Bài giảng lâm nghiệp xã hội đại cương part 4

Chia sẻ: Sadfaf Asfsggs | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST

Báo xấu

155
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở mục đích, mục tiêu của chính sách lâm nghiệp, trong những năm gần đây chính phủ đã ban hành khá nhiều nghị định, chỉ thị, quyết định để nhằm đáp ứng các nhu cầu phát triển ngành lâm nghiệp và định hướng phát triển LNXH. Các chính sách này đã được triển khai trong cả nước, từng bước thực hiện việc phát triển và bảo vệ rừng, phát triển kinh tế xã hội, bảo vệ môi trường đặc biệt là ở các vùng nông thôn miền núi....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng lâm nghiệp xã hội đại cương part 4

1. Sù tiÕn triÓn cña chÝnh s¸ch l©m nghiÖp Trªn c¬ së môc ®Ých, môc tiªu cña chÝnh s¸ch l©m nghiÖp, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y chÝnh phñ ®· ban hμnh kh¸ nhiÒu nghÞ ®Þnh, chØ thÞ, quyÕt ®Þnh ®Ó nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu ph¸t triÓn ngμnh l©m nghiÖp vμ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn LNXH. C¸c chÝnh s¸ch nμy ®· ®−îc triÓn khai trong c¶ n−íc, tõng b−íc thùc hiÖn viÖc ph¸t triÓn vμ b¶o vÖ rõng, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, b¶o vÖ m«i tr−êng ®Æc biÖt lμ ë c¸c vïng n«ng th«n miÒn nói. C¸c chÝnh s¸ch ra ®êi ®Òu cã tÝnh kÕ thõa vμ liªn quan víi nhau trong tiÕn tr×nh thùc thi. ViÖc xem xÐt ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc thi c¸c chÝnh s¸ch lμ hÕt søc quan träng, nã sÏ lμ c¬ së cho viÖc c¶i tiÕn, bæ sung hoμn chØnh theo nhu cÇu x· héi, còng nh− lμm c¬ së ph¸t triÓn nh©n réng nh÷ng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Mét sè ch−¬ng tr×nh, dù ¸n cña chÝnh phñ ®· kÕt thóc vμ ®· cã nh÷ng kÕt luËn, ®¸nh gi¸ c¸c t¸c ®éng cña nã, vμ mét sè ®ang triÓn khai nªn míi chØ cã nh÷ng ph¶n håi, rót kinh nghiÖm b−íc ®Çu tõ c¸c b¸o c¸o, nghiªn cøu ®iÓn h×nh. Sau ®©y sÏ giíi thiÖu c¸c ®¸nh gi¸ vμ ph¶n håi th«ng tin vÒ hiÖn tr¹ng thùc thi mét sè chÝnh s¸ch chÝnh cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn ph¸t triÓn LNXH. Trong thËp kû 90, ViÖt Nam ®· tiÕn hμnh xem xÐt l¹i c¸ch tiÕp cËn trong qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn. ChÝnh phñ ®· nhËn thøc ®−îc c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn sù suy tho¸i tμi nguyªn rõng cña ®Êt n−íc vμ ®· cã nhiÒu nç lùc nh»m kh«i phôc rõng vμ c¶i thiÖn ®êi sèng cña c¸c céng ®ång d©n c− sèng trong vμ gÇn rõng. ChÝnh v× vËy, nhiÒu chÝnh s¸ch l©m nghiÖp vμ c¸c chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn l©m nghiÖp x· héi ®−îc ph¸t triÓn trong hoμn c¶nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n−íc. §Ó tiÕn ®Õn viÖc x· héi hãa nghÒ rõng, ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n miÒn nói trong tõng giai ®o¹n, chÝnh s¸ch liªn quan còng ®−îc c¶i tiÕn, bæ sung ®Ó ®¸p øng nhu cÇu x· héi vμ b¶o vÖ m«i tr−êng. Cã thÓ thÊy ®−îc sù tiÕn triÓn cña chÝnh s¸ch l©m nghiÖp qua c¸c giai ®o¹n sau (NguyÔn V¨n S¶n, Don Gilmour, 1999): • Tõ 1954 - 1965: Sau khi hßa b×nh lËp l¹i, phÇn lín diÖn tÝch rõng do HTX hoÆc c¸c ®¬n vÞ, tæ chøc quèc doanh qu¶n lý vμ sö dông. Cuèi nh÷ng n¨m 1960 hÖ thèng l©m tr−êng quèc doanh ®−îc thμnh lËp víi nhiÖm vô chñ yÕu lμ khai th¸c gç ®Ó phôc vô cho c«ng cuéc x©y dùng l¹i ®Êt n−íc ë miÒn B¾c. . . ChÝnh s¸ch l©m nghiÖp trong giai ®o¹n nμy chñ yÕu h−íng tíi khai th¸c vμ lîi dông tμi nguyªn rõng. MÆt kh¸c, do nhu cÇu vÒ l−¬ng thùc, thùc phÈm chÝnh phñ ®Æt ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vμo −u tiªn hμng ®Çu nªn c¸c chÝnh s¸ch l©m nghiÖp dùa trªn quan ®iÓm “lμm nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp”, xem “n«ng nghiÖp du canh” cã thÓ thay b»ng ph−¬ng thøc s¶n xuÊt kh¸c, ®Æc biÖt lμ h×nh thøc s¶n xuÊt l©m nghiÖp quèc doanh hay hîp t¸c x·. • Tõ 1965 - 1976: ChÝnh s¸ch l©m nghiÖp tËp trung vμo ph¸t triÓn nghÒ rõng phôc vô cho cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n−íc. Tuy nhiªn hai nhiÖm vô −u tiªn cña l©m nghiÖp trong giai ®o¹n nμy lμ h−íng vμo phôc vô n«ng nghiÖp th«ng qua b¶o vÖ rõng ®Çu nguån vμ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp rõng, ®ång thêi t¨ng s¶n l−îng gç vμ c¸c s¶n phÈm ngoμi gç. 48
ChÝnh s¸ch l©m nghiÖp khuyÕn khÝch c¸c ho¹t ®éng l©m nghiÖp ®−îc tiÕn hμnh trong khu vùc kinh tÕ nhμ n−íc vμ kinh tÕ tËp thÓ th«ng qua hÖ thèng l©m tr−êng quèc doanh cña trung −¬ng vμ ®Þa ph−¬ng, vμ hîp t¸c x· n«ng l©m nghiÖp. S¶n xuÊt l©m nghiÖp ®−îc gi¸m s¸t ë cÊp quèc gia th«ng qua c¸c c¬ quan l©m nghiÖp, ®ång thêi ban hμnh Ph¸p lÖnh b¶o vÖ rõng ®Çu tiªn vμo n¨m 1975. • Tõ 1976 - 1986: ChÝnh s¸ch l©m nghiÖp ®· cè g¾ng khuyÕn khÝch s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp, c¸c ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn míi ®· ®−îc thö nghiÖm nh−: giao ®Êt n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp ®Ó æn ®Þnh s¶n xuÊt vμ tiÕn hμnh N«ng L©m kÕt hîp. Tuy nhiªn trong giai ®o¹n nμy, phÇn lín c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt l©m nghiÖp ®Òu chÞu sù qu¶n lý cña nhμ n−íc, ®· khai th¸c qu¸ møc tμi nguyªn rõng dùa trªn nhu cÇu cña nhμ n−íc chø kh«ng dùa vμo tiÒm n¨ng s¶n l−îng rõng. Môc tiªu t¨ng thu nhËp tiÒn mÆt lμ t− t−ëng chñ ®¹o trong c¸c ngμnh kinh tÕ còng nh− trong ngμnh l©m nghiÖp. M«i tr−êng tù nhiªn ®· bÞ hñy ho¹i qu¸ møc, tõ ®ã c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng ®−îc nhÊn m¹nh h¬n. C¸c nhμ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch b¾t ®Çu quan t©m ®Õn c¸c chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn ph¸t triÓn miÒn nói, t¨ng c−êng giao ®Êt rõng vμ x©y dùng rõng, tæ chøc n«ng l©m kÕt hîp. • Tõ 1986 - 1990: Trong giai ®o¹n nμy môc tiªu cña c¸c chÝnh s¸ch l©m nghiÖp lμ më réng trång rõng ë c¸c l©m tr−êng quèc doanh, thóc ®Èy ch−¬ng tr×nh b¶o vÖ rõng ë c¸c vïng cao, chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò qu¶n lý rõng ®Çu nguån. C¸c ch−¬ng tr×nh l©m nghiÖp liªn quan ®Õn tËp huÊn vμ ®μo t¹o g¾n víi Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu rõng quèc gia, Ch−¬ng tr×nh hμnh ®éng l©m nghiÖp nhiÖt ®íi cña ViÖt Nam ®· ®−îc thùc hiÖn. Còng trong giai ®o¹n nμy, c¸c thay ®æi chÝnh ®· diÔn ra trong qu¶n lý c¸c l©m tr−êng quèc doanh th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch ®æi míi qu¶n lý c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh. QuyÒn tù chñ trong s¶n xuÊt kinh doanh, trong ®ã cã c¶ quyÒn tù chñ tμi chÝnh vμ h¹ch to¸n ®éc lËp trong c¸c l©m tr−êng. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn, chÝnh s¸ch ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý hîp t¸c x· n«ng nghiÖp thu hót m¹nh mÏ c¸c hé gia ®×nh tham gia nghÒ rõng. Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ s¶n xuÊt l©m nghiÖp do c¸c ®¬n vÞ quèc doanh vμ hîp t¸c x· sang viÖc trång c©y do c¸c gia ®×nh c«ng nh©n cña c¸c l©m truêng vμ c¸c hé gia ®inh n«ng d©n thùc hiÖn theo hîp ®ång víi l©m tr−êng • Tõ 1991 ®Õn nay: Vμo n¨m 1991, ngμnh l©m nghiÖp ®Ò ra chñ tr−¬ng míi lμ ph¸t triÓn LNXH. Ph¸t triÓn LNXH lóc nμy trong khu«n khæ hμnh chÝnh, khuyÕn khÝch s¶n xuÊt l©m nghiÖp b»ng c¸ch giao ®Êt l©m nghiÖp cho c¸c ngμnh, bé kh¸c vμ cho hîp t¸c x·, tr−êng häc, ®¬n vÞ qu©n ®éi, c¸c hé gia ®×nh. N«ng l©m kÕt hîp lμ mét trong mét m« h×nh trång trät ®−îc khuyÕn khÝch trong giai ®o¹n nμy. KÕ ho¹ch hμnh ®éng l©m nghiÖp quèc gia ®−îc x©y dùng víi sù céng t¸c cña céng ®ång tμi trî quèc tÕ. ChuyÓn biÕn ®¸ng kÓ lμ sù ph©n cÊp qu¶n lý vμ sù tham gia cña ng−êi d©n, s¾p xÕp l¹i c¸c c¬ quan l©m nghiÖp ®Ó hç trî c¸c ho¹t ®éng ë ®Þa ph−¬ng, b¶o vÖ m«i tr−êng, t¨ng s¶n l−îng vμ thu nhËp cña ng−êi d©n ®ang sèng ë c¸c vïng cã rõng. Tõ n¨m 1991 ®Õn nay, mét hÖ thèng luËt ph¸p, chÝnh s¸ch vμ c¸c v¨n b¶n ®· ®−îc c«ng bè nh»m ph¸t triÓn vμ b¶o vÖ rõng còng nh− ®Èy m¹nh giao ®Êt l©m nghiÖp ®Ó qu¶n lý bÒn v÷ng nh− LuËt b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng (1991), LuËt ®Êt ®ai (1993), c¸c h−íng 49
dÉn giao ®Êt l©m nghiÖp cho tæ chøc, c¸ nh©n hé gia ®×nh sö dông l©u dμi vμo môc ®Ých l©m nghiÖp.... 2. HiÖn tr¹ng thùc thi chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn LNXH Trong 10 n¨m trë l¹i ®©y, ®Ó thùc thi chÝnh s¸ch chuyÓn ®æi tõ nÒn s¶n xuÊt l©m nghiÖp tËp trung, nÆng vÒ khai th¸c gç sang LNXH, tiÕn hμnh giao ®Êt giao rõng....; chÝnh phñ ®· ®−a ra c¸c ch−¬ng tr×nh lín, nh− lμ: Ch−¬ng tr×nh 327 nh»m phñ xanh ®Êt trèng, ®åi nói träc, Ch−¬ng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng vμ Ch−¬ng tr×nh ®Þnh canh ®Þnh c−, vμ c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n kh¸c. 2.1. Ch−¬ng tr×nh 327 Trong nh÷ng n¨m võa qua ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· cã nhiÒu chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch nh»m tõng b−íc c¶i tiÕn ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng vμ ®Êt rõng, nhiÒu biÖn ph¸p thu hót ng−êi d©n tham gia qu¶n lý b¶o vÖ rõng ®−îc triÓn khai. Trong ®ã ®¸ng l−u ý nhÊt lμ Ch−¬ng tr×nh 327 víi môc tiªu phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc, b¶o vÖ rõng, sö dông b·i båi ven biÓn... vμ sau ®ã lμ quyÕt ®Þnh 556/TTg ®iÒu chØnh, bæ sung cho quyÕt ®Þnh 327 tËp trung vμo viÖc t¹o míi vμ b¶o vÖ rõng phßng hé, rõng ®Æc dông. Ch−¬ng tr×nh 327 ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thμnh c«ng sau ®©y (Bé NN&PTNT, 1998): - Giao kho¸n b¶o vÖ rõng ®Õn hé lμ 1,6 triÖu ha, ch−a kÓ diÖn tÝch rõng c¸c ®Þa ph−¬ng sö dông ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng, vμ c¸c ®¬n vÞ sö dông tiÒn chªnh lÖch b¸n c©y ®øng ®Ó b¶o vÖ theo m« h×nh cña 327. - T¹o rõng míi: 1.383.618 ha. Trong ®ã: + Khoanh nu«i t¸i sinh ®ang tiÕn hμnh: 748.118 ha + Trång rõng míi: 638.500 ha + Trång c©y c«ng nghiÖp, c©y ¨n qu¶, v−ên hé: 119.939 ha. - Ch¨n nu«i gia sóc: 53.025 con tr©u, bß. - §· thu hót lao ®éng gi¶i quyÕt viÖc lμm cho 466.678 hé. - §· x©y dùng ®−îc h¬n 5000 km ®−êng giao th«ng n«ng th«n, 86.405 m2 tr−êng häc, 16.754 m2 tr¹m x¸, hμng ngh×n c«ng tr×nh thñy lîi nhá ®¶m b¶o t−¬Ý cho h¬n 13.000 ha diÖn tÝch c©y trång, gi¶i quyÕt n−íc s¹ch cho h¬n 2 v¹n hé. - NhiÒu vïng, nhiÒu tØnh ®· b−íc ®Çu t¹o ra sù hÊp dÉn cña nghÒ rõng, mμu xanh ®· ®−îc kh«i phôc, nhiÒu tØnh t¨ng tû lÖ che phñ lªn gÊp ®«i n¨m 1991, gi¶m h¼n viÖc ®èt rõng lμm rÉy, mét bé phËn d©n c− miÒn nói ®· æn ®Þnh ®−îc cuéc sèng Bªn c¹nh nh÷ng thμnh c«ng trªn Ch−¬ng tr×nh 327 còng cßn cã mét sè tån t¹i nh− sau: ViÖc x©y dùng vμ thÈm ®Þnh c¸c dù ¸n: - Lóc ®Çu, viÖc x©y dùng c¸c dù ¸n trμn lan, s¬ sμi, thiÕu c¨n cø khoa häc vμ thùc tiÔn. Mét sè dù ¸n x©y dùng ch−a ®¹t c¸c tiªu chuÈn qui ph¹m. ViÖc thÈm ®Þnh dù ¸n 50
còng cßn thiÕu nh÷ng c¨n cø thùc tiÔn nªn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn cßn ph¶i ®iÒu chØnh kh¸ nhiÒu môc tiªu vμ ®èi t−îng VÒ c«ng t¸c trång rõng: - Nh÷ng n¨m ®Çu, viÖc trång rõng ph©n t¸n, dμn tr¶i, manh món, chÊt l−îng rõng trång cßn thÊp, phÇn lín lμ trång thuÇn loμi, sau ®ã ®· cã ®iÒu chØnh chuyÓn dÇn tõ trång rõng thuÇn loμi sang trång rõng hçn loμi víi c¬ cÊu c©y trång rõng hîp lý, phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng vïng dù ¸n. C«ng t¸c giao ®Êt, kho¸n rõng: - ViÖc giao ®Êt, kho¸n rõng triÓn khai chËm ®· g©y nhiÒu khã kh¨n trong viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña dù ¸n. ViÖc giao ®Êt kh«ng ®i ®«i víi giao vèn hoÆc giao vèn nhá giät nªn d©n kh«ng ®ñ vèn ®Ó trång rõng. VÒ vèn ®Çu t−: - Vèn ®Çu t− cßn mang tÝnh chÊt dμn tr¶i nªn ch−a ®¹t hiÖu qu¶ cao. C¬ cÊu vèn ®Çu t− ®· ®−îc thùc hiÖn ph©n bæ cho c¸c h¹ng môc ®Çu t−, song ®Çu t− cho c¬ së h¹ tÇng cßn chiÕm kh¸ cao, lªn tíi 23,6%; vèn ®Çu t− cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®¹t 64,7%, trong ®ã vèn ®Çu t− cho l©m nghiÖp ®¹t 51,4%; vèn sù nghiÖp chiÕm tû lÖ 11,7%. MÆt kh¸c, suÊt ®Çu t− cho c¸c h¹ng môc c«ng tr×nh cña dù ¸n mang tÝnh chÊt b×nh qu©n, ch−a tÝnh ®Õn nh÷ng ®Æc ®IÓm cô thÓ cña tõng vïng dù ¸n. Møc vèn ®Çu t− 1,7 triÖu ®ång cho 1 ha rõng trång nãi chung lμ thÊp. Víi møc ®Çu t− nμy, ng−êi trång rõng chØ thùc nhËn ®−îc 1,1 - 1,2 triÖu ®ång/ ha. - VÊn ®Ò lång ghÐp c¸c ch−¬ng tr×nh - ViÖc lång ghÐp, phèi hîp Ch−¬ng tr×nh 327 víi c¸c ch−¬ng tr×nh kh¸c ch−a chÆt chÏ ®Ó hoμn thμnh c¸c h¹ng môc nhanh chãng. Khi ch−¬ng tr×nh 327 ®iÒu chØnh môc tiªu tËp trung vμo trång rõng míi, khoanh nu«i b¶o vÖ rõng phßng hé, rõng ®Æc dông nhiÒu n¬i kh«ng cã vèn hoμn thiÖn tiÕp c¸c c«ng tr×nh h¹ tÇng phóc lîi vμ ®Þnh canh ®Þnh c−. Tæ chøc chØ ®¹o: - Tæ chøc chØ ®¹o ë tØnh vμ huyÖn cßn thiÕu sù phèi hîp ®ång bé, mét sè chñ dù ¸n n¨ng lùc ®iÒu hμnh cßn yÕu hoÆc thiÕu kinh nghiÖm chØ ®¹o. HiÖn t−îng sö dông vèn sai môc ®Ých cã x¶y ra, nh−ng ®· ®−îc ph¸t hiÖn vμ uèn n¾n kÞp thêi. 2.2. Thùc thi chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng æn ®Þnh l©u dμi cho c¸ nh©n, hé gia ®×nh, tæ chøc sö dông vμo môc ®Ých l©m nghiÖp ChÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng ®−îc cô thÓ ho¸ b»ng c¸c v¨n b¶n ph¸p lý nh− QuyÕt ®Þnh 661/Q§-TTg, NghÞ ®Þnh 02/CP vμ NghÞ ®Þnh 163/CP ... C¸c v¨n b¶n nμy ngμy cμng phï hîp víi thùc tÕ, cã nhiÒu ®iÓm míi rÊt phï hîp vμ thuËn lîi cho viÖc thö nghiÖm kÕ ho¹ch qu¶n lý vμ b¶o vÖ rõng dùa vμo ng−êi d©n vμ céng ®ång. ViÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng ®· ®¹t ®−îc nhiÒu thμnh tÝch vμ cã nh÷ng −u ®iÓm sau ®©y: - Nhμ n−íc ®· tiÕn hμnh qui ho¹ch l©m phÇn trong c¶ n−íc vμ tõng ®Þa ph−¬ng, ph©n chia rõng theo môc ®Ých sö dông lμm c¬ së cho viÖc giao, kho¸n rõng vμ ®Êt l©m nghiÖp. 51
- §· tiÕn hμnh giao ®Êt, kho¸n rõng cho c¸c tæ chøc, hé gia ®×nh, c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh, l©u dμi vμo môc ®Ých l©m nghiÖp nh»m cè g¾ng thiÕt lËp hÖ thèng chñ rõng trong ph¹m vi c¶ n−íc vμ tõng lo¹i rõng. Tõng b−íc thùc hiÖn mçi m¶nh ®Êt, khu rõng ®Òu cã chñ cô thÓ vμ tiÕn tíi x· héi hãa nghÒ rõng. - Giao ®Êt, kho¸n rõng cïng víi c¸c biÖn ph¸p hç trî tõ bªn ngoμi ®· t¹o ra c¬ së cho sù ra ®êi vμ ph¸t triÓn cña nhiÒu lo¹i h×nh së h÷u rõng, ®· xuÊt hiÖn nhiÒu m« h×nh v−ên rõng, tr¹i rõng, trang tr¹i n«ng l©m ng− nghiÖp, m« h×nh kinh tÕ hé gia ®×nh cã hiÖu qu¶ cao, h¹n chÓ hiÖn t−îng ph¸ rõng lμm rÉy, rõng ®−îc b¶o vÖ tèt h¬n. - ChÝnh s¸ch giao, kho¸n rõng vμ ®Êt l©m nghiÖp ®· cho phÐp c¸c tæ chøc kinh tÕ nhμ n−íc ®−îc giao kho¸n rõng, ®Êt rõng cho c¸c hé gia ®×nh, c¸ nh©n, tæ chøc, céng ®ång nh»m thu hót mäi nguån lùc ®Ó cïng kinh doanh cã hiÖu qu¶ rõng vμ ®Êt rõng cña nhμ n−íc. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch ®· béc lé nh÷ng tån t¹i, khã kh¨n vμ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra lμ: - ChÝnh s¸ch giao kho¸n rõng vμ ®Êt l©m nghiÖp ch−a t¹o ra ®éng lùc m¹nh mÏ thu hót mäi lùc l−îng lao ®éng, ®Æc biÖt lμ ng−êi d©n vμ céng ®ång ®Þa ph−¬ng tham gia b¶o vÖ, x©y dùng vμ ph¸t triÓn rõng. - VÒ c«ng t¸c qui ho¹ch vμ tæ chøc: Nhμ n−íc ch−a cã qui ho¹ch l©m phÇn quèc gia æn ®Þnh, nhiÒu tØnh ch−a cã qui hoach tæng quan l©m nghiÖp, ch−a x¸c ®Þnh ®−îc ranh giíi c¸c lo¹I rõng trªn thùc ®Þa. - Giao ®Êt sau 3-4 n¨m vÉn ch−a cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt, kh«ng lμm ®Çy ®ñ c¸c khÕ −íc giao rõng theo qui ®Þnh lμm cho ng−êi nhËn ®Êt kh«ng yªn t©m, ®ång thêi còng kh«ng râ tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi tμi nguyªn rõng cã s½n trªn ®Êt ®−îc giao. - Do viÖc x¸c ®Þnh ranh giíi cña tõng lo¹i rõng ch−a râ rμng nªn ch−a ph©n ®Þnh râ diÖn tÝch nμo giao cho ban qu¶n lý, diÖn tÝch nμo giao cho hé qu¶n lý, diÖn tÝch nμo giao æn ®Þnh l©u dμi, diÖn tÝch nμo giao kho¸n. - Ch−a x¸c ®Þnh ®−îc tËp ®oμn c©y trång thÝch hîp cho tõng khu vùc. - QuyÒn tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh cña hé gia ®×nh ch−a ®−îc tËn dông, c¸c hé hÇu nh− kh«ng ®−îc quyÒn chñ ®éng lùa chän c©y trång, lùa chän ph−¬ng thøc sö dông ®Êt cña m×nh. - C¸c qui chÕ vÒ quyÒn lîi vμ nghÜa vô cña ng−êi nhËn kho¸n, giao kho¸n vÒ b¶o vÖ rõng ch−a cô thÓ. - Thêi gian nhËn kho¸n kh«ng æn ®Þnh, kho¸n theo hμng n¨m, n¨m nμo ®−îc cÊp vèn th× kho¸n, n¨m nμo kh«ng cã vèn l¹i ®×nh l¹i, míi chØ cã rÊt Ýt ®Þa ph−¬ng thùc hiÖn giao ®Êt vμ rõng æn ®Þnh 50 n¨m cho ng−êi d©n. - Kho¸n trång rõng theo ®¬n gi¸ cøng nh¾c, ch−a cã qui ®Þnh thèng nhÊt, cô thÓ vÒ viÖc cho phÐp ng−êi nhËn kho¸n ®−îc sö dông ®Êt ®ai ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng l©m kÕt hîp, quyÒn h−ëng lîi s¶n phÈm tõ rõng, ch−a cã qui ®Þnh thèng nhÊt vÒ ph©n chia lîi Ých gi÷a hé nhËn kho¸n vμ hé giao kho¸n. 52
2.3. Ch−¬ng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng Ch−¬ng tr×nh 327 ®· kÕt thóc vμ Ch−¬ng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng míi ®−îc b¾t ®Çu, ®ång thêi nhμ n−íc còng ban hμnh QuyÕt ®Þnh 661/TTg (1998) vÒ môc tiªu, nhiÖm vô, chÝnh s¸ch vμ tæ chøc thùc hiÖn dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng. Nguyªn t¾c chØ ®¹o lμ ch−¬ng tr×nh sÏ ®−îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c dù ¸n cã sù tham gia cña ng−êi d©n, nghÜa lμ nh©n d©n lμ lùc l−îng chñ yÕu trång, b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh rõng vμ ®−îc h−ëng lîi tõ nghÒ rõng. N¨m 1999 lμ n¨m b¾t ®Çu thùc hiÖn dù ¸n, víi sù chØ ®¹o cña ChÝnh phñ, sù phèi hîp cña Bé N«ng nghiÖp vμ Ph¸t triÓn n«ng th«n, Bé KÕ ho¹ch - §Çu t−, Bé tμi chÝnh vμ c¸c Bé, Ngμnh cã liªn quan, ®ång thêi víi sù tham gia cña c¸c ®Þa ph−¬ng, sù quan t©m chØ ®¹o cña c¸c cÊp ñy, sù gi¸m s¸t cña c¸c ®oμn ®¹i biÓu Quèc héi, dù ¸n ®· ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ b−íc ®Çu trªn c¸c kh©u c«ng viÖc. Ch−¬ng tr×nh nμy còng ®ang ë b−íc khëi ®Çu, vμ qua mét sè n¨m triÓn khai cho thÊy cã mét sè vÊn ®Ò sau cÇn xem xÐt: - VÊn ®Ò quy ho¹ch ®Êt ®ai ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn thùc thi dù ¸n trång rõng, nhiÒu n¬i rÊt khã kh¨n trong viÖc x¸c ®Þnh quü ®Êt ®ai bëi c¸c v−íng m¾c: thiÕu sè liÖu ®¸ng tin cËy vÒ ®Êt trèng, ®Êt ®ai bÞ x©m canh, thiÕu quy ho¹ch sö dông ®Êt ... - Tuy ®· cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch vμ h−ëng lîi trong trång rõng, nh−ng sù tham gia cña ng−êi d©n, céng ®ång cßn h¹n chÕ. Trong thùc tÕ ®· chøng minh sù thÊt b¹i cña mét sè m« h×nh trång rõng tËp trung cña nhμ n−íc, do ®ã nÕu sù tham gia cña ng−êi d©n ch−a cao sÏ ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng thùc thi thi còng nh− nh÷ng hiÖu qu¶ vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®· ®Æt ra. - ViÖc huy ®éng néi lùc vμ t¹o ra c¬ h«i tiÕp cËn vèn vay −u ®¶i cho c¸c hé nghÌo ch−a ®−îc réng r¶i, ng−êi nhËn ®Êt ch−a cã ®ñ nguån lùc ®Ó t¹o rõng chu kú dμi. - Yªu cÇu bøc xóc cÇn ®−îc gi¶i quyÕt lμ ph¶i ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh giao ®Êt vμ cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt. 2.4. ChÝnh s¸ch ph©n cÊp qu¶n lý rõng HiÖn t¹i ch−a cã tæ chøc qu¶n lý nhμ n−íc vÒ l©m nghiÖp ë cÊp x·, bu«n lμng. Mét sè x· cã cö c¸n bé kiªm nhiÖm nh−ng kh«ng cã quy chÕ râ rμng, kh«ng cã quü l−¬ng. Cã thÓ nãi vÊn ®Ò qu¶n lý rõng, l©m nghiÖp ë tõng céng ®ång ch−a cã c¬ chÕ chÝnh s¸ch tháa ®¸ng ®Ó ph¸t huy quyÒn lμm chñ cña nh©n d©n trong c«ng t¸c nμy. HÖ thèng tæ chøc ngμnh l©m nghiÖp chËm ®æi míi, cßn yÕu vμ thiÕu vÒ biÖn ph¸p tæ chøc thùc hiÖn, ch−a x©y dùng chiÕn l−îc ph¸t triÓn l©m nghiÖp l©u dμi bÒn v÷ng. C¬ chÕ chÝnh s¸ch cho m« h×nh l©m tr−êng c«ng Ých, l©m tr−êng s¶n xuÊt ch−a ®−îc x¸c ®Þnh râ rμng nªn trong thùc tÕ rÊt khã kh¨n trong tæ chøc ho¹t ®éng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cã c¸c chÝnh s¸ch cho viÖc ®æi míi l©m tr−êng quèc doanh nh−: giao tμi nguyªn cho l©m tr−êng, cã quyÒn tù chñ trong kinh doanh, tæ chøc ho¹t ®éng hç trî kü thuËt, cung cÊp ®Çu vμo vμ t×m kiÕm thÞ tr−êng cho céng ®ång trªn ®Þa bμn, ®æi míi tæ chøc, hμnh chÝnh, nghÜa lμ t¨ng tÝnh tù chñ cña l©m tr−êng trong kinh doanh, b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn vèn rõng. Tuy nhiªn c«ng t¸c nμy cßn ®ang b−íc ®Çu, vμ cßn cã nh÷ng trë ng¹i trong c¬ chÕ c¶i c¸ch hμnh chÝnh l©m nghiÖp, kinh doanh... QuyÕt ®Þnh 245/Q§-TTg ®· quy ®Þnh râ vÒ ph©n cÊp qu¶n lý rõng cña c¸c ®¬n vÞ hμnh chÝnh, ®iÒu nμy ph©n ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm tæ chøc qu¶n lý, b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng cña tõng cÊp, tõng ®Þa ph−¬ng, gióp cho viÖc qu¶n lý tμi nguyªn rõng ®−îc x¸c ®Þnh râ 53
rμng vμ cã ®Þnh h−íng ph¸t triÓn. NhiÒu ®Þa ph−¬ng ®· tõng b−íc x©y dùng bé m¸y tæ chøc qu¶n lý b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng theo chøc n¨ng nhiÖm vô cña m×nh. Tuy nhiªn trong thùc tÕ ®iÒu nμy cßn ®ßi hái nhiÒu thêi gian, ®Æc biÖt lμ nguån nh©n lùc ®Ó cã thÓ tæ chøc tèt, ®Æc biÖt lμ qu¶n lý rõng ë cÊp x·.. 2.5. ChÝnh s¸ch d©n téc, xãa ®ãi gi¶m nghÌo, khuyÕn n«ng l©m vμ ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói §Ó thóc ®Èy cho viÖc ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói, ®Æc biÖt lμ ë c¸c vïng d©n téc thiÓu sè, ®ãi nghÌo; nhiÒu chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn d©n téc, khuyÕn n«ng l©m, xãa ®ãi gi¶m nghÌo...®· ®−îc thùc thi réng kh¾p. Nh×n tæng qu¸t cã thÓ thÊy nh− sau: ¦u ®iÓm: • C¸c chÝnh s¸ch nμy ®· hç trî cho céng ®ång kü thuËt, vèn...t¨ng c−êng ®−îc nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, n©ng cao ®êi sèng, tr×nh ®é d©n trÝ. • N«ng d©n ®−îc tham gia c¸c líp tËp huÊn vÒ kü thuËt canh t¸c, ch¨n nu«i, b¶o vÖ thùc vËt... • C¸c chÝnh s¸ch nμy ¶nh h−ëng lín ®Õn ho¹t ®éng cña c¸c l©m tr−êng, c¬ quan khuyÕn n«ng l©m, phßng n«ng nghiÖp PTNT ë ®Þa ph−¬ng, chi phèi c¸c ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan nμy vμ hç trî ®¸ng kÓ cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cho c¸c céng ®ång. • Cã ®−îc mét sè hç trî tõ c¸c chÝnh s¸ch nμy cho céng ®ång: Gièng, th«ng tin tμi liÖu kü thuËt, vèn ng©n s¸ch (tÝn dông, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, vèn vay cho phô n÷ lμm kinh tÕ...), ®Çu t− cho gi¸o dôc, y tÕ, giao th«ng, ®iÖn n−íc,... • N©ng cao kiÕn thøc, kü n¨ng cña céng ®ång: Tuyªn truyÒn tËp huÊn, héi th¶o ®Çu bê, x©y dùng m« h×nh vμ nh©n réng, ®μo t¹o m¹ng l−íi céng t¸c viªn khuyÕn n«ng l©m th«n bu«n. Nh−îc ®iÓm: • Mét sè ng−êi nhËn thøc ch−a ®Çy ®ñ, cßn t− t−ëng tr«ng chê vμo nhμ n−íc. • Tæ chøc tuyÒn truyÒn tËp huÊn ®«i khi ch−a ®óng thêi vô, mét sè n¬i míi chØ ë cÊp x· vμ ®èi víi nam giíi (phô n÷ tham gia h¹n chÕ), c¸n bé chØ ®¹o ®«i khi kh«ng xuèng trùc tiÕp víi ng−êi d©n, th«ng tin ®«i khi mang tÝnh lý thuyÕt, ch−a b¶o ®¶m yÕu tè thùc hμnh thùc tÕ, møc ®é ¸p dông trong céng ®ång ch−a cao. • HiÖn t¹i ®ang thiÕu c¸n bé khuyÕn n«ng l©m cÊp th«n bu«n nªn c«ng t¸c nμy vÉn cßn h¹n chÕ trong triÓn khai. • ChÝnh s¸ch tiªu thô s¶n phÈm thùc hiÖn ch−a cã hiÖu qu¶ vμ ch−a ®ång bé, do ®ã ch−a khuyÕn khÝch ng−êi s¶n xuÊt còng nh− lμm thiÖt h¹i quyÒn lîi cña hä (®Æc biÖt lμ vïng s©u, xa, vïng céng ®ång d©n téc thiÓu sè). • Vèn vay hç trî vËt t− th−êng ch−a kÞp thêi, kh«ng ®óng thêi vô nªn hiÖu qu¶ sö dông kh«ng cao. • Ch−a x©y dùng ®−îc nhiÒu m« h×nh cô thÓ ®Ó d©n tham kh¶o. 54
• ChÝnh s¸ch tiÒn l−¬ng phô cÊp cho c¸n bé hiÖn tr−êng ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu ®Ó ho¹t ®éng tèt. • Trong thùc tÕ víi tªn gäi khuyÕn n«ng l©m, nh−ng phÇn khuyÕn l©m hÇu nh− ch−a ®−îc thùc hiÖn do c¸c lý do: • Kinh phÝ ®Çu t− h¹n hÑp. • Biªn chÕ c¸n bé l©m nghiÖp trong tæ chøc khuyÕn n«ng l©m cßn thiÕu nhiÒu. • Do chu kú kinh doanh c©y rõng dμi, ®ång thêi ch−a cã chÝnh s¸ch phï hîp trong h−ëng lîi, nªn trong thùc tÕ c«ng t¸c nμy cßn m¾c ph¶i nh÷ng trë ng¹i trong khuyÕn khÝch ph¸t triÓn trång rõng, s¶n xuÊt n«ng l©m kÕt hîp. 2.6. Ch−¬ng tr×nh ®Þnh canh ®Þnh c− vμ d©n di c− tù do Du canh du c− vμ di d©n tù do lμ mét vÊn ®Ò lín cÇn hÕt søc quan t©m trong chiÕn l−îc b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng. Trong sè kho¶ng 27 triÖu ng−êi sèng trong hay gÇn rõng, cã kho¶ng 3 triÖu ng−êi thuéc c¸c nhãm d©n téc thiÓu sè mμ viÖc du canh lμ c¸ch kiÕm sèng cña hä (Ng. V¨n S¶n, Don Gilmour, 1999). C¸c céng ®ång d©n téc thiÓu sè miÒn nói ®êi sèng g¾n liÒn víi du danh du c−, h¬n n÷a qua c¸c cuéc chiÕn tranh víi nhiÒu lÇn t¸i ®Þnh c− ®· t¸c ®éng rÊt lín ®Õn nguån tμi nguyªn rõng. Trong ®iÒu kiÖn rõng cßn nhiÒu, d©n sè thÊp th× canh t¸c n−¬ng rÉy ®· tá ra bÒn v÷ng trong m«i tr−êng sèng cña hä. Nh−ng ngμy nay, d−íi ¸p lùc cña d©n sè, khai th¸c rõng tr¸i phÐp, chÆt rõng trång c©y c«ng nghiÖp.... ®· lμm cho hÖ thèng canh t¸c n−¬ng rÉy trë nªn mÊt æn ®Þnh vμ ®êi sèng ng−êi d©n ë ®©y vÉn khã kh¨n. Do ®ã xu thÕ hiÖn nay lμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp trªn nÒn kiÕn thøc b¶n ®Þa cña canh t¸c nu¬ng rÉy, n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vμ c¶i t¹o ®Êt, t¹o ra sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng, tr¸nh phô thuéc qu¸ lín vμo quü ®Êt l©m nghiÖp cßn rÊt h¹n chÕ. Nhμ n−íc ®· cã nhiÒu hç trî cho c¸c céng ®ång vμ d©n di c− tù do ®Þnh c−, ®Þnh canh, ph¸t triÓn c©y trång hμng hãa. Ch−¬ng tr×nh ®Þnh canh ®Þnh c− b¾t ®Çu ho¹t ®éng tõ n¨m 1968, môc tiªu cña ch−¬ng tr×nh lμ nh»m gi¶m h×nh thøc canh t¸c ph¸t vμ ®èt n−¬ng lμm rÉy, t¨ng møc sèng cña c¸c d©n téc thiÓu sè ë miÒn nói. Ph−¬ng ph¸p chñ yÕu ®Ó tiÕn hμnh lμ cung cÊp cho ng−êi d©n téc thiÓu sè ®Êt ®Ó æn ®Þnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cïng c¸c dÞch vô vÒ c¬ së h¹ tÇng vμ hç trî s¶n xuÊt. Trong nhiÒu n¨m thùc hiÖn chÝnh s¸ch nμy cã thÓ thÊy ®−îc nh÷ng −u vμ khuyÕt ®iÓm cña nã: ¦u ®iÓm: • Sau 6-7 n¨m thùc hiÖn ®· ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶: §−a ®−îc mét sè céng ®ång d©n téc thiÓu sè ®Þnh canh ®Þnh c−, x©y dùng ®−îc nhiÒu lμng b¶n míi, quy ho¹ch vïng s¶n xuÊt n−¬ng rÉy. NhiÒu céng ®ång ®· tiÕp cËn víi nÒn s¶n xuÊt lóa n−íc, c©y trång hμng hãa. NhiÒu lμng b¶n ph¸t triÓn c©y c«ng nghiÖp cã hiÖu qu¶, ph¸t triÓn nhiÒu m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp víi hÖ thèng c©y trång b¶n ®Þa. §êi sèng cña c¸c céng ®ång nμy ®· tõng b−íc æn ®Þnh gi¶m ¸p lùc sö dông tμi nguyªn rõng, h¹n chÕ n−¬ng rÉy. • §· giao ®−îc mét sè diÖn tÝch rõng ®Çu nguån cho ®ång bμo qu¶n lý b¶o vÖ, x©y dùng ®−îc nhiÒu c¬ së h¹ tÇng nh− ®−êng s¸, tr−êng häc, tr¹m y tÕ, giÕng n−íc s¹ch. Tõ ®ã ®· lμm c¬ së cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi bÒn v÷ng ë n«ng th«n. 55
Nh−îc ®iÓm: • Trong qu¸ tr×nh triÓn khai ®Þnh canh ®Þnh c−, ch−a t×m hiÓu kü phong tôc tËp qu¸n cña céng ®ång nªn ch−a thu hót ®−îc ®ång bμo h−ëng øng. Do vËy vÊn ®Ò di d©n vμ quy ho¹ch l¹i ®Êt ®ai cßn kÐm hiÖu qu¶, tÝnh thÝch øng cña nã ®èi víi céng ®ång cßn h¹n chÕ. • §Þnh c− ch−a g¾n liÒn ®Þnh canh, trong thùc hiÖn ®· béc lé nh−îc ®iÓm vÒ quy ho¹ch sö dông ®Êt ch−a phï hîp víi tËp qu¸n canh t¸c, nguyÖn väng cña céng ®ång t¹i chæ. Do ®ã cã nguy c¬ ®Êt canh t¸c bÞ b¸n vμ c¸c n«ng l©m tr−êng quy ho¹ch ph¸ vì quü ®Êt ®ai canh t¸c cña céng ®ång. • Vèn Ýt, chËm, thñ tôc hμnh chÝnh phøc t¹p nªn triÓn khai th−êng kh«ng theo ®óng kÕ ho¹ch. • ChÝnh s¸ch x· héi th−êng khã triÓn khai do tr×nh ®é d©n trÝ cßn h¹n chÕ. • ChÝnh s¸ch ®·i ngé cho c¸n bé ®Þnh canh ®Þnh c− ch−a tho¶ ®¸ng trong ®iÒu kiÖn c«ng t¸c vïng s©u vïng xa. §Ó kh¾c phôc c¸c h¹n chÕ trªn c«ng t¸c ®Þnh canh ®Þnh c− cÇn quan t©m ®Õn mét sè vÊn ®Ò sau (B¶o Huy, 1998): • Dùa trªn c¸c dù ¸n, cÇn t¹o ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh vÒ c¬ së vÊt chÊt, kü thuËt ®Ó ®ång bμo ph¸t huy tri thøc b¶n ®Þa, x©y dùng vμ ph¸t triÓn ®−îc c¸c ph−¬ng thøc canh t¸c bÒn v÷ng, tõng b−íc n©ng cao ®êi sèng. • Trong c«ng t¸c ®Þnh canh ®Þnh c− cÇn xem xÐt ®Õn v¨n hãa truyÒn thèng cña ®ång bμo. • Quan t©m ®Õn canh t¸c n−¬ng rÉy b»ng viÖc t×m kiÕm mét c¬ chÕ qu¶n lý tμi nguyªn ë céng ®ång lμ cÇn thiÕt, ®ång thêi kÕt hîp víi tri thøc b¶n ®Þa víi tri thøc hiÖn ®¹i trong n«ng l©m nghiÖp lμ gi¶i ph¸p thÝch hîp ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng, b¶o vÖ tμi nguyªn, m«i tr−êng. • T¨ng c−êng c«ng t¸c khuyÕn n«ng - l©m, t¨ng c−êng n¨ng lùc qu¶n lý ë th«n b¶n, céng ®ång ®Ó gióp c¸c d©n téc thiÓu sè, n«ng th«n miÒn nói ph¸t triÓn. • S¾p xÕp l¹i tæ chøc l©m tr−êng, tæ chøc nh©n d©n tham gia vμo nghÒ rõng. • Giao ®Êt giao rõng ph¶i b¶o ®¶m: tÝnh c«ng b»ng, hiÖu qu¶ vμ bÒn v÷ng. Chó träng ®Õn viÖc tæ chøc s¶n xuÊt sau khi giao rõng, b¶o ®¶m tÝnh hiÖu qu¶ vμ ho¹t ®éng l©m nghiÖp thùc sù ®ãng gãp vμo viÖc c¶i thiÖn ®êi sèng vËt chÊt vμ v¨n hãa cho c¸c céng ®ång, ng−êi d©n. 3. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c chÝnh s¸ch cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn LNXH Trong ph¸t triÓn LNXH, hÖ thèng c¬ chÕ chÝnh s¸ch cã ¶nh h−ëng rÊt lín vμ chi phèi sù thμnh c«ng hay thÊt b¹i cña tõng ho¹t ®éng. Song, hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch nμy kh«ng tån t¹i riªng rÏ vμ ®éc lËp mμ nã cã mét mèi quan hÖ t−¬ng hç lÉn nhau, hç trî cho nhau trong qu¸ tr×nh thùc thi c¸c ho¹t ®éng. 56
L©m nghiÖp ®ãng mét vai trß quan träng trong m«i tr−êng vμ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n−íc. Ph¸t triÓn l©m nghiÖp cÇn ph¶i kÕt hîp víi c¸c gi¶i ph¸p x· héi nh− lμ an tßan thùc phÈm, t¹o ra viÖc lμm vμ c¶i tiÕn ®iÒu kiÖn sèng cho n«ng d©n, víi viÖc x©y dùng x©y dùng x· héi n«ng th«n míi vμ víi viÖc æn ®Þnh ®êi sèng t¹i c¸c vïng miÒn nói. T¹i thêi ®iÓm hiÖn t¹i, ph¸t triÓn kinh tÕ cÇn ph¶i tu©n theo c¸c nguyªn t¾c b¶o vÖ tμi nguyªn vμ m«i tr−êng, víi viÖc sö dông hiÖu qu¶ tμi nguyªn hiÖn t¹i vμ phôc håi rõng trªn ®åi träc. L©m tr−êng quèc doanh cÇn ph¶i c¶i tiÕn ®Ó phôc vô cho môc tiªu hç trî mét c¸ch hiÖu qu¶ vμ khuyÕn khÝch s¶n xuÊt cña n«ng d©n. Nh− vËy ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi trªn c¬ së c¸c chÝnh s¸ch cã liªn quan mËt thiÕt víi nhau, cïng hç trî ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë n«ng th«n. Sù kh«ng ®ång bé, kh«ng kÞp thêi hay sù thiÕu v¾ng nh÷ng chÝnh s¸ch liªn quan sÏ lμm cho viÖc thùc hiÖn mét môc tiªu nμo ®ã trë nªn khã kh¨n, thËm chÝ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc. 3.1. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c chÝnh s¸ch vÒ ®Êt ®ai ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· ban hμnh chÝnh s¸ch giao ®Êt vμ rõng n¨m 1984, LuËt ®Êt ®ai n¨m 1988 vμ söa ®æi vμ bæ sung vμo c¸c n¨m 1993, 1998; vμ LuËt b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng n¨m 1991. §Õn n¨m 1999, tiÕp tôc c¶i tiÕn viÖc giao ®Êt giao rõng, cÊp quyÒn sö dông ®Êt th«ng theo nghÞ ®Þnh 163/CP. ViÖt Nam cßn ®ang tiÕp tôc t×m kiÕm c¸c chÝnh s¸ch ®Ó æn ®Þnh ®êi sèng ë c¸c ®Þa ph−¬ng vμ c¸c kiÓu d¹ng rõng. C¸c vïng rõng ë cao nguyªn vμ vïng ®åi cÇn nhËn ®−îc −u tiªn bëi v× hÖ thèng giao th«ng rÊt kÐm vμ hÖ thèng canh t¸c kh«ng bÒn v÷ng. Theo luËt ®Êt ®ai, ®Êt ®ai thuéc së h÷u toμn d©n do nhμ n−íc qu¶n lý, cho phÐp giao ®Êt vμ rõng l©u dμi (50 n¨m) cho hé gia ®×nh, vμ ng−êi s¶n xuÊt. Ng−êi sö dông ®Êt cã quyÒn lùa chän loμi c©y trång vμ b¸n c¸c s¶n phÈm, cã quyÒn chuyÓn nh−îng vμ thõa kÕ ®Êt ®ai. Nh− vËy vÊn ®Ò ®Êt ®ai ®−îc thùc thi bëi nhiÒu luËt vμ chÝnh s¸ch kh¸c nhau, trong thùc tÕ khi thùc hiÖn viÖc giao ®Êt giao rõng theo nghÞ ®Þnh 163 cÇn xem xÐt thªm c¸c luËt ®Êt ®ai, luËt b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng... nh− vËy míi cã ®Çy ®ñ c¬ së ph¸p lý còng nh− c¸c gi¶i ph¸p cÇn thiÕt ®Ó triÓn khai. 3.2. C¸c chÝnh s¸ch ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói vμ xãa ®ãi gi¶m nghÌo ChÝnh phñ ®· ®−a ra nhiÒu chÝnh s¸ch liªn quan ®Ó c¶i tiÕn tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh cña ®êi sèng cña c¸c d©n téc thiÓu sè. Trong vïng miÒn nói, chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®· ®−îc x©y dùng bëi chÝnh phñ, trong ®ã cã tõng ch−¬ng tr×nh cô thÓ ®Ó ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña tõng vïng. ViÖc thùc hiªn ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së nhiÒu chÝnh s¸ch liªn quan kh¸c nhau, vμ nh»m môc tiªu c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng cña ng−êi d©n téc thiÓu sè, b¶o ®¶m sù c«ng b»ng b×nh ®¼ng gi÷a c¸c d©n téc vμ cè g¾ng ph¸t triÓn c¸c vïng nói theo møc cña c¸c vïng ®ång b»ng. Mét c¸ch tæng qu¸t, ph¸t triÓn kinh tÕ vïng nói cÇn cã sù thèng nhÊt ho¹t ®éng mét c¸ch thÝch hîp víi vai trß chñ ®¹o lμ l©m nghiÖp. C¸c ch−¬ng tr×nh l©m nghiÖp kh¸c nhau ®· ®−îc thùc thi nh»m ®Èy m¹nh vμ gãp phÇn trong ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ng−êi d©n téc thiÓu sè. Trong c¸c chÝnh s¸ch, ch−¬ng tr×nh, ®¸ng chó ý lμ sù phèi hîp thùc thi c¸c chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng, ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng l©m vμ c¸c chÝnh s¸ch tÝn dông kh¸c. 57
§©y lμ sù phèi hîp ®Ó b¶o ®¶m r»ng ng−êi d©n téc trong c¸c cïng nói kh«ng chØ nhËn ®−îc ®Êt ®ai mμ cßn cã c¬ héi tiÕp cËn víi kü thuËt míi, còng nh− nguån vèn ®Ó tæ chøc s¶n xuÊt l©m nghiÖp. 3.3. ChÝnh s¸ch l©m nghiÖp ®Ó b¶o vÖ m«i tr−êng vμ ph¸t triÓn bÒn v÷ng Ho¹t ®éng nμy ®−îc thùc hiÖn bëi chÝnh phñ tõ n¨m 1985, mét chiÕn l−îc b¶o vÖ m«i tr−êng quèc gia ®· ®−îc ®−a ra vμ theo sau ®ã lμ: LuËt ®Êt ®ai (1988, 1993, 1998), S¾c lÖnh vÒ nguån kho¸ng s¶n (1989), LuËt b¶o vÖ søc kháe (1989), S¾c lÖnh vÒ b¶o vÖ nguån n−íc (1989), LuËt b¶o vÖ ®ª ®iÒu (1989), vμ LuËt b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng (1991), LuËt m«i tr−êng (1994).... N¨m 1992, ch−¬ng tr×nh quèc gia vÒ m«i tr−êng vμ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®· ®−îc chÊp thuËn. Ch−¬ng tr×nh nμy ®· ®−îc thiÕt kÕ ®Ó n©ng cao tÝnh thÝch hîp cña chÝnh s¸ch cho tÊt c¶ c¸c ngμnh, c¸c cÊp ®Ó sö dông hîp lý nguån tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ b¶o vÖ m«i tr−êng. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng tμi nguyªn rõng lμ mét trong t¸m ch−¬ng tr×nh quan träng ®· ®−îc chÊp thuËn. 3.4. Ph¸t triÓn l©m nghiÖp vμ n«ng nghiÖp N−íc ta ®−îc thμnh 9 vïng sinh th¸i, mçi mét vïng cã c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c nhau vμ ¶nh h−ëng ®Õn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp trªn c¬ së nguån tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ nguån nh©n lùc. T¹i vïng ®ång b»ng vμ ven biÓn, hÖ thèng rõng phßng hé ®ãng vμi trß cùc kú quan träng trong gi¶m thiÓu t¸c ®éng cña giã b·o, b¶o vÖ giã c¸t vμ sù x©m lÊn cña c¸t vμo c¸c c¸nh ®ång lóa. C¸c diÖn tÝch rõng réng lín phôc vô cho viÖc b¶o vÖ nguån n−íc, ¶nh h−ëng ®Õn khÝ hËu trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vμ ®iÒu kiÖn sèng, chèng xãi mßn vμ gi¶m thiÓu lò lôt vμ c¸c thiªn tai kh¸c. C¸c khu rõng phßng hé, rõng tù nhiªn, rõng trång lμ n¬i sèng cña c¸c ®éng vËt cã Ých cho n«ng nghiÖp nh− s©u, chim, Õch gióp cho viÖc ®iÒu khiÓn s©u bÖnh h¹i. Trong nhiÒu vïng n«ng nghiÖp cña ®Êt n−íc, sù phèi hîp kh¸c nhau gi÷a N«ng - L©m - Thñy lîi vμ N«ng - L©m - Thñy - Ng− ®· thÊy râ. NhiÒu m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp ®· ®−îc ®Ò xuÊt ®Ó n©ng cao viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng. Trong c¸c vïng nói, rõng trång cã thÓ ®−îc x©y dùng trªn ®Ønh nói, c¸c loμi c©y c«ng nghiÖp dμi ngμy ë s−ên ®åi vμ c©y trång hμng n¨m lμ ë ch©n ®åi. Rõng trång hçn giao gi÷a c©y rõng vμ c©y c«ng nghiÖp còng ®−îc x©y dùng. Tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã cho thÊy ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng cÇn cã c¸c chÝnh s¸ch ®Çy ®ñ vÒ c¸c lÜnh vùc n«ng l©m vμ cã sù phèi hîp thùc hiÖn míi mang l¹i kÕt qu¶ tèt. 58
Tμi liÖu tham kh¶o 1. Asian Development Bank (1995): The bank's policy on Forestry. 2. Bé L©m nghiÖp/Côc kiÓm l©m (1994): V¨n b¶n ph¸p quy vÒ qu¶n lý rõng, b¶o vÖ rõng, qu¶n lý l©m s¶n. Nxb N«ng nghiÖp. 3. Bé L©m nghiÖp (1994): C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ l©m nghiÖp. Nxb CT quèc gia, Hμ Néi. (TËp hai) 4. Bé L©m nghiÖp (1995); Hái ®¸p vÒ chÝnh s¸ch vμ luËt ph¸p l©m nghiÖp. Nxb N«ng nghiÖp, Hμ Néi. 5. Bé NN & PTNT- Côc kiÓm l©m (1996): Giao ®Êt l©m nghiÖp (Tμi liÖu h−íng dÉn thùc hiÖn nghÞ ®Þnh 02-CP). Nxb N«ng nghiÖp, Hμ Néi. 6. Bé NN & PTNT / FAO / JICA (1998); Chñ rõng vμ lîi Ých cña chñ rõng trong kinh doanh rõng trång (Kû yÕu héi th¶o quèc gia 13-15/7/1998 - Thanh Hãa) 7. Bé NN & PTNT (1998): Tμi liÖu ®¸nh gi¸ tæng kÕt ch−¬ng tr×nh 327 vμ triÓn khai dù ¸n 5 triÖu ha. 8. Bé NN & PTNT: B¸o c¸o thùc hiÖn dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng n¨m 1999. 9. ChØ thÞ sè 286/TTg ngμy 02/05/1997 cña Thñ t−íng chÝnh phñ vÒ viÖc t¨ng c−êng c¸c biÖn ph¸p cÊp b¸ch ®Ó b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng. 10. ChØ thÞ sè 18/1999/CT-TTg cña Thñ t−íng chÝnh phñ vÒ mét sè biÖn ph¸p ®Èy m¹nh viÖc hßan thμnh cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt n«ng nghiÖp, ®Êt l©m nghiÖp, ®Êt ë n«ng th«n vμo n¨m 2000. 11. FAO (1993): Forestry policies of selected countries in Asia and Pacific. 12. GTZ/ Mekong Project (1998): Process for forest land allocation in Ea H'Leo. 13. Héi KHKT l©m nghiÖp ViÖt Nam (1997): Giao ®Êt l©m nghiÖp - Kinh tÕ hé gia ®×nh miÒn nói. Nxb N«ng nghiÖp, Hμ néi. 14. NguyÔn Quang Hμ (1993): B¸o c¸o thùc tr¹ng vμ ph−íng h−íng ph¸t triÓn l©m nghiÖp ®Õn n¨m 2000 15. B¶o Huy, vμ céng sù (1998): §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng vμ ®Êt rõng lμm c¬ së ®Ò xuÊt sö dông tμi nguyªn bÒn v÷ng ë Dak Lak. Së KHCN vμ M«i tr−êng Dak Lak. 16. B¶o Huy, TrÇn H÷u NghÞ (1999): Qu¶n lý vμ sö dông rõng ë T©y Nguyªn - Thùc tr¹ng vμ gi¶i ph¸p. Dù ¸n QLBV tμi nguyªn h¹ l−u s«ng Mª K«ng. 17. B¶o Huy vμ céng sù (1999- 2000): Qu¶n lý l©m nghiÖp céng ®ång, hai b¸o c¸o nghiªn cøu t×nh huèng cña d©n téc £ §ª vμ M' N«ng ë D¨k Lak. Dù ¸n QLBV tμi nguyªn h¹ l−u s«ng Mª K«ng. 18. MRDP (1998): Qu¶n lý vμ b¶o vÖ rõng th«n b¶n / x· . B¸o c¸o kÕt qu¶ cuèi cïng ®· ®−îc ®iÒu chØnh cña ch−¬ng tr×nh "X©y dùng ®−îc c¸c h−íng tiÕp cËn c¶i tiÕn vÒ c«ng t¸c qu¶n lý vμ b¶o vÖ rõng ë vïng nói cao vμ ®−a vμo ¸p dông trong ch−¬ng tr×nh" 59
19. NghÞ ®Þnh sè 02-CP ngμy 15/1/1994 cña ChÝnh phñ ban hμnh quy ®Þnh vÒ viÖc giao ®Êt l©m nghiÖp cho tæ chøc, hé gia ®×nh, c¸ nh©n sö dông æn ®inh, l©u dμi vμo môc ®Ých l©m nghiÖp. 20. NghÞ ®Þnh sè 01-CP ngμy 04/1/1995 cña ChÝnh phñ ban hμnh quy ®Þnh vÒ viÖc giao khãan ®Êt sö dông vμo môc ®Ých s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, nu«i trång thñy s¶n trong c¸c doanh nghiÖp Nhμ n−íc. 21. NghÞ ®Þnh sè 163/1999/N§-CP ngμy 16/11/1999 cña ChÝnh phñ vÒ giao ®Êt, cho thuª ®Êt l©m nghiÖp cho tæ chøc, hé gia ®×nh vμ c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh, l©u dμi vμo môc ®Ých l©m nghiÖp. 22. QuyÕt ®Þnh sè 556/TTg ngμy 12/9/1995 cña Thñ t−íng chÝnh phñ vÒ ®iÒu chØnh, bæ sung quyÕt ®Þnh 327/CT. 23. QuyÕt ®Þnh sè 245/Q§-TTg ngμy 21/12/1998 cña Thñ t−íng chÝnh phñ vÒ thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm qu¶n lý Nhμ n−íc cña c¸c cÊp vÒ rõng vμ ®Êt l©m nghiÖp. 24. QuyÕt ®Þnh sè 661/Q§-TTg ngμy 29/7/1998 cña Thñ t−íng chÝnh phñ vÒ môc tiªu, nhiÖm vô, chÝnh s¸ch vμ tæ chøc thùc hiÖn dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng. 25. QuyÕt ®Þnh sè 187/Q§-TTg ngμy 16/9/1998 cña Thñ t−íng chÝnh phñ vÒ ®æi míi tæ chøc vμ c¬ chÕ qu¶n lý l©m tr−êng quèc doanh. 26. QuyÕt ®Þnh sè 67/1999/Q§-TTg ngμy 30/3/1999 cña Thñ t−íng chÝnh phñ vÒ mét sè chÝnh s¸ch tÝn dông ng©n hμng phôc vô ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vμ n«ng th«n. 27. Së NN & PTNT Dak Lak (2000): §Ò ¸n ®æi míi l©m tr−êng quèc doanh. 28. NguyÔn V¨n S¶n, Don Gilmour (1999): ChÝnh s¸ch vμ thùc tiÔn phôc håi rõng ë ViÖt Nam. Tμi liÖu héi th¶o quèc gia vÒ “ChÝnh s¸ch vμ thùc tiÔn phôc håi rõng ë ViÖt Nam”. IUCN, GTZ, DFD, WWF. 29. Th«ng t− h−íng dÉn sè 06/LN/KL ngμy 18/6/1994 cña Bé L©m nghiÖp vÒ h−íng dÉn thi hμnh nghÞ ®Þnh 02-CP vÒ giao ®Êt l©m nghiÖp 30. UBND tØnh Dak Lak (1997): §Ò ¸n ®ãng cöa rõng tù nhiªn, ®Èy m¹nh trång rõng phñ xanh ®Êt trèng, ®åi nói träc cña tØnh Dak Lak. 31. K.F. Wiersum (1999): Social Forestry: Changing perspectives in Forestry Science or Practice? Thesis Wageningen Agricultural University, the Neitherland (VI + 211 pp)- With ref. – With summary in Dutch. Danh s¸ch tμi liÖu, vËt liÖu gi¶ng d¹y 1. Tμi liÖu ph¸t tay: - §¸nh gi¸ viÖc thùc thi ch−¬ng tr×nh 327 - Dù ¸n giao ®Êt giao rõng 2. Bμi tËp t×nh huèng: Giao ®Êt giao rõng ë th«n 6 60
Ch−¬ng 3 sinh th¸i nh©n v¨n trong L©m nghiÖp x· héi Môc tiªu: Sau khi häc xong ch−¬ng nμy, sinh viªn cã thÓ: • M« t¶ sù liªn hÖ gi÷a m«i tr−êng thiªn nhiªn vμ m«i tr−êng v¨n ho¸ x· héi • VËn dông nh÷ng kiÕn thøc sinh th¸i nh©n v¨n ®· häc vμo qu¸ trÝnh tiÕp cËn céng ®ång ®Æc biÖt lμ n«ng th«n miÒn nói. • Ph©n tÝch vai trß cña giíi trong qu¸ tr×nh qu¶n lý tμi nguyªn rõng. 61
Bμi5: Kh¸i niÖm hÖ sinh th¸i nh©n v¨n Môc tiªu: Sau khi häc xong bμi nμy sinh viªn cã thÓ: • M« t¶ sù liªn hÖ gi÷a m«i tr−êng tù nhiªn vμ m«i tr−êng v¨n ho¸ x· héi; • ¸p dông c¸ch tiÕp cËn hÖ thèng trong sinh th¸i nh©n v¨n ®Ó ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi víi hÖ sinh th¸i tù nhiªn; • M« t¶ vμ ph©n tÝch c¸c cÊu phÇn vμ sù t−¬ng t¸c cña hÖ sinh th¸i nh©n v¨n trong hÖ thèng qu¶n lý tμi nguyªn rõng vμ ®Êt rõng theo nh÷ng bèi c¶nh cô thÓ. KÕ ho¹ch b μi gi¶ng: Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian 1. TiÕp cËn hÖ thèng trong LNXH §éng n·o OHP 20 phót 2 Kh¸i niÖm hÖ sinh th¸i nh©n Nªu vÊn ®Ò OHP 25 phót v¨n Phillip 4.8.3 3 T−¬ng t¸c gi÷a hÖ sinh th¸i vμ Tr×nh bμy OHP, Tμi 45 phót hÖ x· héi liÖu ph¸t tay 62
1. TiÕp cËn hÖ thèng trong LNXH 1.1. Kh¸i niÖm vÒ hÖ thèng Cho ®Õn nay ng−êi ta cßn quan niÖm r»ng “x· héi” vμ “tù nhiªn” nh− hai thùc thÓ riªng biÖt cã thÓ ®−îc nghiªn cøu vμ nhËn thøc mét c¸ch ®éc lËp. Lovelace (1984) nhËn xÐt r»ng nhiÒu nhμ khoa häc x· héi Ýt s½n sμng hoÆc kh«ng thÓ dμnh mét phÇn cè g¾ng cña m×nh cho viÖc thu thËp vμ ph©n tÝch th«ng tin cô thÓ, vÝ dô nh− x· héi n«ng th«n ®ang phô thuéc vμo tμi nguyªn ®ang sö dông nh− thÕ nμo, hoÆc x· héi n«ng th«n nhËn thøc vμ qu¶n lý rõng nh− thÕ nμo,... ®ã lμ nh÷ng th«ng tin mμ c¸c nhμ quy ho¹ch rÊt cÇn. Cã mét thêi c¸c nhμ l©m nghiÖp ho¹t ®éng trong giíi h¹n nh÷ng liªn hÖ trong x· héi n«ng th«n v× hä cho r»ng l©m nghiÖp ®−îc xem nh− khoa häc øng dông liªn quan ®Õn nh÷ng hiÖn t−îng tù nhiªn ë rõng nh»m duy tr× vμ c¶i thiÖn s¶n xuÊt gç. Tõ nh÷ng sù thËt ®ã râ rμng khã liªn kÕt nh÷ng d÷ liÖu v¨n hãa x· héi víi nh÷ng d÷ liÖu tù nhiªn. Trong nhiÒu tr−êng hîp vÉn cßn nguyªn kho¶ng trèng lín vμ cã ý nghÜa trong toμn bé kiÕn thøc cÇn thiÕt ®Ó x©y dùng ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n võa hiÖu qu¶ võa cã c¬ së v÷ng ch¾c kh«ng chØ vÒ x· héi mμ cßn vÒ tù nhiªn. §Ó kh¾c phôc nh÷ng ®iÓm yÕu ®ã cÇn ph¶i ®Þnh h−íng l¹i c¸ch tiÕp cËn ph¸t triÓn n«ng th«n sao cho hiÓu biÕt tèt h¬n m«i tr−êng tù nhiªn vμ m«i tr−êng v¨n ho¸ x· héi liªn hÖ víi nhau nh− thÕ nμo. Trong LNXH, rÊt cÇn cã nh÷ng quan ®iÓm míi vμ réng r·i cho phÐp hîp nhÊt nh÷ng tiÕp cËn míi vμ kiÕn thøc míi vÒ quan hÖ cña x· héi víi c¸c hÖ sinh th¸i tù nhiªn. TiÕp cËn sinh th¸i nh©n v¨n ra ®êi trªn c¬ së ®ã. TiÕp cËn nμy ph¶i dùa trªn c¬ së lý thuyÕt hÖ thèng. HÖ thèng bao gåm nhiÒu bé phËn cÊu thμnh, c¸c bé phËn nμy lμm viÖc kh«ng rêi r¹c mμ cã nh÷ng mèi quan hÖ phô thuéc vμ t−¬ng t¸c lÉn nhau, vÝ dô: HÖ mÆt trêi, HÖ c¬ häc, HÖ h« hÊp, Ph¶ hÖ .... Víi nh÷ng ý t−ëng ®ã, ng−êi ta cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ hÖ thèng ch¼ng h¹n nh−: Mét thÓ hoμn chØnh cã tæ chøc, h×nh thμnh tõ c¸c yÕu tè cã nh÷ng mèi liªn hÖ lÉn nhau tïy thuéc vμo vÞ trÝ cña chóng trong thÓ hoμn chØnh; Mét tËp hîp c¸c ®¬n vÞ cã t−¬ng t¸c lÉn nhau; Mét tËp hîp c¸c yÕu tè liªn kÕt nhau b»ng mét tËp hîp c¸c mèi quan hÖ; Mét tËp hîp c¸c yÕu tè t−¬ng t¸c, cã tæ chøc ®Ó thùc hiÖn mét chøc n¨ng nhÊt ®Þnh; Mét thÓ hoμn chØnh phøc hîp, gåm c¸c cÊu phÇn kh¸c nhau, liªn kÕt nhau bëi mét sè mèi quan hÖ .... C¸c ®Þnh nghÜa nμy cho thÊy mét sè khÝa c¹nh kh¸c nhau cña kh¸i niÖm hÖ thèng: • Mét hÖ thèng hoμn chØnh cã nhiÒu bé phËn cÊu thμnh, mét sè c¸c cÊu phÇn nμy cã thÓ quan niÖm lμ c¸c hÖ thèng phô, b¶n th©n chóng gåm c¸c cÊu phÇn vμ vËn hμnh trong khu«n khæ hÖ thèng lín h¬n. • HÖ thèng phøc t¹p h¬n tæng c¸c thμnh phÇn cña nã, do ®ã kh«ng thÓ chia c¾t mét c¸ch c¬ giíi. • TÝnh tæng thÓ cña hÖ thèng ®−îc duy tr× th«ng qua c¸c quan hÖ t−¬ng t¸c, do ®ã tiÕp cËn hÖ thèng kh«ng ph¶i m« t¶ cÊu tróc mμ lμ c¸c mèi quan hÖ t−¬ng t¸c. • Toμn bé hÖ thèng cã ®éng th¸i biÕn ®æi vμ tiÕn ho¸, c¸c tiÕn tr×nh nμy bÞ chi phèi bëi c¸c ®éng lùc bªn trong nã. 63
1.2. TiÕp cËn hÖ thèng trong l©m nghiÖp x· héi ViÖc xem xÐt c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi trong bèi c¶nh mét hÖ sinh th¸i nh©n v¨n gióp hiÓu râ h¬n m«i tr−êng nh©n v¨n, gi¶i thÝch b»ng c¸ch nμo c¸c t−¬ng t¸c gi÷a c¸c ®iÒu kiÖn sinh th¸i vμ x· héi cã thÓ x¶y ra, sù t−¬ng t¸c nμy cã ®Æc tr−ng lμ sù tån t¹i cña mét hÖ thèng qu¶n lý tμi nguyªn. Môc ®Ých cña chóng ta lμm cho sù vËn ®éng vμ biÕn ®æi cña hÖ thèng nμy theo h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vμ x¸c lËp c«ng b»ng x· héi trong qu¶n lý vμ sö dông tμi nguyªn rõng vμ ®Êt rõng: hÖ thèng l©m nghiÖp x· héi. TiÕp cËn hÖ thèng cã thÓ cho phÐp ph©n tÝch b¶n chÊt vμ ®Ò xuÊt gi¶i quyÕt c¸c yªu cÇu trªn. Theo quan ®iÓm sinh th¸i nh©n v¨n, sù tån t¹i hai hÖ thèng phô hay tiÓu hÖ thèng: hÖ sinh th¸i vμ hÖ nh©n v¨n b»ng mèi quan hÖ t−¬ng t¸c gi÷a c¸c thμnh phÇn hay yÕu tè trong mçi hÖ thèng phô vμ gi÷a hai hÖ thèng phô. Sù tån t¹i nμy lu«n cã qu¸ tr×nh ®Êu tranh, trao ®æi vËt chÊt n¨ng l−îng, th«ng tin vμ kh¶ n¨ng thÝch nghi. C¸c ho¹t ®éng LNXH ®−îc coi lμ sù can thiÖp cña con ng−êi vμo hai hÖ thèng phô vμ lu«n bÞ chi phèi bëi c¸c yÕu tè t¸c ®éng nh−: yÕu tè vËt lý sinh häc, kinh tÕ x· héi, v¨n ho¸ vμ c¬ chÕ chÝnh s¸ch. Sù t¸c ®éng nμy d−êng nh− m¹nh h¬n vμ nh¹y c¶m h¬n trong c¸c ho¹t ®éng t¹i céng ®ång. TiÕp cËn hÖ thèng ®−îc vËn dông trong ph¸t triÓn LNXH theo c¸c b−íc sau: B−íc 1: X¸c ®Þnh 5 bé phËn bao gåm c¸c yÕu tè sinh th¸i nh©n v¨n nh−: • C¸c yÕu tè vËt lý sinh häc, kinh tÕ-x· héi, v¨n ho¸ vμ c¬ chÕ chÝnh s¸ch cã t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh cña céng ®ång trong c¸c ho¹t ®éng LNXH. • Mçi t¸c ®éng t−¬ng hç gi÷a c¸c yÕu tè ®−îc xem nh− lμ tr¹ng th¸i ®éng ®Ó ®¶m b¶o tÝnh th−êng xuyªn, liªn tôc vμ bÒn v÷ng. • Giíi h¹n, ph¹m vi vμ møc ®é t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè ®èi víi qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng LNXH. • Luång th«ng tin ®Çu vμo, ®Çu ra cho qu¸ tr×nh c¸c ho¹t ®éng LNXH. B−íc 2: x¸c ®Þnh c¬ cÊu vμ møc ®é cña hÖ sinh th¸i vμ hÖ nh©n v¨n ®−îc xem nh− lμ nh©n tè ®Çu vμo cña c¸c ho¹t ®éng LNXH b»ng viÖc ®Þnh tÝnh vμ ®Þnh l−îng c¸c yÕu tè vμ mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a chóng. B−íc 3: quyÕt ®Þnh chøc n¨ng vμ møc ®é cña hÖ sinh th¸i vμ hÖ nh©n v¨n b»ng viÖc x¸c ®Þnh vμ ph©n tÝch c¸c luång mμ ë ®ã c¸c yÕu tè ®Çu vμo ®−îc xö lý ®Ó t¹o thμnh c¸c kÕt qu¶ h÷u Ých cña ®Çu ra. Thùc tÕ chØ ra r»ng ph−¬ng thøc n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, sö dông ®Êt hay bÊt cø ho¹t ®éng LNXH ë mçi céng ®ång, mçi hé gia ®×nh rÊt ®a d¹ng vμ phong phó, nã kh«ng nh÷ng ph¶n ¸nh c¸c ®Æc ®iÓm sinh th¸i, mèi quan hÖ kinh tÕ x· héi vμ chÝnh s¸ch hiÖn hμnh mμ cßn ph¶n ¸nh c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸. §iÒu ®ã kh¼ng ®Þnh r»ng ®Çu ra cña c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong céng ®ång bÞ chi phèi bëi nhiÒu nh©n tè. Thùc tiÔn cho thÊy r»ng mét nh©n tè nμo ®ã gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh chi phèi ph−¬ng thøc sö dông ®Êt cña céng ®ång vμo thêi ®iÓm nμy nh−ng cã thÓ trë nªn thø yÕu vμo thêi ®iÓm kh¸c, hoÆc rÊt quan träng ë céng ®ång nμy nh−ng thø yÕu ë céng ®ång kh¸c. 64
Theo Teherani-Kroenner (1992), NguyÔn B¸ Ng·i (2002) m« h×nh sinh th¸i-nh©n v¨n ®−îc Park thiÕt kÕ theo h×nh th¸p dùa trªn c¸c ho¹t ®éng x· héi cña céng ®ång (xem h×nh 5.1.) chÞu sù chi phèi bëi 4 bËc (Orders) cña c¸c nhãm nh©n tè theo tr×nh tù: bËc sinh th¸i (Ecological Order), bËc kinh tÕ (Economic Order), bËc thÓ chÕ chÝnh s¸ch (Political Order) vμ bËc ®¹o ®øc (Moral Order). M« h×nh nμy ®Ò cËp ®Õn quan hÖ gi÷a s¾p xÕp thø bËc c¸c nhãm nh©n tè víi c¸c ho¹t ®éng c¸ nh©n vμ sù bÒn v÷ng. Dùa trªn th¸p sinh th¸i cã thÓ gi¶i thÝch nh− sau: Mäi ho¹t ®éng LNXH cña c¸c céng ®ång ®Òu cã c¬ së sinh th¸i vμ chÞu sù chi phèi bëi c¬ cÊu kü thuËt, kinh tÕ, chÝnh s¸ch vμ thÓ chÕ trong céng ®ång. MÆt kh¸c chóng cßn chÞu ¶nh h−ëng vÒ v¨n ho¸. C¸c nh©n tè thÝch hîp ¶nh h−ëng S¶n xuÊt l©m n«ng BËc C¸c yÕu tè v¨n hãa H¹n nghiÖp ®¹o ®øc bÒn chÕ v÷ng C¸c yÕu tè thÓ chÕ vμ ho¹t BËc thÓ chÕ tæ chøc ®éng C¸c yÕu tè kinh tÕ bÊt hîp BËc kinh tÕ vμ c«ng nghÖ ph¸p cña c¸ nh©n BËc sinh th¸i C¸c yÕu tè sinh th¸i H×nh 5.1: Th¸p sinh th¸i nh©n v¨n cho ph©n tÝch c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn ph¸t triÓn LNXH (Glaser Teherani-Kroenner, 1992, NguyÔn B¸ Ng·i, 2002 - M« pháng theo th¸p sinh th¸i nh©n v¨n cña Park 1936) C¬ së sinh th¸i cã thÓ ®−îc gi¶i thÝch b»ng c¸c nh©n tè vËt lý sinh häc. Nh÷ng nh©n tè nμy ®−îc chia ra lμm 2 lo¹i: c¸c yÕu tè kh«ng kiÓm so¸t ®−îc nh− khÝ hËu, ®Þa lý thñy v¨n, ®Þa h×nh . . .; nh÷ng yÕu tè cã thÓ kiÓm so¸t hoÆc h¹n chÕ ®−îc nh− xãi mßn, lò lôt, h¹n h¸n, s©u bÖnh, löa rõng . . . Nh÷ng yÕu tè kiÓm so¸t hoÆc h¹n chÕ ®−îc cÇn ®−îc nghiªn cøu cho quy ho¹ch ph¸t triÓn l©m n«ng nghiÖp cÊp ®Þa ph−¬ng. C¸c nh©n tè kinh tÕ lμ nh÷ng nh©n tè ®Çu vμo nh− ®Êt ®ai, vèn, lao ®éng vμ qu¶n lý. C¸c yÕu tè kü thuËt ®−îc xem nh− lμ c¸c ph−¬ng thøc sö dông tμi nguyªn, trong ®ã kiÕn thøc vμ kü thuËt b¶n ®Þa gi÷ vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt. C¸c nh©n tè chÝnh s¸ch vμ thÓ chÕ ®−îc coi lμ cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn quy ho¹ch nh−: quyÒn sö dông ®Êt ®ai, chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng, tæ chøc céng ®ång... Ph¹m trï vÒ ®¹o ®øc ®−îc hiÓu lμ th¸i ®é nhËn thøc cña céng ®ång hay ë møc cao h¬n lμ v¨n ho¸. Mäi t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè kh¸c ®Òu cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn thay ®æi vÒ th¸i ®é vμ nhËn thøc. 65