Bài giảng Bệnh lý thú y (Chuyên ngành Thú y): Chương 3 - TS. Nguyễn Hữu Nam

• CHƯƠNG III<br /> • TỔN THƯƠNG CƠ BẢN Ở TẾ BÀO VÀ MÔ<br /> • Cấu trúc cơ bản của tế bào bình thường<br /> • Nguyên nhân gây tổn thương tế bào<br /> • Cơ chế gây tổn thương tế bào<br /> • Tổn thương của tế bào<br /> <br /> • I. CẤU TRÚC CƠ BẢN CỦA TẾ BÀO<br /> • TẾ BÀO<br /> <br /> MÔ<br /> <br /> CƠ QUAN<br /> <br /> CƠ THỂ<br /> <br /> •<br /> •<br /> <br /> Đặc trưng cơ bản của tế bào<br /> Mỗi TB đều có các đặc điểm cơ bản của<br /> vật chất sống:<br /> • + Cấu trúc: tế bào gồm một hệ thống các bào<br /> quan có cấu trúc, chức năng riêng biệt hoạt<br /> động nhịp nhàng với nhau.<br /> • + Chức năng sinh lý: Hấp thu, bài tiết, vận<br /> động, co duỗi, thích nghi với môi trường, sinh<br /> sản, phát triển.<br /> <br /> •<br /> <br /> •<br /> •<br /> •<br /> •<br /> •<br /> •<br /> •<br /> •<br /> •<br /> •<br /> •<br /> <br /> CẤU TRÚC CƠ BẢN CỦA TẾ BÀO:<br /> + Nhân tế bào – Nucleus<br /> - Hạch nhân – Nucleolus<br /> + Lưới nội nguyên sinh:<br /> SER – Smooth Endoplasmic Reticulum<br /> RER – Rough - Endoplasmic Reticulum<br /> + Bộ máy golgi<br /> + Thể tiêu – Lysosome<br /> - Peroxisom<br /> + Thể ty - Mitochondri<br /> + Cytoskeleton<br /> + Màng tế bào – Plasma membrane<br /> <br /> • + Đặc điểm sinh hoá: Thay cũ đổi mới, đảm<br /> bảo cân bằng giữa đồng hoá và dị hoá.<br /> • + Khả năng thích nghi:<br /> • - Tự điều hoà của mỗi tế bào<br /> • Hệ điều hoà phối hợp chức năng của hàng<br /> loạt tế bào, điều hoà thông qua hệ thống<br /> thần kinh – thể dịch và hệ tuần hoàn.<br /> • Tóm lại: Muốn hiểu về cơ thể bệnh phải<br /> nghiên cứu sự bất thường về cấu trúc và<br /> chức năng của tế bào<br /> <br /> • EUKARYOTIC CELLS<br /> • Tế bào có nhân thật có cấu tạo phức tạp hơn<br /> nhiều so với TB vi khuẩn ( Prokaryotic cells)<br /> • Nhân TB là trung tâm thông tin của tế bào<br /> • (The nucleus Information center for the cell)<br /> • Nhân là bào quan lớn nhất của TB có vai trò<br /> lưu giữ vật chất di truyền và trực tiếp chỉ huy<br /> mọi hoạt động sống của TB<br /> • Nhân bao gồm màng nhân, trên màng nhân<br /> có các lỗ nhỏ.<br /> • Nuclear pore có đường kính 50 - 80 nm.<br /> • Protein có thể chứa đầy trong lỗ, giữ vai trò<br /> kênh vận chuyển các phân tử qua màng<br /> nhân.<br /> <br /> • Chất nhân<br /> • Có 2 loại phân tử đó là: protein tham gia cấu<br /> trúc của nhân và phức hợp protein - RNA tổng<br /> hợp trong nhân đưa ra ngoài TB chất…<br /> • Nhân được định vị trong không gian của TB<br /> nhờ hệ thống khung xương của TB<br /> (Cytoskeleton)<br /> • Hạt nhân (Nucleolus)<br /> • Chromosoms bao gồm DNA và protein histons. Số lượng Chromosom đặc trưng riêng<br /> cho mỗi loài ( ở người là 46)<br /> <br /> • Lưới nội nguyên sinh<br /> • Là hệ thống ống, cấu tạo bởi màng sinh học nối<br /> dài từ nhân tới màng tế bào và thông với các<br /> bào quan, với chức năng vận chuyển các chất.<br /> • Nó cũng đảm nhận chức năng tổng hợp các<br /> chât.<br /> • Lưới nội nguyên sinh có hạt RER – (Rough Endoplasmic Reticulum), tổng hợp protein.<br /> • Lưới nội nguyên sinh trơn (SER – Smooth<br /> Endoplasmic Reticulum) tổng hợp lipit và các<br /> chất sinh học hoạt động khác.<br /> <br /> • Rebosomes: Sites of protein Synthesis<br /> • Rebosome được cấu tạo từ protein và rRNA<br /> (rebosome RNA).<br /> • Rebosome là một trong những phân tử phức<br /> tạp nhất trong TB.<br /> • Số lượng Rebosome trong TB rất nhiều, TB<br /> gan của người có hàng triệu rebosome, nhưng<br /> vi khuẩn thì chỉ có một vài nghìn rebosome.<br /> <br /> • Các hạt rebosome bám trên lưới nội nguyên<br /> sinh tạo thành lưới nội nguyên sinh có hạt<br /> RER, với nhiệm vụ tổng hợp protein, đặc biệt<br /> là protein ngoại bào (extracellular protein)<br /> • Các hạt rebosome tự do trong tế bào chất có<br /> nhiệm vụ tổng hợp protein nội bào<br /> (intracellular protein).<br /> • Rebosome của tế bào Eukaryote có hệ số sa<br /> lắng là 80s, gồm 2 tiểu phần 60s và 40s.<br /> Rebosome của tế bào Prokaryote có hệ số<br /> sa lắng là 70s, gồm 2 tiểu phần 50s và 30s.<br /> <br /> • HÖ thèng Golgi<br /> • HÖ thèng golgi: hÖ thèng chÕ tiÕt cña tÕ bµo<br /> Eukaryotes cã nhiÖm vô thu nhËn c¸c chÊt,<br /> ®ãng gãi, biÕn ®æi khi cÇn thiÕt vµ ph©n ph¸t<br /> c¸c chÊt tiÕt ®i c¸c n¬i.<br /> • VÒ cÊu tróc, nã cã mÆt (cis face) nhËn vµ<br /> mÆt chuyÓn (trans face) hay cßn gäi lµ phÝa<br /> nhËn (Receiving end) vµ phÝa th¶i<br /> (discharged end)<br /> <br /> •<br /> <br /> Lysosomes: Intracellular Digestion Centers<br /> <br /> • Lysosome là một túi chứa men chủ yếu là các<br /> men thuỷ phân,<br /> • Các men này có vai trò tiêu hoá nội bào, phá<br /> huỷ các bào quan cũ, thu hồi các vật chất<br /> dùng để tái tạo bào quan mới.<br /> • Khi mới hình thành, lysosome sơ cấp<br /> (Primmary lysosomes) nhận men từ hệ thống<br /> Golgi.<br /> • Nó không tự tiêu hoá vì các men chỉ hoạt động<br /> trong điều kiện pH thấp.<br /> • TB Eukaryotes đã phải tiêu tốn năng lượng từ<br /> ATP để duy trì độ pH thấp, tránh quá trình tự<br /> tiêu của các men trong lysosome.<br /> <br /> • Nếu trao đổi chất của TB bị rối loạn, TB bị<br /> nhiễm axit sẽ thúc đẩy quá trình tự tiêu và TB<br /> sẽ tổn thương.<br /> • VK không có lysosome nên nó không bị chết<br /> khi trao đổi chất của nó bị vô hoạt, nó có thể<br /> duy trì trạng thái cận sinh đó dưới dạng nha<br /> bào để chờ cơ hội hồi phục khả trao đổi chất<br /> trở lại.<br /> • Các men của lysosome còn được sử dụng để<br /> tiêu hoá vật chất mà TB ăn từ ngoại vào<br /> trong quá trình thực bào (phagecytosis).<br /> • Bao gồm cả tác nhân bệnh lý và các chất<br /> hữu cơ nói chung, được chứa trong một loại<br /> túi nhỏ gọi là hốc thực bào (phagesome) hay<br /> còn gọi chung là (food vesicle).<br /> <br /> • Peroxisomes: Detoxifiers of Hydrogen Peroxit<br /> <br /> • Trong quá trình trao đổi chất của TB thường<br /> sinh ra các gốc tự do, tồn tại dưới dạng<br /> Hydrogen Peroxit (H2O2), các chất này rất<br /> nguy hiểm nếu nó tiếp xúc với vật chất hữu cơ<br /> trong thành phần cấu tạo của TB.<br /> • Để thích nghi, TB Eukaryotes đã hình thành<br /> túi nhỏ để chứa và tiêu huỷ các chất độc hại<br /> đó. Các túi nhỏ chứa các chất độc hại nói<br /> chung được gọi là Microbodies.<br /> • Peroxisomes là một loại túi như vậy nó chứa<br /> catalaza để biến đổi Hydrogen Peroxit thành<br /> nước và oxy.<br /> <br /> •<br /> Mitochondria: The Cell's Chemical Furnaces<br /> • Thể ty là cơ quan sản sinh ATP, dạng năng lượng<br /> sinh học quan trọng mà TB sử dụng trong quá trình<br /> sống.<br /> • Cấu tạo của thể ty bao gồm 2 lớp màng.<br /> •<br /> Lớp màng phía trong tạo ra các uốn lượn, gấp<br /> khúc hình thành các mào (Crista), tạo lên phần<br /> khoang trong chứa chất nền của thể ty (Matrix), nơi<br /> xảy ra quá trình oxy hoá và phosphoryl hoá để nạp<br /> năng lượng vào ATP.<br /> •<br /> Thể ty cũng có DNA riêng của nó, có vai trò tổng<br /> hợp protein riêng của thể ty,<br /> •<br /> Tuy nhiên để mã hoá tổng hợp nên các men của<br /> thể ty vẫn do DNA trong nhân quyết định.<br /> <br /> Khai thác năng lượng<br /> <br /> • The Cytoskeleton: Interior Framework of the cell<br /> <br /> • Trong TB chất của Eukaryotes có khung xương<br /> được cấu tạo bằng lưới protein dạng sợi, tạo ra<br /> hình thái của TB.<br /> • Bào quan này được gọi là Cytoskeleton<br /> • Bao gồm sợi Actin filaments, có thể co giãn để<br /> thay đổi hình dáng tế bào (đường kính mỗi sợi<br /> actin khoảng 7nm, được tạo bởi 2 chuỗi<br /> protein.<br /> • Microtubules là dạng sợi rỗng có đường kính<br /> 25nm, được tạo bởi 13 protein dạng sợi hình<br /> thành 1 ống rỗng.<br /> <br /> • Intermediate filament: các sợi trung gian có<br /> đường kính 8 - 10nm, loại protein khá bền<br /> vững thí dụ như keratin, loại protein có nhiều<br /> ở tế bào thanh mạc để tạo thành các xoang.<br /> • Nó cũng có nhiều ở tế bào thần kinh với tên<br /> gọi là Neurofilament.<br /> • Cytoskeleton có vai trò rất quan trọng là giữ<br /> ổn định hình dáng TB và định vị các bào<br /> quan trong không gian của TB.<br /> • Nếu Cytoskeleton bị yếu hoặc bị phá huỷ TB<br /> sẽ bị tổn thương.<br /> <br />