Bài giảng Địa lý tự nhiên đại cương 3 - ĐH Phạm Văn Đồng

TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHẠM VĂN ĐỒNG<br /> KHOA SƯ PHẠM TỰ NHIÊN<br /> *************<br /> <br /> BÀI GIẢNG<br /> <br /> ĐỊA LÝ TỰ NHIÊN ĐẠI CƯƠNG 3<br /> <br /> Biên soạn: ThS. Trương Thị Thu Hường<br /> <br /> Tháng 5 / 2017<br /> <br /> 0<br /> <br /> LỜI NÓI ĐẦU<br /> Địa lí tự nhiên đại cương 3 – Đây là học phần bắt buộc của sinh viên Cao đẳng<br /> sư phạm, gồm 3TC (45 tiết).<br /> Cấu trúc học phần này gồm 3 phần tương ứng với 3 chương.<br /> Chương 1: Phần thổ nhưỡng quyển<br /> Chương 2: Sinh quyển<br /> Chương 3: Lớp vỏ cảnh quan và các quy luật địa lí của Trái Đất<br /> Nội dung trình bày các vấn đề sau:<br /> - Các khái niệm cơ bản về thổ nhưỡng quyển, sinh quyển và lớp vỏ cảnh quan<br /> Trái Đất.<br /> - Các nhân tố hình thành, đặc tính của thổ nhưỡng quyển và sinh quyển.<br /> - Cấu trúc thành phần và chức năng của sinh quyển.<br /> - Các quy luật phân hóa và sự phân bố các kiểu thổ nhưỡng, các kiểu hệ sinh<br /> thái chính trên thế giới.<br /> - Sự hình thành lớp vỏ cảnh quan trên Trái Đất. Sự xuất hiện loài người. Vị trí<br /> và vai trò của con người trong sinh quyển và vỏ cảnh quan.<br /> - Các chủng tộc người và sự phân bố các chủng tộc người trên thế giới.<br /> - Các quy luật địa lí chung của Trái Đất.<br /> - Sự phân bố các đới cảnh quan trên địa cầu.<br /> - Mối quan hệ giữa con người với môi trường địa lí. Việc sử dụng tài nguyên<br /> thiên nhiên và mức độ biến đổi môi trường tự nhiên do tác động của con người.<br /> Đối với phần thổ nhưỡng và sinh quyển có nhiều khái niệm và nội dung kiến<br /> trức có phần trừu tượng nên tác giả đã cố gắng tham khảo những tài liệu khác nhau,<br /> đồng thời đưa được khá nhiều tranh ảnh để giúp sinh viên đọc dễ tiếp thu hơn.<br /> Tài liệu phục vụ học tập này chắc chắn không thể tránh khỏi những sai sót.<br /> Mong nhận được những ý kiến đóng góp xây dựng của các bạn sinh viên và thầy, cô<br /> để có cơ hội phục vụ tốt hơn cho học tập của sinh viên.<br /> Xin chân thành cảm ơn.<br /> Tác giả<br /> <br /> 1<br /> <br /> Mục Lục<br /> Chương I: Thổ nhưỡng quyển<br /> 1.1. Khái niệm về thổ nhưỡng và lớp vỏ thổ nhưỡng ………………………4<br /> 1.2. Quá trình phong hóa và sự hình thành đất ……………………………..4<br /> 1.3. Thành phần và các đặc tính lí, hóa của đất……………………………17<br /> 1.4. Một số đặc tính của đất …………………………………………….....21<br /> 1.5. Một số tính chất cơ bản và cơ lí của đất…………………....................25<br /> 1.6. Các quy luật phân bố và sự phân bố đất trên thế giới…………….…..27<br /> Chương II: Sinh Quyển………………………………………………….42<br /> 2.1. Khái niệm về sinh quyển, phạm vi, thành phần vật chất, đặc tính và vai trò<br /> của sinh quyển…………………………………………………………………..42<br /> 2.2. Các nhân tố sinh thái và sự thích nghi của sinh vật…………………..44<br /> 2.3. Quần xã sinh vật và hệ sinh thái ……………………………………..55<br /> 2.5. Loài người trên Trái đất………………………………………………71<br /> 2.6. Một số vấn đề sử dụng và bảo vệ tính đa dạng trên thế giới………....74<br /> Chương III: Lớp vỏ cảnh quan và các quy luật địa lí của Trái đất…..78<br /> 3.1. Lớp vỏ cảnh quan của Trái đất………………………………………..77<br /> 3.2. Các quy luật địa lí chung của Trái đất …..............................................81<br /> 3.3. Các đới cảnh quan trên bề mặt Trái đất ………………………….…..92<br /> 3.4. Con người và môi trường địa lí ……………………………………..107<br /> <br /> 2<br /> <br /> DANH MỤC VIẾT TẮT<br /> ĐTH<br /> <br /> :<br /> <br /> Địa Trung Hải<br /> <br /> TBD<br /> <br /> :<br /> <br /> Thái Bình Dương<br /> <br /> NBC<br /> <br /> :<br /> <br /> Nam Bán Cầu<br /> <br /> CQ<br /> <br /> :<br /> <br /> Cảnh quan<br /> <br /> MTĐL<br /> <br /> :<br /> <br /> Môi trường địa lí<br /> <br /> MT<br /> <br /> :<br /> <br /> Môi trường<br /> <br /> MQH<br /> <br /> :<br /> <br /> Mối quan hệ<br /> <br /> XH<br /> <br /> :<br /> <br /> Xã hội<br /> <br /> VCQ<br /> <br /> :<br /> <br /> Vỏ cảnh quan<br /> <br /> TNTN<br /> <br /> :<br /> <br /> Tài nguyên thiên nhiên<br /> <br /> 3<br /> <br /> Chương I<br /> <br /> THỔ NHƯỠNG QUYỂN<br /> Mục tiêu:<br /> <br /> - Giúp sinh viên hiểu rõ đất không những là thành phần vật chất quan trọng của<br /> lớp vỏ địa lí mà còn là “tấm gương” biểu hiện rõ nhất những tác động của tự nhiên,<br /> đồng thời còn là một tài nguyên thiên nhiên có ý nghĩa lớn lao đối với hoạt động sản<br /> xuất nông nghiệp của con người cũng như mọi hoạt động khác của xã hội.<br /> 1.1. Khái niệm về thổ nhưỡng và lớp vỏ thổ nhưỡng<br /> 1.1.1. Khái niệm thổ nhưỡng<br /> V.R.Viliam (1863- 1930) “Đất là lớp tơi xốp ở bề mặt lục địa, có khả năng cho<br /> thu hoạch thực vật. Độ phì là một tính chất hết sức quan trọng của đất, là đặc trưng<br /> cơ bản của đất”.<br /> Vậy độ phì nhiêu là gì?<br /> “Độ phì nhiêu của đất là khả năng đất cung cấp cho thực vật: nước, các chất<br /> dinh dưỡng và các yếu tố khác (như nhiệt, khí…) để chúng sinh trưởng và phát<br /> triển”.<br /> Độ phì nhiêu của đất gồm các loại: độ phì tự nhiên, độ phì hữu hiệu, độ phì tiềm<br /> tàng, độ phì nhân tạo và độ phì kinh tế.<br /> 1.1.2. Lớp vỏ thổ nhưỡng<br /> Lớp vỏ thổ nhưỡng (còn được gọi là thổ nhưỡng quyển) là lớp vỏ chứa vật chất<br /> tơi xốp (đất) nằm ở bề mặt lục địa, tiếp xúc với khí quyển, thạch quyển và sinh<br /> quyển.<br /> <br /> 4<br /> <br />