Báo cáo " Vai trò của Oliver Cromwell trong giai đoạn cầm quyền (1649 - 1658) đối với sự phát triển của ngoại thương Anh."

Chia sẻ: Bút Màu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

83
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Vai trò của Oliver Cromwell trong giai đoạn cầm quyền (1649 - 1658) đối với sự phát triển của ngoại thương Anh.Hệ thống ASXH Đức đã bị tác động mạnh bởi khủng hoảng, biểu hiện ở hầu hết các chi nhánh của hệ thống. 1.1. Khủng hoảng tài chính chi cho bảo hiểm y tế

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo " Vai trò của Oliver Cromwell trong giai đoạn cầm quyền (1649 - 1658) đối với sự phát triển của ngoại thương Anh."

VAI TRO CIJA OLIVER CROMWELL TRONG GIAI DOAM C A M QIJVl^M (1649 - 1658) DOI Vdl Slf PHAT TRI^I^ CIJA l^GOAI TllUOMG AI\H Triin Nggc Dung Khoa Llch sir - Dgi hpc Sir phgm Ha Npi "Ngogi thuang la su gidu c6 cita quoc trong giai dogn 1610 - 1640 , nhung so vdi vuang, la danh du cua vuang qudc, Id sir trilu dai cua N d hodng Elizabeth thi van minh cao quy cua thuang nhdn. Id su ldn tgi chua ed dugc sy tuang xdng vd chua dem cua chiing ta vd Id cdng dn vi$c lam cua den sy hdi Idng cho lang ldp thuang nhdn. nguai ngheo a nu&c ta. Id su cdi thi$n ddt Chinh vi thi, cuOc cdch mgng tu sdn Anh dd dai chung ta, Id truang hgc cua cdc thuy thu lal dd chl dd phong kien, dua den sy thidt chiing ia, la dgng luc chiin tranh cda chiing lap nha nudc tu sdn ma ngudi dgi dipn tieu ta, la sir khung khiip cua ke thu ciia chung bilu la Oliver Cromwell^. Vdi vai trd cua ta"\ Chi tdng dy can van thdi, Thomas Mun mpt Bdo hp cdng (Lord Protector), dng dd khdi qudt len gid trj vd y nghla vd cung to khdng chi cd nhiing chinh sdeh dua nen kinh Idn eua ngogi thuang ddi vdi su phdt trien te tu bdn di ldn md cdn ddc biet chu y ddn sy cua todn bd nudc Anh trong giai dogn ddu di phdt trien cda ngoai thuong. Nhung chinh Idn chu nghia tu ban. Sy phdt tridn cda "chu sdeh todn dien vd cai cdch quan dpi, xam nghta trgng thuang" da trd thdnh diem nhdn lugc, chien tranh..., xet mpt cdch sdu xa, quan trpng trong tien trinh Ijch su chu nghTa chinh la nhiing bipn phdp vo cung phu hpp, tu ban Anh. Do do, mpi vdn dd tu kinh td cho tgo dieu kien lhu$n Igi cho sy phdt tridn nen den ehinh trj, vdn hda, xa hpi deu thdm dam ngogi thuang Anh trudc sy cgnh tranh cua mdu sac "trgng thucmg". Trong hodn cdnh Hd Lan, Phdp, Tdy Ban Nha,... dd, mdt ydu cdu cdp thidt ddi vdi nhd nude chinh Id vide bdo dam mpi dilu kidn dl phdt ^ Michel Beaud, sdd, tr. 61. tridn ngogi thuong. Che dp phong kiln Anh ^ Oliver Cromv/ell (1599 1658), sinh ra d dudi thdi Charles I mdc du da ed nhdng hipn Huntingdon trong m^t gia dinh quy t^c nho, la m^ttK d6 Thanh gido, ngudi da tham gia vao pfae Nghj viSii phdp kich thich su phdt trien cda ngoai trong cupc N^i chiln Anh (1642 - 1649), vi la ngirM thuong, lam gid tri ngoai thuong tang 10 ldn thli ba kl vdo Ifnh tu hinh vua Charles I. Trong n^i chiln, 6ng da xdy d ^ g m$t d6i quSn thi^n chi^n la "dgi qudn sudn sdC, sau niy tra thdnh hinh mSu cho h | thong qudn d0i mdi cua nu6c Anh. 6ng la ngutri n5m quSn d0i trong thdi gian Cong h6a (1649 - 1652) ' Michel Beaud, 2002, Lfch su chu nghTa tu bdn tir va sau d6 thdu tdm mpi quyln lyc i§p ph^P>'|^ 1500 din 2000, ThI gidi, Hd Npi, tr. 62, din theo phap va qudn dOi trong giai do^n Bdo h$ edng ( ^ ^ ^ P.Deyon, Chu nghTa trgng thucmg, tr. 54. 1658).
(Vai tro eua Olio^r ^rotnwell... 57 1. Vai trd trong vi^c thilt l^p chinh cho qudn ddi vd tu sdn thuang mgi img bO quyln va lure lugng hdi qudn vQ-ng manh dng trong thdi gian npi chiln. bao dam cho sy phdt trien ciia ngoai Tuy nhien, vide thill ldp mpt bdn Hiln thirong phdp mdi da gdy ra mau thuin gida dng vdi Oliver Cromwell ldn cam quyln vdi sy Nghj vipn. Cromwell muln thilt lap mpt chl tin tudng vd iing hp ciia bd phdn thuang dp mdi md trong dd qudn ddi cd quyln lyc nhdn nen muc lidu trudc mdt md dng thyc ldn vdi nhdng nguydn tdc nhdt djnh, ngugc hien chinh la ciing c6 quyln lyc cda minh vd Igi, Nghj vi^n mu6n xdy dung Hiln phdp trdn nhung luc lupng iing hd, d6ng thdi dua ra linh th^n ly do vd ddn ehii. D I ddm bdo han nh&ng bidn phap 1dm gidu hon nda cho hp. niia quyln lyc ciia mlnb, ndm 1653, dng dd dpp bd Nghj vi§n Rump, lap ra Nghi vidn Tridu dgi cua Charles 1 syp do do khdng Barebone^ bao gom nhihig phlin Id Thanh ddm bdo dugc quyln Igi ciia dai da s6 q u ^ gido tien bO thu^c phe quan dpi dugc bilt chiing nhan ddn, d$c bi^t Id tu sdn cdng din dudi ten gpi "Praise-God Barebone'* thuong, chinh Id bdi hpc nhdn lien cho chinh Nghi vidn ndy dd dua ra mdt Phdp Ipnh mdi quydn mdi ciia Cromwell. Du Id dudi chd dd (Instrument of Government), cdng nhdn Cpng hda (1649 - 1652) hay sau ndy Id Bdo Cromwell Id Bdo hd cdng cua Vuang quoc hd cdng (1653 - 1658), uu lidn hdng ddu ciia Anh. 6ng da trd thdnh mdt vj vua khdng thi dng van Id sy md rpng cua thuang mai Anb. hi phi truat, tdc Id cd quyen lap ngudi thda Bk thyc hidn dugc dilu dd, trudc hit, dng dd kl chdc vu Bdo hd cdng cua mmh'. Mdc dii tim cdch xdy dyng mdt chinh quyen thuc sy CO su tin tai cua Nghi vien, Hdi ddng Nhd cd quydn lyc. Trong giai dogn ndn Cpng hda, nudc, nhung cdn bdn Cromwell dd tu minh md thyc chdt Id ndn chuydn chinh tu sdn ndm lay quyln lyc. Trong phien hpp ddu lidn trong tay cdc ludng ITnh phai Dpc lap, eiia Nghj vien mdi dd cd mpt sd it dai bieu Cromwell ddng m^t vai trd quan trpng yong Idn dn ban Phdp ldnh ndy vd tim cdch ludc bd Nghi vien Rump"*. Vdi vai trd Id mdt trong quyen luc trong qudn dpi cua Cromwell nhung thdnh phan chii ch6t nhdt cda Nghi nhung hk tbdnh^ chirng td sy thdu tdm vien, lai Id ngudi ndm quyen ldnh dgo lyc quyln hdnh ciia dng Id rdt ldn. Den ndm lugng qudn dpi, Cromwell cd dieu kien thugn lgi dk tidn hdnh cdi cdch, dem den quyen lyc * Nghj vifn nay chi tfin t^i trong mpt thW gian ngSn (1653 - 1655), m$c dii bao gfim hau het nhOng p h ^ * Thang 12/1648, mpt nhdm linh co vu trang dufn sy tu ung h$ Cromwell. chi huy cua 69114 Thomas Pride dS tien hanh khai trit *' Day la nhihig ngucri Thanh giao rat cufing tin, chi bp phan nghi vien muon thucmg lugng voi Charles I duy nhit tin vio Chiia v i luon iing hO quyfin lyc cua trang qua U-lnh nOi chien (hay c6n gpi \h Sir thanh lpc Cromwell. (Nguon: Corelli Bamett, 1974, Britain and cua Pride). Sau sv ki§n d6, Nghj vi^n chi con nhQng her army 1509 - 1970: amililary, political and social thanh vien muon ti^p tyc n^i chiln ch6ng nhi vua, l^t survey. Penguin books, Middleses, p. 106). ^ Corelli Bamett, sdd, p.ip6. do che dp phong kien, xiy d\mg che dO mdi tu ban chu nghia va dupc gpi Ik Nghj vi§n Rump. * Corelli Bamett, sdd, p.l07.
58 NGHIEN COU CH&U AU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N°10 {1331.2011 1655, Nghj vien ndy dd bj gidi tdn bdi chinh mOt quan dilm r4t rd rdng rdng dia vj quy tdc ngudi lap ra nd. Hdnh d^ng ndy dli vdi quan trpng nhung sdc mgnh nhd nudc dupc nhilu hpe gid nhu David Hume, Christopher ddnh gid bdng d6ng tiln nen vipc hudng din Hill Id dpc tdi, mdt ddn chu'. Nhung xdt theo phdt triln ngogi thuang Id mdt dilu rdt cdn myc tidu xdy dyng mpt cudng qu6c vQng thilt" manh, dd Id mpt chinh sdeh phu hgp vdi Trong hodn cdnh h^u hit cde qudc gia hodn cdnh nudc Anli, tgo dilu kipn thu|ln lgi Tdy Au diu n h ^ thdy rd vai trd ciia ngoai dl cung C dia vj quoc le cua Anh. Bdn cgnh O thuong vd tim cdch dau tu, ehilm ITnh nhiing vide logi bd nhdng rdo cdn trong nudc, thj Irudng quan trpng nhu Dja Trung Hdi, Cromwell ciing lich eye dua ra nhihig hdnh Baltic, Nga, An Dp va sau dd Id vide 1dm chii dpng rdn de vdi cdc thupc dja cd y tudng Dai Tay Duong thi hogt dpng ngoai thuong ching doi. Vipc Virginia, Maryland tuyen bo khdng chi don thuan Id mpt hogt dpng kmh trung thdnh vdi tridu dinh phong kiln cii dd tl nda. Bdn cgnh nhihig thucmg thuyin Iudn dan ddn mdt cupc phong tda hdi qudn ngay la nhung hgm dpi hung mgnh bdo vd nhdm lap tdc vdi nhirng thugc dja nay'**, nhung chdng lgi sy chdn ep cua qudc gia khdc ciing ngudi dung ddu dd bj thay thd bdng nhung nhu ngdn chdn nguy co cudp bidn (nhieu liic vien ehde ed tinh thdn iing hd chinh phu mdi. dugc sy bdo trg cua cdc chinh phd khdc). Do Xet trong hoan cdnh qudc td, khi ma Hd Lan dd, mudn phat trien ngogi thuong khdng chi chua cd sy thdng nhat hoan toan ndn chinh edn ndn kinh td pliat trien, chinh phu vung tri, Phdp vdn d trong che dp phong kidn lac mgnh, quan tdm ddn phdt trien thuong mai hdu thi mdt chinh quyen mdi vdng manh cua md cdn can cd nhirng ham dpi. Vdi y nghia giai cdp tu sdn, quy tdc mdi vdi chu truong dd, cudc chay dua trong xay dyng lye lugng "trgng thuang" thyc sy la ddn bay quan hdi qudn giii'a cdc qudc gia ciing chinh Id mdt trpng cho sy phat tridn cua ngogi thuong. Do bieu hipn cua cupc chgy dua gianh thj trudng dd, nhilu hpc gid dd coi ddy Id mdt nguydn budn bdn. Len cam quyen nhd qudn dpi, thau nhdn quan trpng li gidi vipc Anh gidnh thdng hieu dugc nhu ciiu cua giai cdp tu san, lgi trudc Hd Lan trong cupc cgnh tranh dja vi Cromwell dd tim mpi each de cdi cdch quan bd chu mat bidn sau nay. Didu dd cung khdc d0i, trong dd cd sy luu y ddc biet ddn hdi vdi nudc Phdp, khi md hp ludn coi trgng tinh quan. Neu nhu trong thdi ki npi chidn, dng chdt quy tpc, du duge cho phep ciing khdng chu tam vao xay dyng lyc lugng kj binh tham gia vao cac tdu budn hay cdng vipc nhdm tao uu thi vdi phe ddi ldp thi sau khi budn ban. Chinh quyen mdi cua Anh di theo nam dugc quyln lyc, chi cd hdi quan mdi ^ http://vi.wikipedia.org/wiki/01iver_Cromwell '" Arthur M.Schlesinger, Jr, 2004, The Almanac of " Alfred Thayer Mahan, 1889, The influence of American history. Nien gidm lich su Hoa Ky, Khoa seapower upon history, 1660 - 1783, Little, Brown hpc xa h^i, Ha Npi, tr. 94-95. and company, Boston, p.55.
60 NGHIEN CCrU CHAU AU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N°10 n33).2011 D I phdt triln ngogi thuong, Cromwell chu ylu Id vdng dkt phfa ddng, td Drogheda khdng chi tiln hdnh thdu tdm quyln lyc, cdi kdo ddi 30 d$m din bac Dublin vd tdi Cork d cdch hdi qudn md cdn tiln hdnh cdc hogt miln Nam'^. Cudc chiln tranh du kich ciia ddng bdnh trudng ianh thi, xfim lugc thuOc nhan ddn Ireland kdo ddi den ndm 1652 thi dja dl md rOng thj trudng budn bdn cda Anh. thdt bgi khi thdnh liiy cu6i cdng la Galway Ldnh thd nudc Anh trong thdi ki n^i chiln cling bj sup dl trudc quan dpi Anh. Ddy la 1642 - 1649 chi bao g6m vdng ddt England, sy kipn quan trpng, thuc ddy qud Irinh sdp xd Wales vd Scotland, trong dd xd Wales Id nh§p cdc lanh th6 khdc vdo Anh dd tgo ra thudc dja Idu ndm cda Anh, cdn Scotland m$t vuong qudc, mpt thj tnrdng rpng ldn mdi cd sy thing nhdt chinh phd vdi Anh ndm hon vd Id ca sd quan trpng cho sy phdt triln 1603 vdi sy kidn James VI cda Scotland kl cua kinh te. Ben canh dd, ciing can thdy rdng vi ngai vdng ciia Nu hodng Anh Elizabeth I Ireland thyc chat dd bj bien thdnh mpt thupc vd trd thdnh James I cua Anh. Tuy nhidn, dja quan trpng, lien kd nudc Anh vd Id mpt mdu thuan giiia nhdn ddn Scotland vd xd ylu tl quan trpng dan den sy thdnh Igp ciia Wales vdi chinh quyln dd 1dm cho nudc Anh de qudc Anh sau ndy. mat dn dinh, khdng tgo dugc didu kidn tdt Cdng cupc chinh phuc Scotland eung Id nhdt cho kinh td phat tridn. Do dd, qud trinh mdt ddng gdp to ldn cua Cromwell ddi vdi Cromwell chinh phuc cac qudc gia Idng vide md r^ng thj trudng thuong mgi cda gidng dd thidt lap mpt vuong qudc hung Anh. D^c bipt, Hd Lan - ke thu thuong mgi mgnh nam 1653 Id cdng lao to ldn cda dng tryc tilp cua Anh luc bdy gid - dd giiip dd de eung cd va nang cao sue mgnh ciing nhu Charles II ldn ngdi vua Scotland vd chudn bj dja vj cua Anh d chau Au luc do. lyc lugng tan edng Anh dd gianh lay quyen Ireland Id quIc gia ddu tidn bj Cromwell lyc dd mdt. Charles dd dua 14.000 quan, chinh phuc. Ngdy 15/5/1649, 12.000 qudn dudi su chi huy cua cdng tudc Hamilton, Anh d gt dd bd vdo Ireland do quoc gia ndy Leslie ldn cdng sang Anh^^. Tuy nhien, dudi da ki hidp ude vdi lyc lugng Bdo hodng Anh. sy chl huy cua Cromwell, qudn dpi da nhanh Do sy khdng thdng nhat trong luc lugng Bao chdng day lui dugc cupc tin cdng ndy vd tien hodng, quan dpi kilu mdi cua Cromwell dd vdo Edinburgh, Dunbar, ddnh bai qudn dOi Iidn tidp gidnh duge thing lgi d Drogheda, Scotland. D$c biet, trong t r ^ Worcester Wexford, Clonnel'^ Chi trong thdi gian (8/1651), Cromwell da huy ddng ddn 30.000 ngdn, td thdng 8/1649 ddn 26/5/1650, qudn qudn bao vay va ddp tan luc lugng quan ddi dpi kidu mdi cua Cromwell dd chinh phye dugc nhiing vimg ddt quan trpng cda Ireland, " The year 1649 was a climacteric watershed, p. 3in www.olivercromweil.org/resources/cromwell_uiJreIa nd.pdf '^ ^° William Russell, 1822, History of modern Europe, NhQng thdnh pho trfi phd n9m it phia Ddng, Ddng vol in, Philadephia printed and published, p. 209. Nam Ireland. ^' William Russell, sdd, tr.209.
(Vai tro eua Olioer ^^onuoeU... 61 Scotland. Chien thdng nay cd y nghia vd nhan tdc dpng tich eye cda hai cupc chiln cimg quan trpng khi lyc lugng chdng ddi chd tranh d gdc dp kinh tl. Thyc chdt, Scotland, ydu dd bi lidu diet (chi edn lai mpt sd tan du Ireland dd trd thdnh nhimg thudc dja dac bi$t sau dd bj tudng Monck truy quel), Id dilu ciia Anh trong qud trlnh md rdng, bdnh kidn thudn lgi cho Anh sap nh^p hodn todn trudng thi lyc d nda sau Ihl ki XVII. Scotland vdo Ianh thd cua minh. Khdng chi nhdm nhe chiem thupc dja Nhu vdy, hai cudc chidn tranh vdi gdn ke, Anh cdn mudn chidm dogt ddt dal Ireland vd Scotland, mac dd Id nhihig cupc trong lyc dia chdu Au. Trudng hgp didn hinh chien tranh xdm lugc, ldn sat dd man nhiing nhat cho tham vpng dd la Dunkirk^^. Trong ngudi Thien Chua gido (Ireland), nhung dd cupc chiln tranh vdi Tay Ban Nha ndm lgi Id mgt thdnh edng trong chinh sdeh xam 1655, Anh da thidt lap mpt lien minh vdi lugc thupc dia, phye vu myc tidu phdt triln Phdp - didu ma chua bao gid dgt duge trong ngogi thuong cda Oliver Cromwell. He qud thdi ki trudc dd. Tdu chidn Anh da tham gia cy the cua eudc chidn ndy Id sy hgp nhat ba cimg quan ddi Phdp, do Marshal Turenne chi qudc gia thdnh mdt the thdng nhdt vdi sy cai huy, tidn vdo Dunkirk thudc vimg ddt thdp tri ciia Bdo ho cdng Oliver Cromwell. Xet cua Tay Ban Nha^^. Dunkirk da dugc tren khia cgnh md rpng ldnh thd, nhdng vimg nhugng Iai cho Anh vd trd thdnh thudc dja ddt mdu md cua Scotland va Ireland ehinh Id quan trpng trong luc dja chdu Au cua Anh. nhung ngudn cung cdp quan trpng vd Iuong Vdi vj tri ddc dja nay, Anh cd khd ndng kidm thyc, nguydn lieu cho sy phdt trien edng sodt tdt con dudng thuong mai ven bd Dgi Tdy Duong cung nhu ngdn chgn sy phdt tridn thuong nghipp Anh. Su thdng nhdt chung vd ngogi thuong ciia cde qudc gia lye dja mdt chinh phu ciing dua Scotland va Ireland chdu Au nhu Ha Lan, Phdp, Tdy Ban Nha. budc vdo gudng quay cua ndn thuang mgi Vide chidm dogt thudc dja ndy cho thdy tham ihl gidi, phdl huy dugc tdi da nhimg didu vpng cua Cromwell la khdng chi phdt huy kidn thudn lgi vd tdi nguydn vd edng bidn d sdc mgnh d dgi duong md cdn mudn kilm hai qudc gia ndy. Cac cdng nhu Peterhead, chl sy phdt trien thuang mgi cua cde eudng Aberdeen, Dundee (Scotland), Dublin qudc khac. (Ireland) vd ddc bidt la he thdng hem 790 hdn ddo khdc nhau cda Scotland chinh Id co sd cho vide md rdng tdm dnh hudng cda thuang mgi Anh ra Dgi Tay Duong, true tilp tgo ^^ Dunkirk hay Dunkerk la m^t ving dat nho nam d phfa b5c nudc Phdp ngay nay, ben bb eo Channel/ nhimg dilu kien thuan lgi trong sy cgnh Manche. Ddy la noi xay ra s\f tranh chdp quylt li^t giiJa TSy Ban Nha, Phdp, Ha Lan, Anh boi vj trl thu§n tranh vdi Hd Lan, Phap. Do dd, ben cgnh mgt Ipi cua n6. Noi dSy cung la viing dat hoat d$ng ciia trdi Id hdnh ddng xam luge, cudp ddt dai, tan nhiing tSn cu6p biSn thdi cSn dai boi n6 co kha nSng khing ch^ tuy^n duong thuong mai ven bis Dai Tdy sdt ddn thudng thi chung ta cung cdn nhin Duong Clia cae qu6e gia l^c dia chau Au. " G.Reynolds, sdd, tr. 183.
62 NGHIEN CGU CHAU AU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N°10 (133).2011 Bdn cgnh dd, Anh cdn md rdng dnh ndm 1623^^ Tuy nhidn, trong thdi gian nay, hudng ra nhilu khu vyc khdc nhau tren the Anh mdi cung co hon nda nhQng gi dd dgt gidi. Thudc dja quan trpng md chung ta cdn dugc d giai dogn trudc, van chua hodn loan nhac din chinh Id An D0. Vipc thdnh \^p ndm quyln "c/i« dgng" trong vipc xam ehilm Cdng ty thuang mgi Ddng An London (Cdng ddt dai vd gidnh uu thi kinh doanh d An Dp ly Ddng An Anh) ngdy 31/12/1600 dd lao ra so vdi cdc quIc gia khdc nhu Bo Ddo Nha va nhihig tiln dl quan trpng cho qud trinh md HdLan. rpng thupc dja va thj trudng thucmg mgi cua Ngodi ra, Cromwell cdn chu truong gay Anh. Nhiing hogt dpng cua cdng ty thuong chien tranh vdi Tay Ban Nha de ehilm mai ndy khdng chi gidi hgn trong vipc trao Jamaica. TSy Ban Nha Id nudc cd nhilu ddi budn bdn ma cdn Id xdm ehilm dat dai. tham vpng d Tdy An vd dd bdt gilt nhilu dan Den giai dogn cdm quyln cda Cromwell, dinh cu Anh lgi khu vyc ndy. Cromwell da hogt ddng nay dugc ddy mgnh hon nua. Den quylt dinh cd Venables va Penn chi huy cudi thd ki XVII, Cdng ly Ddng An Anh dd qudn dpi trd thu vd ciing nhdm md rpng dnh ehilm dugc ba thu phu chinh d Madras, hudng cua Anh len bidn Bdc. Binh linh dupc Bombay vd Calcutta, gidp cho Anh "bdm tuyln chpn d ddo Barbadoes^* vd Stainl chdc... vdo vung duyin hdi An Dg, khdng Christopher^'. Ban ddu, Anh Iidn minh vdi chi mat bien vd uy hiep dich thu eua minh, Bd Ddo Nha vd do bg vdo ben cang Tunis tai tien len dgc chiem tiiu luc dia An Dg" . Ddc Porto Farina. Hdi quan Anh tidn ddn dao biet, Cromwell dd ep Bd Ddo Nha phdi ki Santo Domingo^^ vd nhanh chdng chidm Hidp udc thdng 7/1654, cdng nhgn quyen dugc thdnh luy, nhung vap phdi chidn tranh budn bdn eua Anh d Ddng An Dp, timg budc du kich va thipt hgi mdt 600 ngudi^'. Nhung logi bd djch thu ra khdi thi trudng rpng ldn Cromwell dd thanh cdng trong vide chidm vd quan trpng ndy. Trong qud trinh xam Jamaica ndm 1655, bien noi ddy trd thdnh chidm An Dp, Anh cung phdi ddi phd vdi sy Idnh thd eua nhiing tdn cudp bidn nguoi eudng thjnh cua Cdng ty Ddng An Hd Lan. vdn dl An Dp do do ciing trd thdnh mpt npi " Trdn Thj Thanh VSn, 2010, Chinh sach thyc ddn dung quan trpng trong Hiep udc Westminster cua Anh a An Dg tie the ki XVII din giua the ki XX, Lu§n &n ti^n sT, Khoa Ljch sur, DHSP Hk Npi, tr. 41. 1654 sau cudc Chidn tranh Anh-Ha Lan ldn " Mpt dao nhfi it BSc Dgii TSy Duong, ban dSu 14 thd Nhdt (1652-1654), budc Cdng ty Ddng thuOe dja cua B l D i o Nha, din n5m 1625 trd th^nh thuOc dja cda Anh. An Ha Lan bdi thudng cho Cdng ty Ddng An " Ldnh tho hai ngo^i cua Anh, thufic q u ^ ^ Anh 85.000 bdng vd vu tham sdt Amboyna Leeward, vinh Caribbean. ^' Santo Domingo l i thu dfi vd thdnh ph6 16n nhdt ciia COng hda Dominica. D&y Id m$t thdnh p h i cfi su d|nh cu ISu dfii cua ngucri chdu Au vd \i am dfin tru dau tiln Clia Tfiy Ban Nha d chSu MJ. " F.A.Kirkpatrick, 1906, Lectures on British " Nguyen Thira Hy, 1986, An Dg qua cdc thdi dgi, colonization and empire, first series (1600 - 1783), v a n hfia, Hd Npi, tr.84. London, p.49; William Russell, sdd, p.223.
(Ved tro eua OUottr ^rotnwell... 63 Anh. Hdnh dpng cudp bdc dugc chinh phd Anh khdng tryc tidp nhdng tay vdo nhdng eho phep nhung khdng khuyin khieh nhdm hdnh ddng gdy hdn vdi Hd Lan lgi khu vyc hiln nhung ten cudp biin thdnh mgt lyc ndy md thudng sd dyng qudn dpi bdn dia. lugng chdng phd ngoai thuong Tdy Ban Nha. Ndm 1653, qudn dpi thupc dja Connecticut Nhiing thuong nhdn Anh tgi Jamaica thu lgi dd tan cdng vd chiem giu doanh trgi cua qudn mdt phdn Id vide budn lau vdi cdc thupc dja Hd Lan tgi phdo dai Good Hope, Hartford Tdy Ban Nha gdn kd, mpt phdn Id td nhimg (Connecticut). Qudn dpi chinh qudc Iudn hang hda cudp bdc dugc . Ngodi vide tranh dugc dgt trong linh trgng sEn sdng, nhung gidnh thudc dja, Anh edn tien hdnh nhidu chua mdl Idn tham chien de md rpng thudc hoat ddng qudn sy khdc Idm suy yeu ddi thu dja. Nhu vgy, trong giai dogn ciia Cromwell, vd ndng cao vi thd cua minh. Sau khi gidnh nhung thupc dja d Bac My tuang ddi dn thang lgi tgi Jamaica, hdi qudn Anh tidp tyc djnh, hdu nhu khdng cd sy thay ddi Idn bdi tudn tra vd bao vdy Cadiz , tdn edng 16 tdu dng dang chu trpng vdo vide gid gin dnh Tdy Ban Nha (6 tdu chd hang vd 10 tdu hd hudng cua chinh qudc. tdng) tai vinh Santa Cruz^^, cudp bdc hdng Ngodi ra, Anh cdn dd y ddn vimg dat hda va phd huy hdt tdu hd tdng. Vipc su dung Canada rpng ldn phia tren nhdng thudc dia ca hdi quan vd nhdng tdn cudp bien dd tan Anh d Bdc My. Day la vimg ddt md ngudi cdng, qudy nhidu vide budn ban cua thuang Phdp da ddt dugc nhung co sd ban dau cho nhdn Tay Ban Nha dd gdp phdn khdng nhd sy thdng trj cua hp. Nam 1654, Cromwell cd vdo viec giup nudc Anh vucrt ldn tren ddi thu mdt dodn thdm hiem den khu vyc nay vd trong cdc hoat dpng ngogi thuang. chidm gid Port Royal"''', md ra mdt qud trinh Ddi vdi nhirng thudc dja Anh d Bdc My, xdm nhgp mdi cua Anh vdo vung ddt nay. chinh sdeh co bdn cda Cromwell Id tidp tyc Sau dd, Anh chiem ed Nova Scotia, New duy tri dnh hudng eua "chinh qudc" vd timg Brunswick (Canada). Cung vdi nhung thudc budc ldn ehilm nhiing vdng dat mdi. Ngay dja khdc nhu Saint Helena , he thdng thudc td ndm 1650, tdu be nude ngodi da bj cdm ra dja cua Anh trong giai dogn cam quyen eda Oliver Cromwell dd cd budc phdt tridn mdi vdo budn bdn d cdc thudc dia nay khi chua vd ddng gdp phan ldn vdo nhung thdnh cdng cd gidy phep^^. Khi chidn tranh Anh-Hd Lan nd ra, nhiing mau thuan giua Lidn hidp cdc ^^ F.A.Kirkpatrick, sdd, tr.56. Day Id thinh phfi thu do thudc dja New England vd thudc dia New cua Acadia (thu^c dia Phip lap ra a Canada bao gom Netheriand da trd ndn cang thdng. Tuy nhien. cic tinh dong bic Bdc My nhti Dong Quebec, cic tinh ven bi^n, nay li New England vi k6o dii xudng Philadelphia). Hi§n nay Port Royal la mOt vdng nfing '" F.A.Kirkpatrick, sdd, U.50. thfin thupc tinh Nova Scotia (Canada). " Thinh phfi cang a tSy nam Tay Ban Nha. cin cd sir phin bi€t voi Port Royal thuOc Jamaica, " Mpt thinh phfi cua California (My) ngiy nay, vd la vfin li mOt thupc dia cu cua Tay Ban Nha. mpt trong nh&ng khu djnh cir dku tifin ciia Tdy Ban ^^ Mpt dio nui lura nim d Nam Dai Tiy Duong, Id Nha cr chiu MJ. lanh thfi hai ngo^i eiia Anh vi cung li noi Imi day " Arthur M.Schlesinger, Jr, sdd, tr. 94. Napoleon Bonaparte giai doan 1815 - 1821.
64 NGHIEN CCU CHAU AU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N°10 (133).2011 cua ndn ngogi thuang. Cd the ndi, ehi Irong trd thdnh thj trudng ciia hp^^. Nhdng thuong mpt thdi gian ngdn cdm quyen, dng da Iidn nhdn Hd Lan ehilm tdi 50% gid tri thuang tiep thdnh cdng trong vi^c md r^ng xdm lugc mgi ciia Anh vd hogt dpng d khdp cdc hai thupc dja d hdu khdp cde khu vyc tren thi cdng cua Anh trong nhflng ndm ddu the ki gidi, tgo dd eho cdng cu$c chinh phyc nhflng XVII^'. Ngudi Anh ddng trude sy cgnh tranh viing ddt mdi vd bdnh trudng thi lyc sau ndy. dd da phdi cdng nhdn rdng "kinh te cua Hd Nhflng thupc dja dd dd trd thdnh nhflng thj Lan dd lam tSn thuang l&n din thanh danh trudng quan trpng trong todn bp h? Ih6ng vd ngogi thuang cua chiing ta"^^. Sy thua thuang mgi khdp kin cua Anh. kdm ve quyln lgi thuang mai da khien 3. Vai trd ciia cupc canh tranh thvong nhihig thuang nhdn Anh thuc giuc ehinh phii m^i Anh - Hd Lan lien hdnh mdt cupc chidn tranh chdng Iai Ha Lan, tao dilu kipn cho thuang mgi Anh phat Vdi sy suy ylu tiing budc eua Tdy Ban trien. Nha, Bd Ddo Nha, tu nda sau thd ki XVII, kd thd chu ydu ciia Anh trong vide chinh phuc Ban ddu, Cromwell dua ra Dgo ludt H O mat bidn chinh Id Ha Lan va Phdp. Do Phdp tdng ndm 1650 (Convoy Act), cho phep vdn tdp tnmg vdo xdy dyng mdt cudng quoc Chinh phd dugc can thipp vao cdng viec trong lyc dia chdu Au vd bj thidt hai nhilu thuang mai nhdm bdo ddm sy an todn cho sau chidn tranh 30 nam (1618 - 1648) ndn nhflng chuyin hdng cua Anh. Ngay ndm sau "ke ch& hdng trin biin" chinh Id ke thu cgnh do, Dgo ludt Hang hai thu Nhdl (Navigation tranh tryc tiep vdi Anh qudc. Sau khi gidnh Act) tiep tuc dugc dng ban bd. Theo do, dugc ddc lap Id Tdy Ban Nha, nhiing thuong khdng mpt hdng hda ndo tu chdu A, chdu nhdn Hd Lan dd phat. huy hdt thd mgnh cua Phi, chdu My hay bdt cd qudc gia ndo d chdu minh de md rpng thuong mgi vd dugc vi vdi Au dugc nhgp khdu vdo Anh, tru nhiing hdng nhung thuang nhdn Phoenicia ndi tieng. Hd hda duge chuyen chd trdn tdu cda Anh hay Lan chidm nhung vung rdng ldn trong ndn dugc sdn xudt ra d cae thudc dja cua Anh . thuang mgi tnmg chuydn chau Au, vd cd sy Dd thyc sy Id mpt ddn gidng mgnh vdo cdng vgn ehuydn td vung ddt mdi sang Tdy Ban vipc vd Iham vpng cda Ha Lan - mdt cudng Nha vdi gid tri thuang mgi hdng ndm Id 36 quoc thuang nghipp ludn chu trpng phat trien tridu Francs. Nhihig qu6c gia phia Bdc nhu vipc chuyen chd hdng hda gida cdc qudc gia. Brandenburg, Dan Mgch, Thyy Diln, Cromwell muon thdng qua dao ludt ndy Muscovy (Cdng quoc Matxcova) hay Ba Lan vd khu vyc Baltic ddu md cda cho Hd Lan va " Alfred Thayer Mahan, 1889, The influence (^ seapower upon history, 1660- 1783,p. 84. " Clement Jones, 1922, British merchant shipping, Edward Arnold and company, London, p.l3. " Alfred Thayer Mahan, sdd. tr. 64. " William Rusell, sdd, tr. 212
(Vai tr^ eda Otioer ^ronuottll... 65 nhdm phd bd mdt phdn quan trpng 1dm ndn dpi Anh dugc tap trung trudc hit d eo thdnh cdng cda de qudc thuang mai Hd Lan, Dover - cda ng6 cda chau Au lyc dja, dudi tgo didu kidn eho thuang nhan Anh md rdng sy chi huy ehung cua tu Ipnh Robert Blake. hogt ddng. Hdnh dpng nay dd dua din cupc Myc tidu md Anh d$t ra vl mdl chiln chidn tranh thuang mai giua hai cudng qudc luge Id thay thd co bdn vj Ihl tren biin cua luc do. Hd Lan khdp thd gidi. Vl phuang thdc tdc Cd the ndi cd Anh vd Hd Lan Id nhdng chien, Anh thyc hidn mdt logt nhdng cudc qudc gia dau tidn quan tam ddn vi thd bd chu hdnh qudn bao gom cdc hogt ddng nhu tren biin"*". Cudc Chiln tranh Anh - Hd Lan phong Ida, tdn phd, vd bdn phd nhiing dudng ldn thd Nhdt (1652 - 1654) chinh Id cupc ddi bd biin ciia Hd Lan. Toan bp hgm dpi phdi ddu gida mpt the lyc truydn thdng vd mdt he ddt dudi sy chi huy cua nhung dd ddc vT dgi thdng qudn dpi mdi dd tranh gidnh dnh nhat llie dd . Vdi vide vach ro chidn lugc vd hudng trdn bidn. Tuy nhidn. Ha Lan budc phuang phdp tde chien, cung nhu su dyng vdo cudc chien ndy vdi nhilu bdt lgi, cdn ddng dan nhan tdi, hdi quan Anh tdng cdng Anh Iai hodn loan chu ddng. Lien hidp cdc da giao chien vdi Hd Lan 8 trdn: Goodwin tinh cd sy rgn vd khi md 5 bang trong Bd Hai Sands, Plymouth, Kentish Knock, Dungenes, quan, dgc bidt khi Hd Lan vd Zeeland ydu Portland, Leghorn, Gabbard Bank, cdu dua William III cdn rdt Ire ldn Idm Tdng Scheveningen. Cdc Iran tidu bien Id: Kentish Chi huy chung'". Hd Lan da sai Idm trong Knock (phia bdc eo Dover) ngdy 28/09/1652, qud trinh chidn tranh khi giii Igi Id 100 ddn khi 72 tdu chiln Hd Lan do dd ddc Witt de 400 tdu chidn d khu vyc Baltic, Dja Trung With vd Michiel Adriaenszoon de Ruyler Hai vd phuong Ddng de bdo vd vide budn chgm trdn 68 tau chien Anh do Robert Blake ban, mdc dii hai quan Anh da uy hidp nghidm vd William Penn chi huy. Chien thdng cua Anh trong trgn ndy da dem den "si^ kiim sodt trpng Idnh thd d chdu Au. Ngugc lai, hodn todn eo bien. nghta Id phong tda Cromwell, Nghi vidn, Chinh phii Anh ed sy Amsterdam vd nhirng cdng khdc cua Hd Lan thdng nhdt trong muc tidu chidn tranh vd den vd lam bdng gid mgi hogt dgng thuang mgi nam 1653 thi thdng nhdt trong cd quydn lyc. ciia de qudc ndy" Trdn chidn Gabbard Ong da nhgn thdc rd day la mdt cupc chien tranh thuang mgi ndn each tot nhdt dd phd hoai nin thuang mgi Hd Lan Id phd huy tdu Mpt hii cing nim d Dong Nam nudc Anh, ddi dien true tiep vdi nudc Phap thfing qua eo chidn - nhiing dpi hd tdng tdi quan trgng cho Channel/Manche, do dd ed kha n^ng kh6ng ch^ dupc nhiing thuong thuydn chd hdng. Do dd, ham mpi hoat d$ng cua ham dpi dfii thu a phia ben kia eo bien ndy. ^^ James J.Tritten, 1995, A doctrine reader: the navies of United Slates, Great Britain, France, Italy, and *" G.Reynolds, sdd, tr. 180. Spain, Newport, Rhode island, p.3. *'G.Reynolds, sdd, tr. 180. "" G.Reynolds, sdd, tr. 181.
66 NGHIEN CCfU CHAU AU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N°10 n33).2011 Bank (23/06/1653), 100 tdu chiln cua Anh doal dugc vai trd chuydn chd tgi nhilu khu da Idm choang vdng todn bd hgm d^i Hd vye khdc nhau. Cd thi ndi, cu0c Chiln tranh Lan, khiln cho vide bao vay. phong Ida tiep Ihuong mgi vdi Ha Lan ldn thu Nhdt Id thdnh luc dugc thyc hidn. gay thidl hgi n^ng nl cho cdng Idn cua Cromwell trong chinh sdeh nen kinh ll I Id Lan. Trgn chiln cuoi ciing lgi irgng thuang md dng ciing vdi gidi cdm Scheveningen (31/07/1653) ddnh ddu sy that quyen Anh dang theo dudi. Nd dd tgo ra lien bgi hoan loan ciia Hd Lan khi mat ddn 1.500 dl Idn cho vipc tilp tuc ddnh hg cde djeh thii Ihiiy thil vd 14 tau chidn ciing vdi dd ddc ciia khdc, dua Anh vuon len vi thd bd chu mat hp la Maartcn Tromp Harpertszoon**^. Ket bidn trong giai dogn sau dd. qud chung ciia cupc chidn tranh thuong mai Ket luan Id sy thdng thd eiia Anh trdn nhieu phuong Mdc dil chi ndm quyen lye trong mpt didn, dua ddn su thilt lap vd bdnh trudng giai doan ngdn, nhung Oliver Cromwell da ihudc dja, thi Irudng thuang mai d nhieu khu dd Iai ddu dn dam net khi mang Igi cho nudc vyc vdn Id cua Hd Lan. Anh nhung thdnh cdng nhdt djnh Irong viec Vdi chidn thdng trude ke cgnh tranh phat triln ngogi thuang. Nhihig chinh sach nguy hiem va tryc tiep nhdt Iiic bay gid la Hd Clia dng, lu vipc thidt Igp chinh quydn "dgc Lan, vj thd cua Anh dugc ndng Idn dang kd, tdi", xdy dung qudn dpi, dua quan di xdm khdng chi trdn ITnh vyc chinh trj, qudn su ma lugc hay gay chidn tranh vdi cdc cudng qudc keo Iheo dd Id van de thudc dja, thuong mgi. khae, dd chdng td dugc vai trd vd gid trj to Thdt bai dd bupc Hd Lan phdi ki Hidp udc Idn trong mpt thdi ki ljch sd. Sau may ndm hda binh Westminster ndm 1654. Theo Hiep ndi chidn, nudc Anh dd hodn todn khdc hdn udc ndy, Hd Lan phdi chap nhdn Dgo Iudi so vdi trudc do vd timg budc vuon Idn khdng Hang hdi 1651, trd chidn phi cho nhiing tdu djnh dja vi ciia minh trong vide kidm soal chien ciia Anh, ddn bd cho nhdng thidt hgi mat bien. Day chinh Id nhihig budc di ban cua thuang mgi Anh tgi Ddng An, phyc tung dau gidp cho nudc Anh sau ndy hodn todn vide treo cd Anh tai eo bidn Channel/Manche ndm quydn bd chu mdt bidn khi logi bd dupc vd nhidu yeu cau khdc eua Anh vd thuong mpi ddi thu cgnh tranh. Chinh Cromwell chd mgi"*^. Anh cung tjch thu dugc 1.700 tdu khdng phdi ai khac la ngudi ddt ndn mdng chien dd phat tridn ban nua ham dpi eiia cho chinh quyen tu sdn Anh trong qud trinh minh"". Ddc biet, Anh thu dugc nhidu Igi ich cgnh tranh vdi cdc cudng qudc khdc de thuong mai khi xdm nhdp vdo nhihig khu khdng djnh vj thd cda minh trong nen Ihuong vuc vdn ehju anh hudng eua Hd Lan vd tranh mgi thd gidi, va hon thd nfla Id trd thdnh ba chu mgt bidn trong cdc thi ki sau dd. ^ G.Reynolds, sdd, U.182. ^ William Rusell, sdd, tr.222. ' Tign Thira Dan, sdd, tr. 139.