Bài giảng Kinh tế tài nguyên: Chương 5 - Trần Thị Thu Trang

CHƢƠNG 5: KINH TẾ THUỶ SẢN<br /> 5.1. Giới thiệu chung<br />  Thủy sản bao gồm: động vật, thực vật sinh sản dưới<br /> nước mặn và nước ngọt.<br /> <br /> CHƢƠNG 5<br /> <br />  Cá là nguồn tài nguyên thuỷ sản có thể tái tạo<br /> <br /> KINH TẾ TÀI NGUYÊN THUỶ SẢN<br /> <br />  Khi nghiên cứu mô hinh khai thác thủy sản có hai vấn đề<br /> chủ yếu cần quan tâm:<br /> + Thuỷ sản là các loài động thực vật sinh sống với<br /> chức năng sinh học vốn có<br /> + Ảnh hưởng của quyền sở hữu đối với kinh tế khai<br /> thác thuỷ sản.<br /> <br /> Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009<br /> <br /> 1<br /> <br /> Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009<br /> <br /> 2<br /> <br /> CHƢƠNG 5: KINH TẾ THUỶ SẢN<br /> <br /> CHƢƠNG 5: KINH TẾ THUỶ SẢN<br /> <br /> 5.2. Mô hình khai thác thuỷ sản<br /> <br /> Các câu hỏi cần trả lời cho phần kinh tế thuỷ sản:<br /> <br /> 5.2.1. Mô hình cân bằng sinh học thuỷ sản (trạng thái<br /> ổn định)<br /> <br />  Mô hình, cơ chế sinh học của nghề thuỷ sản?<br />  Khai thác ảnh hưởng tới mật độ thuỷ sản như thế nào?<br /> <br />  Gọi X(t) là trữ lượng cá ở một khu vực sinh sống tại thời<br /> điểm t<br /> <br />  Các điều kiện của tài nguyên vô chủ ảnh hưởng thế nào<br /> tới khai thác và mật độ thuỷ sản?<br /> <br />  Gọi dX(t)/dt là sự thay đổi của trữ lượng cá trong một<br /> thời gian ngắn, dt.<br /> <br />  So sánh giữa khai thác trong điều kiện sở hữu tư nhân<br /> và trong điều kiện tài nguyên vô chủ?<br /> <br />  Gọi F(X) là tỉ lệ tăng trưởng tại một thời điểm trong một<br /> sinh khối của quần thể thuỷ sản đang được xem xét<br /> <br />  Mô hình khai thác thuỷ sản trong điều kiện tĩnh?<br /> <br /> Ta có: F(X) = dX(t)/dt<br /> Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009<br /> <br /> 3<br /> <br /> Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009<br /> <br /> 4<br /> <br /> 1<br /> <br /> CHƢƠNG 5: KINH TẾ THUỶ SẢN<br /> F(X) thường được thể hiện dưới dạng hàm logistic, là một<br /> hàm parabol khi F(X) được vẽ theo X bắt đầu từ quy mô trữ<br /> lượng bằng 0.<br /> <br /> Tốc độ<br /> Tăng<br /> F(X)<br /> MSY<br /> <br /> Hàm Logistic được thể hiện dưới dạng toán học như sau:<br /> F(X**)<br /> <br /> F(X) = r.X(1-X/k)<br /> Trong đó:<br /> <br /> F(X*)<br /> <br /> r: thể hiện tỉ lệ sinh trưởng nội tại của loài thuỷ sản trong<br /> thời gian t<br /> <br /> F(X***)<br /> <br /> k: trữ lượng giới hạn của môi trường sống<br /> <br /> K<br /> X*<br /> <br /> Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009<br /> <br /> 5<br /> <br /> X**<br /> <br /> Mật độ<br /> thuỷ sản<br /> <br /> X***<br /> <br /> Hình 5.1. Mô hình cân bằng sinh học thuỷ sản giản đơn<br /> Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009<br /> <br /> 6<br /> <br /> CHƢƠNG 5: KINH TẾ THUỶ SẢN<br /> Hiện tại chúng ta quan tâm tới sản lượng khai thác và<br /> xem xét ảnh hưởng của nó tới sự phát triển sinh học của<br /> một loài<br /> <br /> Tốc độ<br /> Tăng<br /> F(X)<br /> <br /> H1<br /> MSY<br /> <br /> H2<br /> <br /> - Ba mức khai thác khác nhau trong cùng một thời điểm<br /> là H1, H2 và H3.<br /> + Với H(X) = H1: H(X)>F(X) do đó không bền vững.<br /> + Với H(X) = H2: H(X) = F(X)MSY chưa bền vững vì còn<br /> phụ thuộc vào điều kiện môi trường.<br /> <br /> H3<br /> <br /> + Với H(X) = H3: H(X) = F(X): bền vững khi mật độ loài là<br /> từ X13 đến X23<br /> Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009<br /> <br /> K<br /> X13<br /> 7<br /> <br /> XMSY<br /> <br /> X23<br /> <br /> Mật độ<br /> thuỷ sản<br /> <br /> Hình 5.2. MôTrần<br /> hình<br /> cân bằng sinh học và khai thác<br /> Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009<br /> <br /> 8<br /> <br /> 2<br /> <br /> CHƢƠNG 5: KINH TẾ THUỶ SẢN<br /> H’ = G(E,X23)<br /> <br /> H<br /> <br /> 5.2.2. Mô hình sinh học khai thác trong điều kiện tài<br /> nguyên thuỷ sản là vô chủ<br /> <br /> H23<br /> H’ = G(E,X13)<br /> <br /> Gọi H(t) là một hàm khai thác thuỷ sản tại thời điểm t.<br /> Mức sản lượng khai thác sẽ phụ thuộc vào 2 yếu tố:<br /> <br /> H13<br /> <br /> + Mức cố gắng khai thác tại thời điểm t: E(t)<br /> + Mật độ thuỷ sản tại thời điểm t: X(t)<br />  H(t) = G[E(t), X(t)]<br /> E0<br /> <br /> E<br /> <br /> Hình 5.3. Ảnh hƣởng của mật độ thuỷ sản tới sản lƣợng khai thác<br /> Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009<br /> <br /> 9<br /> <br /> Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009<br /> <br /> 10<br /> <br /> CHƢƠNG 5: KINH TẾ THUỶ SẢN<br /> F(X)<br /> H(E,X)<br /> <br /> F(X)<br /> <br /> H=G(E’,X)<br /> <br /> H = G(E,X)<br /> <br /> H<br /> <br /> K<br /> X’<br /> <br /> XMSY<br /> <br /> X<br /> <br /> Hình 5.4. Tăng cố gắng đầu tƣ khai thác trong điều kiện vô chủ<br /> Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009<br /> <br /> 11<br /> <br /> 5.2.3. Mô hình kinh tế khai thác thuỷ sản<br /> - Giả sử chi phí cho một đơn vị cố gắng đầu tư khai thác<br /> là c<br /> - Tổng chi phí đánh bắt là TC<br /> - Giá bán là P = 1<br /> - Doanh thu đánh bắt là TR = P.H = H = F(X) (H là sản<br /> lượng khai thác)<br /> - Mật độ thuỷ sản đánh bắt đang ở mức K<br /> Trong điều kiện sở hữu vô chủ thì TR = TC<br /> Như vậy người khai thác sẽ khai thác tại X’ (X’ E nên không hiệu<br /> quả dưới góc độ sinh học<br /> Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009<br /> <br /> 12<br /> <br /> 3<br /> <br /> CHƢƠNG 5: KINH TẾ THUỶ SẢN<br /> - Trong điều kiện tài nguyên thuộc sở hữu tư nhân thì<br /> nhà khai thác sẽ khai thác tại điểm mà MR = MC chứ<br /> không phải là TR = TC (AR = AC)<br /> - Khai thác trong điều kiện sở hữu tư nhân thì sẽ có tô<br /> (vì TR>TC) còn trong điều kiện sở hữu vô chủ thì sẽ<br /> không có tô (vì TR = TC).<br /> <br /> TC = (E,X)<br /> <br /> H<br /> <br /> - Khi tài nguyên là vô chủ thì nhà khai thác sẽ khai thác<br /> tại điểm EOA còn khi TN là tư nhân thì nhà khai thác sẽ<br /> khai thác tại EPP<br /> Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009<br /> <br /> TR, TC<br /> MC, MR<br /> <br /> MC = MR<br /> <br /> TR<br /> <br /> TC’(E0,X’)<br /> <br /> TR, TC<br /> H<br /> <br /> K<br /> X’<br /> <br /> XMSY<br /> <br /> X<br /> <br /> Hình 5.5. Khai thác không hiệu quả dƣới góc độ sinh học khi<br /> tài nguyên thuỷ sản là vô chủ<br /> Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009<br /> <br /> 13<br /> <br /> TR=p*H(E)<br /> <br /> 14<br /> <br /> MR, AR,<br /> MC,AC<br /> <br /> TC = c.E0<br /> MC = AC<br /> <br /> AR<br /> <br /> MR<br /> K<br /> Epp<br /> <br /> EOA<br /> <br /> Cố gắng, đầu tư<br /> cho khai thác<br /> <br /> Hình 5.6. MQH giữa cố gắng đầu tƣ, tổng doanh thu và tổng chi phí<br /> trong điều kiện sở hữu tƣ nhân và sở hữu vô chủ<br /> Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009<br /> <br /> 0<br /> <br /> Epp<br /> <br /> EOA<br /> <br /> Hình 5.7. So sánh đầu tƣ khi tài nguyên là tƣ nhân<br /> và khi tài nguyên là vô chủ<br /> 15<br /> <br /> Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009<br /> <br /> 16<br /> <br /> 4<br /> <br /> CHƢƠNG 5: KINH TẾ THUỶ SẢN<br /> <br /> CHƢƠNG 5: KINH TẾ THUỶ SẢN<br /> <br /> 5.2.4. Ảnh hưởng ngoại ứng của quá trình khai thác<br /> trong điều kiện sở hữu vô chủ<br /> <br /> Trong đó:<br /> - dH/dE: là sản lượng khai thác phụ thuộc vào cố gắng<br /> <br /> Khi một công ty đánh bắt sẽ làm ảnh hưởng không<br /> những sản lượng đánh bắt của chính công ty đó trong<br /> tương lai mà còn gây ra ngoại ứng đối với các công ty<br /> khác vì nguồn cá bị giảm về sự đông đặc.<br /> <br /> của hãng<br /> - APE: là sản lượng bình quân một đơn vị cố gắng đầu tư<br /> - E(dAPE/dE): ảnh hưởng ngoại ứng do nguồn thuỷ sản bị<br /> <br /> - Sản lượng khai thác bằng mức khai thác bình quân<br /> (theo mức độ cố gắng) nhân với mức độ cố gắng.<br /> H = APE . E<br /> Lấy vi phân ta được<br /> dH/dE = APE + E(dAPE/dE)<br /> Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009<br /> <br /> giảm mạnh do khai thác quá nhanh (ngoại ứng tiêu cực)<br /> <br /> 17<br /> <br /> CHƢƠNG 5: KINH TẾ THUỶ SẢN<br /> <br /> 18<br /> <br /> CHƢƠNG 5: KINH TẾ THUỶ SẢN<br /> 5.2.5. Đường cung của ngành thuỷ sản<br /> <br /> Trong điều kiện sở hữu vô chủ thì E(dAPE/dE) không<br /> được quan tâm nên dẫn tới không hiệu quả về mặt<br /> kinh tế<br /> <br /> 5.2.5.1. Trường hợp sở hữu vô chủ<br /> <br /> => Để hạn chế ngoại ứng tiêu cực do quá trình khai thác<br /> gây ra làm tăng chi phí đánh bắt cho XH nên việc quản<br /> lý và giao quyền sở hữu đối với tài nguyên là rất quan<br /> trọng.<br /> <br /> Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009<br /> <br /> Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009<br /> <br /> 19<br /> <br /> - Cung của ngành thuỷ sản không chỉ phụ thuộc vào<br /> những yếu tố nội sinh và ngoại sinh (như các hàng hoá<br /> thông thường) mà nó còn phụ thuộc vào yếu tố sinh học<br /> của các loài.<br /> - Với các mức giá khác nhau thì mức cố gắng đầu tư<br /> cũng khác nhau<br /> <br /> Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009<br /> <br /> 20<br /> <br /> 5<br /> <br />