Bài giảng bệnh chuyên khoa nông nghiệp : BỆNH HẠI CÂY LÚA part 3

Chia sẻ: Safskj Aksjd | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

122
lượt xem 23
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Thuốc tác động trên quá trình hô hấp và biến dưỡng của nấm, ngăn cản quá trình tổng hợp glutamic acid trong sợi khuẩn ty rất mạnh, do đó, tác động chủ yếu của thuốc là ngăn cản quá trình tổng hợp protein. Thuốc được phun ở nồng độ 20ppm hay phun bột 0,2-0,4%; dùng quá liều lúa sẽ bị ngộ độc biểu hiện bằng đốm vàng hay nâu sau khi áp dụng vài ngày. - Kasugamycin: Do Streptomyces kasugasiensis tạo ra, thuốc có khả năng lưu dẩn nên có khả năng trị bệnh....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng bệnh chuyên khoa nông nghiệp : BỆNH HẠI CÂY LÚA part 3

Thuoác taùc ñoäng treân quaù trình hoâ haáp vaø bieán döôõng cuûa naám, ngaên caûn quaù trình toång hôïp glutamic acid trong sôïi khuaån ty raát maïnh, do ñoù, taùc ñoäng chuû yeáu cuûa thuoác laø ngaên caûn quaù trình toång hôïp protein. Thuoác ñöôïc phun ôû noàng ñoä 20ppm hay phun boät 0,2-0,4%; duøng quaù lieàu luùa seõ bò ngoä ñoäc bieåu hieän baèng ñoám vaøng hay naâu sau khi aùp duïng vaøi ngaøy. - Kasugamycin: Do Streptomyces kasugasiensis taïo ra, thuoác coù khaû naêng löu daån neân coù khaû naêng trò beänh. Do khaû naêng öùc cheá söï naåy maàm baøo töû cuûa thuoác keùm, vì vaäy, naám beänh coù khaû naêng quen thuoác. Ñeå khaéc phuïc, ngöôøi ta ñaõ troän kasugamycin vôùi Rabcide (Fthalide) ñeå coù saûn phaåm kasurabcide hay troän vôùi copper oxychloride ñeå coù Kasuran, nhaèm vöøa coù taùc duïng phoøng vaø trò beänh, thuoác ñöôïc söû duïng ôû noàng ñoä 0,1 - 0,2 % . d) Caùc hôïp chaát laân höõu cô vaø thuoác löu daån: - Kitazin P (IBP): ÖÙc cheá söï naãy maàm cuûa baøo töû vaø söï phaùt trieån cuûa khuaån ty (taêng khaû naêng choáng ñoå ngaõ cuûa caây luùa). - Hinosan (Edifenphos): Haïn cheá khuaån ty phaùt trieån, ngaên caûn baøo töû naåy maàm (coøn coù hieäu quaû vôùi Drechslera vaø Fusarium). - Oryzemate (Probenazole): Haïn cheá söï xaâm nhaäp vaø phaùt trieån khuaån ty (coøn choáng ñöôïc Xanthomonas campestris pv. oryzae), giuùp caây taïo phytoalexin). - Fuji - one (Isoprothilane): Haïn cheá söï xaâm nhaäp cuûa khuaån ty (cuõng choáng ñöôïc caùc loaïi raày soáng ôû thaân luùa). - Rabcide: Haïn cheá söï xaâm nhaäp cuûa oáng maàm cuûa baøo töû vaø hieäu löïc keùo daøi. - Benlate (Benomyl): Löu daãn, coù taùc duïng phoøng vaø trò. - Topsin - M (Thiophanate Methyl): Löu daãn , coù taùc duïng phoøng vaø trò. Caùc loaïi thuoác naøy ñöôïc söû duïng ôû noàng ñoä 0,1 - 0,2% . Hieän töôïng khaùng thuoác cuõng ñaõ thaáy coù ñoái vôùi naám Pyricularia oryzae, taàn soá ñoät bieán khaùng thuoác cao nhaát laø ôû Kasugamycin, keá ñoù laø IBP, Edifenphos vaø isoprothiolane; ít sinh ñoät bieán khaùng thuoác nhaát laø Benomyl. Taùc ñoäng cuûa moät soá loaïi thuoác ñoái vôùi beänh chaùy laù luùa ñöôïc Mogi trình baøy ôû baûng sau. Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 19
Caùch taùc ñoäng cuûa moät soá loaïi thuoác saùt khuaån ñöôïc duøng ñeå phoøng trò beänh Chaùy laù luùa (Mogi,1979). __________________________________________________________________ Loaïi thuoác Taùc ñoäng phoøng Taùc ñoäng öùc cheá Choáng Löu Thôøi gian __________________________________ troâi daãn hieäu löïc Naåy maàm Xaâm nhieåm Phaùt Sinh trieån saûn veát baøo beänh töû ________________________________________________________________ BlasticidinS ++ ++ +++ +++ - - - Kasugamycine - - ++++ +++ - +++ ++ Fthalide - ++++ - +++ + + ++++ Edifenphos ++ ++ +++ +++ + + +++ IBP ++ ++ +++ +++ ++ ++++ + Probenazole - ++++ +++ +++ ++ +++++ + Isoprothiolane - ++++ +++ +++ ++ +++++ ++ __________________________________________________________________ _Ghi chuù:_ - Daáu + : Coù hieäu löïc, caøng coù nhieàu daáu coäng thì hieäu löïc caøng maïnh - Daáu - : Khoâng coù hieäu löïc. BEÄNH ÑOÁM NAÂU (Brown Spot) I- LÒCH SÖÛ, PHAÂN BOÁ vaø THAÁT THU : Beänh ñöôïc Breda de Haan moâ taû ñaàu tieân vaøo naêm 1990 vaø sau ñoù ñöôïc bieát beänh coù maët ôû taát caû caùc vuøng troàng luùa ôû AÙ chaâu, Myõ chaâu vaø Phi chaâu. Beänh coù theå laøm cheát maï neáu gieo töø haït gioáng ñaõ nhieãm naëng. ÔÛ Philippines vaøo naêm 1918, coù 10 - 58% maï bò cheát, ôû Buerto Rico coù 15% caây maï bò cheát (Tucker, 1927). Beänh nheï, laøm giaûm söùc taêng tröôûng cuûa caây luùa. Beänh coøn laøm giaûm naêng suaát vaø phaåm chaát haït: - Giaûm 4,58 - 29,1% troïng löôïng haït (Bedi - Gill, 1960). Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 20
- Giaûm 20 - 40% naêng suaát luaù ôû AÁn ñoä, do söï phaùt trieån cuûa reã vaø thaân luùa bò haïn cheá (Vidhyasekaran & Ramados, 1973). - Giaûm 30 - 43% naêng suaát ôû Nigeria, neáu nhieãm trung bình coù theå laøm giaûm 12% naêng suaát (Aluko, 1975). - Coù theå giaûm 50% naêng suaát luùa ôû Surinam (Klomp, 1977). Beänh laøm giaûm naêng suaát chuû yeáu laø do laøm giaûm soá haït treân gieù vaø troïng löôïng haït. Caùc nghieân cöùu sau naày cho thaáy beänh thöôøng xuaát hieän treân caùc chaân ñaát khoâng bình thöôøng (pheøn, ngoä ñoäc acid höõu cô) hay ngheøo dinh döôõng. Do ñoù söï thaát thu naêng suaát ñaùng keå nhö neâu treân coù theå laø do aûnh höôûng cuûa ñieàu kieän ñaát. Tuy vaäy, neáu nhö ñieàu kieän thuaän hôïp cho beänh, beänh cuõng goùp phaàn laøm giaûm naêng suaát vaø phaåm chaát haït. ÔÛ Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long, beänh thöôøng xuaát hieän treân caùc chaân ñaát pheøn hay treân neàn heø thu laáp vuï, nhaát laø ôû nhöõng vuøng canh taùc lieân tuïc nhieàu vuï trong naêm. Beänh coù theå gaây ñoám naâu haït cho khoaõng 50% haït coù trieäu chöùng lem leùp cuûa vuï heø thu vaø thu ñoâng. II- TRIEÄU CHÖÙNG : Beänh gaây haïi chuû yeáu treân laù vaø haït luùa. Treân dieäp tieâu, beï laù, nhaùnh gieù cuõng coù veát beänh, coù khi reã vaø thaân caây maï cuõng bò nhieãm. Treân laù, ñoám beänh ñaëc tröng coù hình tröùng, hình daïng vaø kích côû nhö haït meø (sesame leaf blight). Ñoám coù maøu naâu, taâm xaùm hay xaùm traéng khi phaùt trieån heát côû. Ñoám beänh khi môùi, chæ laø nhöõng veát nhoû, troøn, maøu naâu saäm hay naâu tím. Treân caùc gioáng nhieãm, ñoám beänh lôùn hôn, coù theå daøi hôn 1 cm. Caùc ñoám thöôøng coù hình daïng gioáng nhau vaø nhieàu ñoám treân laù coù theå laøm cho laù bò vaøng uùa. Treân voõ traáu cuûa haït, coù ñoám maøu ñen hay naâu saäm vaø neáu nhieåm naëng thì phaàn lôùn hay toaøn boä beà maët voû haït bò naâu. Neáu trôøi aåm coù theå thaáy treân veát beänh coù lôùp nhung naâu ñen, laø ñaøi vaø baøo töû cuûa naám. Naám coù theå xaâm nhaäp vaøo beân trong, laøm cho phoâi nhuû coù nhöõng ñoám ñen. Töø haït beänh, khi gieo leân maï thì dieäp tieâu coù theå bò caùc ñoám naâu, nhoû, hình troøn hay tröùng. Reã non cuõng coù veát beänh maøu ñen. Ñoát vaø loùng cuõng coù khi bò nhieãm. III- TAÙC NHAÂN : 1- Hình daïng vaø teân goïi: Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 21
Ñaøi moïc thaúng, coù maøu naâu vaø nhaït maøu daàn veà phía ngoïn. Ñính baøo töû coù maøu naâu, hôi cong, roäng ôû giöõa vaø heïp daàn veà 2 ñaàu, coù vaùch ngaên, coù theå coù ñeán 13 vaùch ngaên ngang. Hình daïng vaø kích thöôùc cuûa ñaøi vaø baøo töû coù theå thay ñoåi theo doøng naám (strain) vaø ñieàu kieän moâi tröôøng. Kích thöôùc cuûa ñaøi vaø baøo töû naám. ----------------------------------------------------------------- Kích thöôùc (/um) Ñòa ñieåm --------------------------------------------- Ñaøi Baøo töû ----------------------------------------------------------------- Java - 90 x 16 Nhaät 68-688 x 7,6-20 15-132 x 10-26 AÁn ñoä 70-175 x 5,6-7,0 45-106 x 14-17 Trung quoác 99-345 x 7-11 24-122 x 7-23 Myõ 150-600 x 4,0-8,0 35-170 x 11-17 ----------------------------------------------------------------- Baøo töû giaø naåy maàm ôû hai teá baøo ñaàu vaø ñuoâi trong khi baøo töû non (maøu naâu nhaït) moïc maàm ôû caùc teá baøo giöõa. Tröôùc khi moïc maàm, noäi chaát cuûa caùc teá baøo cuûa moät baøo töû bieán thaønh caùc khoái caàu vaø lieân keát nhau baèng moät caàu noái nhoû, taïo neân moät daïng gioáng nhö daây chuyeàn ñeo coå. Khi baøo töû baét ñaàu moïc maàm, noäi chaát cuûa caùc theå caàu naày maát daàn, chöùng toû chuùng truyeàn dinh döôõng vaøo cho oáng maàm. Moãi teá baøo cuûa sôïi khuaån ty hay cuûa baøo töû coù theå coù töø 1 14 nhaân, ña soá laø 2 hoaëc 4. Sinh saûn höõu tính baèng nang, trong quaû nang baàu 560 - 950 x 368 - 77 /um, vaùch ngoaøi cuûa voû nang coù caáu truùc giaû nhu moâ, coù maøu naâu vaøng saäm. Nang coù hình truï hay hình lieàm daøi, 235 x 21 - 36 /u m Nang baøo töû coù hình sôïi hay hình truï daøi, trong suoát hay coù maøu xanh nhaït, caùc nang baøo töû xeáp xoaén nhau, coù 6 - 15 vaùch ngaên, 250 - 469 x 6 - 9 /um. Teân goïi: Cochliobolus miyabeanus vaø giai ñoaïn voâ tính ñöôïc ñoåi laø Drechslera oryzea thay vì Helminthosporium oryzea do giai ñoaïn sinh saûn höõu tính cuûa noù khoâng gioáng vôùi Helminthosporium. H.6. Trieäu chöùng beänh Ñoám naâu treân laù, gíe vaø haït. Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 22
H.7. Ñaøi vaø baøo töû cuûa naám Cochliobolus miyabeanus 2- Ñaëc tính sinh lyù : a- Nhieät ñoä: Khuaån ty phaùt trieån thuaän hôïp ôû 27 - 30oC, baøo töû naåy maàm toát töø 25 - 30oC. Ñính baøo töû coù theå ñöôïc sinh saûn trong khoaõng nhieät ñoä töø 5oC ñeán 35- 38oC. b- Ñoä pH: Thuaän hôïp cho khuaån ty töø 6,6 - 7,4, thuaän hôïp cho baøo töû naåy maàm töø 2,6 - 10,9, baøo töû coù theå ñöôïc sinh ôû pH töø 4 - 10. c- Dinh döôõng: Sucrose vaø pepton laø nguoàn dinh döôõng carbon vaø ñaïm toát nhaát cho söï phaùt trieån khuaån ty vaø sinh baøo töû. Tuy vaäy treân moâi tröôøng neáu vöôït quaù 0,5% sucrose, vaø 0,1% pepton thì söï phaùt trieån khuaån ty vaø söï sinh saûn baøo töû seõ bò haïn cheá. d- Ñoäc toá cuûa naám: Naám tieát 2 loaïi ñoäc toá: - Cochliobolin: Gaây ñoäc cho caây maï, haïn cheá söï phaùt trieån cuûa reã ôû noàng ñoä 30ppm. - Ophiobolin: Gaây ñoäc cho reã, dieäp tieâu, laù; gaây heùo uùa caây ôû noàng ñoä 2 - 5 ppm. Caùc ñoäc toá naày coù theå bò copper oxychloride laøm baát hoaït. e- Doøng naám: Naám coù theå coù nhieàu doøng sinh lyù, khaùc nhau veà hình daïng, ñaëc tính nuoâi caáy, sinh saûn... vaø caû veà doäc tính gaây beänh. Neáu beänh phaùt trieån treân moâi tröôøng ít hay khoâng coù kali, ñoäc tính gaây beänh seõ gia taêng. Töø moät baøo töû hay nuoâi caáy töø moät teá baoø ngoïn khuaån ty,coù theå taïo neân caùc doøng coù ñoäc tính khaùc nhau. AÛnh höôûng cuûa phase toái, phase saùng, ñoái vôùi vieäc sinh baøo töû cuõng khaùc nhau giöõa caùc doøng. III- CHU TRÌNH BÒNH: 1- Löu toàn: Löu toàn chuû yeáu trong caùc xaùc baû caây beänh; treân haït beänh, baøo töû coù theå soáng ñöôïc 3 naêm. Nhieät ñoä vaø aåm ñoä cuõng coù aûnh höôûng treân khaû naêng löu toàn cuûa naám beänh. Neáu ôû 30oC naám coù theå löu toàn ñöôïc 28 - 29 thaùng, nhöng neáu ôû 35oC naám soáng khoâng quaù 5 thaùng. ÔÛ 2oC, 81% baøo töû vaãn coøn soáng sau hôn 3 thaùng; nhöng neáu ôû 31oC, sau thôøi gian naày, chæ Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 23
coøn 6% soáng soùt. AÅm ñoä cuõng coù aûnh höôûng, ôû 31oC, neáu aåm ñoä 20%, baøo töû vaãn soáng ñöôïc ñeán 6 thaùng, nhöng neáu aåm ñoä ôû 96% baøo töû soáng khoâng quaù 1 thaùng. Nhö vaäy, trong ñieàu kieän noùng, aåm, baøo töû coù theå soáng laâu. 2- Xaâm nhaäp, phaùt trieån vaø sinh baøo töû: Baøo töû thöôøng naåy maàm ôû teá baøo ñaàu hay teá baøo chaân, oáng maàm coù muû nhaày giuùp baùm chaët vaøo maët moâ vaø taïo ñæa baùm ôû ñaàu oáng maàm. Töø ñoù taïo ra voøi xaâm nhieãm vaø xaâm nhaäp tröïc tieáp vaøo bieåu bì. Oáng maàm coù theå xaâm nhieãm vaøo khí khoång maø khoâng caàn thaønh laäp ñæa baùm, thöôøng chæ coù 2% laø xaâm nhaäp qua khí khoång. ÔÛ haït, naám xaâm nhieãm chuû yeáu qua chaân cuûa caùc loâng treân voû haït vaø sau ñoù phaùt trieån lan sang caùc teá baøo bieåu bì ôû xung quanh. Treân laù luùa baøo töû naåy maàm toát do laù coù chöùa caùc amino acid nhö aspartic, glutamic, alanine, methionine. Sau khi xaâm nhieãm, teá baøo nhieãm bò thöông toån sau 17 - 20 giôø vaø ñeán 24 giôø thì loä trieäu chöùng. Tieán trình xaâm nhieãm cuûa baøo töû naám dieãn ra nhö sau: Naám taïo ñæa baùm ñeå xaâm nhaäp, khuaån ty taán coâng vaøo vaùch giöõa cuûa teá baøo roài xaâm nhaäp vaøo teá baøo vaø phaùt trieån beân trong teá baøo. Khi naám taïo ñóa baùm treân teá baøo caây, hoïat ñoäng cuûa doøng teá baøo chaát trong teá baøo caây seõ gia taêng, nhaân teá baøo di chuyeån ñeán vuøng ñóa baùm aùp treân teá baøo vaø khi vaùch giöõa cuûa teá baøo bò phaân giaûi thì beân trong teá baøo xuaát hieän caùc haït maøu vaøng. Treân vuøng moâ cheát, neáu trôøi aåm, ñaøi seõ thaønh laäp ôû caùc khí khoång sau 5 - 14 giôø. Vieäc sinh baøo töû thay ñoåi theo kích thöôùc veát beänh, treân ñoám nhoû 0,5mm raát ít hay khoâng sinh baøo töû; treân veát beänh trung bình 0,6 - 1mm, coù ít baøo töû ñöôïc sinh ra vôùi toác ñoä chaäm; treân veát beänh lôùn 2 x 1 mm, baøo töû sinh ra aøo aït vôùi soá löôïng lôùn. Laây lan beänh thöù caáp laø do baøo töû laây lan theo gioù. Khi bò xaâm nhieãm, caây coù nhöõng phaûn öùng ñeà khaùng, moái töông taùc giöõa caây kyù chuû vaø naàm coù theå toùm taét nhö sau: Maàm beänh taán coâng vaøo teá baøo kyù chuû, tieát ra ñoäc toá ophiobolin laøm cheát teá baøo kyù chuû. Trong teá baøo kyù chuû, khi vöøa nhieãm, haøm löôïng ñoäc toá chöa ñuû ñeå gieát teá baøo, teá baøo taêng cöôøng vieäc taïo ra caùc hôïp chaát phenol. Caùc hôïp chaát phenol tích tuï naày seõ ñöôïc polyphenoloxydase do naám tieát ra, oxid hoùa thaønh quinone. Döôùi taùc ñoäng cuûa moät soá phaân hoùa toá cuûa naám, quinone naày seõ truøng hôïp nhanh choùng ñeå taïo caùc theå maøu naâu, chaát truøng hôïp ña phaân töû maøu naâu naày, seõ lan trong veát beänh, taïo ñoám naâu ñaëc tröng vaø cuõng chính do ñoäc tính cuûa caùc truøng hôïp ña phaân töû naày ñaõ giôùi haïn söï phaùt trieån cuûa naám, do ñoù veát beänh cuõng ñöôïc giôùi haïn. Vì vaäy, ngöôøi ta tin laø chính caùc hôïp chaát phenol ñöôïc thaønh laäp Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 24
trong teá baøo caây sau khi bò naám taán coâng coù lieân quan ñeán tính khaùng cuûa gioáng luùa. Caùc chaát khöû nhö ascorbic acid, glutathione cuõng coù vai troø quan troïng trong tính khaùng beänh cuûa caây. Ngöôøi ta cuõng tìm thaáy trong moâ nhieåm beänh coù chaát gioáng nhö phytoalexin. Vieäc taïo ra chaát choáng naám gaây beänh baét ñaàu khoaûng 6 giôø sau khi tieâm chuûng, taêng nhanh töø 24 - 48 giôø vaø toái ña vaøo 72 giôø, khaû naêng thaåm thaáu cuûa teá baøo cuõng bò thay ñoåi, vaùch teá baøo bò hoûng nhanh choùng. Ty laïp theå vaø luïc laïp cuõng bò bieán ñoåi. IV. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA CAÙC ÑIEÀU KIEÄN MOÂI TRÖÔØNG ÑEÁN SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA BEÄNH: 1. Ñaát ñai vaø phaân boùn: Beänh thöôøng xaûy ra treân caùc chaân ñaát thieáu dinh döôõng, hoaëc ñaát ngaäp lieân tuïc neân luoân ôû tình traïng khöõ, taäp trung nhieàu chaát ñoäc. Beänh coù lieân quan chaëc vôùi ñaát thieáu silica, potassium, manganse hay mangesium hay ñaát coù nhieàu hydrogen sulphide (H2S) laøm thoái reã. Luùa thieáu ñaïm ôû nöûa giai ñoaïn taêng tröôûng sau cuõng deã bò beänh ñoám naâu. Phaân laân, traùi laïi, coù töông quan thuaän vôùi tính nhieåm, töùc laø neáu boùn ít phaân laân caây seõ ít bò nhieåm beänh . ÔÛ ñaát coù nhieàu H2S, vieäc haáp thuï dinh döôõng vaø nöôùc cuûa caây luùa seõ bò haïn cheá, haïn cheá roõ nhaát trong thöù töï K2O, SiO2, NH4 -N, MnO2, H2O, MgO vaø CaO, nhaát ôû giöõa giai ñoaïn taêng tröôûng sau cuûa caây luùa, laøm roái loaïn caùc caân baèng dinh döôõng (K2O/N; SiO2/N,...) neân deã bò ñoám naâu. Ngöôøi ta cuõng nhaän thaáy neáu gioáng luùa naøo khaùng vôùi H2S gaây thoái reã thì cuõng seõ khaùng ñöôïc beänh ñoám naâu. Ngöôøi ta cuõng thaáy khi thieáu K, Mn, Si, Mg hay khi thöøa P, N hoaëc khi coù H2S thì ñieän theá oxid khöõ (Oxidation-reduction potential = Eh) trong dòch caây cuõng thaáp. Thieáu N, luùa deã bò ñoám naâu hôn laø thieáu P vaø K, vaø neáu ñöôïc boùn theâm phaân N, soá löôïng veát beänh treân laù vaø kích thöôùc ñoám beänh cuõng giaûm roõ neùt so vôùi P vaø K. Thieáu K coù aûnh höôûng noåi baäc nhaát, kích thöôùc veát beänh seõ lôùn. Coù theå noùi, neáu thöøa N vaø K thì caây ñôû bò nhieåm, traùi laïi neáu thöøa P vaø thieáu N, thieáu K thì caây seõ bò nhieåm naëng. Do khi thöøa N vaø K, thì chaát khaùng naám beänh trong teá baøo caây raát nhieàu, khi thieáu N vaø K thì chaát naày raát ít. Silica cuõng haïn cheá beänh. 2. Nhieät ñoä, aåm ñoä vaø aùnh saùng: Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 25
ÔÛ 25oC vaø aåm ñoä khoâng khí treân 89 % thuaän hôïp cho baøo töû naám xaâm nhieåm. Coù nöôùc töï do treân maët laù cuõng thuaän lôïi cho söï xaâm nhieåm. Ñaát caïn hay khoâ, luùa deã bò nhieåm beänh hôn ôû ñaát ngaäp nöôùc hay öôùt. Coù theå noùi kích thöôùc vaø soá löôïng veát beänh tæ leä nghòch vôùi aåm ñoä cuûa ñaát. Trôøi coù nhieàu maây muø, yeáu saùng seõ thuaän hôïp cho söï phaùt trieån cuûa veát beänh vaø söï sinh saûn baøo töû cuûa naám. AÅm ñoä khoâng khí cao vaø aåm ñoä ñaát thaáp khoâng nhöõng chæ haïn cheá vieäc haáp thuï silica vaø potassium maø coøn laøm giaûm haøm löôïng SiO2 vaø K2O trong laù, neân laøm teá baøo caây deã nhieåm beänh. V. BIEÄN PHAÙP PHOØNG TRÒ: 1. Söû duïng gioáng khaùng: Caùc keát quaû traéc nghieäm cho thaáy coù nhöõng gioáng khaùng hay raát khaùng vôùi beänh ñoám naâu. Muoán traéc nghieäm gioáng khaùng, ngöôøi ta thöôøng duøng phöông phaùp tieâm chuûng nhaân taïo baèng baøo töû hay baèng boät khuaån ty naám. Naám ñöôïc nuoâi treân moâi tröôøng loõng, löôïc laáy khuaån ty, saáy ôû 40 oC trong 24 giôø vaø nghieàn thaønh boät. Khi söû duïng troän theâm vôùi voâi (500 mesh), taïo ñieàu kieän nhieät ñoä 20 - 25oC, taïo aåm, vaø phun mòn ñeå taïo lôùp nöùôc töï do treân maët laù. Luùa ôû giai ñoaïn coù ñoøng ñoøng laø thuaän hôïp cho beänh phaùt trieån ôû laù; ôû haït giai ñoaïn troå hoa vaø ngaäm söûa laø thích hôïp. Do ñoù, coù theå traéc nghieäm tính khaùng cuûa gioáng ôû caùc giai ñoaïn naày. Ngöôøi ta cuõng coù theå xem phaûn öùng thoái reã cuûa maï trong dung dòch H!F2!fS loaõng ñeå ñaùnh giaù phaûn öùng ñoái vôùi beänh ñoám naâu. Tuy nhieân coøn caàn phaûi nghieân cöùu ñeå xaùc ñònh chaéc chaén moái töông quan giöõa thoái reã vaø beänh ñoám naâu. Coù nhieàu caùch ñeå ñaùnh giaù tính khaùng hay nhieåm cuûa gioáng. Aluko (1970) ñeà nghò caùch sau; goàm 6 caáp: 1- HR (High Resistant): Coù ít hay nhieàu ñoám, nhöng chæ laø nhöõng veát naâu, nhoû baèng ñaàu kim, moâ khoâng bò hoaïi. 2- R (Resistant): Ñoám naâu, ñöôøng kính 0,5 - 1 mm, moâ khoâng bò hoaïi. Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 26
3- MR (Moderatly resistant): Ñoám hoaïi, troøn, nhoû, ñöôøng kính 1 mm, coù vieàu naâu. 4- MS (Moderatly susceptible): Ñoám ñaëc tröng, hình troøn hay tröùng, daøi 1-4 mm, taâm bò hoaïi, vieàu naâu hay naâu tím, döôùi 50 veát/laù. 5- S (Susceptible): Nhieàu (50-100 ñoám/laù), ñoám ñieån hình, toång dieän tích veát chieám 25 % dieän tích laù. 6- VS (Very susceptible): Veát beänh lôùn, lan nhanh, daøi baèng hay hôn 5 mm; vaø coù hôn 100 veát/laù vaø treân 25 % dieän tích laù bò hö. Cô nguyeân cuûa tính khaùng coù theå goàm nhieàu cô cheá, nhö bieåu bì daày, coù nhieàu teá baøo ñöôïc silic hoùa; thôøi gian môû cuûa khí khoång ngaén; khaû naêng taïo caùc chaát gioáng nhö phytoalexin. Tuy nhieân, quan troïng nhaát coù leõ laø phaûn öùng nhanh nhaïy trong vieäc taïo ra caùc hôïp chaát phenol vaø quaù trình oxid hoùa noù. Ngöôøi ta cuõng nghó laø coù theå coù cô cheá taïo khaùng theå vì tính khaùng cuûa moät gioáng seõ taêng khi gioáng ñoù ñöôïc xöû lyù (chuûng ngöøa) vôùi huyeàn phuø baøo töû naám naåy maàm ñaõ ñöôïc uû 24 giôø. 2. Choïn haït gioáng khoûe: Khoâng choïn haït gioáng coù veát beänh hay töø caùc ruoäng coù beänh. Coù theå ngaâm haït trong nöôùc noùng (54oC); trong CuSO4 (0,1 %) hay caùc hôïp chaát ñoàng khaùc, hoaëc trong 2-methyl 1,4 - naphthaquinone (vitamin K3) (10-2 - 2 x 10-2 %); Na-pentachlorophenate (0,01 %); boric acid (2 x 10-4 %); beta-indole acetic acid hoaëc ngaâm maï trong sulphanilamide (100 mg/ml) hay griseofulvin (25 mg/ml). 3. Caûi tieán tình traïng ñaát vaø boùn phaân thích hôïp: Ñaây laø bieän phaùp quan troïng nhaát. Caøy aûi phôi ñaát sau muøa vuï, khoâng laøm lieân tuïc nhieàu vuï trong naêm, luoân thay nöôùc baïc cho ruoäng luùa, khoâng ñeå ruoäng caïn nöùôc, taêng cöôøng boùn phaân kali vaø phaân ñaïm. 4. Ñoát rôm luùa beänh vaø veä sinh coû daïi: Naám coù theå kyù sinh vaø löu toàn treân caùc loaïi coû daïi nhö: Cynodon dactylon; Digitaria sanguinalis; Setaria italica; Eleusin coranaca; Leersia hexandra (coû baéc); Panicum colonum . 5. Phun thuoác khi caàn thieát: Coù theå phun Kitazin 50ND, Hinosan 40ND, Rovral 50WP hay Copper Zinc ôû noàng ñoä 0,2 %. BEÄNH PHOÕNG LAÙ (Leaf Scald) Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 27
I. LÒCH SÖÛ VAØ PHAÂN BOÁ: Beänh ñöôïc Hashioka vaø Ikegami moâ taû laàn ñaàu vaøo naêm 1955, nhöng ngöôøi ta tin laø beänh khoâ choùp laù ñöôïc Thumen moâ taû ôû mieàn ñoâng Trung Quoác vaøo naêm 1909 vaø beänh chaùy choùp laù ñöôïc Miyake moâ taû naêm 1909 taïi Nhaät cuõng chính laø beänh phoûng laù naày. Beänh raát phoå bieán ôû Chaâu Myõ Latinh; ngoaøi Trung Quoác vaø Nhaät, beänh cuõng khaù phoå bieán ôû caùc quoác gia AÙ chaâu khaùc. Beänh cuõng coù ôû Myõ vaø Taây Phi chaâu. Taïi Ñoàng Baèng Soâng Cöõu Long, beänh thöôøng khoâng quan troïng laém; tuy nhieân, trong nhöõng naêm gaàn ñaây, coù naêm beänh raát phoå bieán vaø gaây thaát thu naêng suaát ñaùng quan taâm. Beänh coù theå gaây haïi ôû vuï heø thu hay ñoâng xuaân coù nhieàu söông muø. II. TRIEÄU CHÖÙNG: Beänh coù theå bieåu loä nhieàu daïng trieäu chöùng khaùc nhau. Trieäu chöùng ñieån hình laø veát beänh coù voøng gaàn nhö ñoàng taâm, thöôøng phaùt trieån töø choùp laù lan xuoáng hay töø bìa laù lan vaøo. Veát beänh thöôøng xuaát hieän treân laù gìa, coù theå lan töø choùp laù xuoáng laøm chaùy naâu choùp laù hay töø bìa laù lan vaøo taïo veát chaùy coù hình baàu duïc, veát beänh coù theå daøi töø 1-5 cm, beân trong veát beänh goàm caùc voøng naâu saäm, hôi gôïn soáng, xeáp gaàn nhö ñoàng taâm; xen giöõa caùc voøng naâu saäm laø caùc vuøng naâu nhaït hôn. Bìa veát beänh coù quaàng naâu nhaït. ÔÛ caùc veát beänh cuõ, caùc voøng naâu saäm vaø nhaït môø daàn, vuøng beänh trôû thaønh vuøng chaùy naâu xaùm hay baïc traéng nhöng vieàn vaãn coù maøu naâu. Trong muøa möa khi aåm ñoä khoâng khí cao, coù theå thaáy tô naám traéng vaø baøo töû naám phaùt trieån daøy ñaëc treân veát beänh. Nhieàu ñoám treân laù laøm laù vaøng uùa(neáu aåm ñoä khoâng khí cao) hay phieán laù bò khoâ chaùy. ÔÛ Trieàu Tieân, ngoaøi trieäu chöùng ñaëc tröng neâu treân, treân laù coøn coù daïng veát beänh laø caùc ñoám nhoû maøu naâu ñoû vaø treân beï coù caùc ñoám hoaïi daøi hay hình elip hoaëc chöõ nhöït; caùc ñoám naày phaùt trieån vaø coù maøu naâu tím nhaït. Treân coå gíe cuõng coù veát töông töï. Beänh cuõng coù theå nhieåm ôû haït. ÔÛ Costa Rica, beänh laøm thoái naâu ñoû laù maàm vaø thoái reã, laøm chaùy gíe, laøm boâng bò bieán daïng, baát thuï vaø voõ haït bò ñoåi maøu. III. TAÙC NHAÂN: Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 28