïa, viÖc sö dông c¸c vòng n−íc vμ ®iÓm muèi c¶ c¸c H×nh 11.1. Quan s¸t t¹i vòng s×nh n¬I bß rõng loμi kh¸c nhau. §Ó cã kÕt qu¶ tèt cÇn th−êng lui tíi tai KBTTN Ea S«, §¨k L¨k. ph¶i bè trÝ khoa häc vÒ nh©n lùc, thêi gian, vÞ trÝ quan s¸t vμ ghi chÐp cÈn thËn c¸c th«ng tin loμi cã mÆt, thêi gian ®Õn, sè l−îng c¸ thÓ, giíi tÝnh vμ tuæi −íc tÝnh. + Theo c¸c ®−êng ®i bé: Cã thÓ dïng ®Ìn pin quan s¸t ban ®ªm vμ tÝnh sè l−îng thó däc theo ®−êng ®i sÏ cho ta mét sè th«ng tin vÒ c¸c loμi cã mÆt trong khu b¶o tån. NÕu thùc hiÖn theo mét thêi gian biÓu nghiªm ngÆt th× c¸c sè liÖu cho thÊy c¸c chØ sè hoÆc xu thÕ quÇn thÓ theo thêi gian nh−ng kh«ng thÓ dïng sè l−îng ®éng vËt ®Õm ®−îc ®Ó tÝnh mËt ®é quÇn thÓ. §iÒu tra theo ®−êng ®i lμ ph−¬ng ph¸p dÔ lμm, rÎ vμ yªu cÇu Ýt nh©n lùc. Cã thÓ kÕt hîp víi lÞch tuÇn tra th−êng xuyªn cña kiÓm l©m viªn khu b¶o tån. Tuy nhiªn, kh¶ n¨ng nh×n thÊy c¸c con vËt phô thuéc vμo nhiÒu yÕu tè vμ nhËn biÕt loμi phô thuéc kinh nghiÖm. MÉu biÓu11.1: Ghi sè liÖu ®iÒu tra ven ®−êng Tªn ®−êng ®iÒu tra:..................................Ph−¬ng tiÖn ®i............................................ Ngμy......th¸ng......n¨m.........Thêi gian b¾t ®Çu:..........Thêi gian kÕt thóc.................... ChØ sè (km) cña ®ång hå xe lóc b¾t ®Çu ®iÒu tra:......................................................... ChØ sè (km) cña ®ång hå xe lóc kÕt thóc ®iÒu tra:....................................................... Quan s¸t bªn tr¸i:........................................ Quan s¸t bªn ph¶i:.................................. Ng−êi ghi:................................................... L¸i xe: .................................................... + Theo sè ®èng ph©n: 91
Ph−¬ng ph¸p nμy cã mét −u ®iÓm lín lμ chóng ta kh«ng cÇn thÊy con vËt mμ chØ cÇn ph¸t hiÖn ph©n cña chóng. Khã kh¨n nhÊt lμ nhËn biÕt ph©n cña loμi nμo vμ tõ ®èng ph©n suy ra sè l−îng ra sao. CÇn chuÈn bÞ tr−íc nh÷ng ®iÒu kiÖn: - X©y dùng mét bé s−u tËp ph©n ®Ó ®èi chøng (cÇn lÊy trùc tiÕp, cè g¾ng ph©n lo¹i: ph©n míi ≤ 1 tuÇn (ph©n cßn −ít, nhít tr¬n), trung b×nh = 1 tuÇn ®Õn 3 th¸ng (ph©n kh«, nh−ng bªn trong cßn ch¾c vμ nguyªn vÑn) vμ cò = 3 th¸ng ®Õn 1 n¨m (ph©n kh«, bªn trong ®· ph©n huû). - HuÊn luyÖn cho c¸c c¸n bé ®iÒu tra c¸ch sö dông s−u tËp ph©n ®èi chøng vμ c¸ch x¸c ®Þnh nhãm tuæi cña ph©n. Chän c¸c tuyÕn dμi 1 km ®¹i diÖn cho mçi kiÓu sinh c¶nh trong khu (tuyÕn bËc I). Däc mçi tuyÕn bËc I, cø 200 m chän vμ lËp c¸c tuyÕn bËc II trong sinh c¶nh ®ång nhÊt. Trªn mçi tuyÕn bËc II chän c¸c tuyÕn bËc III ®Ó tiÕn hμnh nghiªn cøu víi kho¶ng c¸ch 50 m mét tuyÕn. §i däc c¸c tuyÕn bËc III vμ ®Õm sè l−îng ®èng ph©n n»m trong ph¹m vÞ 1m vÒ mçi bªn tuyÕn (2m cho c¶ hai bªn tuyÕn). ChiÒu dμi tuyÕn bËc III cÇn ®¹t 25m nh−ng nÕu chØ 60% c¸c tuyÕn cã tõ 1 ®èng ph©n trë lªn th× cÇn t¨ng chiÒu dμi tuyÕn bËc III lªn 50m (cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p lËp c¸c « trßn (diÖn tÝch 4m2, b¸n kÝnh 1,13 m, ph©n bè ®Òu däc theo tuyÕn). 25 m TuyÕn bËc III 50 m c¸ch 200m TuyÕn bËc I TuyÕn bËc II S¬ ®å11.1. LËp c¸c tuyÕn ®Õm sè l−îng ph©n trong sinh c¶nh ®ång nhÊt Cuèi cïng tÝnh tæng c¸c ®èng ph©n cho mçi tuyÕn bËc III sau ®ã gép chung l¹i theo c¸c tuyÕn bËc II cña tõng lo¹i sinh c¶nh, lμm c¬ së ®Ó tÝnh tæng diÖn tÝch khu vùc ®Õm ph©n. TÝnh mËt ®é c¸c ®èng ph©n b»ng c¸ch chia tæng sè ®èng ph©n cho diÖn tÝch khu vùc ®Õm hoÆc chia cho sinh c¶nh. L−u ý r»ng c¸c mËt ®é ®èng ph©n tÝnh ®−îc vμ sù so s¸nh chóng lu«n lμ vÊn ®Ò nghi vÊn bëi v× lÇn sè th¶i ph©n th−êng kh«ng biÕt vμ kh¸c nhau gi÷a c¸c loμi, c¸c sinh c¶nh vμ c¸c mïa phô thuéc vμo nguån thøc ¨n vμ n−íc uèng s½n cã. MÉu biÓu11.2: Ghi sè liÖu ®Õm ph©n Vïng nghiªn cøu:................................Ngμy ®iÒu tra:................................................... VÞ trÝ cña tuyÕn bËc nhÊt: ............................................................................................. TuyÕn sinh TuyÕn nghiªn Loμi 1 Loμi 2 Loμi 3 M« t¶ sinh c¶nh bËc 2 cøu bËc 3 sè ®èng ph©n sè ®èng ph©n sè ®èng ph©n c¶nh 92
A 1 A 2 A 3 B 1 B 2 B 3 B 1 C • TÝnh mËt ®é quÇn thÓ theo tuyÕn ViÖc ®i theo tuyÕn ®Ó ®Õm c¸c loμi thó (hay chim lín) gÆp ®−îc nh»m tÝnh mËt ®é quÇn thÓ cña chóng cã thÓ kh«ng ®¹t ®−îc kÕt qu¶ nh− mong muèn nÕu c¸ thÓ cña loμi cÇn tÝnh cßn qu¸ Ýt. NÕu vïng cã kh¶ n¨ng gÆp ®−îc tõ 40 c¸ thÓ trë lªn cña mét loμi hoÆc cña mét nhãm nhá, th× ph−¬ng ph¸p tÝnh theo tuyÕn lμ ph−¬ng ph¸p tèt. §iÒu tra theo tuyÕn cho phÐp chóng ta tÝnh ®−îc mËt ®é c¸ thÓ trªn diÖn tÝch quan s¸t. DiÖn tÝch nμy kh«ng x¸c ®Þnh tr−íc mμ dùa vμo kho¶ng c¸ch mμ ng−êi quan s¸t nh×n thÊy con vËt trong khi ®iÒu tra. V× “diÖn tÝch quan s¸t” ®−îc sö dông ®Ó tÝnh mËt ®é, nªn c¸c kÝch th−íc cÇn ®o chÝnh x¸c. G1: Nhãm 1/con vËt 1 X1 r1 Ng−êi ®iÒu tra α1 Gãc lÖch tuyÕn TuyÕn quan s¸t α2 Gãc lÖch tuyÕn X2 r2 G2 :Nhãm 2/con vËt 2 S¬ ®å 11.2: Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra theo tuyÕn th¼ng gãc NÕu chóng ta gi¶ ®Þnh mËt ®é nμy lμ gièng nhau cho toμn sinh c¶nh chøa tuyÕn kh¶o s¸t vμ tæng c¸c “diÖn tÝch quan s¸t” däc tuyÕn kh¶o s¸t ph¶i chiÕm trªn 50% diÖn tÝch khu vùc th× mËt ®é cña quÇn thÓ sÏ lμ: Sè c¸ thÓ trung b×nh cña 1 tuyÕn × diÖn tÝch sinh c¶nh (km2) 2 N (con/km ) = DiÖn tÝch trung b×nh cña mét tuyÕn (km2) DiÖn tÝch cña mét tuyÕn cã thÓ tÝnh b»ng c«ng thøc: St (km2) = chiÒu dμi tuyÕn (L) × chiÒu réng trung b×nh tuyÕn ( X ) ChiÒu réng tuyÕn trung b×nh cã thÓ tÝnh b»ng 2 c¸ch sau: + C¸ch 1: Tr−êng hîp ®o cù ly vu«ng gãc tõ con vËt ®Õn tuyÕn ®iÒu tra: 93
X 1 + X 2 + X 3 + ... + X n X= ×2 n + C¸ch 2: Tr−êng hîp ®o cù ly tõ ng−êi quan s¸t ®Õn con vËt (r) vμ ®é lÖch gãc quan s¸t t¹o nªn gi÷a h−íng quan s¸t vμ h−íng tuyÕn (α): n ∑X i X= ×2 X i = Sinα i × ri i =1 víi n §Ó tr¸nh nh÷ng sai sè m¾c ph¶i cÇn l−u ý mét sè ®iÓm: − C¸c tuyÕn ph¶i c¸ch xa nhau Ýt nhÊt lμ 1 km ®Ó tr¸nh kh¶ n¨ng b¾t gÆp mét con vËt hai lÇn (do chóng ®i vßng quanh). − TÝnh kh¸ch quan cña sè liÖu. − TÝnh ®ång nhÊt cña ngo¹i c¶nh trong thêi gian quan s¸t (m−a, n¾ng, rÐt...). − TÝnh c¶nh gi¸c cña c¸c c¸ thÓ vμ gi÷a c¸c loμi, vμo kiÓu vμ mËt ®é th¶m thùc vËt, sù lanh lîi vμ kinh nghiÖm cña quan s¸t viªn. 9.2.3 Gi¸m s¸t c¸c quÇn thÓ thó nhá Thó nhá nhiÒu lóc rÊt nh¹y c¶m víi sù biÕn ®æi cña m«i tr−êng v× vËy møc ®é giμu nghÌo loμi vμ sè l−îng c¸ thÓ cña c¸c loμi cho ta biÕt diÔn biÕn cña m«i tr−êng. Ngoμi ra, c¸c loμi thó nhá cßn lμ con måi cho c¸c loμi thó lín khã gi¸m s¸t (nh− c¸c loμi chim vμ thó ¨n thÞt). V× vËy, ë møc ®é nμo ®ã chóng cã thÓ lμ vËt chØ thÞ t×nh tr¹ng cña c¸c loμi ®éng vËt lín. Mét sè loμi thó nhá lμ loμi cã h¹i chÝnh cho c¸c khu n«ng nghiÖp xung quanh, hoÆc s¨n b¾t c¸c loμi chim, thó nhá kh¸c trong khu b¶o tån. Sè liÖu vÒ c¸c loμi thó nhá sÏ cung cÊp cho ta nh÷ng th«ng tin vÒ mèi ®e do¹ tiÒm n¨ng cña chóng ®èi víi khu b¶o tån hoÆc c¸c loμi kh¸c trong khu. • BÉy b¾t ®Ó kiÓm kª BÉy b¾t lμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cã hiÖu qu¶ nhÊt ®èi víi loμi thó khã nh×n thÊy. BÉy b¾t cho phÐp ®¸nh dÊu c¸c c¸ thÓ vμ thu thËp c¸c th«ng tin vÒ t×nh tr¹ng sinh s¶n cña chóng. C¶ hai lo¹i th«ng tin ®ã sÏ cho biÕt râ h¬n vÒ t×nh tr¹ng quÇn thÓ trong khu b¶o tån. HiÖu qu¶ bÉy b¾t phô thuéc vμo kÝch th−íc loμi nghiªn cøu, vμo kiÓu sinh c¶nh n¬i ®Æt bÉy vμ c¸c lo¹i bÉy sö dông (bÉy lång sËp, bÉy hè...). Chän khu vùc ®Æt bÉy: Trong gi¸m s¸t ®a d¹ng sinh häc, bÉy th−êng ®−îc ®Æt trªn c¸c tuyÕn ®iÒu tra ®· lËp s½n, tuy nhiªn vïng ®Æt bÉy cô thÓ l¹i phô thuéc vμo loμi ®iÒu tra. Tæng qu¸t ph−¬ng ph¸p ®Æt bÉy nh− sau: + §i däc theo tuyÕn cÊp I vμ trªn mçi tuyÕn cÊp II ®Æt 2 bÉy c¸ch nhau ë cù li 50m. §¸nh dÊu n¬i ®Æt bÉy. + Khi sinh c¶nh cã thay ®æi, cÇn chän n¬i thÝch hîp ®Ó ®Æt bÉy míi, dï cù li ch−a tháa m·n (cè g¾ng ®Æt ë cù li xa nhÊt cho phÐp). + Sè bÉy ë mçi sinh c¶nh ph¶i b»ng nhau. BÉy 1 BÉy 2 94
BÉy 3 BÉy 4 S¬ ®å11.2: Giíi thiÖu c¸ch ®Æt bÉy trªn tuyÕn NÕu chóng ta tiÕn hμnh lμm vμ lÆp l¹i nh− vËy hμng n¨m trªn cïng mét n¬i, cïng sè lÇn th× c¸c kÕt qu¶ ®ã sÏ cho ta nh÷ng th«ng tin vÒ sù xuÊt hiÖn hay biÕn mÊt cña mét sè loμi trªn mét sinh c¶nh trong khu b¶o vÖ cña m×nh. • Gi¸m s¸t xu h−íng cña quÇn thÓ (xem sè l−îng cña chóng t¨ng hay gi¶m): §Ó gi¸m s¸t xu h−íng biÕn ®æi sè l−îng cña chñng quÇn thó nhá trong khu b¶o tån th× sè bÉy ®Æt trªn tuyÕn tØ lÖ víi ®é phong phó t−¬ng ®èi cña mçi kiÓu sinh c¶nh. NÕu kiÓu sinh c¶nh chiÕm 80% diÖn tÝch khu b¶o tån th× ®Æt 80% sè bÉy trong kiÓu sinh c¶nh ®ã. BÉy c¸ch ®Òu nhau (50-100m) däc theo tuyÕn. C¸c kÕt qu¶ bÉy b¾t n¨m ®Çu sÏ cho phÐp ta so s¸nh mËt ®é t−¬ng ®èi cña mçi loμi trong tõng sinh c¶nh. KÕt qu¶ bÉy b¾t vμo n¨m thø hai vμ c¸c n¨m sau sÏ cho ta biÕt c¸c chñng quÇn thó nhá ®ang t¨ng lªn hay gi¶m xuèng. • §Æt bÉy ®Ó gi¸m s¸t mËt ®é quÇn thÓ trong sinh c¶nh NÕu ë mét hoÆc vμi kiÓu sinh c¶nh nμo ®ã mμ kÕt qu¶ kiÓm kª hoÆc ®iÒu tra xu h−íng quÇn thÓ lμ hÊp dÉn vμ cã thÓ kiÓm tra ®−îc th× chóng ta cã thÓ ®Æt tÊt c¶ bÉy hiÖn cã vμo sinh c¶nh ®ã thμnh mét hÖ thèng “l−íi bÉy”. Sè liÖu tõ l−íi bÉy sÏ cho ta biÕt mËt ®é thó nhá trong chÝnh sinh c¶nh ®ã, nh−ng kh«ng ®¹i diÖn cho c¶ khu b¶o tån. C¸ch lËp l−íi bÉy ®Ó tÝnh mËt ®é theo h×nh c¸c nan hoa cña b¸nh xe, nan hoa nμy c¸ch nan hoa kia 450 (s¬ ®å 11. 3). Cø mçi qu·ng dμi 10m däc theo th−íc d©y c¾m mét cäc xuèng ®Êt vμ ®¸nh dÊu nã b»ng to¹ ®é sè vßng vμ sè ®−êng th¼ng. T¹i mçi cäc ®Æt 2 bÉy. S¬ ®å11.3: Bè trÝ hÖ thèng l−íi bÉy ®Ó x¸c ®Þnh mËt ®é chñng quÇn trong sinh c¶nh Mét sè ®iÓm cÇn chó ý trong ®Æt bÉy ®Ó gi¸m s¸t mËt ®é quÇn thÓ trªn c¸c sinh c¶nh: + C¸c sè liÖu lμ rÊt quan träng cho viÖc so s¸nh c¸c kÕt qu¶ gi÷a c¸c ®ît ®Æt bÉy víi nhau hoÆc gi÷a c¸c sinh c¶nh nÕu cã ®ñ thêi gian ®Æt bÉy nh− nhau. NÕu ®Æt 10 bÉy trong mét ngμy ta sÏ cã 10 ngμy/ bÉy; nÕu ®Æt 10 bÉy trong 3 ngμy ta sÏ cã 30 ngμy/bÉy. NÕu l−íi bÉy cã 17 ®iÓm ®Æt víi 2 bÉy ë mçi ®iÓm ®Æt bÉy trong 3 ngμy th× ta cã 102 ngμy-bÉy. NÕu muèn so s¸nh vÞ trÝ cña l−íi bÉy nμy víi vÞ trÝ cña l−íi bÉy kh¸c th× buéc ta ph¶i cã 102 ngμy bÉy ë c¸c vÞ trÝ l−íi bÉy kh¸c. 95
+ T×m n¬i thÝch hîp ®Ó ®Æt bÉy (b»ng ph¼ng, c¹nh c©y gç ®æ, d−íi gèc c©y, trªn lèi ®i trong c¸c tr¶ng cá) vμ tèt nhÊt lμ ®Æt 2 bÉy t¹i mçi ®iÓm ®Æt. BÉy thø nhÊt th−êng b¾t ®−îc nh÷ng loμi cã sè l−îng nhiÒu h¬n hoÆc x«ng x¸o h¬n, bÉy thø hai dÔ b¾t nh÷ng loμi kÐm phong phó hay nhót nh¸t. + §Æt måi dô tr−íc b»ng c¸ch d−¬ng bÉy cã måi nh−ng kho¸ l¹i (kh«ng cho sËp) 1-3 ngμy tr−íc khi cμi bÉy thùc sù. Chän lo¹i måi sö dông phô thÝch hîp cho tõng vïng, tõng loμi vμ nªn ®a d¹ng. • KiÓm tra vμ xö lý con vËt sa bÉy KiÓm tra bÉy th−êng xuyªn sau 12 giê vμ khi bÉy ®−îc th× c¸ch xö lý con vËt nh− sau: + Dïng tói v¶i bÞt cöa bÉy, më cöa vμ xãc cho con vËt r¬i tõ bÉy xuèng tói v¶i. Tóm chÆt lÊy g¸y con vËt tõ phÝa ngoμi tói v¶i (chó ý phßng con vËt cμo hoÆc c¾n vμo tay). CÈn thËn lén tói v¶i ra ®Ó nghiªn cøu con vËt theo c¸c yªu cÇu sau: - X¸c ®Þnh loμi vμ giíi tÝnh cña con vËt (xem c¬ quan sinh dôc ngoμi). - §· tr−ëng thμnh hay con non. Con tr−ëng thμnh vμ con non th−êng cã mμu l«ng kh¸c nhau vμ ghi l¹i mμu s¾c cÈn thËn nÕu ch−a kh¼ng ®Þnh râ. - T×nh tr¹ng sinh s¶n (cã/ kh«ng/ ®ang sinh s¶n) b»ng c¸ch xem c¸c c¬ quan sinh s¶n (vó hoÆc lç sinh dôc ë con c¸i, cã thÓ sê thÊy con non nÕu n¾n nhÑ bông con mÑ). NÕu b¾t ®−îc con ®ùc, xem tinh hoμn (®«i khi ph¶i vuèt nhÑ bông con vËt tinh hoμn míi xuÊt hiÖn) vμ tinh hoμn th−êng lín h¬n vμo mïa ho¹t ®éng sinh s¶n. - X¸c ®Þnh träng l−îng con vËt: c©n nÕu cã c©n. NÕu kh«ng cã c©n cã thÓ −íc tÝnh kÝch th−íc t−¬ng ®èi cña con vËt b»ng c¸ch ®o kho¶ng c¸ch tõ cæ ch©n ®Õn khuûu ch©n tr¸i. Sö dông sè ®o nμy ®Ó so s¸nh c¸c c¸ thÓ kh¸c nhau cña cïng mét loμi. - §¸nh dÊu con vËt: NÕu con nÆng d−íi 100g, dïng kÐo c¾t ngãn ch©n theo m· sè qui ®Þnh. NÕu con vËt nÆng trªn 100g th× bÊm lç tai. - Th¶ con vËt l¹i n¬i mμ ®· b¾t chóng. • Ph©n tÝch kÕt qu¶ bÉy b¾t §iÒu quan träng cuèi cïng lμ tËp hîp sè liÖu c¸c lÇn nghiªn cøu. TÊt c¶ c¸c sè liÖu thu thËp ®−îc ghi theo biÓu mÉu sau vμ ta gäi lμ sè liÖu gèc. MÉu biÓu 11.3: BiÓu sè liÖu gèc KiÓu sinh c¶nh A B C ... Sè ®iÓm ®Æt bÉy Sè bÉy ®Æt ë mçi ®iÓm Sè ngμy cμi bÉy 1. Loμi - Sè c¸ thÓ b¾t ngμy ®Çu - Sè c¸ thÓ b¾t l¹i lÇn 2 - Sè c¸ thÓ b¾t l¹i lÇn 3 - Sè c¸ thÓ b¾t l¹i lÇn n 2. Loμi - Sè c¸ thÓ b¾t ngμy ®Çu 96