Báo cáo " So sánh đối chiếu câu hỏi về mặt ngữ dụng trong tiếng Pháp và tiếng Việt "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

146
lượt xem 21
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết này tiếp nối với bài đăng trên Chuyên san Ngoại ngữ, Tạp chí Khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội, số 2 năm 2008 với tiêu đề “So sánh đối chiếu câu hỏi về mặt hình thức trong tiếng Pháp và tiếng Việt”. Trong khuôn khổ bài viết này, tác giả tiến hành so sánh đối chiếu câu hỏi trong hai thứ tiếng nhằm tìm hiểu những tương đồng và khác biệt trên bình diện ngữ dụng và mối liên hệ giữa cấu trúc hình thức và giá trị ngữ dụng trong hai thứ tiếng. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo " So sánh đối chiếu câu hỏi về mặt ngữ dụng trong tiếng Pháp và tiếng Việt "

Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Ngoại ngữ 25 (2009) 67-80 So sánh i chi u câu h i v m t ng d ng trong ti ng Pháp và ti ng Vi t Quang Vi t* Trung tâm Nghiên c u Giáo d c Ngo i ng & Ki m nh ch t lư ng, Trư ng i h c Ngo i ng , i h c Qu c gia Hà N i, ư ng Ph m Văn ng, C u Gi y, Hà N i, Vi t Nam Nh n ngày 27 tháng 3 năm 2009 Tóm t t. Bài vi t này ti p n i v i bài ăng trên Chuyên san Ngo i ng , T p chí Khoa h c i h c Qu c gia Hà N i, s 2 năm 2008 v i tiêu “So sánh i chi u câu h i v m t hình th c trong ti ng Pháp và ti ng Vi t”. Trong khuôn kh bài vi t này, tác gi ti n hành so sánh i chi u câu h i trong hai th ti ng nh m tìm hi u nh ng tương ng và khác bi t trên bình di n ng d ng và m i liên h gi a c u trúc hình th c và giá tr ng d ng trong hai th ti ng. phát ngôn ư c ưa ra nh m m c ích chính là 1. Cơ s lý thuy t* nh n ư c m t thông tin t ngư i ư c h i. xây d ng khung lí thuy t cho vi c so Cao Xuân H o [2] l y ti ng Vi t làm ngôn sánh i chi u câu h i v m t ng d ng trong ng quy chi u và d a trên khái ni m giá tr ti ng Pháp và ti ng Vi t, tác gi bài vi t s khái ngôn trung, ã nh nghĩa câu h i chính danh quát m t s quan i m cơ b n c a m t s như sau: Câu h i chính danh là nh ng câu h i chuyên gia v câu h i, t o cơ s cho vi c ti n yêu c u m t câu tr l i thông báo v m t s hành thu th p và phân tích d li u trong m i tình hay v m t tham t nào ó c a m t s tình th ti ng. ư c ti n gi nh là hi n th c. Hai nh nghĩa trên c a hai tác gi có qu c nh nghĩa câu h i theo quan i m ng d ng 1.1. t ch khác nhau, d a trên các ngôn ng quy chi u khác nhau, ư c công b cùng m t th i Có nhi u nh nghĩa v câu h i theo quan i m (1991), có s trùng h p kỳ l v quan i m ng d ng, nhưng chúng tôi l a ch n gi i i m. Tìm hi u v s trùng h p v quan i m thi u nh nghĩa v câu h i c a hai tác gi i n này chúng tôi th y hai tác gi trên ã chia s hình sau ây làm cơ s cho vi c nh n di n quan i m nghiên c u v câu h i chính danh(1) câu h i: v i các nhà nghiên c u i trư c như Borillo [3], Trong m t nghiên c u v câu h i d a theo Schegloff [4], Ducro [5] và Gofman [6]. lý thuy t v hành ng ngôn ng trong giao ti p, Kerbrat-Orecchioni [1] cho r ng câu h i là ______ ______ * (1) T: 84-4-22431672. Tác gi bài vi t mư n thu t ng c a Cao Xuân H o E-mail: quangvietdo@yahoo.fr (1991: 212). 67
68 Đ.Q. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Ngoại ngữ 25 (2009) 67-80 (như Kerbrat-Orecchioni [7], Borillo [8], 1.2. Phân lo i câu h i trong ti ng Pháp và Richard-Zappella [9]) và các tác gi Vi t (như ti ng Vi t theo quan i m ng d ng Cao Xuân H o [2], Nguy n Kim Th n [10], Trên cơ s tham kh o và phân tích các Ph m Th Thành [11], Nguy n Vi t Ti n nghiên c u v câu h i d a trên các giá tr ngôn [12]…) chúng tôi i n phân bi t các d ng câu trung c a chúng trong hai th ti ng ư c công h i v i các giá tr ngôn trung c a chúng trong b trong các công trình c a các tác gi Pháp m t b ng t ng h p sau ây: B ng 1. T ng h p các lo i câu h i theo giá tr ngôn trung trong ti ng Pháp và ti ng Vi t STT Lo i V trí Giá tr ngôn trung Ti n g Ti ng câu h i trong c p tho i c a câu h i Pháp Vi t 1 Câu h i - yêu c u thông tin Tham tho i d n nh p Yêu c u m t thông tin t + + ngư i ư c h i 2 Câu h i ki m tra Tham tho i d n nh p Ki m tra xem ngư i ư c + h i có n m ư c thông tin tích lũy hay không. 3 Câu h i - yêu Tham tho i d n nh p Yêu c u xác nh n l i m t + c u xác nh n gi thi t, m t thông tin. 4 Câu h i - áp i sau m t câu xác tín hay H i l i thông tin ưa ra t + m t câu h i d n nh p m t câu xác tín hay m t câu h i trong ng c nh ng trư c. 5 Câu h i d m ng trư c m t câu h i Chu n b cho m t câu h i + yêu c u thông tin ti p theo ư c cho là c bi t táo b o. 6 Câu h i l nghi Tham tho i d n nh p/ Nh m m b o các quy + Tham tho i h i áp t c l ch s trong giao ti p. 7 Câu h i - kh ng nh i sau m t câu xác tín hay Nh m kh ng nh m t + m t câu h i khác thông tin 8 Câu h i - ph nh i sau m t câu xác tín hay Nh m ph nh m t + m t câu h i khác thông tin 9 Câu h i b y Tham tho i d n nh p Nh m ưa ngư i ư c + h i vào b y 10 Câu h i gi u c t Tham tho i d n nh p Nh m gi u c t, châm + ch c ngư i ư c h i 11 Câu h i tu t Tham tho i d n nh p Nh m thách th c ngư i + + ư c h i kh năng bác b ho c th m chí ưa ra câu tr l i. 12 Câu h i k t thúc i sau m t câu h i ư c Nh m k t thúc giao ti p + coi như là câu h i tu t . 13 Câu h i- áp c a cùng m t Tham tho i d n nh p Nh m thu hút s chú ý c a + ch th giao ti p c t a v m t v n ngư i nói cho là quan tr ng. 14 Câu h i ph ng oán Tham tho i d n nh p Bày t m t thái phân + ( c tho i) vân, không qu quy t, ng v c, ng n ng i v tính chân xác c a m nh ư c bi u th trong câu.
69 Đ.Q. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Ngoại ngữ 25 (2009) 67-80 15 Câu h i c m thán Tham tho i d n nh p Bày t m t c m xúc, m t + ( c tho i) tình c m v tính chân xác c a m nh ư c bi u th trong câu. 16 Câu h i vô nhân xưng Tham tho i d n nh p Nh m nêu ra m t v n + c n quan tâm 17 Câu h i cung c p Tham tho i d n nh p Nh m cung c p thông tin + thông tin thông qua hình th c là m t câu h i. 18 Câu h i - yêu c u hành ng Tham tho i d n nh p Nh m yêu c u ngư i + + ư c h i th c hi n m t hành ng phi ngôn t nào ó. 19 Câu h i i u ti t. Tham tho i d n nh p Nh m k t n i cu c tho i : + m b o cho giao ti p không b t on Trên ây là b ng t ng h p các lo i câu h i 1) Câu tr l i vs câu ph n áp (réponse vs theo giá tr ngôn trung mà gi i ng h c Pháp và réplique) Vi t ã ưa ra trong các công trình nghiên c u Câu tr l i g n k t liên hoàn v i n i dung khác nhau. Vi c xu t b ng t ng h p này ch c a câu h i, trong khi câu ph n áp (réplique) - nh m m c ích thu th p t i a các lo i câu h i lo i ph n ng hi m g p, ư c coi như nh ng trư ng h p c bi t(2) - l i t d u h i v tính ư c phân bi t theo giá tr ngôn trung c a chính xác c a câu h i, ví d : chúng, cho phép tìm hi u và xác nh các lo i câu h i trong t p ng li u Pháp-Vi t mà chúng (1) Où pars-tu en vacances? - Ça te regarde? tôi xây d ng t m t lo i di n ngôn c thù: câu (B n i ngh âu? - i u ó có liên quan h i trong l i tho i phim. t i b n không?) (2) Tu es réveillé? - Mais non, je dors. 1.3. Câu tr l i trong m i quan h v i câu h i (B n t nh r i? - chưa, t v n ng ) Khi nghiên c u câu h i theo quan i m ng (3) Est-ce qu’il faut saler l’eau? - Tu sais lire?) d ng, không th ch nghiên c u câu h i v i tư (Có c n cho mu i vào nư c không? - Anh cách là m t ơn tho i mà ph i t câu h i trong có bi t c không?) m i quan h h i- áp, vì câu tr l i trên phương 2) Câu tr l i th a nh n "không bi t" (Aveu di n di n ngôn chính là ng c nh di n ngôn d’ignorance) tr c ti p (cotexte discursif direct) c a câu h i. H i áp cho m t câu h i toàn b ho c m t Vi c nghiên c u câu h i trong m i quan h v i câu h i b ph n có th là m t câu tr l i th a câu tr l i s mang l i hai l i ích: m t là cung nh n ngư i ư c h i không bi t thông tin. c p cơ s hi u ư c giá tr ngôn trung ích Không n m c vi ph m nghiêm tr ng như th c c a câu h i, hai là giúp cho ngư i h i bi t ph n ng im l ng hay nh ng câu ph n áp ư c câu tr l i có úng là i u mong i c a trư c m t câu h i, câu tr l i tôi "không bi t" mình hay không. ______ Câu h i v i nh ng giá tr ngôn trung khác (2) Trên t ng s 1240 c p h i- áp trích t 25 cu c h i tho i nhau s ư c h i áp b ng các ph n ng a b ng ti ng Anh, A.B. Stenström, 1984, Questions and d ng t ngư i ư c h i. Kerbrat-Orecchioni reponses in English Conversation, Malmö CWK Gleeerup [13] ã phân bi t các d ng h i áp cho m t câu ã th ng kê ch có 4% câu i áp (ph n ng ngư c) so v i nh ng câu tr l i (ph n ng thu n) - Ngu n Kerbrat- h i như sau: Orecchioni, 2001.
70 Đ.Q. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Ngoại ngữ 25 (2009) 67-80 cũng v n làm cho ngư i h i th t v ng; trong (3,91%). ng th tư là các lo i câu h i tu t , trư ng h p không bi t thông tin, phép l ch s câu h i-yêu c u hành ng, câu h i i u ti t trong giao ti p b ng l i khuy n cáo ngư i ư c (3,12%). Lo i câu h i ki m tra ng th nă m h i ưa ra m t l i xin l i bày t s " n bù" v i t l 2,34%. Các lo i câu h i khác chi m cho vi c không th a mãn ngư i h i. m t t l nh và r t nh : câu h i gi nh (1,56%), câu h i- áp, câu h i thông báo (4) Quelle heure est-il? - Excusez-moi, ma (0,78%). montre est arrêtée. K t qu th ng kê trên ây, m c dù ch d a (M y gi r i? - Xin l i, ng h c a tôi ch t r i). trên m t t p ng li u khiêm t n hơn t p ng N u thi u l i xin l i, câu tr l i "không li u ti ng Vi t, bao g m 128 câu h i thu th p t bi t" s chuy n thành d ng ph n ng ngh ch: các l i tho i trong k ch b n phim " ông (5) Quelle heure est-il, monsieur? - Je n'en Dương", cũng cung c p cho chúng ta m t b c sais rien. tranh khá a d ng v các giá tr ngôn trung c a câu h i trong ti ng Pháp (10 lo i). - Comment voulez-vous que je le sache? Mư i lo i câu h i ư c nh n di n dư i góc (M y gi r i thưa ông? - Tôi ch ng bi t gì h t. ng d ng trong t p ng li u ti ng Pháp ã - Anh mu n th nào tôi bi t m y gi ?) ph n nào ph n nh tính a d ng các giá tr ngôn nh hư ng c a câu 3) Câu tr l i và s trung c a câu h i trong tương tác h i tho i nói h i. (réponse et orientation de la question) chung, trong l i tho i phim nói riêng. Trong 10 lo i câu h i này, 8 lo i có m t trong b ng t ng Thông thư ng, h i áp cho m t câu h i h p các giá tr ngôn trung c a câu h i ã ư c toàn b là m t câu tr l i kh ng nh ho c ph các tác gi nghiên c u v câu h i c p (xem nh (có/không). i v i câu h i không nh b ng 1), ó là: câu h i yêu c u thông tin, câu hư ng, thì c hai lo i câu tr l i trên u có th h i ki m tra, câu h i yêu c u xác nh n, câu h i- ư c ch p nh n ngang b ng nhau. Nhưng câu áp, câu h i tu t , câu h i thông báo, câu h i h i thư ng là có nh hư ng, t c là nó trông yêu c u hành ng, câu h i i u ti t. Riêng hai ch ho c là m t câu tr l i kh ng nh ho c là lo i: câu h i gi nh, câu h i trách móc ư c m t câu tr l i ph nh, ng th i l i cho phát hi n và nh n di n trong khuôn kh t p d ngư i áp quy n t do ưa ra câu tr l i ngư c li u l i tho i phim ông dương. V i k t qu l i v i s mong i c a ngư i h i. th ng kê s li u các lo i câu h i trong t p ng li u ti ng Pháp dư i góc ng d ng như trình 2. Mô t các giá tr ngôn trung c a câu h i bày trên ây, li u có th b sung v lí lu n trong vi c phân lo i câu h i cho ti ng Pháp? trong ti ng Pháp và ti ng Vi t dư i góc ng d ng (qua k t qu th ng kê d li u) Qua vi c gi i thi u k t qu th ng kê các giá tr ng d ng trong t p ng li u ti ng Pháp, chúng tôi tóm t t l i m t s i m chính sau ây: 2.1. Trong ti ng Pháp 1) Các lo i câu h i nêu trên ư c nh n di n V m t t n s xu t hi n, k t qu th ng kê và phân tích d a trên nh ng nét c thù v m t cho th y các câu h i trong t p ng li u ti ng giá tr ngôn trung c a t ng lo i: yêu c u cung Pháp tương i phong phú v th lo i (10 lo i), c p thông tin, yêu c u xác nh n thông tin, ki m bi u t nhi u giá tr ngôn trung khác nhau c a tra thông tin, yêu c u hành ng,… Tuy nhiên câu h i, i t câu h i-yêu c u thông tin n câu cũng ph i th a nh n r ng trong nhi u trư ng h p h i siêu giao ti p. Lo i câu h i yêu c u thông n u ch d a vào b n thân câu h i r t khó phân tin chi m t l cao nh t (64,84%) ti p n là lo i nh m t cách rõ ràng giá tr ngôn trung c a m t câu h i yêu c u xác nh n (16,41%). Lo i câu phát ngôn nghi v n. Ví d các phát ngôn: h i trách móc ng th ba trong b ng x p lo i
71 Đ.Q. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Ngoại ngữ 25 (2009) 67-80 (4) Tu viens? - Tr ng t "bien", "toujours", "beaucoup", "assez", "trop" …(Phương th c i kèm) (5) Pourquoi tu ne m’as rien dit? Câu h i trách móc thư ng i v i tr ng t h i Tho t nhìn ta có th nghĩ ngay ây là nh ng "Pourquoi", câu h i gi nh thư ng i v i c u câu h i yêu c u thông tin. Song n u t chúng trúc "Si (n u) + imparfait (quá kh ti p di n)". vào tình hu ng giao ti p c th , trong m i quan h liên nhân gi a các ch th giao ti p và ph n Tuy v y, chúng ta th y r ng các d u hi u ng c a ngư i ư c h i, ta m i xác nh ư c hình th c ư c nêu ra ch góp ph n nh n di n giá tr ngôn trung ích th c c a chúng. Phát m t vài lo i câu h i c th ch không ph i và ngôn nghi v n "Tu viens?" là câu h i yêu c u không th là tiêu chí khu bi t chính các lo i câu h i ó. hành ng hay m t l i th nh c u gián ti p vì phát ngôn này ư c ưa ra khi Elian - m nuôi 3) Ph n ng c a ngư i ư c h i trong t p c a Cami giơ tay ra có ý kéo Cami ng d y và ng li u ti ng Pháp cũng a d ng như trong t p khi Cami t ch i th c hi n hành ng thì l i ng li u ti ng Vi t. i v i câu h i yêu c u th nh c u tr c ti p ư c phát ra "Allez, thông tin, ta ghi nh n ư c 5 lo i ph n ng c a viens…" làm rõ hi u l c ngôn trung c a ngư i ư c h i: hành vi th nh c u. i v i phát ngôn nghi v n (1) Ngư i ư c h i cung c p thông tin m t "Pourquoi tu ne m’as rien dit?" v n hơi ph c cách tư ng minh v s tình ho c m t ph n c a t p hơn: s dĩ chúng tôi x p phát ngôn này vào s tình cho ngư i h i; câu h i trách móc vì nh ng lí do sau ây: (1) (2) Ngư i ư c h i cung c p thông tin m t n u â y là câu h i yêu c u cung c p thông tin cách không tư ng minh; thu n túy v nguyên nhân c a s tình thì trong (3) Ngư i ư c h i ưa ra m t yêu c u tham tho i h i áp câu tr l i ph i m u b ng hành ng thay vì câu tr l i; "parce que…", nhưng câu tr l i không có "parce que"; (2) n i dung m nh câu tr l i có (4) Ngư i ư c h i tr l i không bi t (ví d 210); ý bi n minh, gi i thích v s tình nhi u hơn là (5) Ngư i ư c h i im l ng, không tr l i. ơn thu n ưa ra nguyên nhân c a s tình; (3) i v i câu h i yêu c u xác nh n, ph n ng trong m i quan h liên nhân gi a ngư i h i và c a ngư i ư c h i bao g m 5 lo i: ngư i ư c h i, ta th y Guy là ngư i ang theo (1) Xác nh n thông tin m t cách tư ng u i Elian, l c ngôn trung "trách móc" còn minh "Oui", "Non" m c dù vi c xác nh n ó là ư c th hi n qua tr ng t ph nh tuy t i không úng s th t; "rien" trong câu h i ph nh. (2) Xác nh n ng m, gián ti p thông tin ưa ra; 2) Không th d a vào c u trúc hình th c hay các d u hi u hình th c c a câu h i phân (3) Ph n áp l i câu h i yêu c u xác nh n; lo i câu h i v m t giá tr ng d ng. Song trong (4) Tr l i ch ch hư ng; m t s trư ng h p cũng có th nghĩ r ng có m t (5) Ngư i ư c h i im l ng không tr l i. m i quan h nào ó gi a giá tr ng d ng v i N u quan sát các câu tr l i cho câu h i yêu m t s d u hi u hình th c tương ng: m t vài c u thông tin và câu h i yêu c u xác nh n có lo i câu h i thư ng ư c bi u t b ng nh ng c u trúc c a câu h i toàn b , ta th y có m t s c u trúc hình th c tương i n nh. Ch ng i m gi ng nhau v m t hình th c: h n như câu h i yêu c u xác nh n trong t p ng - Câu tr l i m u b ng "oui" ho c "non", li u ti ng Pháp thư ng mang c u trúc c a câu h i toàn b v i nh ng d u hi u hình th c sau: - Ngư i ư c h i im l ng không tr l i. - C u trúc nh n m nh "c’est …. qui/que", Tuy gi ng nhau v m t hình th c, nhưng s c u trúc ph nh "ne …pas", ng t câu h i khác bi t v m t n i dung ư c th hi n chia quá kh (Phương th c thay th ) nh ng i m sau:
72 Đ.Q. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Ngoại ngữ 25 (2009) 67-80 - i v i câu h i yêu c u cung c p thông - Ngư i ư c h i ưa ra m t yêu c u hành tin, câu tr l i m u là "oui" cung c p thông ng thay vì câu tr l i: tin thu n theo n i dung m nh câu h i, câu tr (C nh t i n i n) l i là "non" ch rõ ngư i ư c h i ưa ra thông (6) Jean-Baptiste: Vous savez quelque tin ph nh n i dung m nh h i. Còn i v i chose? (Ch bi t i u gì không?) (F-24) câu h i yêu c u xác nh n, câu tr l i m u là Eliane: (souriante): Venez. (M m cư i) L i ây. "oui" xác nh n thông tin trong n i dung m nh câu h i là úng, câu tr l i là "non" xác nh n Trong tham tho i h i áp, Elian ưa ra m t thông tin trong n i dung m nh câu h i là sai. yêu c u hành ng "L i ây". Ph n ng này t ra hai gi nh: m t là ti p theo yêu c u hành - i v i câu h i yêu c u xác nh n thông tin d ng ph nh, do â y là câu h i nh ng ó Elian s cung c p thông tin c n h i, hai hư ng, câu tr l i s có d ng là "non" ho c "si": là Elian né tránh cung c p thông tin c n h i khi ngư i ư c h i mu n xác nh n thông tin b ng m t hành vi th nh c u tr c ti p. Song gi ưa ra trong câu h i ph nh là úng, câu tr nh th nh t ư c nghĩ t i nhi u hơn. l i s là "non", khi ngư i ư c h i mu n xác - Ngư i ư c h i tr l i không bi t (ví d 210): nh n thông tin ưa ra câu h i ph nh là sai, (C nh trên sân tr i nhà Eliane) câu tr l i s là "si". (7) Camille: Maman, c’est quoi le chic V vn này, A.M. Diller [14] cũng parisien? (F-1) (M ơi, con ngư i l ch s c p t i h th ng câu tr l i "tam hư ng" cho Paris là gì h m ?) câu h i toàn b trong ti ng Pháp, nhưng thu n Eliane: Je ne sais pas… la femme du túy xét trên phương di n hình th c ch không gouverneur, peut-être… (elle rit). Pourquoi? xét trên phương di n ng d ng. ó là h th ng "oui-non-si", ư c c u t o b i các tr ng t láy (M không bi t… có th là bà toàn quy n l i các m nh tr l i. i v i m t câu h i … (cư i). Sao cơ?) toàn b kh ng nh, ngư i h i có th nh n ư c ây là ví d duy nh t trong t p ng li u mà câu tr l i "oui" ho c "non", i v i m t câu ngư i ư c h i tr l i "không bi t" cho m t câu h i toàn b ph nh, ngư i h i có th nh n h i yêu c u thông tin. Lo i ph n ng này t ra ư c câu tr l i "non" ho c "si". ba gi nh: m t là ngư i ư c h i th c s Trong m t s trư ng h p khác, ph n ng không bi t thông tin c n h i, hai là ngư i ư c c a ngư i ư c h i trong tham tho i h i áp h i bi t nhưng nói d i là không bi t che d u giúp chúng ta có thêm cơ s phân lo i câu thông tin vì m t lí do nào ó. Gi nh th hai h i dư i góc ng d ng. Như i v i các câu m c dù là i u có th x y ra trong giao ti p h i tu t , câu h i k t thúc ho c câu h i thông thông thư ng s không ư c t ra xem xét báo ch ng h n, n u trong tham tho i h i áp vì nó phá v nguyên t c h p tác trong giao ti p. ngư i ư c h i cung c p m t thông tin nào ó Gi nh th ba là do câu h i ưa ra quá b t thì s có hai kh năng x y ra: m t là ngư i ng , ngư i ư c h i lúng túng chưa bi t tr l i ư c h i hi u sai ý nh giao ti p c a ngư i th nào, li n ưa ra ph n ng "Je ne sais pas" h i, hai là câu h i s không mang các giá tr (Tôi không bi t), ây là ph n x t nhiên c a ngôn trung nêu trên, mà l i chính là câu h i yêu ngư i ư c h i như trong ví d 7 ã d n, nhưng c u thông tin. sau ó l i ưa ra câu tr l i dư i d ng gi nh N u i sâu phân tích m t s lo i ph n ng "có th là bà toàn quy n". khác c a ngư i ư c h i trong tham tho i h i - N u phân tích ph n ng "im l ng, không áp, ta cũng có th ưa ra m t s gi nh thú v . tr l i" c a ngư i ư c h i, ta có m t s gi nh sau: Chúng ta th phân tích ba lo i ph n ng (3, 4, 5) c a câu h i yêu c u thông tin v i các ví d - Ngư i ư c h i có th nhưng không mu n ã d n. cung c p ho c xác nh n thông tin vì m t lí do
73 Đ.Q. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Ngoại ngữ 25 (2009) 67-80 h i khác chi m m t t l nh và r t nh : câu h i nào ó (tình hu ng giao ti p không thu n l i, gi nh (2,4%): câu h i i u ti t (1,8%), câu m i quan h liên nhân có v n , thông tin cung h i c m thán (1,5%), câu h i-v ng, câu h i l c p ho c xác nh n s gây nguy h i cho b n thân nghi, câu h i thông báo (1,2%), câu h i k t thúc ngư i ư c h i ho c ngư i th ba...). M c dù vi (0,9%), câu h i có giá tr ph nh (0,3%). ph m nguyên t c "h p tác" trong giao ti p, tình hu ng này v n thư ng x y ra trong tương tác K t qu th ng kê trên ây, m c dù ch d a h i tho i t nhiên ho c h i tho i vă n h c; trên m t t p ng li u khiêm t n g m 333 câu h i thu th p t các l i tho i trong k ch b n - Ngư i ư c h i c m th y câu h i yêu c u phim "Sóng áy sông", m t lo i di n ngôn thông tin vi ph m lãnh a riêng tư, e d a th c bi t, v n cung c p cho chúng ta m t b c di n, ho c quá s sàng; tranh khá y v các giá tr ngôn trung r t a - Ngư i ư c h i chưa hi u l c ngôn trung d ng c a câu h i trong ti ng Vi t (14 lo i). c a câu h i; Mư i b n lo i câu h i ư c nh n di n dư i - Ngư i ư c h i, do không bi t, không th góc ng d ng trong t p ng li u ti ng Vi t cung c p thông tin c n h i nhưng vì m t lí do t ã ph n nh tính a d ng các giá tr ngôn trung nh (d u d t, tình hu ng giao ti p không thu n c a câu h i trong tương tác h i tho i nói chung, l i…) nên ngư i ư c h i nghĩ r ng t t nh t là trong l i tho i phim nói riêng. Trong 14 lo i im l ng không tr l i thay vì ưa ra câu tr l i câu h i này, 7 lo i có m t trong b ng t ng h p "Tôi không bi t"; các giá tr ngôn trung c a câu h i ã ư c các Nh ng nh n xét rút ra t vi c phân tích giá tác gi nghiên c u v câu h i c p (xem b ng tr ng d ng c a câu h i trong t p ng li u 1), ó là: câu h i yêu c u thông tin, câu h i l ti ng Vi t và ti ng Pháp ưa chúng ta i n nghi, câu h i có giá tr ph nh, câu h i tu t , m t nh n nh: phân bi t các giá tr ng câu h i c m thán, câu h i yêu c u hành ng, d ng c a câu h i, ngoài vi c ph i d a vào nét câu h i i u ti t. S còn l i g m 7 lo i: câu h i c thù v l c ngôn trung c a t ng lo i, c n ki m tra, câu h i yêu c u xác nh n, câu h i- áp, ph i d a vào các thông s tình hu ng giao ti p câu h i k t thúc, câu h i cung c p thông tin, câu (th i gian, a i m, m i quan h liên nhân gi a h i gi nh, câu h i trách móc ư c phát hi n ngư i h i và ngư i ư c h i), d a vào tham và nh n di n trong khuôn kh t p d li u l i tho i h i áp hay ph n ng c a ngư i ư c h i. tho i phim Sóng áy sông. K t qu th ng kê T t c các y u t này m i giúp ta nhìn nh n và s li u các lo i câu h i trong t p ng li u ti ng xác nh m t cách y giá tr ngôn trung Vi t dư i góc ng d ng như trình bày trên ích th c c a t ng lo i câu h i. ây, li u có th coi là nh ng phát hi n m i và b sung v lí lu n trong vi c phân lo i câu h i cho ti ng Vi t? 2.2. Trong ti ng Vi t Các lo i câu h i nêu trên ư c phân tích V m t t n s xu t hi n, k t qu th ng kê d a trên nh ng nét c thù v m t giá tr ngôn cho th y các câu h i trong t p ng li u ti ng trung c a t ng lo i: yêu c u cung c p thông tin, Vi t r t phong phú v th lo i (14 lo i), bi u t nhi u giá tr ngôn trung khác nhau c a câu h i, yêu c u xác nh n thông tin, ki m tra thông tin, i t câu h i-yêu c u thông tin n câu h i siêu yêu c u hành ng, … Tuy nhiên cũng ph i giao ti p. Lo i câu h i yêu c u thông tin chi m th a nh n r ng trong nhi u trư ng h p n u ch t l cao nh t (51,95%) ti p n là lo i câu h i d a vào b n thân câu h i r t khó phân nh m t yêu c u xác nh n (18,92%). Lo i câu h i tu t cách rõ ràng giá tr ngôn trung c a m t phát ng th ba trong b ng x p lo i (6,61%). ng ngôn nghi v n. Ví d phát ngôn: th tư là lo i câu h i ki m tra và lo i câu h i (8) H nh Vân (h i An): Hôm nay anh d o trách móc (4,5%). Lo i câu h i yêu c u hành b n gì bu n th ? An ngư c nhìn, không tr l i. ng ng th nă m v i t l 3%. Các lo i câu
74 Đ.Q. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Ngoại ngữ 25 (2009) 67-80 ng: m t vài lo i câu h i thư ng ư c bi u t N u ch d a vào phát ngôn nghi v n, câu b ng nh ng c u trúc hình th c tương i n h i này có th ư c x p vào lo i câu h i yêu nh. Ch ng h n như câu h i yêu c u xác nh n c u thông tin mà cũng hoàn toàn có th x p vào thư ng mang c u trúc c a câu h i toàn b v i lo i câu h i mang giá tr c m thán. Trong nh ng d u hi u hình th c sau: trư ng h p này, y u t t v ng c m thán "bu n th " và s thi u v ng câu tr l i trong tham tho i Ch ng + V ng + (có) ph i không/ úng h i áp ã cung c p thêm cơ s x p câu h i không? này vào lo i câu h i mang giá tr c m thán. Ch ng có ph i/có úng (“là”) + Danh Trong m t s trư ng h p khác xác nh ng + không? ư c giá tr ngôn trung ích th c c a m t phát Có ph i + Ch ng + V ng (không)? ngôn nghi v n không ph i là i u d dàng. Ví d : Ch ng + V ng + th t h ? (9) Hoàng Mai: C u có bi t ch này là ch Chính Ch ng + V ng + ph i gì không? không/ úng không? Núi: Em không bi t ch nho. Ch ng không/chưa + V ng à? Phát ngôn nghi v n trên ây có th ư c Câu h i- áp thư ng có c u trúc c a câu h i x p vào lo i câu h i yêu c u thông tin và cũng toàn b không có t h i (CN + VN?), n i dung có th ư c x p vào lo i câu h i ki m tra. S dĩ m nh c a câu h i l y l i c a câu xác tín nó mang tính nư c ôi ng d ng vì ta thi u các ng trư c; câu h i có giá tr gi nh: n i dung thông s tình hu ng cho phép nh n di n l c m nh gi nh i kèm v i các c m t "n u ngôn trung ích th c c a nó. N u nhân v t Hoàng Mai bi t trư c câu tr l i khi t câu h i … thì…?", "giá … nh ?", "hình như…?", "hay này thì ây là câu h i ki m tra. Nhưng n u là …?"; câu h i yêu c u hành ng có c u trúc Hoàng Mai chưa bi t và mu n bi t thông tin khi hình th c “CN + VN ư c không/ch ”; câu h i t câu h i này thì ây là câu h i yêu c u thông i u ti t là nh ng câu h i t nh lư c ng t tin. Trong trư ng h p này do thi u các thông s "Sao?", "Gì cơ?", "R i sao n a?". tình hu ng liên quan n ngư i h i, chúng tôi Ph n ng c a ngư i ư c h i cũng r t a t m x p phát ngôn nghi v n này vào lo i câu d ng, nh t là i v i câu h i yêu c u thông tin h i yêu c u thông tin. ây chính là h n ch c a có 6 lo i: vi c xem xét và xác nh giá tr ngôn trung c a câu h i thu th p t các ng li u vă n h c. Trong 1) Cung c p m t cách tư ng minh nh ng giao ti p t nhiên, ngư i h i trong tình hu ng thông tin b ng l i mà ngư i h i chưa bi t và c th s ưa ra m t phát ngôn nghi v n v i mu n bi t v m t s tình ho c m t tham t c a m t giá tr ng d ng xác nh t ưcý s tình; nh giao ti p c a mình. 2) Cung c p m t cách không tư ng minh i u ghi nh n ư c trong vi c phân tích các (ng m, gián ti p) nh ng thông tin b ng l i mà giá tr ng d ng c a câu h i trong t p ng li u ngư i h i chưa bi t và mu n bi t v m t s tình; ti ng Vi t, không th ch d a vào c u trúc hình 3) ưa ra câu tr l i b ng l i nhưng không th c hay các d u hi u hình th c c a câu h i rõ ràng cho câu h i yêu c u thông tin; phân lo i câu h i v m t giá tr ng d ng, mà ph i d a vào n i dung m nh h i, các thông 4) ưa ra câu tr l i phi l i (b ng i u b , s tình hu ng giao ti p (th i gian, a i m phát c ch ) cho câu h i yêu c u thông tin; ngôn, m i quan h liên nhân gi a các ch th 5) Thú nh n không bi t, không cung c p giao ti p) và ph n ng c a ngư i ư c h i. ư c thông tin cho ngư i h i; Song trong m t s trư ng h p cũng có th nghĩ 6) Im l ng, không tr l i. r ng có m t m i quan h nào ó gi a giá tr ng d ng v i m t s d u hi u hình th c tương Ti p n là câu h i yêu c u xác nh n (4 lo i):
75 Đ.Q. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Ngoại ngữ 25 (2009) 67-80 1) Xác nh n m t cách tư ng minh thông tin (11) Bà Mùi (ng ng lên): À, c u yh? c n xác nh n; (V-156) 2) Xác nh n ng m, gián ti p thông tin ó; Câu h i l nghi m u cu c tho i, có th n m trong tham tho i d n nh p (ví d 10), cũng 3) ưa ra m t l i c u khi n thay vì tr l i có th n m trong tham tho i h i áp (ví d 11). câu h i; Câu h i l nghi là m t c thù c a câu h i trong 4) Im l ng, cư i tr không tr l i. ti ng Vi t, nó là m t trong nh ng bi u hi n c a Trong trư ng h p câu h i l nghi [15], vi c phép l ch s dương tính c a các ngôn ng -vă n xem xét câu h i c p c p tho i m i cho hóa mang tính c ng ng cao. phép xác nh ư c giá tr ngôn trung ích th c c a câu h i, b i vì v m t hình th c câu h i l nghi có các d u hi u hình th c như m t câu h i 3. Nh ng tương ng và khác bi t cơ b n yêu c u thông tin, ch th giao ti p h i v hành c a câu h i trong ti ng Vi t và ti ng Pháp v ng, s ki n liên quan n ngư i i tho i (ví m t ng d ng d 10) ho c h i v b n thân ngư i mà mình ang i tho i (ví d 11): B ng t ng h p k t qu th ng kê dư i ây s cung c p cho chúng ta b c tranh t ng th v (10) Ch Hi n: Thưa, ch ã v ? nh ng giá tr ngôn trung c a câu h i trong 2 t p H nh Vân: Chào Dì ng li u Pháp và Vi t. Núi: Con chào bà. B ng 2. Th ng kê giá tr câu h i trong 2 t p ng li u Vi t và Pháp Giá tr ngôn trung D li u ti ng Pháp D li u ti ng Vi t (128 câu h i) (333 câu h i) S lư ng % S lư ng % 1 Câu h i - yêu c u thông tin 83 65,62 173 51,95 2 Câu h i ki m tra 3 2,34 15 4,50 3 Câu h i yêu c u xác nh n 21 16,41 63 18,92 4 Câu h i- áp 1 0,78 4 1,20 5 Câu h i l nghi 4 1,20 6 Câu h i có giá tr ph nh 1 0,3 7 Câu h i tu t 4 3,12 22 6,61 8 Câu h i k t thúc 3 0,9 9 Câu h i thông báo 1 0,78 4 1,20 10 Câu h i gi nh 2 1,56 8 2,40 11 Câu h i trách móc 5 3,91 15 4,50 12 Câu h i c m thán 5 1,50 13 Câu h i - yêu c u hành ng 3 2,34 10 3,00 14 Câu h i i u ti t (siêu giao ti p) 4 3,12 6 1,80 K t qu th ng kê các giá tr ng d ng c a câu h i trong hai t p ng li u ti ng Pháp và ti ng Vi t ư c th hi n b ng th sau:
76 Đ.Q. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Ngoại ngữ 25 (2009) 67-80 70 60 50 40 V F 30 0 20 10 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 th 1. K t qu th ng kê các giá tr ng d ng c a câu h i trong hai t p ng li u Pháp và Vi t. Ngoài giá tr yêu c u thông tin, câu h i còn có Qua phân tích, nh n xét k t qu th ng kê các giá tr ngôn trung khác ư c g i là giá tr các lo i câu h i trong hai t p ng li u Pháp - ngôn trung gián ti p hay phái sinh, vi c nh n Vi t dư i góc ng d ng chúng ta nh n th y di n các lo i câu h i mang các giá tr ngôn m t s tương ng và khác bi t cơ b n sau: trung ngoài "yêu c u thông tin" trong hai t p ng li u thu th p t l i tho i phim là m t minh 3.1. Tương ng ch ng có tính thuy t ph c. - Các câu h i bi u t các giá tr ngôn trung - Câu h i yêu c u xác nh n chi m v trí th khác nhau trong hai t p ng li u Vi t và Pháp hai trong c hai t p ng li u v i t l xu t hi n r t a d ng v th lo i; Mư i lo i câu h i có giá tương ương (18,92 % trong t p ng li u ti ng tr ngôn trung khác nhau cùng ư c nh n di n Vi t, 16,41% trong t p ng li u ti ng Pháp). trong hai t p ng li u, ó là: câu h i yêu c u M c dù có kho ng cách khá xa v t l xu t hi n thông tin, câu h i ki m tra, câu h i yêu c u xác so v i lo i câu h i yêu c u thông tin, câu h i nh n, câu h i - áp, câu h i tu t , câu h i thông yêu c u xác nh n gi m t v trí quan tr ng và báo, câu h i gi nh, câu h i trách móc, câu n i tr i hơn so v i các lo i câu h i phái sinh h i yêu c u hành ng, câu h i i u ti t. khác. Câu h i yêu c u xác nh n mang tính nh - Câu h i yêu c u thông tin chi m ưu th hư ng thông qua tình hu ng giao ti p. Lo i câu tuy t i, có t n s xu t hi n cao nh t vư t xa h i này thư ng có m t s d u hi u hình th c i các lo i câu h i khác trong hai t p ng li u kèm trong c hai t p ng li u, song không th (51,95% trong t p ng li u ti ng Vi t, 65,62% cho ó là nh ng tiêu chí nh n di n câu h i yêu trong t p ng li u ti ng Pháp); có th nói "yêu c u xác nh n v m t ng d ng ư c… c u thông tin chưa bi t và c n bi t" là hi u l c - Các lo i câu h i có giá tr ngôn trung ngôn trung c trưng nh t c a câu h i nói khác, m c dù xu t hi n v i t l th p và r t th p chung. Các tác gi nghiên c u v câu h i u trong hai t p ng li u Vi t và Pháp (câu h i th ng nh t cho r ng ây là giá tr ngôn trung ki m tra, câu h i- áp, câu h i tu t , câu h i tr c ti p c a câu h i, Cao Xuân H o (1991: thông báo, câu h i gi nh, câu h i trách móc, 212) g i lo i câu h i này là câu h i chính danh. câu h i yêu c u hành ng, câu h i i u ti t)
77 Đ.Q. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Ngoại ngữ 25 (2009) 67-80 cho th y câu h i không ch có giá tr "yêu c u sau: Câu h i l nghi có th là hi u l c ngôn cung c p thông tin" ho c "yêu c u xác nh n trung c thù c a câu h i trong ti ng Vi t. Gi thông tin", mà còn bi u th các hi u l c ngôn thi t này xu t phát t nh ng phân tích sau ây trung khác. S a d ng ng d ng c a phát ngôn v b n lo i câu h i ch xu t hi n trong t p ng nghi v n ch ư c xác nh khi t phát ngôn li u ti ng Vi t trong khuôn kh ph m vi nghiên c u c a tài và trên c li u l i tho i phim. ó vào m i quan h a chi u gi a ích ng d ng c a phát ngôn v i ngư i h i và ngư i a) Câu h i l nghi (question rituelle): hi u ư c h i trong tình hu ng giao ti p c th . l c ngôn trung này li u có ph i là m t trong nh ng c thù c a câu h i trong ti ng Vi t? Chúng tôi xin trích d n m t s nh n xét c a 3.2. Khác bi t các nhà nghiên c u v v n này: Vi c so sánh k t qu th ng kê gi a hai t p ng li u Pháp và Vi t cho th y b n lo i câu h i Kerbrat Orecchioni [1] có nh ng nh n xét (câu h i l nghi, câu h i có giá tr ph nh, câu v câu h i mang giá tr ngôn trung c a hành vi h i k t thúc và câu h i c m thán) ư c nh n chào trong ti ng Vi t: Trong ti ng Vi t, các câu di n trong l i tho i phim "Sóng áy sông" h i như "qu’est-ce que tu fais là?" (C u làm gì không xu t hi n trong l i tho i phim " ông y?), "tu achètes du riz n’est-ce pas?" (C u dương". T t nhiên k t qu nghiên c u c a tài mua g o à?, "où vas-tu?" (C u i âu y?), "tu chưa cơ s thuy t ph c cho r ng câu h i vas au marché n’est-ce pas?" (C u i ch y à?), trong ti ng Vi t a d ng hơn câu h i trong ti ng "tu as mangé du riz?" (C u ã ăn cơm r i à?)… Pháp v m t giá tr ng d ng, b i l s câu h i r t hay ư c dùng thay cho câu chào. thu th p ư c trong hai t p ng li u chênh l ch Theo Ph m Th Thành (1995: 83) các câu khá l n v s lư ng (" ông dương" có 128 câu chào gián ti p dư i d ng câu h i ư c s d ng h i, "Sóng áy sông" có 333 câu h i). V l i khá ph bi n trong ti ng Vi t. Các câu h i th c hai t p ng li u g c ư c xây d ng phân tích hi n hành vi chào có th h i v : ch thu c m t lo i di n ngôn c thù (l i tho i - Ho t ng c a ngư i ư c h i t i th i phim) mà các nhà ngôn ng x p vào lo i "nhân i m giao ti p, ví d : Anh ang b n v y à? t o" hay "hư c u" ch không ph i là di n ngôn "t nhiên". Tuy v y, nh ng gì ã rút ra t th c - Nơi ch n ho c m c ích c a ho t ng t xem xét, phân tích và nh n xét m t cách c a ngư i ư c h i, ví d : Hai anh i âu y? khách quan nh ng k t qu th ng kê các lo i câu - S ki n liên quan n ngư i ư c h i, ví h i dư i góc ng d ng trong hai t p ng li u d : Ba i h i v r i y ? t ra nh ng cơ s suy nghĩ và lu n bàn v - B n thân ngư i ư c h i, ví d : Em y à? nh ng c thù trong s ho t ng c a câu h i nói chung và c a câu h i dư i góc ng d ng Nguy n Vi t Ti n (2002: 9) khi nghiên c u nói riêng trong t ng th ti ng. v "H i và câu h i theo quan i m ng d ng h c" cũng ưa ra nh n xét "N u như trong ti ng Vi c xem xét, lu n bàn v s khác bi t c a Vi t, cơ ch chào-h i, hay nói m t cách chính câu h i dư i góc d ng h c d a trên hai cơ s xác hơn là h i chào là ph bi n thì trong chính sau ây: ti ng Pháp ngo i tr "Comment allez-vous?" và - K t qu nghiên c u c a các nhà ngôn ng i m t vài bi n th c a nó, các câu h i không trư c theo các ngu n tư li u mà chúng tôi có ư c. ư c dùng thay cho câu chào". - K t qu th ng kê các th lo i câu h i ư c Nh ng nh n xét c a các tác gi trên góp nh n di n trong hai t p ng li u g c; thêm nh ng lu n c thuy t ph c cho giá tr ng Vì nh ng l ó, chúng tôi t m th i ưa ra d ng c thù c a lo i câu h i th c hi n hành vi gi thi t v s khác bi t c a câu h i trong ti ng chào trong ti ng Vi t. Chúng tôi chia s quan Vi t và ti ng Pháp dư i góc d ng h c như i m c a các tác gi ã d n khi phân tích các ví
78 Đ.Q. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Ngoại ngữ 25 (2009) 67-80 (14) Bao gi có chuy n y? d v câu h i l nghi ư c nh n di n trong t p ng li u c a l i tho i phim "Sóng áy sông". (15) Làm gì có chuy n y? (10) Ch Hi n: Thưa, ch ã v ? Trong ph m vi t p ng li u thu th p ư c H nh Vân: Chào Dì trong phim " ông Dương", chúng tôi không th y có câu h i mang giá tr ngôn trung ph Núi: Con chào bà. nh. Song trong thưc t s d ng ngôn ng (11) Bà Mùi (ng ng lên): À, c u y h ? cũng như qua quan sát cá nhân v i tư cách là V v trí, câu h i l nghi n m trong c p ngư i s d ng ti ng Pháp, chúng tôi th y trong tho i m u cu c tho i, có th là tham tho i ti ng Pháp có m t s câu h i tu t có giá tr d n nh p (ví d 10), cũng có th là tham tho i ngôn trung ph nh, ch ng h n như: Qu’est-ce h i áp (ví d 11). Có th nói câu h i l nghi là que vous voulez que je fasse maintenant? (Anh m t c thù c a câu h i trong ti ng Vi t, nó là mu n tôi làm gì bây gi ?) có nghĩa ng d ng m t trong nh ng bi u hi n c a phép l ch s ph nh là je ne rien faire maintenant (Tôi dương tính c a ti ng Vi t, m t ngôn ng ch u không th làm gì bây gi ư c), ho c Où est-ce tác ng c a các y u t văn hóa-xã h i mang que tu veux que j’aille maintenant (Anh mu n tính c ng ng cao (éthos communautaire). tôi i âu bây gi ) có nghĩa ng d ng ph nh b) Câu h i có giá tr ph nh (question à là Je ne sais où aller maintenant (Tôi không bi t valeur de négation) i âu bây gi ). Do ó không th cho r ng câu h i mang giá tr ph nh là m t trong nh ng Trong k t qu th ng kê t p ng li u ti ng c thù ng d ng c a câu h i trong ti ng Vi t. Vi t, m t câu h i mang giá tr ph nh ư c nh n di n: c) Câu h i k t thúc (question clôturante) (C nh n công an) M c dù ch xu t hi n trong t p ng li u ti ng Vi t, câu h i k t thúc ã ư c các nhà Anh công an: (…) mà nó ã b h c ba nghiên c u v câu h i trong ti ng Pháp nh n tháng rư i r i. di n và phân tích [16]. ây là lo i câu h i gi i (12) Ông i: … làm sao có chuy n y ư c? h n t i a biên câu tr l i, nói cách khác, câu [Anh công an: Chúng tôi nói là ngư i th c h i d ng này gi m kh nă ng can thi p c a vi c th c… ] ngư i ư c h i. Ngư i i tho i t ch i không tham gia vào v n mà ngư i h i c p và vì V v trí trong c p tho i, lo i câu h i này th k t thúc giao ti p. n m trong tham tho i h i áp, ngư i nói ưa ra câu h i dùng bác b , không công nh n n i Lí do câu h i k t thúc không xu t hi n dung m nh xác tín c a tham tho i d n nh p. trong t p ng li u ti ng Pháp r t ơn gi n. M t m t, câu h i lo i này có t l xu t hi n r t th p M c dù t l xu t hi n c a lo i câu h i này trong giao ti p, m t khác s lư ng câu h i thu là r t th p trong t p d li u ti ng Vi t (0,3%), th p ư c trong t p ng li u ti ng Pháp còn h n nhưng m t s nhà nghiên c u ngôn ng ti ng ch (128 câu h i). Vì v y, có th cho r ng câu Vi t như Cao Xuân H o (1991: 219), Nguy n h i k t thúc không ph i là m t giá tr ngôn Kim Th n (1997: 604), ã kh ng nh s t n t i trung c thù trong ti ng Vi t. lo i câu h i mang giá tr ph nh trong ti ng d) Câu h i có giá tr c m thán Vi t thông qua nh ng công trình nghiên c u ã ư c công b , theo ó m t s câu nghi v n có Câu h i có giá tr c m thán xu t hi n v i t th di n t m t s ph nh và thư ng b t u l r t th p trong t p ng li u ti ng Vi t (1,5%) b ng âu, Bao gi , Làm gì/sao ho c k t thúc và không xu t hi n trong t p ng li u ti ng b ng các t ho c các c u trúc h i, ví d : Pháp. Th c ch t ây là m t phương th c tu t ư c bi u t thông qua m t c u trúc nghi v n, (13) âu có chuy n y? ho c Có chuy n y qua ó ngư i nói bày t m t c m xúc c bi t, âu?
79 Đ.Q. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Ngoại ngữ 25 (2009) 67-80 t xu t trư c m t s tình. Câu h i c m thán có d ng c a câu h i b ng ngôn t cp cp th n m trong tham tho i d n nh p, ho c trong tho i v n còn có nh ng h n ch . M t là, giao tham tho i h i áp, ví d : ti p b ng ngôn t ch là m t phương th c giao ti p c a con ngư i; các y u t c n ngôn và (C nh t ng 2 nhà ông i) ngo i ngôn óng m t vai trò vô cùng quan (16) H nh Vân (h i An): Hôm nay anh d o tr ng trong vi c xác nh m t cách y và b n gì bu n th ? An ngư c nhìn, không tr l i. chính xác các giá tr ngôn trung c a câu h i (C nh sân nhà ông Uyên) trong giao ti p. Hai là, c p c p tho i, trong Ông i: Tôi bi t c u còn d u tôi nhi u m t s trư ng h p, các giá tr ng d ng c a câu chuy n… th ng Núi không có h c b ng gì s t. h i chưa ư c bi u th m t cách rõ ràng do thi u các thông s tình hu ng, do v n ti n Hi n nó ã thu c di n công an qu n lý… gi nh, hàm ngôn c a câu h i n m ngoài c p (17) Ông Uyên: i gi i ơi, sao l i th này? c p tho i. V y lo i câu h i này có t n t i trong ti ng - K t qu thu ư c t vi c phân tích s li u Pháp không? Cho n nay, v i nh ng ngu n tư và so sánh i chi u các giá tr ngôn trung c a li u mà chúng tôi có ư c, chưa có m t bài vi t câu h i trong hai th ti ng Pháp và Vi t m t hay m t công trình nghiên c u v câu h i trong m t kh ng nh k t qu nghiên c u c a các tác ti ng Pháp cp nvn này. Tuy v y gi i trư c, m t khác cho th y các giá tr a cũng chưa th t ra gi thi t là lo i câu h i này d ng c a câu h i, th hi n trong c hai t p ng ch t n t i trong ti ng Vi t ch không t n t i li u Vi t và Pháp (Xem b ng 2), trong ó "yêu trong ti ng Pháp. Hi v ng r ng ây s là i c u cung c p thông tin" là giá tr ng d ng tư ng nghiên c u chuyên sâu v i m t ph m vi c trưng nh t và cơ b n nh t c a hành vi nghiên c u m , v i nh ng d li u thu th p t ngôn t h i. h i tho i t nhiên s cho phép ưa ra nh ng cơ M t s giá tr ngôn trung ư c nh n di n, s và minh ch ng cho s t n t i hay không c a phân tích và nêu ra trong khuôn kh nghiên c u lo i câu h i này trong ti ng Pháp. này, chưa ư c các nhà nghiên c u i trư c c p n như câu h i ki m tra, câu h i yêu c u xác nh n, câu h i- áp, câu h i k t thúc, câu h i 4. Thay cho l i k t lu n cung c p thông tin, câu h i gi nh, câu h i - Nh ng c i m v hình th c c a câu h i trách móc trong ti ng Vi t, và câu h i gi nh, chưa l p ra nh ng tiêu chí phân lo i xác câu h i trách móc trong ti ng Pháp có th là ch áng, vì cp n i ngôn (trong h th ng suy nghĩ và lu n bàn v s t n t i hay không ngôn ng khép kín) chúng không cho phép các giá tr ngôn trung nêu ra trên ây c a câu nh n ra các cơ ch mà qua ó các d ng th c câu h i trong t ng th ti ng. h i ư c phân nh m t cách khác nhau theo - Vi c so sánh i chi u m t hành ng các giá tr s d ng khác nhau trong giao ti p. ngôn ng (câu h i) trong hai th ti ng có ngu n Do ó i u h t s c c n thi t là ph i ti p c n câu g c văn hóa khác nhau cung c p nh ng ch ng h i dư i góc phát ngôn và ng d ng. c và góp ph n ưa ra nh ng gi nh v tính - Vi c ti p c n nghiên c u câu h i b ng ph quát và tính c thù c a ngôn ng trong ngôn t cp c p tho i dư i góc d ng giao ti p. h c cho phép ch ra trong m t ch ng m c nh t nh các giá tr ngôn trung a d ng c a câu h i trong giao ti p, m i quan h gi a câu h i v i Tài li u tham kh o câu tr l i, gi a ngư i h i v i ngư i ư c h i [1] C. Kerbrat-Orecchioni (Dir.), La question, P.U.L, và gi a câu h i v i tình hu ng giao ti p. Tuy Lyon, 1991. nhiên vi c xem xét và phân nh các giá tr ng
80 Đ.Q. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Ngoại ngữ 25 (2009) 67-80 [2] Cao Xuân H o, Ti ng Vi t - Sơ th o ng pháp ch c án phó ti n s Khoa h c Ng văn, Trư ng i h c năng, NXB Khoa h c Xã h i, Hà N i, 1991. Khoa h c Xã h i và Nhân văn, i h c Qu c gia Hà [3] A. Borillo, Structure et valeur énonciative de N i, 1995. l’interrogation totale en français, Doctorat d’Etat, [12] Nguy n Vi t Ti n, H i và câu h i theo quan i m Université de Provence, 1978. ng d ng h c, Lu n án Ti n s Khoa h c Ng văn, [4] E.A. Schegloff, "Preliminaries to preliminaries: Trư ng i h c Khoa h c Xã h i và Nhân văn, i Can I ask you a question?” in Sociological Inquiry h c Qu c gia Hà N i, 2002. 50, 1980. [13] C. Kerbrat-Orecchioni, Les actes de langage dans le [5] O. Ducro, "Analyse pragmatique” in discours, Nathan, Paris, 2001. Communication, Paris, No32 (1981) 11. [14] A.M. Diller, Etude des actes de langage indirects [6] E. Gofman, Façon de parler, Minuit, Paris (traduit dans le couple question-réponse En français, Thèse de l'anglais par Alain Kihm), 1987. de Doctorat de Troisième cycle, Université de Paris [7] C. Kerbrat-Orecchioni (Dir.), La question, P.U.L, VIII, Paris, 1980. Lyon, 1991. [15] Theo Ph m Th Thành (1995: 83), Các câu chào [8] A. Borillo, Structure et valeur énonciative de gián ti p dư i d ng câu h i ư c s d ng khá ph l’interrogation totale en français, Doctorat d’Etat, bi n trong ti ng Vi t. Các câu h i có th h i v : - Université de Provence, 1978. ho t ng c a ngư i ư c h i t i th i i m giao [9] J. Richard-Zappella, La construction de l'opinion ti p, ví d : Anh ang b n v y à? - nơi ch n ho c publique dans le sondage - de la question au m c ích c a ho t ng c a ngư i ư c h i, ví d : discours de reformulation, Thèse de doctorat des Hai anh i âu y? - s ki n liên quan n ngư i Sciences du langage, Université de Rouen, 1990. ư c h i, ví d : Ba i h i v r i y ? - b n thân [10] Nguy n Kim Th n, Nghiên c u ng pháp ti ng Vi t, ngư i ư c h i, ví d : Em y à? NXB Giáo d c, Hà N i, 1997. [16] J.C. Milner, De la syntaxe à l’interprétation, Seuil, [11] Ph m Th Thành, Nghi th c l i nói ti ng Vi t hi n Paris, 1978. i qua các phát ngôn: chào, cám ơn, xin l i, Lu n A comparative Study of French and Vietnamese Questions in terms of pragmatic force Do Quang Viet Research and Examinations Center, College of Foreign Languages, Vietnam National University, Hanoi, Pham Van Dong Street, Cau Giay, Hanoi, Vietnam This article is followed by the previous published one in the Journal of Science N°2 - 2008 of the Vietnam National University, Hanoi, “A comparative study of French and Vietnamese questions in terms of formal structures”. The article confine itself to the survey on questions with interrogative structures in French and Vietnamese for the investigation into major similarities and differences of the subjects for the discovery of pragmatic and the relation ship between forms and pragmtic force of questions in the two languages.