Bài giảng về Định giá kinh tế đất ngập nước

Chia sẻ: Trần Thị Thanh Hằng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:77

Thêm vào BST

Báo xấu

139
lượt xem 45
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ngày nay, hầu hết các quyết định về kế hoạch phát triển đều được hình thành trên cơ sở kinh tế và ngày càng dựa trên cơ sở của những động lực đang chi phối trong hệ thống thị trường tự do. Trong khi khuôn mẫu mới này có những hạn chế và nguy cơ riêng của nó thì vẫn là không thực tế nếu chúng bỏ qua các khuôn mẫu này và đặt công cuộc bảo tồn và sử dụng đất ngập nước một cách khôn ngoan....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng về Định giá kinh tế đất ngập nước

§Þnh gi¸ trÞ kinh tÕ ®Êt ngËp n−íc §Þnh gi¸ kinh tÕ ®Êt ngËp n−íc Tµi liÖu h−íng dÉn dµnh cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch Edward B Barbier, Mike Acreman and Duncan Knowler V¨n phßng C«ng −íc Ramsar Gland, Switzerland 1997 TiÕn sÜ Barbier lµ phô gi¶ng vµ Mr. Knowler lµ phã gi¸o s− t¹i bé m«n Kinh tÕ m«i tr−êng vµ Qu¶n lý m«i tr−êng, §¹i häc Tæng hîp York, V−¬ng quèc Anh. TiÕn sÜ Acreman lµ cè vÊn qu¶n lý n−íc ngät cña IUCN - Héi b¶o tån thÕ giíi vµ phô tr¸ch bé m«n Dßng ch¶y chËm, Sinh th¸i häc vµ §Êt ngËp n−íc thuéc ViÖn Thñy v¨n, Wallingford, V−¬ng quèc Anh. 1
Môc lôc Lêi c¶m ¬n Lêi nãi ®Çu Lêi tùa Tãm t¾t néi dung 1. C¬ së cña vÊn ®Ò qu¶n lý ®Êt ngËp n−íc toµn cÇu 1.1 §Þnh nghÜa vÒ ®Êt ngËp n−íc 1.2 C¸c lo¹i ®Êt ngËp n−íc 1.3 TÇm quan träng cña ®Êt ngËp n−íc 1.4 Tæn thÊt ®Êt ngËp n−íc 1.5 Vai trß cña Ramsar trong b¶o tån ®Êt ngËp n−íc 2. T¹i sao cÇn ®Þnh gi¸? 2.1 Vai trß cña ®Þnh gi¸ kinh tÕ trong viÖc ra quyÕt ®Þnh 2.2 Gi¸ trÞ kinh tÕ cña ®Êt ngËp n−íc 2.3 T¹i sao tµi nguyªn vµ hÖ thèng ®Êt ngËp n−íc bÞ ®¸nh gi¸ thÊp trong c¸c quyÕt ®Þnh ph¸t triÓn 2.4 T¹i sao viÖc ®Þnh gi¸ l¹i liªn quan ®Õn Ramsar 3. Khu«n khæ thÈm ®Þnh cho ®Þnh gi¸ kinh tÕ ®Êt ngËp n−íc 3.1 Giai ®o¹n mét: x¸c ®Þnh vÊn ®Ò vµ ph−¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ 3.2 Giai ®o¹n hai: x¸c ®Þnh ph¹m vi vµ nh÷ng h¹n chÕ cña ®Þnh gi¸ vµ nhu cÇu th«ng tin 3.3 Giai ®o¹n ba: x¸c ®Þnh c¸c ph−¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu vµ c¸c kü thuËt ®Þnh gi¸ cÇn cho ®Þnh gi¸ kinh tÕ 4. Thùc hµnh ®Þnh gi¸ 4.1 §ång cá ngËp n−íc Hadejia-Nguru ë B¾c Nigeria 4.2 §¸nh gi¸ ®Êt ngËp n−íc th¶o nguyªn B¾c Mü: øng dông cña m« h×nh sinh häc kinh tÕ 4.3 §Þnh gi¸ dù phßng vµ ®Êt ngËp n−íc ë V−¬ng quèc Anh 4.4 §Þnh gi¸ gi¶m nit¬ cho ®Êt ngËp n−íc Thôy §iÓn 4.5 §Þnh gi¸ ®Êt ngËp n−íc ven biÓn ®«ng nam hîp chñng quèc Hoa Kú 4.6 §Þnh gi¸ vµ b¶o tån rõng ngËp mÆn ë Indonesia 4.7 KÕt luËn rót ra tõ c¸c nghiªn cøu tr−êng hîp 5. Ghi chó h−íng dÉn: nh÷ng vÊn ®Ò thùc tÕ cña viÖc lËp kÕ ho¹ch vµ tiÕn hµnh mét nghiªn cøu ®Þnh gi¸ 5.1 H−íng dÉn tõng b−íc ®Ó thùc hiÖn mét nghiªn cøu ®Þnh gi¸ 5.2 C¸c nguån lùc cÇn thiÕt cho mét nghiªn cøu ®Þnh gi¸ 5.3 Nhãm nghiªn cøu ®Þnh gi¸ vµ mÉu thuËt ng÷ b¶ng tham chiÕu 5.4 C¸c yÕu tè phi kinh tÕ 5.5 B¶o tån c¸c loµi quý hiÕm 6. KhuyÕn nghÞ 6.1 C¸c nghiªn cøu ®Þnh gi¸ kinh tÕ 6.2 Céng t¸c liªn ngµnh 6.3 §µo t¹o vµ x©y dùng n¨ng lùc thiÕt chÕ cña c¬ së nghiªn cøu 6.4 C«ng t¸c nghiªn cøu 6.5 Ho¹t ®éng trªn m¹ng 2
§Þnh gi¸ trÞ kinh tÕ ®Êt ngËp n−íc 7. B¶ng thuËt ng÷ 8. Nguån tµi liÖu vµ ®äc thªm C¸c phô lôc 1. C¸c hîp phÇn, chøc n¨ng vµ thuéc tÝnh cña ®Êt ngËp n−íc vµ viÖc sö dông chóng bëi con ng−êi 2. So s¸nh c¸c ph−¬ng ph¸p thÈm ®Þnh kinh tÕ 3. ¦u, nh−îc ®iÓm cña c¸c kü thuËt ®Þnh gi¸ sö dông trong thÈm ®Þnh kinh tÕ ®Êt ngËp n−íc 3
Lêi c¶m ¬n Cuèn s¸ch nµy ®−îc hoµn thµnh víi sù tµi trî cña Bé M«i tr−êng V−¬ng quèc Anh vµ C¬ quan hîp t¸c ph¸t triÓn quèc tÕ cña Thôy §iÓn (SIDA). Kh¸i niÖm cña s¸ch ®−îc TiÕn sÜ Mike Acreman ph¸t triÓn khi «ng lµm viÖc t¹i ch−¬ng tr×nh ®Êt ngËp n−íc cña IUCN (b©y giê lµ mét bé phËn cña TËp ®oµn qu¶n lý hÖ sinh th¸i) do TiÕn sÜ Jean-Yves Pirot l·nh ®¹o. TiÕn sÜ Michele Beetham thuéc bé m«n Kinh tÕ m«i tr−êng vµ Qu¶n lý m«i tr−êng, §¹i häc Tæng hîp York, khi ®ang lµm viÖc víi IUCN ®· ®Ò xuÊt x©y dùng c¬ së d÷ liÖu vÒ c¸c nghiªn cøu ®Þnh gi¸ ®Êt ngËp n−íc vµ nh÷ng ý t−ëng ban ®Çu cña môc lôc. Nh÷ng ý kiÕn gãp ý cho b¶n th¶o ®· ®−îc göi ®Õn tõ nhiÒu chuyªn gia, ®Æc biÖt lµ Gi¸o s− Kerry Turner (Trung t©m nghiªn cøu kinh tÕ vµ x· héi trªn m«i tr−êng toµn cÇu, V−¬ng quèc Anh), Torsten Larsson (Côc b¶o vÖ m«i tr−êng Thôy §iÓn), TiÕn sÜ Robert K Davis (§¹i häc bang Ohio, USA), TiÕn sÜ Vilma Carande (§¹i häc Tæng hîp bang Colorado, USA), Francis Grey (Côc b¶o tån thiªn nhiªn Australia), TiÕn sÜ Maria Zaccagnini (ViÖn C«ng nghÖ N«ng nghiÖp quèc gia Argentina), nhiÒu nh©n viªn cña IUCN (®Æc biÖt lµ Frank Vorhies), V¨n phßng C«ng −íc Ramsar, Bé m«i tr−êng V−¬ng quèc Anh, bé m«n Kinh tÕ m«i tr−êng vµ Qu¶n lý m«i tr−êng thuéc §¹i häc Tæng hîp York, vµ ViÖn Thñy v¨n, V−¬ng quèc Anh. Gi¸o s− Kerry Turner vµ Gayatri Acharya (bé m«n Kinh tÕ m«i tr−êng vµ Qu¶n lý m«i tr−êng thuéc §¹i häc Tæng hîp York, V−¬ng quèc Anh) ®· cung cÊp th«ng tin míi vÒ chi phÝ ®Ó tiÕn hµnh c¸c nghiªn cøu ®Þnh gi¸. V¨n phßng C«ng −íc Ramsar xuÊt b¶n cuèn s¸ch nµy d−íi sù ®iÒu phèi cña Mireille Katz; Dwight Peck vµ Valerie Higgins hiÖu ®Ýnh vµ tr×nh bµy. 4
§Þnh gi¸ trÞ kinh tÕ ®Êt ngËp n−íc Më ®Çu Ên phÈm nµy chøa ®ùng nhiÒu th«ng tin h÷u Ých vÒ nhiÒu kü thuËt ®Þnh gi¸ kinh tÕ cã s½n ®−îc dïng ®Ó ®Þnh gi¸ c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc. S¸ch h−íng dÉn ®· nªu lªn tÇm quan träng cña viÖc c©n ®èi gi÷a nh÷ng lîi Ých cã ®−îc nhê ph¸t triÓn víi nh÷ng thiÖt h¹i mµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cã thÓ g©y ra cho ®Êt ngËp n−íc. S¸ch h−íng dÉn nµy lµ kÕt qu¶ cña sù hîp t¸c to lín gi÷a c¸c nhµ khoa häc vµ c¸c nhµ kinh tÕ, vµ t«i hy väng r»ng nã sÏ ®−îc nghiªn cøu kü v× ý nghÜa chÝnh cña nã lµ ë chç nã nªn ®−îc thùc hµnh. Rt Hon, Bé tr−ëng M«i tr−êng vµ N«ng th«n V−¬ng quèc Anh 1996 5
Lêi tùa Ngµy nay, hÇu hÕt c¸c quyÕt ®Þnh vÒ kÕ ho¹ch vµ ph¸t triÓn ®Òu ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së kinh tÕ vµ cµng ngµy cµng dùa trªn c¬ së cña nh÷ng ®éng lùc ®ang chi phèi trong hÖ thèng thÞ tr−êng tù do. Trong khi khu«n mÉu míi nµy cã nh÷ng h¹n chÕ vµ nguy c¬ riªng cña nã th× vÉn lµ kh«ng thùc tÕ nÕu chóng ta bá qua c¸c khu«n mÉu nµy vµ ®Æt c«ng cuéc b¶o tån vµ sö dông ®Êt ngËp n−íc (§NN) mét c¸ch kh«n ngoan dùa trªn mét tËp hîp c¸c gi¸ trÞ hoµn toµn kh¸c. V× thÕ, hµng hãa vµ dÞch vô cña ®Êt ngËp n−íc ph¶i ®−îc cho mét gi¸ trÞ ®Þnh l−îng nÕu muèn thiªn vÒ b¶o tån chóng h¬n lµ c¸c ph−¬ng ¸n sö dông chØ riªng ®Êt hoÆc n−íc vèn ®ang nu«i vïng ®Êt ngËp n−íc. §èi víi nhiÒu s¶n phÈm nh− c¸ hoÆc gç th× cã thÞ tr−êng thÕ giíi cho phÐp dÔ dµng ®Þnh gi¸ gi¸ trÞ cña ®Êt ngËp n−íc. Gi¸ trÞ cña c¸c chøc n¨ng ®Êt ngËp n−íc, nh− c¶i thiÖn chÊt l−îng n−íc, cã thÓ tÝnh ®−îc tõ chi phÝ x©y dùng tr¹m xö lý n−íc ®Ó thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc nh− vËy. Nh−ng ®Þnh gi¸ ®a d¹ng sinh häc hoÆc vÎ ®Ñp thÈm mü cña ®Êt ngËp n−íc lµ khã h¬n, v× nhiÒu thÞ tr−êng cña nh÷ng “s¶n phÈm” nh− vËy khã n¾m b¾t h¬n vµ ®Þnh gi¸ kinh tÕ b»ng nh÷ng ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng lµ khã h¬n nhiÒu. Trë lùc chÝnh yÕu kh¸c lµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ®ang gÆp nhiÒu khã kh¨n ®¸ng kÓ trong viÖc g×n gi÷ nh÷ng nguån lîi cã tÝnh toµn cÇu cña b¶o tån ®Êt ngËp n−íc, thÝ dô ®a d¹ng sinh häc (Pearce & Moran, 1994). Do ®ã cÇn ph¸t triÓn vµ bæ sung nh÷ng ph−¬ng tiÖn duy tr× míi. T¹i héi nghÞ ë Brisbane, Australia th¸ng 3/1996, c¸c bªn tham gia C«ng −íc vÒ ®Êt ngËp n−íc ®· th«ng qua mét kÕ ho¹ch chiÕn l−îc thõa nhËn tÇm quan träng vµ sù khÈn cÊp tiÕn hµnh c¸c phÇn viÖc trong ®Þnh gi¸ kinh tÕ ®Êt ngËp n−íc. ChiÓu theo môc tiªu ho¹t ®éng 2.4 cña kÕ ho¹ch chiÕn l−îc, C«ng −íc Ramsar sÏ xóc tiÕn viÖc ®Þnh gi¸ kinh tÕ nh÷ng nguån lîi vµ chøc n¨ng cña ®Êt ngËp n−íc th«ng qua truyÒn b¸ c¸c ph−¬ng ph¸p ®Þnh gi¸. Cuèn s¸ch nµy ®−îc ban hµnh ®Ó cung cÊp h−íng dÉn cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vÒ tiÒm n¨ng cña ®Þnh gi¸ kinh tÕ ®Êt ngËp n−íc lµ g× vµ c¸c nghiªn cøu ®Þnh gi¸ cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh ra sao. V× c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch kh«ng cã nhiÖm vô ph¶i tù m×nh tiÕn hµnh ®Þnh gi¸ kinh tÕ nªn h−íng dÉn vÒ c¸ch lËp kÕ ho¹ch nghiªn cøu vµ ®Ò c−¬ng c¸c tham chiÕu ®Ó thuª c¸c t− vÊn kü thuËt còng ®−îc cung cÊp. Trong lÞch sö nh©n lo¹i, thuËt ng÷ ®Êt ngËp n−íc gîi cho nhiÒu ng−êi mét vïng ®Çm lÇy ®Çy dÉy c¸c sinh vËt nhÇy nhôa, lµ n¬i chøa nh÷ng bÖnh nh− sèt rÐt vµ schistosomiasis. ChÝnh quan niÖm nµy vÒ ®Êt ngËp n−íc nh− lµ vïng bá ®i ®· dÉn ®Õn viÖc tiªu n−íc tÝch cùc vµ biÕn ®æi ®Êt ngËp n−íc ®Ó phôc vô n«ng nghiÖp, nu«i c¸, thµnh ®Êt c«ng nghiÖp hoÆc ®Êt ë hoÆc c¶i thiÖn søc kháe céng ®ång. Tuy vËy, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ngµy cµng t¨ng nhËn thøc r»ng ®Êt ngËp n−íc tù nhiªn cung cÊp miÔn phÝ rÊt nhiÒu chøc n¨ng quan träng (nh− x¶ lò, håi phôc n−íc ngÇm, h¹n chÕ c¸c t¸c nh©n g©y « nhiÔm), s¶n phÈm (nh− c¸, cñi ®èt, gç, trÇm tÝch giµu dinh d−ìng dïng cho n«ng nghiÖp vïng ®ång cá ngËp n−íc, danh th¾ng du lÞch) vµ thuéc tÝnh (®a d¹ng sinh häc, vÎ ®Ñp thÈm mü, di s¶n v¨n hãa vµ kh¶o cæ). Xu thÕ b¶o tån ®Êt ngËp n−íc ®−îc tr×nh diÔn do nhiÒu n−íc ®· chÊp nhËn vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch lµ sÏ kh«ng lµm tæn thÊt ®Êt ngËp n−íc thªm n÷a, r»ng ®Êt ngËp n−íc ph¶i ®−îc sö dông mét c¸ch bÒn v÷ng vµ ph¶i tiÕn hµnh c¸c nghiªn cøu ®Þnh l−îng c¸c gi¸ trÞ cña ®Êt ngËp n−íc. C¸c c¬ chÕ vµ tæ chøc quèc tÕ, nh− C«ng −íc Ramsar vÒ §Êt ngËp n−íc, C«ng −íc vÒ §a d¹ng sinh häc, ñy ban LHQ vÒ Ph¸t triÓn bÒn v÷ng, OECD, IUCN- Liªn ®oµn b¶o tån thÕ giíi, §Êt ngËp n−íc quèc tÕ vµ Quü 6
§Þnh gi¸ trÞ kinh tÕ ®Êt ngËp n−íc B¶o tån thiªn nhiªn thÕ giíi WWF ®ang xóc tiÕn nghiªn cøu, ph©n tÝch vµ truyÒn b¸ th«ng tin vÒ gi¸ trÞ kinh tÕ cña c¸c hÖ tù nhiªn trong ®ã cã ®Êt ngËp n−íc. C¸c tæ chøc nãi trªn khuyªn nh÷ng ng−êi cã tr¸ch nhiÖm ra c¸c quyÕt ®Þnh ph¶i ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ mäi lîi Ých x· héi cña c¸c hÖ sinh th¸i tù nhiªn còng nh− cña c¸c ®Ò c−¬ng ph¸t triÓn ®ang ®−îc c©n nh½c vµ hä ph¶i sö dông triÖt ®Ó nh÷ng kü thuËt hiÖn cã ®Ó biÓu thÞ mét c¸ch chÝnh x¸c nh÷ng nguån lîi tµi nguyªn b»ng ng«n ng÷ kinh tÕ. RÊt cÇn thiÕt ph¶i nhÊn m¹nh r»ng ®Þnh gi¸ kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ thÇn d−îc cho mäi quyÕt ®Þnh, r»ng nã chØ biÓu thÞ mét yÕu tè ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh, cïng víi nh÷ng c©n nh¾c quan träng vÒ chÝnh trÞ, x· héi, v¨n hãa vµ nh÷ng nh©n tè kh¸c. Môc ®Ých cña tµi liÖu nµy nh»m trî gióp cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch t¨ng c−êng ®Çu vµo tõ viÖc ®Þnh gi¸ kinh tÕ nh»m x¸c ®Þnh ®−îc con ®−êng tèt nhÊt tiÕn tíi mét t−¬ng lai bÒn v÷ng. Delmar Blasco Tæng th− ký V¨n phßng C«ng −íc Ramsar 7
Tãm t¾t néi dung Môc ®Ých cña cuèn s¸ch nµy lµ cung cÊp cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch mét h−íng dÉn vÒ tiÒm lùc cña ®Þnh gi¸ kinh tÕ ®Êt ngËp n−íc vµ c¸ch thøc tiÕn hµnh c«ng viÖc nµy. MÆc dï ®· cã mét sè nghiªn cøu ®Þnh gi¸ kinh tÕ ®Êt ngËp n−íc ®· ®−îc tiÕn hµnh trªn thÕ giíi vµ c¸c nhµ kinh tÕ ®· ph¸t triÓn c¸c ph−¬ng ph¸p luËn ®Ó ®Þnh gi¸ nh÷ng khÝa c¹nh v« h×nh h¬n cña m«i tr−êng nh− lµ nh÷ng nh©n tè gi¶i trÝ hoÆc thÈm mü, nh−ng kh«ng cã ai ®· tæng hîp ®−îc tõ c¸c tµi liÖu mét ph−¬ng ph¸p chung ®Ó chØ ra tÝnh h÷u hiÖu tæng hîp cña chóng ®èi víi qu¶n lý ®Êt ngËp n−íc toµn cÇu. V× vËy, cuèn s¸ch nµy cung cÊp chi tiÕt cña nhiÒu kü thuËt kh¸c nhau vµ c¸c thÝ dô vÒ nh÷ng nghiªn cøu ®Þnh gi¸ ®Êt ngËp n−íc cïng víi h−íng dÉn vÒ c¸ch quy ho¹ch vµ qu¶n lý mét nghiªn cøu vµ ®−a c¸c kÕt qu¶ vµo trong mét khu«n mÉu ra quyÕt ®Þnh réng lín h¬n. C¸c vïng ®Êt ngËp n−íc lµ mét trong nh÷ng hÖ sinh th¸i n¨ng suÊt nhÊt trªn tr¸i ®Êt. Chóng võa ®−îc m« t¶ nh− “c¸c qu¶ thËn cña phong c¶nh” v× chøc n¨ng mµ chóng ®¶m nhiÖm trong c¸c chu tr×nh thñy v¨n vµ hãa häc, võa ®−îc coi lµ “siªu thÞ sinh häc” v× nguån thùc phÈm phong phó vµ ®a d¹ng sinh häc giµu cã mµ chóng cung cÊp. Trong ch−¬ng 1 ®· ph©n nhãm c¸c ®Æc ®iÓm cña hÖ ®Êt ngËp n−íc theo hîp phÇn (®Êt, n−íc, thùc vËt vµ ®éng vËt), chøc n¨ng (chu tr×nh dinh d−ìng vµ håi phôc n−íc ngÇm) vµ thuéc tÝnh (®a d¹ng sinh häc). Tr−íc ®©y nhiÒu vïng ®Êt ngËp n−íc ®· bÞ coi lµ ®Êt bá ®i nªn ®· bÞ th¸o n−íc vµ ph¸ ho¹i theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. C«ng −íc Ramsar vÒ ®Êt ngËp n−íc cã tÇm quan träng quèc tÕ ®· ra ®êi nh»m xóc tiÕn viÖc b¶o tån ®Êt ngËp n−íc vµ sö dông vµ qu¶n lý chóng mét c¸ch s¸ng suèt. Ch−¬ng 2 gi¶i thÝch vai trß cña ®Þnh gi¸ trong viÖc ra quyÕt ®Þnh. RÊt nhiÒu quyÕt ®Þnh ph¸t triÓn ®· ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së kinh tÕ. B»ng viÖc cung cÊp mét ph−¬ng tiÖn ®Ó ®o vµ so s¸nh nh÷ng lîi Ých kh¸c nhau cña ®Êt ngËp n−íc mµ ®Þnh gi¸ kinh tÕ cã thÓ lµ mét c«ng cô rÊt m¹nh mÏ nh»m trî gióp vµ t¨ng c−êng sö dông vµ qu¶n lý mét c¸ch s¸ng suèt tµi nguyªn ®Êt ngËp n−íc toµn cÇu. Tr−íc ®©y ®Êt ngËp n−íc bÞ ®¸nh gi¸ thÊp v× rÊt nhiÒu dÞch vô sinh th¸i, tµi nguyªn sinh häc vµ gi¸ trÞ gi¶i trÝ mµ chóng cung cÊp kh«ng ®−îc mua vµ b¸n nªn khã ®Þnh gi¸. Ramsar ®−a ra nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ kinh tÕ míi ®Ó chøng minh r»ng ®Êt ngËp n−íc lµ rÊt gi¸ trÞ vµ chóng ph¶i ®−îc b¶o tån vµ sö dông mét c¸ch s¸ng suèt. Trong ch−¬ng 3 cã ph¸t triÓn mét khu«n mÉu cho viÖc thÈm ®Þnh nh÷ng lîi Ých kinh tÕ thùc cña c¸c ph−¬ng ¸n sö dông ®Êt ngËp n−íc kh¸c nhau. Giai ®o¹n mét bao gåm x¸c ®Þnh nh÷ng môc tiªu hoÆc khã kh¨n bao qu¸t vµ chän ph−¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ kinh tÕ chÝnh x¸c tõ ba côm tiªu chuÈn lín, tøc lµ ph©n tÝch t¸c ®éng, ®Þnh gi¸ bé phËn vµ ®Þnh gi¸ toµn phÇn. Giai ®o¹n hai yªu cÇu x¸c ®Þnh ph¹m vi vµ nh÷ng giíi h¹n cña ph©n tÝch vµ th«ng tin cÇn thiÕt cho ph−¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ ®· lùa chän. Giai ®o¹n ba ®ßi hái x¸c ®Þnh c¸c kü thuËt ®Þnh gi¸ vµ ph−¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu cÇn thiÕt cho thÈm ®Þnh kinh tÕ gåm c¶ mäi ph©n tÝch t¸c ®éng ph©n t¸n. Nh»m h−íng dÉn c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vÒ c¸ch thøc tiÕn hµnh mét ®Þnh gi¸ ®Êt ngËp n−íc, s¸u thÝ dô ®−îc tr×nh bµy trong ch−¬ng 4. §ã lµ: ®ång cá ngËp n−íc Hadejia-Nguru ë phÝa B¾c Nigeria; th¶o nguyªn ngËp n−íc B¾c ch©u Mü; vïng Norfork Broads vµ vïng ngËp thñy triÒu Scotish Flow Country ë V−¬ng quèc Liªn hiÖp Anh; gi¶m l−îng nit¬ ë ®Êt ngËp n−íc Thôy §iÓn; ®Êt ngËp n−íc bê biÓn ë ®«ng nam Hoa Kú vµ b¶o tån rõng ngËp mÆn ë Indonesia. Nh÷ng nghiªn cøu tr−êng hîp nµy cung cÊp nh÷ng thÝ dô thùc tiÔn vÒ viÖc sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau trong thùc ®Þa, trong nh÷ng lo¹i ®Êt ngËp n−íc kh¸c nhau, sö dông nhiÒu ph−¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ kh¸c nhau trªn thùc ®Þa, víi nh÷ng lo¹i ®Êt ngËp n−íc kh¸c nhau, sö dông nhiÒu 8
§Þnh gi¸ trÞ kinh tÕ ®Êt ngËp n−íc ph−¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ vµ bao gåm c¸c miÒn ®Þa lý ®a d¹ng. Tuy kh«ng thÓ nãi r»ng tÝnh bao qu¸t cña c¸c thÝ dô ®· lµ hoµn toµn nh−ng viÖc xem xÐt c¸c nghiªn cøu ®ã còng lµm næi lªn mét sè nhËn xÐt. Tr−íc hÕt, viÖc phèi hîp c¸c ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn sinh th¸i vµ kinh tÕ cã tÇm quan träng quyÕt ®Þnh, ®Æc biÖt khi môc tiªu lµ ®Þnh gi¸ c¸c chøc n¨ng sinh th¸i. ViÖc nµy kh«ng ®ßi hái nhiÒu kü thuËt to¸n häc phøc t¹p b»ng ®ßi hái më réng hîp t¸c kh«ng ngõng gi÷a c¸c nhµ kinh tÕ vµ sinh th¸i. Nh÷ng nghiªn cøu nµy cßn chøng minh r»ng kh«ng nªn coi ®Þnh gi¸ lµ kÕt qu¶ cuèi cïng mµ nã cÇn ®−îc h−íng ®Õn mét sè vÊn ®Ò chÝnh s¸ch. Nh÷ng vÊn ®Ò nµy cã thÓ tõ viÖc ®¬n gi¶n lµ n©ng cao nhËn thøc vÒ tÇm quan träng cña ®Êt ngËp n−íc ®Õn nh÷ng lùa chän trong hµng lo¹t ph−¬ng ¸n ®Ó ®¸p øng môc ®Ých nµo ®ã ®· nªu ra, víi viÖc b¶o vÖ ®Êt ngËp n−íc tiªu biÓu cho mét ph−¬ng ¸n. Ch−¬ng 5 h−íng dÉn vÒ lËp kÕ ho¹ch vµ tiÕn hµnh mét nghiªn cøu. Nh÷ng viÖc nµy gåm mét h−íng dÉn b¶y b−íc ®Ó tiÕn hµnh mét nghiªn cøu. Nh÷ng b−íc ®ã lµ: lùa chän mét ph−¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ thÝch hîp; x¸c ®Þnh khu vùc ®Êt ngËp n−íc; ®Þnh h×nh vµ x¸c ®Þnh −u thÕ cña c¸c thµnh phÇn, chøc n¨ng vµ thuéc tÝnh; lËp mèi t−¬ng quan gi÷a c¸c hîp phÇn, chøc n¨ng vµ thuéc tÝnh víi gi¸ trÞ sö dông; x¸c ®Þnh vµ lÊy th«ng tin cÇn thiÕt cho viÖc ®Þnh gi¸; ®Þnh l−îng c¸c gi¸ trÞ kinh tÕ; vµ tËp hîp c¸c gi¸ trÞ kinh tÕ vµo trong biÓu mÉu thÝch hîp (vÝ dô ph©n tÝch chi phÝ-lîi nhuËn). Ngoµi ra cßn cã chØ dÉn c¸c nguån lùc cÇn thiÕt vµ c¸ch so¹n th¶o tham chiÕu vÒ nhiÖm vô cña c¸c t− vÊn kü thuËt qua mét thÝ dô gi¶ ®Þnh vÒ mét vïng ®ång cá ngËp n−íc Ch©u Phi. Thªm vµo ®ã, ch−¬ng nµy nhÊn m¹nh sù cÇn thiÕt ph¶i c©n nh¾c c¸c nh©n tè kh¸c ((chÝnh trÞ, x· héi, lÞch sö vµ sinh th¸i) ®ång thêi víi c¸c kÕt qu¶ ®Þnh gi¸ kinh tÕ trong khi ra mét quyÕt ®Þnh. Cuèi cïng lµ mét ph−¬ng ph¸p luËn kh¸c cho viÖc ra quyÕt ®Þnh trong tr−êng hîp c¸c loµi quý hiÕm ®ang bÞ ®e däa. Trong ch−¬ng 6 cã ®−a ra c¸c khuyÕn nghÞ cho nh÷ng hµnh ®éng trong t−¬ng lai. Nh÷ng khuyÕn nghÞ Êy nhÊn m¹nh sù cÇn thiÕt ph¶i: tiÕn hµnh nh÷ng nghiªn cøu ®Þnh gi¸ kinh tÕ t¹i c¸c ®Þa ®iÓm ®Æc thï; b¶o ®¶m sù céng t¸c liªn ngµnh; ®µo t¹o vµ x©y dùng n¨ng lùc thiÕt chÕ cña c¬ së; tiÕn hµnh nghiªn cøu lý thuyÕt vµ thùc hµnh ®Þnh gi¸ kinh tÕ; vµ thiÕt lËp m¹ng l−íi ®Ó trao ®æi ý t−ëng vµ kinh nghiÖm ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p ®Þnh gi¸. Sau phÇn néi dung chÝnh cã danh môc thuËt ng÷, liÖt kª tµi liÖu tham kh¶o vµ ®äc thªm. PhÇn phô lôc cã nªu c¸c chi tiÕt vÒ hîp phÇn, chøc n¨ng vµ s¶n phÈm cña c¸c hÖ ®Êt ngËp n−íc kh¸c nhau; mét b¶ng so s¸nh c¸c ph−¬ng ph¸p thÈm ®Þnh kinh tÕ; vµ b¶ng nªu nh÷ng −u thÕ vµ h¹n chÕ cña c¸c kü thuËt ®Þnh gi¸ kh¸c nhau ®−îc sö dông trong thÈm ®Þnh kinh tÕ ®Êt ngËp n−íc. 9
§Þnh gi¸ kinh tÕ ®Êt ngËp n−íc 1. C¬ së cña vÊn ®Ò qu¶n lý ®Êt ngËp n−íc toµn cÇu 1.1 §Þnh nghÜa ®Êt ngËp n−íc Râ rµng lµ khi b¹n ph¶i léi ch©n ngËp bïn ®Õn ®Çu gèi ë mét ®Çm n−íc ®äng ë Zambia, ®ã ®Ých thùc lµ ®Êt ngËp n−íc. Nh−ng viÖc cè g¾ng tËp hîp c¸c kinh nghiÖm ®Ó cung cÊp mét ®Þnh nghÜa chÝnh x¸c vÒ ®Êt ngËp n−íc lµ c¶ mét sù tranh c·i vµ khã kh¨n do cã qu¸ nhiÒu c¸c d¹ng ®Êt ngËp n−íc vµ viÖc x¸c ®Þnh ranh giíi cña chóng. VÝ dô, vïng ®Êt ®ã cã th−êng xuyªn vµ bÞ ngËp n−íc kÐo dµi trong bao l©u tr−íc khi nã ®−îc coi lµ mét vïng ®Êt ngËp n−íc ? VÊn ®Ò bÞ phøc t¹p bëi sù thËt lµ nhiÒu vïng ®Êt ngËp n−íc ph¸t triÓn theo thêi gian, ban ®Çu lµ n−íc, nh−ng bÞ trÇm tÝch vµ thùc vËt båi l¾ng vµ sau ®ã trë thµnh ®Êt nÒn. Tuy nhiªn, ®Êt ngËp n−íc th−êng chiÕm nh÷ng vïng chuyÓn tiÕp gi÷a ®Êt −ít vÜnh cöu vµ m«i tr−êng kh« - ®¹i thÓ nã chia sÎ c¸c tÝnh chÊt cña c¶ hai m«i tr−êng vµ kh«ng thÓ ph©n lo¹i râ rµng nh− n−íc hoÆc ®Êt liÒn. VÊn ®Ò mÊu chèt cña ®Êt ngËp n−íc lµ cã n−íc trong mét giai ®o¹n thêi gian ®¸ng kÓ, mµ thêi gian nµy cã thÓ lµm thay ®æi ®Êt, vi sinh vËt, quÇn hÖ thùc vËt vµ ®éng vËt, nãi mét c¸ch kh¸c lµ ®Êt cã c¸c chøc n¨ng cña m«i tr−êng sèng hoÆc n−íc hoÆc c¹n. May m¾n sao, ®· cã mét sè sù gióp ®ì. Kho¶ng 100 n−íc ®· th«ng qua mét ®Þnh nghÜa b»ng c¸ch ký C«ng −íc Ramsar vÒ c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc cã tÇm quan träng quèc tÕ (xem phÇn 1.5). C«ng −íc ®· th«ng qua vµ b¶o hé mét c¸ch tiÕp cËn v« cïng kh¸i qu¸t trong viÖc x¸c ®Þnh ‘®Êt ngËp n−íc’. Trong nguyªn v¨n cña C«ng −íc (§iÒu kho¶n 1.1), ®Êt ngËp n−íc ®−îc ®Þnh nghÜa lµ: “vïng ®Çm lÇy, b·i lÇy, ®Êt than bïn hoÆc n−íc, dï tù nhiªn hay nh©n t¹o, vÜnh cöu hoÆc t¹m thêi, cã n−íc ch¶y hoÆc kh«ng ch¶y, n−íc ngät, n−íc lî hoÆc n−íc mÆn, kÓ c¶ vïng n−íc biÓn cã ®é s©u kh«ng qu¸ 6 mÐt ë møc thñy triÒu thÊp” Ngoµi ra, C«ng −íc (§iÒu kho¶n 2.1) cßn quy ®Þnh r»ng c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc: “ cã thÓ g¾n kÕt c¸c vïng ven biÓn hoÆc ven s«ng kÒ s¸t vïng ®Êt ngËp n−íc, vµ c¸c ®¶o hoÆc c¸c vïng n»m trong vïng ®Êt ngËp n−íc cã ®é s©u kh«ng qu¸ 6 mÐt ë møc thñy triÒu thÊp“ KÕt qu¶ cña c¸c ®iÒu kho¶n nµy lµ C«ng −íc më réng ®Þnh nghÜa cho nhiÒu lo¹i vïng c− tró kh¸c nhau, bao gåm c¶ s«ng, vïng n−íc n«ng ven bê vµ thËm chÝ c¸c r¹n san h« nh−ng kh«ng ph¶i lµ vïng biÓn s©u. 1.2 C¸c d¹ng ®Êt ngËp n−íc Trong nç lùc nh»m ph©n lo¹i c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc theo ®Þnh nghÜa Ramsar, Scott (1989) ®· x¸c ®Þnh 30 nhãm ®Êt ngËp n−íc tù nhiªn vµ 9 nhãm nh©n t¹o. Tuy nhiªn, ®Ó minh ho¹ cã thÓ x¸c ®Þnh n¨m hÖ ®Êt ngËp n−íc kh¸i qóat sau : • vïng cöa s«ng - n¬i s«ng gÆp biÓn vµ cã ®é mÆn n»m gi÷a n−íc mÆn vµ n−íc ngät (ch¼ng h¹n, vïng ch©u thæ, b·i lÇy n−íc th¶i, vïng ®Çm lÇy n−íc mÆn) 10
§Þnh gi¸ trÞ kinh tÕ ®Êt ngËp n−íc • vïng biÓn - kh«ng bÞ ¶nh h−ëng bëi dßng ch¶y cña s«ng (vÝ dô, vïng ngËp ven biÓn vµ c¸c r¹n san h«) • ven s«ng - vïng ®Êt bÞ ngËp n−íc theo chu kú do mùc n−íc s«ng cao h¬n (b·i cá n−íc, rõng ngËp n−íc, vïng tr©u ®Çm) • Palustri – m«i tr−êng lÇy cã cá mäc, ë ®ã kh«ng Ýt th× nhiÒu th−êng xuyªn cã n−íc (hå cãi, ®Çm lÇy) • vïng hå - khu vùc cã n−íc th−êng xuyªn víi dßng ch¶y nhá (ao, hå, hå trªn miÖng nói löa) 1.3. TÇm quan träng cña ®Êt ngËp n−íc TÇm quan träng cña ®Êt ngËp n−íc thay ®æi theo thêi gian. Quay trë l¹i víi m«i tr−êng ®Çm lÇy cña Kû Cacbon, kho¶ng 350 triÖu n¨m tr−íc ®©y, ®Êt ngËp n−íc ®· t¹o ra vµ b¶o tån nhiÒu lo¹i nhiªn liÖu ho¸ th¹ch (than vµ dÇu) mµ ngµy nay chóng ta bÞ phô thuéc vµo. GÇn ®©y h¬n, c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc n»m däc theo c¸c s«ng lín cña thÕ giíi nh− Tigir, Euphates, Niger, Nile, Indus vµ Mªk«ng, nu«i d−ìng c¸c nÒn v¨n minh lín cña lÞch sö. Nh÷ng vïng ®Êt ngËp n−íc nµy ®· cung cÊp c¸, n−íc uèng, ®Êt ch¨n th¶ vµ giao th«ng vµ lµ mét phÇn cña lÞch sö v¨n ho¸ thêi s¬ sö cña loµi ng−êi vµ trë thµnh mét yÕu tè trung t©m cña thÇn tho¹i, nghÖ thuËt vµ t«n gi¸o. V× kiÕn thøc khoa häc vÒ ®Êt ngËp n−íc ngµy cµng t¨ng, nhiÒu lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô tinh vi ®· xuÊt hiÖn. §Êt ngËp n−íc còng ®−îc m« t¶ c¶ nh− lµ “nh÷ng qu¶ thËn cña phong c¶nh”, v× c¸c chøc n¨ng mµ nã cã thÓ thùc hiÖn trong c¸c chu kú ho¸ häc vµ thñy v¨n vµ nh− lµ “c¸c siªu thÞ sinh häc” v× cã c¸c m¹ng thùc phÈm réng lín vµ tÝnh ®a d¹ng sinh häc giÇu cã mµ c¸c vïng ngËp n−íc hç trî (Mitsch vµ Gosselink, 1993). §Êt ngËp n−íc n»m gi÷a c¸c hÖ sinh th¸i mÇu mì cña tr¸i ®Êt. C¸c nÐt ®Æc tr−ng cña hÖ cã thÓ ®−îc chia theo thµnh phÇn, chøc n¨ng vµ thuéc tÝnh. Thµnh phÇn cña hÖ lµ c¸c ®Æc tr−ng sinh häc vµ phi sinh häc bao gåm ®Êt, n−íc, thùc vËt vµ ®éng vËt. Mèi t−¬ng t¸c gi÷a c¸c thµnh phÇn nµy chÝnh lµ sù m« t¶ c¸c chøc n¨ng cña chóng bao gåm chu kú dinh d−ìng vµ trao ®æi n−íc gi÷a n−íc mÆt vµ n−íc ngÇm vµ gi÷a n−íc mÆt vµ n−íc trong khÝ quyÓn. HÖ còng cßn cã c¸c thuéc tÝnh nh− tÝnh ®a d¹ng cña c¸c loµi. C¸c hÖ ®Êt ngËp n−íc ®· trùc tiÕp cÊp d−ìng hµng triÖu ng−êi vµ cung cÊp gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ dÞch vô cho thÕ giíi bªn ngoµi vïng ®Êt ngËp n−íc. Con ng−êi sö dông ®Êt ë vïng ®Êt ngËp n−íc ®Ó cµy cÊy, hä b¾t c¸ ë vïng ®Êt ngËp n−íc ®Ó ¨n, hä c¾t c©y cña vïng ®Êt ngËp n−íc lÊy gç vµ dïng lµm nhiªn liÖu vµ c¾t sËy lµm th¶m vµ lîp m¸i nhµ. ViÖc sö dông trùc tiÕp còng cã thÓ kÓ ra nh− c¸c thó tiªu khiÓn nh− quan s¸t chim vµ b¬i thuyÒn hoÆc nghiªn cøu khoa häc. VÝ dô, ®Êt than bïn b¶o tån nh÷ng g× cßn sãt l¹i vµ dÊu vÕt cña ng−êi cæ vµ lµ nh÷ng mèi quan t©m lín cña c¸c nhµ kh¶o cæ. Ngoµi viÖc sö dông ®Êt ngËp n−íc trùc tiÕp, con ng−êi cßn thô h−ëng c¸c chøc n¨ng vµ dÞch vô cña ®Êt ngËp n−íc. V× n−íc lôt ch¶y qua vïng ®Êt ngËp n−íc, n−íc ®· t¹m thêi bÞ gi÷ l¹i; ®iÒu nµy lµm gi¶m ®Ønh lò vµ lµm chËm thêi gian cao ®iÓm lµm cho ng−êi d©n ven s«ng vïng h¹ l−u cã thÓ tËn dông ®−îc. C¸c vïng rõng ®−îc gi¶m n¨ng l−îng sãng, nã b¶o vÖ céng ®ång ven biÓn, vµ v× ®Êt ngËp n−íc t¸i sinh nit¬, nã c¶i thiÖn chÊt l−îng n−íc vïng h¹ l−u. Nhê nh÷ng nguån lîi ®ã, con ng−êi ®· sö dông gi¸n tiÕp c¸c chøc n¨ng cña ®Êt ngËp n−íc. C¸c chøc n¨ng nµy cã thÓ ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸c hÖ thèng kü thuËt nh− c¸c ®Ëp, 11
c¸c bøc t−êng ch¾n sãng hoÆc c¸c nhµ m¸y xö lý n−íc, nh−ng c¸c gi¶i ph¸p c«ng nghÖ nh− vËy th−êng ®¾t h¬n c¸c chøc n¨ng mµ tù ®Êt ngËp n−íc thùc hiÖn. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i tÊt c¶ ®Êt ngËp n−íc thùc hiÖn chøc n¨ng thñy v¨n ®èi víi cïng mét quy m« nÕu cã. Thùc vËy, mét sè chøc n¨ng thñy v¨n ®Êt ngËp n−íc cã thÓ tr¸i ng−îc víi nhu cÇu cña con ng−êi nh− nh÷ng vïng ®Êt ngËp n−íc ven s«ng cã thÓ trë thµnh vïng t¹o dßng trµn lµm t¨ng hiÓm ho¹ lò lôt vïng h¹ l−u. §iÒu lµ c¬ b¶n cÇn ph¶i ®Þnh l−îng c¸c chøc n¨ng cña ®Êt ngËp n−íc tr−íc khi ®¸nh gi¸ chóng. Sù tån t¹i t¹i ®¬n thuÇn cña c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc cã thÓ cã ý nghÜa lín ®èi víi mét sè ng−êi. §èi víi nh÷ng ng−êi ®· lín lªn ë vïng ®Êt ngËp n−íc, nh−ng chuyÓn vµo sèng ë thµnh phè, cã thÓ ®¸nh gi¸ cao gi¸ trÞ cña ®Êt ngËp n−íc v× nã lµ mét phÇn cña di s¶n v¨n ho¸ cña hä, thËm chÝ cho dï hä kh«ng bao giê quay trë l¹i vïng ®Êt ngËp n−íc. C¸c thµnh phÇn, chøc n¨ng vµ thuéc tÝnh cña ®Êt ngËp n−íc sÏ ®−îc m« t¶ chi tiÕt h¬n trong Phô lôc 1, trong khi Ch−¬ng 2 th¶o luËn vÒ chóng trong ph¹m vi ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ vïng ®Êt ngËp n−íc. l.4 Sù mÊt ®Êt ngËp n−íc §Êt ngËp n−íc lµ c¸c hÖ ®éng, liªn tôc chÞu sù thay ®æi tù nhiªn do lón, h¹n h¸n vµ møc n−íc biÓn d©ng cao hoÆc bÞ tr¸m bëi c¸c trÇm tÝch hoÆc vËt liÖu h÷u c¬. V× vËy, nhiÒu vïng ®Êt ngËp n−íc th−êng chØ cã c¸c ®Æc tr−ng t¹m thêi cña phong c¶nh vµ dù kiÕn sÏ bÞ thay ®æi vµ cuèi cïng lµ biÕn mÊt, trong khi c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc míi ®−îc t¹o ra ë mét n¬i nµo ®ã. Ho¹t ®éng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp cña con ng−êi ®ang biÕn ®æi ®¸ng kÓ tèc ®é thay ®æi ®Êt ngËp n−íc. ë mét møc ®é nµo ®ã, chóng ta ®· t¹o ra c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc nh©n t¹o b»ng c¸ch x©y dùng c¸c hå chøa n−íc, c¸c kªnh vµ c¸c khu tr÷ n−íc lôt. Tuy nhiªn, sù mÊt c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc cßn nhanh h¬n nh÷ng g× chóng ta thu ®−îc. Quan ®iÓm ®Êt ngËp n−íc lµ vïng ®Êt bá hoang lµ kÕt qu¶ cña sù ngu dèt hoÆc hiÓu nhÇm vÒ gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ dÞch vô mµ ®Êt ngËp n−íc ®em l¹i, ®−a ®Õn sù chuyÓn ®æi ®Êt ngËp n−íc cho môc ®Ých n«ng nghiÖp th©m canh, c«ng nghiÖp hoÆc d©n dông. Nh÷ng mong −íc c¸ nh©n cña nh÷ng ng−êi n«ng d©n hoÆc nh÷ng nhµ ph¸t triÓn tõng ®−îc hç trî bëi c¸c chÝnh s¸ch vµ trî cÊp cña chÝnh phñ. Thªm vµo c¸c ho¹t ®éng trùc tiÕp trªn mÆt ®Êt, c¸c hÖ thèng kü thuËt trªn s«ng ngßi ®ang trÝch n−íc ra khái ®Êt ngËp n−íc, bëi v× ng−êi ta vÉn tin r»ng n−íc nµy ®ang bÞ bá phÝ trong vïng ®Êt ngËp n−íc hoÆc Ýt nhÊt cã gi¸ trÞ thÊp h¬n viÖc sö dông chóng ®Ó t−íi tiªu cho lóa vïng th−îng du. Mét sè tæ chøc vÉn chØ coi ®Êt ngËp n−íc lµ tiÒm n¨ng cung cÊp ®Êt cho n«ng tr¹i nu«i sè d©n ®ang ph¸t triÓn th× th−êng ®ßi hái thay ®æi c¸c hÖ tù nhiªn. §Êt ngËp n−íc còng cã thÓ bÞ mÊt bëi « nhiÔm, vøt chÊt th¶i bëi c«ng nghiÖp má hoÆc trÝch rót n−íc ngÇm. B¶ng 1.1 Sù mÊt ®Êt ngËp n−íc ë ch©u ¢u (CEC, 1995) N−íc Thêi kú % mÊt ®Êt ngËp n−íc Hµ Lan 1950-1985 55 Ph¸p 1900-1993 67 §øc 1950-1985 57 T©y ban nha 1948-1990 60 Italia 1938-1984 66 Hy L¹p 1920-1991 63 12
§Þnh gi¸ trÞ kinh tÕ ®Êt ngËp n−íc Sè l−îng ®Êt ngËp n−íc bÞ mÊt rÊt khã ®Þnh l−îng v× tæng diÖn tÝch ®Êt ngËp n−íc trªn thÕ giíi kh«ng biÕt chÝnh x¸c. Tuy vËy, cã mét sè con sè cña mét sè n−íc riªng biÖt chØ ra møc ®é cña vÊn ®Ò nµy. Hoa Kú mÊt kho¶ng 87 triÖu hecta (54%) tæng sè ®Êt ngËp n−íc vèn cã cña hä (Tiner, 1984), chñ yÕu lµ do s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Sè liÖu mÊt ®Êt ngËp n−íc ë s¸u n−íc ch©u ¢u ®−îc m« t¶ trong B¶ng 1.1 (CEC, 1995), trong khi ë Bå §µo Nha kho¶ng 70% vïng ®Êt T©y Algavre bÞ chuyÓn sang dïng cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp (Pullan, 1988). ChÝnh s¸ch cña Céng ®ång ch©u ¢u lµ ®Êt ngËp sÏ kh«ng cßn tiÕp tôc bÞ mÊt hoÆc ph¸ huû n÷a. ë Philippin, kho¶ng 300.000 ha (67%) diÖn tÝch ®Êt ngËp mÆn ®· bi mÊt trong vßng 60 n¨m tõ n¨m 1920 ®Õn 1080 (Zamora, 1984). B¶ng 1.2 Ph¹m vi t¸c ®éng cña c¸c vô ®e do¹ chÝnh ®èi víi ®Êt ngËp n−íc ë ch©u ¸, Mü Latinh vµ vïng Caribª (WXMC, 1992) (theo % diÖn tÝch) Ch©u Mü Latinh vµ Caribª Ch©u ¸ S¨n b¾t vµ x¸o trén liªn quan 32 30,5 §Þnh c− cña con ng−êi 27 T−íi tiªu cho n«ng nghiÖp 23 19 X¸o trén do c¸c ho¹t ®éng gi¶i trÝ 11,5 Khai khÈn cho ph¸t triÓn ®« thÞ vµ 10,5 c«ng nghiÖp ¤ nhiÔm 20 31 §¸nh b¾t c¸ vµ x¸o trén liªn quan 19 10 Khai th¸c gç th−¬ng phÈm vµ l©m 17 10 nghiÖp §èn gç cho sö dông trong sinh ho¹t 16 Suy tho¸i vïng thu n−íc, sãi mßn ®Êt 15 vµ bïn ho¸ ChuyÓn ®æi thµnh c¸c hå nu«i thñy s¶n 11 hoÆc lßng ch¶o s¶n xuÊt muèi DÞch chuyÓn dßng ch¶y 9 Ch¨n th¶ qu¸ møc c¸c ®µn gia sóc 9 §Êt ngËp n−íc kh«ng nhÊt thiÕt cø bÞ mÊt hoµn toµn míi bÞ gi¶m gi¸ trÞ cña nã. Gamelsrod (1992) chØ ra r»ng, viÖc s¶n xuÊt t«m trªn vïng bê s«ng Safala ë Moz¨mbÝc liªn quan tíi c¸c dßng ch¶y mïa Èm tõ sau Zambezi. Do viÖc x©y dùng c¸c ®Ëp chÝnh däc theo s«ng lµm gi¶m c¸c dßng ch¶y trµn ra vµ do ®ã sè l−îng t«m còng gi¶m. ¤ng ®· tÝnh to¸n r»ng, sè tiÒn thu ®−îc tõ nu«i t«m cã thÓ t¨ng 10 triÖu ®«la Mü mét n¨m do viÖc th¸o n−íc hîp lý tõ ®Ëp Cabora Basa mµ tr−íc ®©y ®· kh«ng ®−îc sö dông. HiÖn nay ®ang cã nhiÒu tr−êng hîp kh«i phôc c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc do ng−êi ta ®· nhËn thøc ®−îc vÒ hËu qu¶ suy tho¸i ®Êt ngËp n−íc. ViÖc th¸o n−íc mét c¸ch nh©n t¹o khái ®Ëp ®Én ®Õn viÖc t¸i ngËp c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc ®· bÞ suy tho¸i lµ mét c¬ chÕ (Acreman, 1994), mµ c¸c vÝ dô lµ trªn c¸c s«ng Senegal, Kafue (Zambia), Logone (Cam¬run) vµ Phongolo (Nam Phi) (Acreman & Hollis, 1996). Tuy nhiªn, cã nhiÒu ngo¹i lÖ h¬n lµ quy luËt vµ c¸c dù b¸o cho r»ng viÖc g©y ¸p lùc ®Õn “ph¸t triÓn” c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc ngµy cµng gia t¨ng, ®Æc biÖt lµ ë ch©u ¸, ch©u Phi vµ Mü Latinh. Tuy vËy, vÉn cßn nhu cÇu lín vÒ viÖc tuyªn truyÒn nh÷ng Ých lîi cña vïng ®Êt ngËp n−íc nh»m khuyÕn khÝch sù b¶o tån vµ sö dông bÒn v÷ng, th«ng qua c¸c tæ chøc nh− IUCN - HiÖp héi B¶o tån Thiªn nhiªn ThÕ giíi vµ C«ng −íc Ramsar. 13
1.5 Vai trß cña C«ng −íc Ramsar trong viÖc b¶o tån ®Êt ngËp n−íc C«ng −íc vÒ ®Êt ngËp n−íc cã tÇm quan träng quèc tÕ ®Æc biÖt ®èi víi n¬i c− tró cña c¸c loµi chim n−íc - th−êng ®−îc dÉn lµ C«ng −íc Ramsar kÓ tõ khi ®−îc th«ng qua ë Iran n¨m 1971 - lµ hiÖp −íc ®Çu tiªn trong c¸c hiÖp −íc liªn chÝnh phñ toµn cÇu hiÖn ®¹i vÒ b¶o tån vµ sö dông mét mét c¸ch s¸ng suèt c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. Sø mÖnh cña C«ng −íc Ramsar (Ramsar, 1996) lµ “ viÖc b¶o tån vµ sö dông s¸ng suèt c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc th«ng qua hµnh ®éng quèc gia vµ hîp t¸c quèc tÕ nh− mét c«ng cô ®Ó ®¹t ®−îc ph¸t triÓn bÒn v÷ng trªn toµn thÕ giíi”. C«ng −íc quy ®Þnh mét khung cho hîp t¸c quèc tÕ vµ ®· ®−îc thiÕt lËp sau khi cã c¸c mèi quan t©m vµo nh÷ng n¨m 1960 vÒ sù suy gi¶m nghiªm träng sè l−îng c¸c loµi chim n−íc (chñ yÕu lµ vÞt). C«ng −íc nµy ®−îc thi hµnh vµo n¨m 1975 vµ hiÖn nay cã 100 bªn ký kÕt, vµ cã nghÜa vô ph¶i thùc hiÖn bèn ho¹t ®éng chÝnh sau: • ChØ ®Þnh vïng ®Êt ngËp n−íc ®−îc ®−a vµo “Danh s¸ch vïng ®Êt ngËp n−íc cã tÇm quan träng quèc tÕ (Danh s¸ch Ramsar)” vµ duy tr× c¸c tÝnh chÊt sinh th¸i cña chóng • Ph¸t triÓn c¸c chÝnh s¸ch ®Êt ngËp n−íc quèc gia, gåm ®−a viÖc b¶o tån vïng ®Êt ngËp n−íc vµo xem xÐt trong quy ho¹ch sö dông ®Êt quèc gia cña m×nh, ph¸t triÓn c¸c kÕ ho¹ch qu¶n lý tæng hîp vïng thu n−íc vµ ®Æc biÖt, chÊp nhËn vµ ¸p dông c¸c h−íng dÉn thùc thi. Kh¸i niÖm Sö dông s¸ng suèt, víi viÖc sö dông bÒn v÷ng ®Êt ngËp n−íc v× lîi Ých cña nh©n lo¹i b»ng c¸ch t−¬ng thÝch víi viÖc duy tr× c¸c tÝnh chÊt tù nhiªn cña hÖ sinh th¸i • Thóc ®Èy viÖc b¶o tån c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc trªn l·nh thæ cña m×nh th«ng qua viÖc x©y dùng khu b¶o tån tù nhiªn vµ thóc ®Èy viÖc ®µo t¹o trong nghiªn cøu, qu¶n lý vµ gi¸m s¸t ®Êt ngËp n−íc • Tham vÊn víi c¸c bªn ®· ký kÕt kh¸c vÒ c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc xuyªn biªn giíi, c¸c hÖ thèng t−íi tiªu chung, c¸c loµi chung vµ hç trî ph¸t triÓn cho c¸c dù ¸n vÒ ®Êt ngËp n−íc. B»ng c¸ch nµy, C«ng −íc ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc gióp ®ì ng¨n chÆn c¸c thay ®æi bÊt lîi ®èi víi vïng ®Êt ngËp n−íc ë nh÷ng quèc gia ®· ký C«ng −íc. Sù hç trî kü thuËt ®Ó b¶o tån vïng ®Êt ngËp n−íc theo C«ng −íc ®−îc c¸c tæ chøc nh− IUCN vµ HiÖp héi §Êt ngËp n−íc quèc tÕ (mét tæ chøc ®−îc thµnh lËp tõ V¨n phßng Nghiªn cøu Chim n−íc vµ §Êt ngËp n−íc Quèc tÕ, V¨n phßng §Êt ngËp n−íc ch©u ¸ vµ ch©u Mü). Nh÷ng thµnh c«ng ®¸ng kÓ lµ: • Ng¨n chÆn sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp t¹i n¬i c− tró cña loµi cß th×a Platalea leucorodia ë vïng Horrtobagy, thuéc danh s¸ch Ramsar, Hungari (1985) • èc ®¶o Azraq ë Jodan ®−îc h−ëng lîi do ®−îc ®−a vµo hå s¬ Montreux (mét danh s¸ch c¸c vïng ®· hoÆc ®ang x©y vµ hoÆc cã kh¶ n¨ng x¶y ra thay ®æi c¸c tÝnh chÊt sinh th¸i), nghiªn cøu hËu qu¶ c¸c mèi ®e däa ®èi víi ®Êt ngËp n−íc, c¸c gi¶i ph¸p ®−îc khuyÕn nghÞ vµ kÕt qu¶ lµ c¸c quü nhËn ®−îc tõ Quü M«i tr−êng Toµn cÇu (UEF) (1990) • B¸c bá c¸c ®Ò xuÊt dù ¸n ph¸t triÓn cã thÓ cã t¸c ®éng cã h¹i ®èi víi vïng ®Çm lÇy cöa s«ng thuéc danh s¸ch Ramsar ë Anh Quèc (1992) 14
§Þnh gi¸ trÞ kinh tÕ ®Êt ngËp n−íc • B¸c bá c¸c kÕ ho¹ch x©y dùng mét tr¹i nu«i lîn tËp trung trong vïng thu n−íc cña hå Cundare vµ kÕt thóc b»ng viÖc tõ chèi x©y dùng nh− vËy ë s¸t ngay Hå Beeac ë Bang Victoria, ¤xtr©ylia (1993) Do vËy C«ng −íc Ramsar ®ãng mét vai trß quan träng sèng cßn trong viÖc b¶o tån c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc cña thÕ giíi. 2. T¹i sao ph¶i ®¸nh gi¸ §Ó hiÓu t¹i sao cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ cã thÓ cã tÇm quan träng ®èi víi ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ qu¶n lý ®Êt ngËp n−íc, ®iÒu cÇn thiÕt ®Çu tiªn lµ xem xÐt vai trß cña viÖc ®¸nh gi¸ trong c¸c quyÕt ®Þnh liªn quan tíi viÖc sö dông tµi nguyªn m«i tr−êng nãi chung vµ ®Êt ngËp n−íc nãi riªng. Trong ch−¬ng nµy chóng t«i ®−a ra gi¶ thuyÕt r»ng nguyªn nh©n c¬ b¶n cña viÖc lµm c¹n kiÖt qu¸ møc vµ sù chuyÓn ®æi c¸c nguån ®Êt ngËp n−íc th−êng lµ mét sai lÇm khi tÝnh to¸n tho¶ ®¸ng c¸c gi¸ trÞ m«i tr−êng phi thÞ tr−êng cña chóng trong c¸c quyÕt ®Þnh ph¸t triÓn. B»ng c¸ch cung cÊp mét c«ng cô ®Ó ®o l−êng vµ so s¸nh c¸c lîi Ých kh¸c nhau cña c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc,gi¸ trÞ kinh tÕ cã thÓ lµ mét c«ng cô m¹nh ®Ó hç trî vµ c¶i thiÖn viÖc sö dông vµ qu¶n lý mét c¸ch s¸ng suèt c¸c nguån ®Êt ngËp n−íc toµn cÇu. 2.1 Vai trß cña ®¸nh gi¸ kinh tÕ trong viÖc ra quyÕt ®Þnh Chóng ta cã thÓ ®Þnh nghÜa ®¸nh gi¸ kinh tÕ lµ nç lùc nh»m ¸p c¸c gi¸ trÞ ®Þnh l−îng ®èi víi hµng ho¸ vµ dÞch vô do c¸c nguån tµi nguyªn m«i tr−êng t¹o ra, dï cã hay kh«ng cã s½n gi¸ thÞ tr−êng ®Ó gióp chóng ta. Tuy nhiªn ®Þnh nghÜa nh− vËy chØ ®i ®−îc mét phÇn ®−êng. Chóng ta ph¶i ®Þnh nghÜa cô thÓ h¬n vµ xem c¸c nhµ kinh tÕ ®Þnh nghÜa thuËt ng÷ gi¸ trÞ nh− thÕ nµo. Gi¸ trÞ kinh tÕ cña bÊt kú lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô nµo nãi chung ®−îc ®o theo nghÜa chóng ta s½n lßng tr¶ bao nhiªu cho lo¹i hµng ho¸ ®ã, Ýt h¬n gi¸ trÞ ®Ó lµm ra nã. O n¬i mµ, nguån tµi nguyªn m«i tr−êng ®¬n gi¶n lµ tån t¹i vµ cung cÊp cho chóng ta c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô kh«ng cã gi¸, th× chØ cã gi¸ mµ chóng ta mong muèn tr¶ sÏ thÓ hiÖn gi¸ trÞ cña nguån tµi nguyªn cung cÊp cho chóng ta hµng ho¸ ®ã, cho dï trong thùc tÕ chóng ta cã tr¶ tiÒn hay kh«ng. VËy th×, t¹i sao ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ c¸c nguån tµi nguyªn m«i tr−êng ? C©u tr¶ lêi lµ mÆc dï chóng ta biÕt mét c¸ch trùc gi¸c r»ng nguån tµi nguyªn nh− vËy cã thÓ quan träng, th× ®iÒu nµy còng ch−a ®ñ ®Ó chóng ta ®¶m b¶o viÖc sö dông chóng mét c¸ch s¸ng suèt. NhiÒu nguån tµi nguyªn m«i tr−êng lµ phøc hîp vµ ®a chøc n¨ng vµ viÖc v« sè hµng ho¸ vµ dÞch vô do c¸c nguån tµi nguyªn nµy cung cÊp t¸c ®éng tíi phóc lîi cña nh©n lo¹i nh− thÕ nµo d−êng nh− kh«ng râ rµng. Trong mét vµi tr−êng hîp, viÖc lµm c¹n kiÖt hoÆc ph¸ hñy c¸c nguån tµi nguyªn m«i tr−êng cã thÓ lµ ®¸ng gi¸; trong tr−êng hîp kh¸c, cÇn “n¾m gi÷” c¸c nguån tµi nguyªn nµy. ViÖc ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ cung cÊp cho chóng ta mét c«ng cô ®Ó hç trî cho c¸c quyÕt ®Þnh khã kh¨n liªn quan. ViÖc mÊt c¸c nguån tµi nguyªn m«i tr−êng lµ mét vÊn ®Ò kinh tÕ bëi v× c¸c gi¸ trÞ quan träng bÞ mÊt ®i, mét vµi tr−êng hîp cã lÏ lµ kh«ng thÓ ®¶o ng−îc ®−îc, trong khi nguån tµi nguyªn nµy bÞ suy tho¸i hay biÕn mÊt. Mçi mét sù lùa chän hoÆc ph−¬ng ¸n cho nguån tµi nguyªn m«i tr−êng - bá mÆc nã trong hiÖn tr¹ng tù nhiªn ®Ó nã bÞ suy tho¸i hoÆc chuyÓn nã sang môc ®Ých kh¸c - quan hÖ mËt thiÕt víi gi¸ trÞ ®−îc vµ mÊt. ViÖc quyÕt ®Þnh theo ®uæi môc ®Ých sö dông nµo ®èi víi mét nguån tµi nguyªn m«i tr−êng ®· cho, vµ cuèi cïng liÖu tèc ®é mÊt tµi nguyªn hiÖn nay cã “qu¸ ®¸ng” hay kh«ng, chØ cã thÓ ®−îc ®−a ra nÕu vÊn ®Ò ®−îc vµ mÊt ®−îc ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®óng ®¾n. §iÒu nµy ®ßi hái tÊt 15
c¶ c¸c gi¸ trÞ ®ang thu ®−îc hoÆc mÊt ®i d−íi mçi ph−¬ng ¸n sö dông tµi nguyªn ph¶i ®−îc xem xÐt mét c¸ch cÈn thËn. VÝ dô, viÖc b¶o tån hiÖn tr¹ng tù nhiªn mét khu vùc bao gåm chi phÝ trùc tiÕp cña viÖc b¶o tån ®Ó thiÕt lËp mét vïng b¶o vÖ vµ ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, ®iÒu nµy cã nghÜa lµ tr¶ c«ng cho nh÷ng ng−êi canh g¸c vµ gi¸m s¸t ®Ó b¶o vÖ vµ duy tr× khu vùc nµy vµ cã thÓ lµ chi phÝ ®Ó x©y dùng mét ‘vïng ®Öm’ cho céng ®ång ®Þa ph−¬ng xung quanh. C¸c ph−¬ng ¸n ph¸t triÓn sÏ bÞ hy sinh nÕu viÖc b¶o tån ®−îc lùa chän vµ lîi Ých ph¸t triÓn bÞ mÊt ®i (do ph−¬ng ¸n kh«ng ®−îc duyÖt) sÏ lµ chi phÝ liªn quan tÝnh thªm cho ph−¬ng ¸n b¶o tån. Gi¸ nµy dÔ dµng x¸c ®Þnh bëi nã th−êng bao gåm s¶n phÈm thÞ tr−êng vµ phÇn thu nhËp bªn hy sinh (vÝ dô, thu nhËp cña ®¸nh c¸ vµ thu nhËp cña n«ng nghiÖp ®Ó tån t¹i, trong tr−êng hîp vïng ®Êt ngËp n−íc). V× thÕ, kh«ng ng¹c nhiªn g× khi c¸c chÝnh phñ vµ c¸c nhµ tµi trî th−êng xem xÐt chi phÝ tæng - chi phÝ trùc tiÕp céng thªm lîi Ých ph¸t triÓn ®· bÞ mÊt ®i - cña viÖc b¶o tån khi lùa chän g×n gi÷ mét nguån tµi nguyªn m«i tr−êng trong hiÖn tr¹ng tù nhiªn hoÆc cã qu¶n lý. Nh−ng mét c¸ch tiÕp cËn t−¬ng tù ph¶i ®−îc xem xÐt khi ®¸nh gi¸ c¸c ph−¬ng ¸n ph¸t triÓn nguån tµi nguyªn m«i tr−êng. VÝ dô, nÕu nguån tµi nguyªn m«i tr−êng ®−îc chuyÓn ®æi vµo môc ®Ých sö dông kh¸c, kh«ng chØ chi phÝ trùc tiÕp viÖc chuyÓn ®æi ph¶i tÝnh vµo nh− mét phÇn cña chi phÝ cho ph−¬ng ¸n ph¸t triÓn nµy mµ ph¶i tÝnh c¶ gi¸ trÞ mÊt ®i do nguån tµi nguyªn ®· chuyÓn ®æi nµy kh«ng thÓ cung cÊp s¶n phÈm nh− tr−íc n÷a. §iÒu nµy cã thÓ bao gåm viÖc mÊt ®i c¸c chøc n¨ng m«i tr−êng quan träng, vµ trong tr−êng hîp c¸c hÖ tµi nguyªn phøc hîp nh− vïng ®Êt ngËp n−íc lµ nhiÒu nguån tµi nguyªn sinh häc quan träng vµ c¸c gi¸ trÞ tiÖn nghi (mµ thu tù nhiªn mang l¹i). §¸ng tiÕc, nhiÒu trong sè c¸c gi¸ trÞ nµy cña nguån tµi nguyªn m«i tr−êng tù nhiªn hoÆc ®−îc qu¶n lý th−êng kh«ng ®−îc b¸n vµ mua trªn thÞ tr−êng, vµ do vËy ®a sè chóng bÞ bá qua kh«ng tÝnh tíi trong c¸c quyÕt ®Þnh ph¸t triÓn cña nhµ n−íc vµ t− nh©n. VÝ dô, gi¸ trÞ thÞ tr−êng cña c¸c nguån tµi nguyªn m«i tr−êng ®· ®−îc chuyÓn ®æi thµnh mét sè môc ®Ých th−¬ng m¹i cã thÓ kh«ng ph¶n ¸nh sù mÊt lîi Ých m«i tr−êng. Do vËy, c¸c quyÕt ®Þnh ph¸t triÓn th−êng thiªn vÒ môc ®Ých sö dông c¸c nguån tµi nguyªn m«i tr−êng ®Þnh l¹i c¸c s¶n phÈm th−¬ng m¹i. Do vËy, viÖc thiÕu kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®Çy ®ñ h¬n c¸c gi¸ trÞ kinh tÕ cña viÖc chuyÓn ®æi hoÆc suy tho¸i c¸c nguån tµi nguyªn m«i tr−êng lµ mét yÕu tè c¬ b¶n phÝa sau viÖc thiÕt kÕ c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kh«ng phï hîp. KÕt qña lµ cã qu¸ nhiÒu viÖc chuyÓn ®æi vµ khai th¸c qu¸ møc c¸c nguån tµi nguyªn m«i tr−êng. V× sù sai sãt nµy lµ ®Æc h÷u trong c¸c quyÕt ®Þnh cña nhµ n−íc vµ t− nh©n liªn quan tíi viÖc sö dông nguån tµi nguyªn m«i tr−êng - ®Æc biÖt c¸c nguån ®Êt ngËp n−íc - viÖc ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®Çy ®ñ h¬n lîi Ých kinh tÕ thùc cña c¸c ph−¬ng ¸n sö dông ®Êt ngËp n−íc kh¸c nhau lµ ®iÒu cÇn thiÕt. ViÖc ®¸nh gi¸ chØ lµ mét yÕu tè trong nç lùc nh»m c¶i thiÖn viÖc qu¶n lý c¸c nguån tµi nguyªn m«i tr−êng nh− ®Êt ngËp n−íc. §ång thêi nh÷ng nhµ ra quyÕt ®Þnh ph¶i tÝnh ®Õn nhiÒu lîi Ých c¹nh tranh khi quyÕt ®Þnh sö dông ®Êt ngËp n−íc thÕ nµo lµ tèt nhÊt. ViÖc ®¸nh gi¸ kinh tÕ cã thÓ gióp cung cÊp th«ng tin cho c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý nh− vËy, nh−ng chØ víi ®iÒu kiÖn lµ nÕu c¸c nhµ ra quyÕt ®Þnh nhËn thøc ®−îc môc tiªu tæng qu¸t vµ nh÷ng h¹n chÕ cña viÖc ®¸nh gi¸. Môc tiªu chÝnh cña viÖc ®¸nh gi¸ hç trî c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý ®Êt ngËp n−íc nh×n chung lµ chØ ra hiÖu qu¶ kinh tÕ tæng qu¸t cña viÖc sö dông c¹nh tranh c¸c nguån tµi nguyªn ®Êt ngËp n−íc kh¸c nhau. Cã nghÜa lµ, nh÷ng gi¶ ®Þnh ngÇm lµ c¸c nguån tµi nguyªn ®Êt ngËp n−íc ph¶i ®−îc ph©n bæ cho nh÷ng môc ®Ých sö dông mang l¹i c¸i ®−îc tæng thÓ hay lîi nhuËn vßng tæng thÓ cho x· héi, ®−îc tÝnh b»ng sù ®¸nh gi¸ c¸c lîi Ých kinh tÕ cña mçi ph−¬ng ¸n sö dông trõ ®i chi phÝ cña 16
§Þnh gi¸ trÞ kinh tÕ ®Êt ngËp n−íc chóng1. Ai lµ ng−êi thùc chÊt ®−îc h−ëng lîi vµ bÞ thiÖt h¹i tõ mét viÖc sö dông ®Êt ngËp n−íc nµo ®ã sÏ kh«ng ph¶i lµ mét bé phËn cña tiªu chuÈn hiÖu qu¶. MÆc dï viÖc sö dông ®Êt ngËp n−íc ®ang chØ ra lîi Ých rßng løon ch−a ch¾c ®¸ng lµm theo tiªu chÝ vÒ hiÖuqu¶, mÆc dï nh÷ng ng−êi ®−îc h−ëng lîi c¬ b¶n cã thÓ kh«ng nhÊt thiÕt lµ nhãm ng−êi chÞu g¸nh nÆng chi phÝ tõ viÖc sö dông nµy. NÕu thÕ th× viÖc sö dông ®Êt ngËp n−íc cô thÓ nµo ®ã cã thÓ lµ hiÖu qu¶ nh−ng nã còng cã thÓ cã nh÷ng hËu qu¶ ph©n phèi tiªu cùc ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn, ®iÒu quan träng lµ nhiÒu chÝnh s¸ch qu¶n lý vµ ®Çu t− cho ®Êt ngËp n−íc ®−îc ®Ò xuÊt th−êng ®−îc ®¸nh gi¸ kh«ng chØ theo nghÜa hiÖu qu¶ cña chóng mµ cßn theo c¸c t¸c ®éng ph©n phèi cña chóng. ViÖc ®¸nh gi¸ kinh tÕ còng kh«ng ph¶i lµ thuèc b¸ch bÖnh cho c¸c nhµ ra quyÕt ®Þnh khi ph¶i ®−a ra cã sù lùa chän khã kh¨n liªn quan tíi viÖc qu¶n lý nguån tµi nguyªn ®Êt ngËp n−íc. Th−êng lµ, c¸c nhµ ra quyÕt ®Þnh ®· cã quyÕt ®Þnh theo ®uæi chiÕn l−îc qu¶n lý ®Êt ngËp n−íc nµo dï chuyÓn ®æi hay b¶o tån vµ ®¬n gi¶n lµ mong muèn ®¸nh gi¸ kinh tÕ ®Ó kh¼ng ®Þnh l¹i viÖc lùa chän nµy lµ cã hiÖu qu¶ håi tè. Trong bèi c¶nh ®ã, viÖc ®¸nh gi¸ ®−îc thùc hiÖn rÊt Ýt, nh»m th«ng b¸o quy tr×nh ra quyÕt ®Þnh vµ chñ yÕu ch¼ng ®Ó lµm g×. ë th¸i cùc kia, ®«i khi c¸c nhµ ra quyÕt ®Þnh ®Æt ra c©u hái mµ viÖc ®¸nh gi¸ kinh tÕ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc. Khã kh¨n c¬ b¶n trong viÖc ®¸nh gi¸ mét hÖ thèng m«i tr−êng phøc hîp nh− ®Êt ngËp n−íc lµ viÖc thiÕu th«ng tin vÒ c¸c qu¸ tr×nh thñy v¨n vµ sinh th¸i quan träng lµ nÒn t¶ng cña nhiÒu gi¸ trÞ kh¸c do ®Êt ngËp n−íc t¹o ra. NÕu th«ng tin nµy thiÕu - th−êng lµ trong tr−êng hîp ®èi víi c¸c gi¸ trÞ m«i tr−êng phi thÞ tr−êng cã thÓ rÊt quan träng ®èi víi viÖc ®¸nh gi¸ - sau ®ã lµ phËn sù cña c¸c nhµ ph©n tÝch tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ nh»m cung cÊp c¸c ®¸nh gi¸ thùc tÕ kh¶ n¨ng cña m×nh ®Ó ®¸nh gi¸ nh÷ng lîi Ých m«i tr−êng chñ chèt. T−¬ng tù, nh÷ng nhµ ra quyÕt ®Þnh ph¶i nhËn thøc r»ng trong bèi c¶nh nh− vËy kh«ng thÓ mong ®îi ®−îc cung cÊp sù ®¸nh gi¸ thùc tÕ c¸c gi¸ trÞ m«i tr−êng phi thÞ tr−êng - vµ Ýt nhÊt nÕu thiÕu sù ®Çu t− vÒ thêi gian, nguån lùc vµ c¸c nç lùc h¬n n÷a trong nghiªn cøu kinh tÕ vµ khoa häc . Cuèi cïng, viÖc ®¸nh gi¸ kinh tÕ lrèt cuéc sÏ liªn quan tíi viÖc ph©n bæ c¸c nguån tµi nguyªn ®Êt ngËp n−íc nh»m c¶i thiÖn phóc lîi cña nh©n d©n. HËu qu¶ lµ c¸c lîi Ých m«i tr−êng kh¸c nhau cña ®Êt ngËp n−íc ®−îc ®o b»ng sù ®ãng gãp cña chóng vµo viÖc cung cÊp c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô cã gi¸ trÞ cho nh©n lo¹i. Tuy nhiªn, mét sè thµnh viªn cña x· héi cã thÓ tranh luËn r»ng c¸c hÖ ®Êt ngËp n−íc nhÊt ®Þnh vµ c¸c nguån tµi nguyªn sinh vËt mµ nã chøa cã thÓ cã gi¸ trÞ ‘tréi h¬n’ v−ît xa c¸i mµ nã cã thÓ cung cÊp b»ng viÖc ®¸p øng nhu cÇu hoÆc së thÝch cña nh©n lo¹i. Tõ nh÷ng triÓn väng nµy, viÖc b¶o vÒ c¸c nguån tµi nguyªn ®Êt ngËp n−íc lµ mét vÊn ®Ò bæn phËn ®¹o ®øc h¬n lµ tÝnh hiÖu qu¶ hoÆc thËm chÝ ph©n phèi c«ng b»ng. Cã thÓ cã nh÷ng ®éng c¬ kh¸c ®Ó qu¶n lý ®Êt ngËp n−íc b»ng ph−¬ng thøc ®Æc biÖt nh− c¸c c©n nh¾c vÒ chÝnh trÞ. Bëi vËy, c¸c gi¸ trÞ kinh tÕ chØ ®¹i diÖn cho mét lo¹i ®Çu vµo cho qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh bªn c¹nh c¸c sù c©n nh¾c quan träng kh¸c. Môc tiªu cña v¨n b¶n nµy lµ gióp ®ì nhøng nhµ ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch vµ c¸c nhµ ra quyÕt ®Þnh cã c¸c th«ng tin ngµy cµng ®Çy ®ñ vÒ ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh. 2.2 C¸c gi¸ trÞ kinh tÕ cña ®Êt ngËp n−íc NÕu c¸c nhµ nghiªn cøu ®¸nh gi¸ viÖc sö dông ®Êt ngËp n−íc vµ c¸c nhµ ra quyÕt ®Þnh tÝnh ®Õn c¸c ®¸nh gi¸ nµ khi x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch t¸c ®éng tíi 1 Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo ®ã, ®iÒu nµy cã thÓ ®−îc thÓ hiÖn lµ viÖc ph©n bæ c¸c nguån tµi nguyªn nh»m tèi ®a ho¸ phóc lîi sÏ tho¶ m·n c¸c tiªu chuÈn mµ c¸c nhµ kinh tÕ gäi lµ ‘HiÖu øng Pareto’. cã nghÜa lµ bÊt kú sù ph©n bæ nµo kh¸c trong nÒn kinh tÕ chØ cã thÓ lµm cho mét sè ng−êi ®−îc lîi h¬n khi lµm cho nh÷ng ng−êi kh¸c bÞ thiÖt h¬n 17
®Êt ngËp n−íc, vËy th× cÇn ph¶i cã mét khung ®Ó ph©n biÖt vµ ph©n nhãm c¸c gi¸ trÞ nµy. Kh¸i nÞÖm gi¸ trÞ kinh tÕ tæng (TEV) quy ®Þnh mét khung nh− vËy vµ ngµy cµng cã sù nhÊt trÝ r»ng ®ã lµ c¸ch tiÕp cËn phï hîp nhÊt ®Ó sö dông. §¬n gi¶n lµ, viÖc ®¸nh gi¸ kinh tÕ tæng ®−îc ph©n biÖt gi÷a c¸c gi¸ trÞ sö dông vµ c¸c gi¸ trÞ phi sö dông, gi¸ trÞ sau liªn quan tíi c¸c gi¸ trÞ hiÖn t¹i hoÆc t−¬ng lai (tiÒm n¨ng) g¾n kÕt víi mét nguån tµi nguyªn m«i tr−êng ®¬n gi¶n dï lÖ thuéc vµo sù tiÕp tôc tån t¹i cña chóng vµ kh«ng liªn quan tíi viÖc sö dông (Peace and Warford, 1993). §iÓn h×nh, c¸c gi¸ trÞ sö dông liªn quan tíi ‘sù t−¬ng t¸c’ cña con ng−êi víi c¸c nguån tµi nguyªn trong khi gi¸ trÞ phi sö dông th× kh«ng liªn quan tíi sù t−¬ng t¸c ®ã. Khung ®¸nh gi¸ kinh tÕ tæng, khi ®−îc ¸p dông cho ®Êt ngËp n−íc, ®−îc minh ho¹ ë B¶ng 2.1. C¸c gi¸ trÞ sö dông ®−îc chia nhãm theo trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp. Gi¸ trÞ sö dông trùc tiÕp ®Ò cËp tíi nh÷ng øng dông mµ ®a sè quen thuéc víi chóng ta: thu ho¹ch c¸, thu nhÆt gç cñi vµ sö dông ®Êt ngËp n−íc cho môc ®Ých gi¶i trÝ (B¶ng 2.1 liÖt kª mét sè øng dông kh¸c). ViÖc sö dông trùc tiÕp ®Êt ngËp n−íc cã thÓ bao gåm c¶ c¸c ho¹t ®éng th−¬ng m¹i vµ phi th−¬ng m¹i mµ mét sè ho¹t ®éng phi th−¬ng m¹i th−êng cã tÇm quan träng ®èi víi c¸c nhu cÇu sinh tån cña d©n c− ®Þa ph−¬ng ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn hoÆc phôc vô thÓ thao vµ gi¶i trÝ ë c¸c n−íc ph¸t triÓn. ViÖc sö dông th−¬ng m¹i cã thÓ lµ quan träng cho c¶ thÞ tr−êng trong n−íc vµ quèc tÕ. Nh×n chung, gi¸ trÞ cña c¸c s¶n phÈm (dÞch vô) thÞ tr−êng ho¸ cña ®Êt ngËp n−íc dÔ ®o ®−îc h¬n lµ gi¸ trÞ cña viÖc sö dông phi th−¬ng m¹i vµ ®−îc sö dông trùc tiÕp v× sinh tån. Nh− ®· nªu ra ë trªn, ®©y lµ mét nguyªn nh©n t¹i sao c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch th−êng quªn xem xÐt viÖc sö dông trùc tiÕp cho sinh tån phi th−¬ng m¹i vµ viÖc sñ dông kh«ng chÝnh thøc c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc trong nhiÒu quyÕt ®Þnh ph¸t triÓn. B¶ng 2.1 Ph©n lo¹i gi¸ trÞ kinh tÕ tæng cña ®Êt ngËp n−íc C¸c gi¸ trÞ sö dông C¸c gi¸ trÞ phi sö dông Gi¸ trÞ sö dông trùc Gi¸ trÞ sö dông gi¸n Gi¸ trÞ ph−¬ng ¸n vµ Gi¸ trÞ hiÖn h÷u tiÕp tiÕp gi¸ trÞ chuÈn ph−¬ng ¸n C¸ Duy tr× chÊt dinh ViÖc sö dông tiÒm §a d¹ng sinh häc n«ng nghiÖp d−ìng n¨ng tu¬ng lai ( sö V¨n ho¸, di s¶n gç cñi KiÓm so¸t lò lôt dông trôc tiÕp vµ c¸c gi¸ trÞ ®Ó l¹i Gi¶i trÝ Phßng chèng b·o gi¸n tiÕp) Giao th«ng T¸i phôc håi n−íc Gi¸ trÞ t−¬ng lai cña S¨n b¾t thó hoang ngÇm th«ng tin than bïn/n¨ng Hç trî hÖ sinh th¸i l−îng bªn ngoµi æn ®Þnh vi khÝ hËu æn ®Þnh ®−êng ven bê. v. v... Nguån: Barbier (1989b, 1993, 1994) vµ Scodari (1990) Ng−îc l¹i, nhiÒu chøc n¨ng ®iÒu chØnh sinh th¸i kh¸c nhau cña ®Êt ngËp n−íc cã thÓ cã c¸c gi¸ trÞ sö dông qgi¸n tiÕp uan träng. C¸c gi¸ trÞ nµy b¾t nguån tõ viÖc hç trî hoÆc b¶o hé c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cã c¸c gi¸ trÞ cã thÓ ®o ®−îc mét c¸ch trùc tiÕp. Gi¸ trÞ sö dông gi¸n tiÕp mét chøc n¨ng m«i tr−êng liªn quan tíi sù thay ®æi trong gi¸ trÞ s¶n xuÊt hoÆc tiªu dïng cña ho¹t ®éng hoÆc cña tµi s¶n ®ang ®−îc b¶o hé hoÆc hç trî. Tuy nhiªn, v× nh÷ng ®ãng gãp nµy kh«ng mang tÝnh thÞ tr−êng, nªn cuèi cïng kh«ng ®−îc tÝnh tíi vÒ mÆt tµi chÝnh vµ chØ liªn quan mét c¸ch gi¸n tiÕp tíi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, c¸c gi¸ trÞ sö dông gi¸n tiÕp nµy th−êng khã ®Þnh l−îng vµ th−êng bÞ bá qua trong c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý ®Êt ngËp n−íc. 18
§Þnh gi¸ trÞ kinh tÕ ®Êt ngËp n−íc VÝ dô, c¸c chøc n¨ng c¶n b·o vµ c¸c chøc n¨ng æn ®Þnh d¶i ven bê cña ®Êt ngËp n−íc cã thÓ cã gi¸ trÞ sö dông gi¸n tiÕp th«ng qua viÖc gi¶m thiÖt h¹i ®èi víi tµi s¶n, tuy nhiªn th−êng th× c¸c hÖ ®Êt ngËp n−íc, ven s«ng hoÆc ven biÓn ®ang bÞ ph¸ huû vµ san lÊp nh»m môc ®Ých x©y dùng c¸c c¬ ng¬i tr«ng ra biÓn. C¸c hÖ ®Êt ngËp mÆn ®−îc biÕt ®Õn lµ n¬i g©y gièng vµ nu«i d−ìng t«m, c¸ chñ yÕu cho nu«i trång h¶i s¶n vµ nu«i c¸ ven bê, tuy nhiªn, c¸c vïng c− tró quan träng nµy th−êng bÞ chuyÓn ®æi kh¸ nhanh ë nhiÒu vïng ®Ó nu«i trång thñy s¶n, ®Æc biÖt lµ c¸c ®Çm nu«i t«m. C¸c vïng ngËp tù nhiªn cã thÓ n¹p l¹i n−íc ngÇm dïng ®Ó t−íi tiªu ®Êt n«ng nghiÖp, tvïng ®Êt kh« c»n rång cá nu«i gia sóc vµ c¸c môc ®Ých sö dông cho gia ®×nh, thËm chÝ sö dông c«ng nghiÖp, tuy nhiªn, nhiÒu vïng ngËp n−íc nµy ®ang bÞ ®e do¹ bëi c¸c ®Ëp vµ c¸c ch−íng ng¹i ng¨n n−íc ®Ó t−íi vµ cung cÊp n−íc cho vïng th−îng l−u. Mét chuÈn mùc ®Æc biÖt cña viÖc gi¸ trÞ lùa chän n¶y sinh do mét c¸ nh©n cã thÓ kh«ng biÕt râ nhu cÇu t−¬ng lai cña c« ta hoÆc anh ta vÒ mét nguån tµi nguyªn vµ/ hoÆc tÝnh s½n cã cña chóng trong ®Êt ngËp n−íc trong t−¬ng lai. Trong ®a sè tr−êng hîp, c¸ch tiÕp cËn ®−îc −a thÝch h¬n c¶ ®Ó tÝch hîp c¸c gi¸ trÞ lùa chän vµo phÐp ph©n tÝch lµ th«ng qua viÖc x¸c ®Þnh sù kh¸c biÖt gi÷a ®¸nh gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ2 NÕu mét c¸ nh©n kh«ng biÕt râ gi¸ trÞ t−¬ng lai cña mét vïng ®Êt ngËp n−íc, nh−ng tin t−ëng r»ng nã cã thÓ sÏ cao h¬n hoÆc viÖc khai th¸c hiÖn hµnh vµ viÖc chuyÓn ®æi cã thÓ lµ kh«ng thÓ ®¶o ng−îc ®−îc, th× cã thÓ cã gi¸ trÞ chuÈn ph−¬ng ¸n b¾t nguån tõ viÖc tr× ho·n c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn. Gi¸ trÞ chuÈn ph−¬ng ¸n th−êng ®¬n gi¶n lµ gi¸ trÞ dù kiÕn cña th«ng tin cã ®−îc tõ viÖc tr× ho·n khai th¸c vµ chuyÓn ®æi ®Êt ngËp n−íc ngµy nay. NhiÒu nhµ kinh tÕ tin t−ëng r»ng gi¸ trÞ chuÈn lùa chän kh«ng ph¶i lµ mét thµnh phÇn t¸ch rêi lîi Ých nh−ng thu hót c¸c nhµ ph©n tÝch trong viÖc tÝnh to¸n mét c¸ch ®óng ®¾n viÖc ¸p dông th«ng tin bæ sung thu thËp ®−îc3. Tuy nhyiªn, ng−îc l¹i cã nh÷ng c¸ nh©n hiÖn h−êng kh«ng sö dông ®Êt ngËp n−íc tuy thÕ mµ l¹i mong muèn nh×n thÊy nã ®ùoc b¶o tån ‘v× quyÒn cña chÝnh vïng ®Êt ngËp n−íc’. Mét gi¸ trÞ néi t¹i nh− vËy th−êng ®−îc gäi lµ “gi¸ trÞ hiÖn h÷u”. §ã lµ mét h×nh thøc cña gi¸ trÞ phi sö dông rÊt khã ®o l−êng, v× c¸c gi¸ trÞ hiÖn h÷u bao gåm c¸c ®¸nh gi¸ mang tÝnh chñ quan bëi nh÷ng c¸ nh©n cã muèn sö dông kh«ng liªn quan tíi b¶n th©n nã hoÆc tíi nh÷ng ng−êi kh¸c, dï lµ ®ang x¶y ra trong hiÖn t¹i hay trong t−¬ng lai. Mét tËp hîp con rÊt quan träng cña gi¸ trÞ phi sö dông hoÆc c¸c gi¸ trÞ b¶o tån lµ gi¸ trÞ di tÆng, cã ®−îc tõ viÖc c¸c c¸ nh©n ®Æt ra mét gi¸ trÞ cao cho viÖc b¶o tån c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc nhiÖt ®íi ®Ó cho c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai sö dông. Trong khi cã mét sè nghiªn cøu vÒ c¸c gi¸ trÞ phi sö dông liªn quan tíi ®Êt ngËp n−íc (xem nghiªn cøu ®iÓn h×nh do Ban Norfolk cña Anh thùc hiÖn ë phÇn 4.3 lµm vÝ dô), c¸c cuéc vËn ®éng cña c¸c nhãm m«i tr−êng B¾c Mü vµ ch©u ¢u ®· lËp quü ®Ó hç trî viÖc b¶o tån ®Êt ngËp n−íc nhiÖt ®íi dï chØ ë qui m« cña sù viÖc 4. VÝ dô, mét vµi n¨m tr−íc ®©y Héi B¶o vÒ Chim cña Hoµng gia Anh (RSPB) ®· thu ®−îc 500 ngh×n b¶ng Anh (800 ngh×n USD) tõ c¸c chiÕn dÞch göi th− vËn ®éng héi viªn ®Ó gióp b¶o vÒ vïng ®Êt ngËp n−íc Hadejia-Nguru cña B¾c Nigiªria ë T©y Phi5. 2.3 T¹i sao c¸c nguån tµi nguyªn vµ c¸c hÖ ®Êt ngËp n−íc bÞ ®¸nh gi¸ thÊp trong c¸c quyÕt ®Þnh ph¸t triÓn 2 §iÒu nµy ®−îc thùc hiÖn bëi viÖc ph¸t triÓn c¸c m« h×nh chuyªn s©u vÒ sù lùa chän c¸ nh©n, th«ngqua lý lÏ vÒ tÝnh h÷u dông cËn biªn cña thu nhËp kh¸c nhau theo c¸c d¹ng t¸i dù phßng kh¸c nhau (Smith, 1983, Freeman, 1984) 3 Gi¸ trÞ lùa chän chuÈn cã thÓ ®−îc tÝnh to¸n b»ng viÖc ph©n tÝch gi¸ trÞ ®iÒu kiÖn cña th«ng tin trong vÊn ®Ò ra quyÕt ®Þnh (Fisher and Hanemann, 1987) 4 Nãi mét c¸ch nghiªm ngÆt, tæng sè thu ®−îc do c¸c nhãm m«i tr−êng th«ng qua th− tõ vµ c¸c c«ng cô kh¸c kh«ng thÓ dÞch ®−äc ngay lËp tøc thµnh :c¸c gi¸ trÞ phi sö dông’ do nh÷ng ®éng c¬ phøc t¹p mµ cña ng−êi ®ãng gãp. VÝ dô, mét vµi c¸ nh©n ®ang lÊy c¸i gäi lµ “®iÓm s¸ng” (warm glow) nh− mét nguyªn nh©n tèt mµ kh«ng liªn quan trùc tiÕp tíi b¶n th©n nguyªn nh©n. 5 Ken Smith, RSPC, th− tõ c¸ nh©n 19
Nãi tãm l¹i, c¸c nguån tµi nguyªn ®Êt ngËp n−íc th−êng ®Æc biÖt dÔ bÞ tæn th−¬ng bëi c¸c quyÕt ®Þnh ph©n bæ sai lÇm do b¶n chÊt c¸c gi¸ trÞ liªn quan tíi nã. §Êt ngËp n−íc lµ nguån tµi nguyªn ®a chøc n¨ng do c¸c tÝnh chÊt næi bËt cña chóng. Nã kh«ng chØ cung cÊp cho chóng ta mét sè c¸c nguån tµi nguyªn quan träng nh− c¸, gç cñi, ®éng vËt hoang d·, mµ cßn thùc hiÖn mét sè l−îng lín kh«ng ngê c¸c chøc n¨ng sinh th¸i hç trî ho¹t ®éng kinh tÕ. NhiÒu trong sè c¸c dÞch vô nµy lµ kh«ng theo thÞ tr−êng ho¸ v× chóng kh«ng thÓ b¸n vµ mua ®−îc v× nh÷ng hç trî mµ chóng mang l¹i cho ho¹t ®éng kinh tÕ kh«ng trùc tiÕp vµ nhiÒu khi kh«ng nhËn thÊy ®−îc. Trong tr−êng hîp ®Êt ngËp n−íc nhiÖt ®íi, nhiÒu c«ng dông sinh tån cña tµi nguyªn ®Êt ngËp n−íc th−êng kh«ng ®−îc thÞ tr−êng ho¸ vµ do vËy th−êng bÞ bá qua trong c¸c quyÕt ®Þnh ph¸t triÓn. Mét sè chøc n¨ng sinh th¸i, tµi nguyªn sinh häc vµ c¸c gi¸ trÞ tiÖn nghi do ®Êt ngËp n−íc cung cÊp cã chÊt l−îng mµ c¸c nhµ kinh tÕ gäi lµ hµng ho¸ c«ng céng, do vËy hÇu nh− lµ kh«ng thÓ th−¬ng m¹i ho¸ dÞch vô, thËm chÝ nÕu chóng ta mong muèn6. VÝ dô, nÕu ®Êt ngËp n−íc hç trî tÝnh ®a d¹ng sinh häc cã gi¸ trÞ, viÖc tÊt c¶ mäi c¸c c¸ nh©n ®Òu cã thÓ thô h−ëng lîi Ých tõ dÞch vô nµy vµ kh«ng mét c¸ nh©n nµo cã thÓ bÞ lo¹i trõ ra khái dÞch vô. T×nh tr¹ng nh− vËy lµm cho viÖc thu thËp phÝ tr¶ cho dÞch vô ®ã cùc kú khã kh¨n bëi v× dï b¹n cã tr¶ hay kh«ng, th× b¹n vÉn cã thÓ h−ëng lîi Ých nµy. Trong t×nh tr¹ng nh− vËy, c¸c dÞch vô cña ®Êt ngËp n−íc cã kh¶ n¨ng bÞ ®¸nh gi¸ thÊp. Cã mét sè khã kh¨n xuÊt hiÖn tõ chÊt l−îng hµng ho¸ c«ng céng cña c¸c gi¸ trÞ ®Êt ngËp n−íc cã thÓ lµ kh«ng quan träng nÕu tÊt c¶ c¸c lîi Ých cña ®Êt ngËp n−íc cã thÓ ®−îc hoµn mét c¸ch ®ång thêi, kh«ng cã bÊt kú sù m©u thuÉn nµo gi÷a c¸c môc ®Ých sö dông kh¸c nhau. KÕt hîp tÊt c¶ c¸c gi¸ trÞ sö dông l¹i cïng nhau trong mét t×nh huèng ®a sö dông tù do chÊp nhËn sÏ dÉn tíi sù nhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña viÖc b¶o tån mét vïng ®Êt ngËp n−íc trong t×nh tr¹ng tù nhiªn hoÆc b¸n tù nhiªn. Tuy nhiªn, gi÷a nhiÒu c¸ch sö dông ®Êt ngËp n−íc, cã nh÷ng m©u thuÉn hay nh÷ng sù thay ®æi cè h÷u, thËm chÝ c¶ khi ®Êt ngËp n−íc ®−îc duy tr× trong mét t×nh tr¹ng Ýt nhiÒu vÉn lµ tù nhiªn (Turner, 1991). Ch¼ng h¹n, viÖc qu¶n lý ®Êt ngËp n−íc ®Ó gi¶i trÝ hoÆc ®¸nh c¸ th−¬ng m¹i lµ kh«ng thÓ ®−îc khi cïng mét lóc sö dông ®Ó xö lý n−íc th¶i. ThËm chÝ nÕu ngay c¶ trong tr−êng hîp xö lý n−íc th¶i cã gi¸ trÞ h¬n th× c¸c tÝnh chÊt hµng ho¸ c«ng céng vµ phi thÞ tr−êng cña chóng còng cã nghÜa lµ c¸c gi¸ trÞ cña chóng kh«ng ch¾c ch¾n ®−îc ph¶n ¸nh mét c¸ch tù ®éng trong c¸c quyÕt ®Þnh mang tÝnh thÞ tr−êng. NÕu chÝnh s¸ch nhµ n−íc cho phÐp c¸c c¸ nh©n h−ëng øng víi c¸c tÝn hiÖu thÞ tr−êng ®Ó x¸c ®Þnh ph©n bæ sö dông ®Êt ngËp n−íc - gäi lµ gi¶i ph¸p ‘thÞ tr−êng tù do’ - th× kh«ng ch¾c ®Êt ngËp n−íc sÏ bÞ sö dông ®Ó xö lý n−íc th¶i. V× vËy, kÕt qu¶ lµ viÖc ‘®¸nh gi¸ thÊp’ mét dÞch vô sinh th¸i c¬ b¶n mét lÇn n÷a cã thÓ dÉn tíi viÖc sö dông ®Êt ngËp n−íc kh«ng thÝch hîp. §Êt ngËp n−íc vµ tµi nguyªn cña chóng còng cã thÓ bÞ ®¸nh gi¸ thÊp vµ do vËy bÞ ph©n bè sö dông sai do chÕ ®é quyÒn së h÷u chi phèi viÖc tiÕp cËn vµ sö dông ®Êt ngËp n−íc. VÝ dô, vïng ®Êt ngËp n−íc ®−îc quan t©m cã thÓ ®−îc tiÕp cËn tù do ë n¬i kh«ng ¸p dông c¸c quy ®Þnh vµ viÖc sö dông nguån tµi nguyªn nµy cã thÓ ®−îc më réng cho tÊt c¶ mäi ng−êi vµ kh«ng bÞ quy ®Þnh rµng buéc. §èi l¹i, c¸c thu xÕp phi chÝnh thøc theo truyÒn thèng cã thÓ chi phèi viÖc sö dông chóng nh− c¸c nguån tµi nguyªn së h÷u c«ng céng hoÆc céng ®ång. Cuèi cïng, 6 Hµng ho¸ c«ng céng tån t¹i ë n¬i mµ mét c¸ nh©n cã thÓ h−ëng tõ sù tån t¹i cña mét sè dÞch vô hoÆc thuéc tÝnh m«i tr−êng vµ ®iÒu nµy kh«ng lµm gi¶m sù h−ëng lîi mµ c¸c c¸ nh©n kh¸c cã thÓ nhËn ®−îc tõ cïng mét dÞch vô hoÆc thuéc tÝnh ®ã. T×nh tr¹ng nµy t−¬ng ph¶n víi hµng ho¸ t− nh©n lµ n¬i mµ ë ®ã hai c¸ thÓ kh«ng thÓ cïng thô h−ëng hµng ho¸ ®ã. Mét c¸ch ph©n lo¹i c¸c tiÕp cËn nµy ®−îc tham chiÕu ®èi víi møc ®é cña tÝnh ®éc nhÊt cña nã (liÖu mét sè ng−êi cã thÓ bÞ tõ chèi tiÕp cËn tíi c¸c nguån tµi nguyªn) hoÆc tÝnh c¹nh tranh (liÖu viÖc sñ dông tµi nguyªn bëi mét c¸ nh©n cã lµm gi¶m kh¶ n¨ng sö dông chóng cña ng−êi kh¸c). NhiÒu øng dông tµi nguyªn ®Êt ngËp n−íc kh«ng mang tÝnh ®éc nhÊt nh−ng sù c¹nh tranh mµ nã më ra cho tÊt c¶ mäi ng−êi nh−ng gi¶m bít do sù t¨ng sö dông. Mét sè lµ kh«ng c¹nh tranh vµ kh«ng ®éc nhÊt - ®ã lµ c¸c ®Æc tÝnh cña hµng ho¸ c«ng céng ‘s¹ch’ nh− ®a d¹ng sinh häc vµ c¸c gi¸ trÞ phi môc ®Ých (Aylward, 1992). 20