Biến đổi kinh tế, xã hội ở vùng ven đô Hà Nội trong quá trình đô thị hóa - Nguyễn Hữu Minh

56 X· héi häc sè 1 (89), 2005<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> BiÕn ®æi kinh tÕ - x· héi ë vïng ven ®« Hµ Néi<br /> trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa<br /> ∗<br /> NguyÔn H÷u Minh vµ ®ång nghiÖp<br /> <br /> <br /> <br /> Më ®Çu<br /> C¸c nhµ nghiªn cøu ph¸t triÓn ®« thÞ ®· ®−a ra mét sè ®Þnh nghÜa kh¸c nhau<br /> vÒ vïng ven ®«, song cã thÓ tãm t¾t c¸c ®iÓm chung nhÊt nh− sau: vÒ mÆt ®Þa lý vïng<br /> ven ®« ®−îc hiÓu lµ khu vùc cËn kÒ víi thµnh phè. Vïng ven ®« lµ n¬i võa cã c¸c ho¹t<br /> ®éng ®Æc tr−ng cho n«ng th«n võa cã c¸c ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt ®« thÞ. Vïng ven<br /> ®« kh«ng tån t¹i ®éc lËp mµ n»m trong mét miÒn liªn th«ng n«ng th«n - ven ®« - ®«<br /> thÞ. C¸c mèi quan hÖ t−¬ng t¸c lÉn nhau cña c¸c bé phËn hîp thµnh hÖ thèng n«ng<br /> th«n - ven ®« - ®« thÞ ®−îc thÓ hiÖn ë chç n«ng th«n vµ ven ®« lµ n¬i cung cÊp th−êng<br /> xuyªn, l©u dµi l−¬ng thùc thùc phÈm, nguån nguyªn liÖu vµ nguån lao ®éng cho ®«<br /> thÞ, ng−îc l¹i ®« thÞ t¹o ra thÞ tr−êng ®Ó tiªu thô c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp, t¹o c¬<br /> héi viÖc lµm vµ n¬i ë cho c¸c dßng di d©n tõ n«ng th«n ®Õn ®« thÞ, vµ cung cÊp c¸c<br /> s¶n phÈm phôc vô cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp (Iaquinta vµ Drescher 2002). Th«ng<br /> th−êng, ng−êi ta x¸c ®Þnh ranh giíi cña vïng ven ®« dùa vµo c¸c chÝnh s¸ch quy<br /> ho¹ch ®« thÞ vµ c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý hµnh chÝnh. Trong bµi viÕt nµy chóng t«i coi<br /> tÊt c¶ c¸c x·, thÞ trÊn cã phÇn l·nh thæ tiÕp gi¸p khu vùc néi thµnh Hµ Néi lµ vïng<br /> ven ®«.<br /> Qóa tr×nh ®« thÞ hãa t¹o ra nh÷ng biÕn ®æi m¹nh mÏ trong cuéc sèng c− d©n ë<br /> c¸c vïng n«ng th«n, tr−íc hÕt lµ c¸c vïng ven ®«. Cã thÓ coi khu vùc ven ®« lµ vïng<br /> ®Öm cho b−íc chuyÓn tõ n«ng th«n sang thµnh thÞ, n¬i ph¶n ¸nh râ nÐt nhÊt nh÷ng<br /> ¶nh h−ëng cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ®èi víi n«ng th«n. Nh÷ng biÕn ®æi cã thÓ kh¸c<br /> nhau ®èi víi c¸c nhãm x· héi, vµ diÔn ra trªn nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng:<br /> sö dông ®Êt canh t¸c vµ ®Êt x©y dùng; kiÕn tróc nhµ cöa; qui m« vµ c¬ cÊu d©n sè;<br /> lao ®éng vµ viÖc lµm; m«i tr−êng; biÕn ®æi lèi sèng vµ phong tôc tËp qu¸n.<br /> Trong bµi viÕt nµy chóng t«i ph©n tÝch mét sè chuyÓn biÕn kinh tÕ-x· héi ë<br /> vïng ven ®« Hµ Néi trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa thêi gian gÇn ®©y. §Þa bµn ®−îc nªu<br /> ra trong bµi lµ Khu c«ng nghiÖp Sµi §ång vµ Khu c«ng nghiÖp Nam Th¨ng Long, bao<br /> gåm thÞ trÊn Sµi §ång, x· Th¹ch Bµn, x· Gia Thôy (huyÖn Gia L©m cò) vµ x· Cæ<br /> <br /> ∗<br /> C¸c ®ång t¸c gi¶ cña bµi viÕt nµy gåm: NguyÔn Xu©n Mai, §ç Minh Khuª, Phïng Tè H¹nh, NguyÔn Nga<br /> My, §Æng Thanh Tróc, Ph¹m Quúnh H−¬ng, NguyÔn Duy Th¾ng, TrÇn NguyÖt Minh Thu, TrÇn Qóy Long.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn H÷u Minh vµ ®ång nghiÖp 57<br /> <br /> NhuÕ (huyÖn Tõ Liªm).<br /> C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm kinh tÕ - x· héi, 4 ®Þa ph−¬ng nµy cã thÓ ®−îc ph©n theo<br /> møc ®é ®« thÞ hãa nh− sau: ThÞ trÊn Sµi §ång, Cæ NhuÕ, Gia Thôy, Th¹ch Bµn. T¸c<br /> ®éng cña ®« thÞ hãa ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng qua sù kh¸c biÖt theo c¸c ®Þa bµn kh¶o s¸t<br /> vµ theo trôc thêi gian, so s¸nh víi 5 - 10 n¨m tr−íc ®©y. Ngoµi ra, mét sè yÕu tè ®Æc<br /> tr−ng cña ®« thÞ hãa nh− häc vÊn, nghÒ nghiÖp ®−îc sö dông nh− nh÷ng biÕn sè ®éc<br /> lËp ®Ó nghiªn cøu sù biÕn ®æi ®êi sèng kinh tÕ - x· héi trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa.1<br /> I. ChuyÓn ®æi nghÒ nghiÖp, c¬ cÊu nguån thu nhËp, vµ møc sèng<br /> C¬ cÊu nghÒ nghiÖp cña d©n c− t¹i c¸c x· ven ®« ®· cã nhiÒu biÕn ®æi. C¸c<br /> ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp t¨ng dÇn tØ träng trong c¬ cÊu kinh tÕ cña c¸c ®Þa<br /> ph−¬ng. C¬ cÊu ngµnh nghÒ cña thÞ trÊn Sµi §ång ®· cã nhiÒu nÐt gièng nh− c¬ cÊu<br /> cña c¸c vïng ®« thÞ lín. T¹i mét sè x·, c¸c nghÒ thñ c«ng nghiÖp truyÒn thèng ®·<br /> kh«i phôc vµ ph¸t triÓn nhanh chãng. MÆc dÇu hiÖn nay nghÒ may cã gÆp khã kh¨n<br /> vÒ thÞ tr−êng tiªu thô, nh−ng vÉn lµ nghÒ ®em l¹i nguån thu chÝnh cho nhiÒu gia<br /> ®×nh trong x·. T¹i Th¹ch Bµn vµ Gia Thôy, ho¹t ®éng bu«n b¸n/dÞch vô vµ thñ c«ng<br /> nghiÖp còng ph¸t triÓn kh¸ nhanh. Xu h−íng chuyÓn ®æi nghÒ nghiÖp t¹i Cæ NhuÕ,<br /> Th¹ch Bµn vµ Gia Thôy ®ang h−íng ®Õn c¸c ho¹t ®éng h−ëng l−¬ng vµ trî cÊp (tõ<br /> khu vùc quèc doanh còng nh− ngoµi quèc doanh), s¶n xuÊt thñ c«ng nghiÖp, vµ bu«n<br /> b¸n/dÞch vô. Tuy nhiªn, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp t¹i c¸c ®Þa ph−¬ng vÉn cßn gi÷ mét vÞ<br /> trÝ ®¸ng kÓ trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. C¸c yÕu tè t¸c ®éng chñ yÕu ®Õn sù thay ®æi<br /> c¬ cÊu nghÒ nghiÖp cña c¸c ®Þa ph−¬ng trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa lµ: sù thay ®æi<br /> chÝnh s¸ch vÜ m« cña nhµ n−íc; sù h×nh thµnh c¸c khu c«ng nghiÖp; m¹ng l−íi giao<br /> th«ng ph¸t triÓn; sù thay ®æi quyÒn sö dông ®Êt cña d©n c−; sù tån t¹i c¸c ngµnh<br /> nghÒ truyÒn thèng t¹i ®Þa ph−¬ng; thÞ tr−êng tiªu thô; sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü<br /> thuËt, c«ng nghÖ.<br /> C¬ cÊu nguån thu nhËp vµ møc sèng còng thay ®æi cïng chiÒu víi sù thay ®æi<br /> cña c¬ cÊu nghÒ nghiÖp. Ngoµi nguån thu nhËp tõ n«ng nghiÖp truyÒn thèng, c¸c<br /> nguån thu kh¸c nh− tõ l−¬ng, thñ c«ng nghiÖp, vµ bu«n b¸n dÞch vô ngµy cµng cã vai<br /> trß quan träng. Møc sèng d©n c− t¹i c¸c ®Þa bµn kh¶o s¸t còng ®· ®−îc n©ng lªn. Sè<br /> hé nghÌo gi¶m dÇn. TØ lÖ hé nghÌo t¹i c¸c ®Þa bµn kh¶o s¸t thÊp h¬n râ rÖt so víi tØ lÖ<br /> nghÌo chung cña quèc gia. Sù ph¸t triÓn c¸c khu c«ng nghiÖp quanh Hµ Néi râ rµng<br /> cã ¶nh h−ëng ®Õn vÊn ®Ò nµy.<br /> Thu nhËp cña c¸c hé gia ®×nh cã quan hÖ víi nghÒ nghiÖp. Nhãm thu nhËp<br /> thÊp th−êng lµ c¸c hé thuÇn n«ng hoÆc lµm thuª; nhãm thu nhËp trung b×nh lµ c¸c<br /> hé bu«n b¸n vµ dÞch vô; nhãm cã thu nhËp kh¸ lµ nh÷ng ng−êi h−ëng l−¬ng tõ nhµ<br /> n−íc hoÆc chñ c¸c doanh nghiÖp nhá; vµ nhãm cã thu nhËp cao lµ c¸c chñ doanh<br /> nghiÖp lín. Thu nhËp trung b×nh tõ trång lóa lµ 1,3 triÖu ®ång/hé/n¨m, trong khi<br /> ®ã thu nhËp trung b×nh tõ bu«n b¸n, dÞch vô lµ 12triÖu ®ång/hé/n¨m, tõ tiÓu thñ<br /> <br /> 1<br /> Xin xem chi tiÕt vÒ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ë B¸o c¸o ®Ò tµi “BiÕn ®æi kinh tÕ - x· héi ë vïng ven ®« Hµ<br /> Néi trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa” do Phßng X· héi häc §« thÞ thùc hiÖn, l−u t¹i ViÖn X· héi häc.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 58 BiÕn ®æi kinh tÕ - x· héi ë vïng ven ®« Hµ Néi trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa<br /> <br /> c«ng nghiÖp lµ 15,7triÖu ®ång/hé/n¨m, tõ l−¬ng nhµ n−íc lµ 14,5triÖu ®ång/hé/n¨m.<br /> Mét sè hé cã thu nhËp cao th−êng lµm c¸c nghÒ truyÒn thèng (dÖt, may), hoÆc lµ<br /> c¸c chñ doanh nghiÖp, dÞch vô, bu«n b¸n, nghÒ cã nhiÒu c¬ héi th¨ng tiÕn (c¸n bé c¬<br /> quan nhµ n−íc, gi¸o viªn c¸c tr−êng ®¹i häc). §ã th−êng lµ nh÷ng ng−êi cã tay<br /> nghÒ, cã vèn ®Çu t−, vèn con ng−êi vµ vèn x· héi. Tr¸i l¹i, c¸c nghÒ nÆng nhäc víi<br /> thu nhËp thÊp vµ kh«ng æn ®Þnh th−êng g¾n víi nh÷ng ng−êi kh«ng cã vèn ®Çu t−,<br /> nghÌo vèn con ng−êi vµ vèn x· héi. Nguyªn nh©n thu nhËp thÊp tõ n«ng nghiÖp lµ<br /> do diÖn tÝch ®Êt canh t¸c ngµy cµng bÞ thu hÑp vµ n¨ng xuÊt c©y trång thÊp do «<br /> nhiÔm m«i tr−êng.<br /> II. BiÕn ®æi vÒ nhµ ë, c¬ së h¹ tÇng vµ m«i tr−êng<br /> Trong phÇn nµy, chóng t«i tËp trung ph©n tÝch sù biÕn ®æi vÒ kiÓu lo¹i kiÕn<br /> tróc nhµ ë, møc ®é trang bÞ nhµ t¾m, nhµ vÖ sinh theo h−íng hiÖn ®¹i, ®« thÞ, viÖc sö<br /> dông n−íc s¹ch ®Ó ¨n uèng, c¸ch xö lý r¸c th¶i.<br /> 1. VÒ vÊn ®Ò nhµ vµ ®Êt<br /> KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy, møc ®é ®« thÞ hãa cña c¸c ®Þa bµn cµng cao th×<br /> tæng diÖn tÝch ®Êt ë (diÖn tÝch ë chÝnh vµ phô) cña c¸c hé gia ®×nh cµng nhá. VÒ kiÕn<br /> tróc nhµ ë, t¹i c¸c khu vùc nghiªn cøu, cã c¸c kiÓu chñ yÕu sau ®©y: Nhµ kiÓu míi (cã<br /> tõ 1 - 3 tÇng, ®æ m¸i b»ng); Nhµ kiÓu n«ng th«n truyÒn thèng (3 hoÆc 5 gian, cã ch¸i,<br /> hiªn réng, m¸i ngãi, cã s©n v−ên, bÓ n−íc, t−êng hoa); Nhµ hçn hîp (nhµ kiÓu n«ng<br /> th«n truyÒn thèng vµ nhµ kiÓu míi, hiÖn ®¹i); Nhµ ë tËp thÓ (trong khu tËp thÓ 1<br /> tÇng, ®Êt chia l«, ®· tù x©y hoÆc ch−a x©y dùng thµnh nhµ kiªn cè, cao tÇng); Nhµ<br /> kh¸c (kiÓu nhµ t¹m, nhµ cÊp 4). Møc ®é ®« thÞ hãa cña khu d©n c− cã quan hÖ chÆt<br /> chÏ víi kiÓu lo¹i nhµ ë. Kho¶ng mét nöa sè nhµ ë lµ nhµ kiÓu míi, trong ®ã x· Cæ<br /> NhuÕ vµ x· Gia Thôy cã nhiÒu nhµ kiÓu míi nhÊt (v× gÇn trung t©m Hµ Néi h¬n) vµ<br /> nhiÒu hé gia ®×nh c¸n bé, c«ng chøc nhµ n−íc hoÆc d©n së t¹i b¸n ®Êt, x©y nhµ míi.<br /> ThÞ trÊn Sµi §ång, n¬i tËp trung mét bé phËn lín c«ng nh©n xÝ nghiÖp may 10 tr−íc<br /> ®©y cã nhiÒu c¨n hé, nhµ tËp thÓ (cã c¨n hé diÖn tÝch chØ 2,5 x 6 m). Th¹ch Bµn cã tû<br /> lÖ nhµ kiÓu truyÒn thèng cao nhÊt.<br /> 2. Nguån n−íc ¨n<br /> Nguån n−íc ¨n cña c¸c gia ®×nh tïy thuéc nhiÒu vµo dÞch vô cung cÊp cña nhµ<br /> n−íc. Cho ®Õn nay, ®a sè gia ®×nh ë thÞ trÊn Sµi §ång dïng n−íc m¸y cã vßi riªng,<br /> cßn d©n c− c¸c x· Gia Thôy, Th¹ch Bµn, vµ Cæ NhuÕ th× dïng n−íc giÕng khoan lµ<br /> chñ yÕu v×, hoÆc ch−a cã hÖ thèng n−íc m¸y, hoÆc míi ®−îc cÊp nh−ng viÖc cung cÊp<br /> n−íc ch−a thuËn lîi.<br /> Cã sù t¨ng lªn ®¸ng kÓ vÒ chÊt l−îng nguån n−íc ¨n cña d©n c− ë ®Þa bµn<br /> kh¶o s¸t theo thêi gian. NÕu nh− vµo n¨m 1995, chØ cã 19,4% hé gia ®×nh ë khu vùc<br /> Sµi §ång ®−îc dïng n−íc m¸y (vßi riªng hoÆc chung), th× vµo n¨m 2000 ®· cã 37% hé<br /> gia ®×nh ®−îc dïng n−íc m¸y. N¨m 1995 vÉn cßn 24% sö dông n−íc giÕng ®µo ®Ó ¨n,<br /> nh−ng ®Õn n¨m 2000 chØ cßn 1,7% hé gia ®×nh dïng. T×nh h×nh còng diÔn ra t−¬ng tù<br /> ë Cæ NhuÕ. N¨m 1995 chØ cã 15% hé gia ®×nh dïng n−íc m¸y ®Ó ¨n. §Õn n¨m 2000,<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn H÷u Minh vµ ®ång nghiÖp 59<br /> <br /> tØ lÖ hé gia ®×nh dïng n−íc m¸y lµ: 38%.<br /> Tuy nhiªn, hiÖn nay vÉn cßn nhiÒu ng−êi dïng nguån n−íc giÕng ®µo, thËm<br /> chÝ n−íc ao hå ®Ó t¾m giÆt, röa r¸y, do thãi quen muèn dïng n−íc tho¶i m¸i vµ tiÕt<br /> kiÖm tiÒn n−íc m¸y. Cã nhiÒu gia ®×nh ë Gia Thôy hoÆc thÞ trÊn Sµi §ång kh«ng<br /> ®−îc dïng n−íc m¸y, v× ë s©u trong ngâ ng¸ch nªn kh«ng cã ®ñ tiÒn m¾c èng n−íc<br /> vµo nhµ.<br /> 3. Nhµ t¾m vµ nhµ vÖ sinh<br /> Sù thay ®æi nhµ t¾m vµ nhµ vÖ sinh cã lÏ lµ th−íc ®o quan träng nhÊt vÒ thay<br /> ®æi lèi sèng d©n c− theo ®Þnh h−íng ®« thÞ hãa. PhÇn lín c¸c gia ®×nh vÉn cßn dïng<br /> nhµ t¾m ngoµi phßng ë (kh«ng cã vßi hoa sen, b×nh nãng l¹nh). Mét bé phËn gia ®×nh<br /> thËm chÝ cßn dïng nhµ t¾m t¹m (tÝnh chung cho khu vùc Sµi §ång lµ 15,3%). §iÒu<br /> ®ã chøng tá møc sèng vµ tr×nh ®é ®« thÞ hãa ë khu vùc kh¶o s¸t ch−a cao.<br /> Tuy nhiªn, ®· cã sù thay ®æi ®¸ng kÓ vÒ møc ®é n©ng cÊp nhµ t¾m cña c¸c<br /> hé gia ®×nh. NÕu vµo n¨m 1995, chØ cã 6% hé gia ®×nh ë khu vùc Sµi §ång vµ 7% hé<br /> gia ®×nh ë Cæ NhuÕ cã nhµ t¾m víi vßi hoa sen vµ b×nh nãng l¹nh (khÐp kÝn hoÆc<br /> kh«ng khÐp kÝn), th× vµo n¨m 2000, con sè t−¬ng øng lµ 13% (khu vùc Sµi §ång) vµ<br /> 19% (Cæ NhuÕ). Trong khi ®ã, tØ lÖ hé gia ®×nh kh«ng cã nhµ t¾m hoÆc cã “nhµ t¾m<br /> t¹m” gi¶m tõ 30,3% xuèng cßn 15,3% (khu vùc Sµi §ång), vµ tõ 45% xuèng cßn chØ<br /> 11% (Cæ NhuÕ).<br /> §èi víi nhµ vÖ sinh, tÝnh ®Õn thêi ®iÓm 2003 (®èi víi Cæ NhuÕ) vµ thêi ®iÓm<br /> n¨m 2000 (®èi víi khu vùc Sµi §ång) ®· cã mét tØ lÖ ®¸ng kÓ hé gia ®×nh cã nhµ vÖ<br /> sinh tù ho¹i/b¸n tù ho¹i. Møc ®é ®« thÞ hãa cña ®Þa bµn cã mèi quan hÖ víi tØ lÖ cã<br /> nhµ vÖ sinh tù ho¹i/b¸n tù ho¹i. Ch¼ng h¹n Cæ NhuÕ vµ Sµi §ång cã tØ lÖ sè gia<br /> ®×nh sö dông nhµ vÖ sinh tù ho¹i/b¸n tù ho¹i cao h¬n h¼n so víi c¸c x· Th¹ch Bµn<br /> vµ Gia Thôy.<br /> Nh÷ng chuyÓn biÕn trong øng xö cña ng−êi d©n ven ®« vÒ viÖc sö dông nhµ vÖ<br /> sinh ®−îc thÓ hiÖn râ. Vµo thêi ®iÓm 1995, tØ lÖ hé gia ®×nh ë khu vùc Sµi §ång cã sö<br /> dông nhµ vÖ sinh tù ho¹i/b¸n tù ho¹i lµ 34,7%, ë Cæ NhuÕ lµ 33%. §Õn n¨m 2000, tØ<br /> lÖ t−¬ng øng sö dông nhµ vÖ sinh tù ho¹i/b¸n tù ho¹i lµ: 59% vµ 73%. §èi víi lo¹i<br /> h×nh hè xÝ hai ng¨n, tØ lÖ gi¶m tõ 49,3% xuèng cßn 30% (khu vùc Sµi §ång), vµ gi¶m<br /> tõ 61% xuèng cßn 25% (Cæ NhuÕ).<br /> 4. Xö lý r¸c th¶i<br /> Hµnh vi øng xö cña ng−êi d©n ®èi víi vÊn ®Ò xö lý r¸c th¶i ë c¸c ®Þa ph−¬ng<br /> cã liªn quan ®Õn kh¶ n¨ng cung cÊp dÞch vô xö lý r¸c th¶i cña c«ng ty m«i tr−êng ®«<br /> thÞ. T¹i c¸c ®Þa ph−¬ng cã dÞch vô cña c«ng ty m«i tr−êng vµo thêi ®iÓm kh¶o s¸t th×<br /> gÇn nh− toµn bé c¸c hé gia ®×nh ®Òu sö dông h×nh thøc xö lý r¸c qua xe cña C«ng ty<br /> m«i tr−êng. Ngoµi ra, h×nh thøc ®æ r¸c vµo b·i r¸c chung ë nh÷ng n¬i ch−a cã xe cña<br /> C«ng ty m«i tr−êng vµo tËn n¬i còng ®· kh¸ phæ biÕn. Trõ x· Th¹ch Bµn cho ®Õn<br /> thêi ®iÓm kh¶o s¸t n¨m 2000 ch−a cã dÞch vô thu gom r¸c cña thµnh phè nªn sè hé<br /> gia ®×nh th¶i r¸c ra v−ên, ao cßn nhiÒu, ®èi víi c¸c ®Þa bµn kh¸c chØ cßn mét tØ lÖ rÊt<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 60 BiÕn ®æi kinh tÕ - x· héi ë vïng ven ®« Hµ Néi trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa<br /> <br /> nhá c¸c gia ®×nh ®æ r¸c ra v−ên, ao.<br /> ViÖc ®æ r¸c ra v−ên, ao phô thuéc rÊt nhiÒu vµo kiÓu lo¹i nhµ vµ ®Êt ë. Nh÷ng<br /> gia ®×nh cã nhµ kiÓu n«ng th«n truyÒn thèng cã xu h−íng ®æ r¸c ra v−ên, xuèng ao<br /> nhiÒu h¬n. Sè gia ®×nh cã nhµ kiÓu n«ng th«n truyÒn thèng còng chiÕm tû lÖ cao ®æ<br /> r¸c ra b·i r¸c chung (h¬n 1/3). Nhµ kiÓu hçn hîp vµ kiÓu míi chñ yÕu lµ ®æ r¸c ra xe<br /> cña C«ng ty M«i tr−êng ®« thÞ (kho¶ng 2/3), cßn nhµ tËp thÓ th× gÇn nh− 100% ®æ r¸c<br /> ra xe cña C«ng ty M«i tr−êng ®« thÞ. Nh÷ng gia ®×nh cã diÖn tÝch s©n, v−ên, ao réng<br /> th−êng ®æ r¸c ra v−ên, ao nhiÒu h¬n.<br /> H×nh thøc xö lý r¸c ®· thay ®æi c¬ b¶n theo xu h−íng tiÕn bé. Cho ®Õn n¨m<br /> 1995, t¹i khu vùc Sµi §ång vÉn cßn 54,4% hé gia ®×nh ®æ r¸c ra v−ên, ao, vµ chØ cã<br /> 19,8% ®æ ra b·i r¸c chung, 12,8% ®æ ra xe cña c«ng ty m«i tr−êng. §Õn thêi ®iÓm<br /> 2000 chØ cßn 18,7% hé gia ®×nh ®æ r¸c ra v−ên, ao. Trong khi ®ã, tØ lÖ hé gia ®×nh ®æ<br /> r¸c ra b·i r¸c chung lµ 24,3% vµ ®æ ra xe cña c«ng ty m«i tr−êng lµ 46%. §èi víi Cæ<br /> NhuÕ, n¨m 1995 cã 33% hé gia ®×nh cßn ®æ r¸c ra v−ên, ao vµ chØ cã 21% hé gia ®×nh<br /> ®æ r¸c ra b·i chung hoÆc xe cña c«ng ty. Vµo thêi ®iÓm 2000 chØ cßn 7% gia ®×nh ®æ<br /> r¸c ra v−ên, ao vµ 55% hé gia ®×nh ®· ®æ r¸c ra b·i chung hoÆc xe cña c«ng ty m«i<br /> tr−êng. §Õn n¨m 2003 th× cã 99% c¸c hé gia ®×nh ë Cæ NhuÕ ®· ®æ r¸c ra xe cña c«ng<br /> ty m«i tr−êng.<br /> ViÖc ph©n tÝch mét sè khÝa c¹nh chñ yÕu vÒ c¬ së h¹ tÇng, nhµ ë, vµ m«i<br /> tr−êng chØ ra r»ng, khu vùc ven ®« cã kiÓu kiÕn tróc, quÇn c− nhµ ë vµ trang thiÕt bÞ<br /> c¬ së h¹ tÇng nhµ ë mang c¶ d¸ng dÊp ®« thÞ vµ n«ng th«n. Ngoµi ra, cã sù kh¸c biÖt<br /> râ rµng gi÷a c¸c ®Þa ®iÓm nghiªn cøu vÒ møc ®é ®« thÞ hãa. Hai x· Cæ NhuÕ vµ Gia<br /> Thôy gÇn trung t©m Hµ Néi h¬n c¶ nªn lèi sèng ®« thÞ cã ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn kiÓu<br /> kiÕn tróc nhµ ë. §©y còng lµ x· chÞu nhiÒu ¶nh h−ëng cña c¬n sèt ®Êt ®Çu nh÷ng<br /> n¨m 1990 vµ gÇn ®©y (ho¹t ®éng mua b¸n ®Êt nhiÒu nhÊt). ThÞ trÊn Sµi §ång cã ®Æc<br /> ®iÓm lµ xen kÏ nhiÒu kiÓu lo¹i nhµ ë (kiÓu míi, truyÒn thèng, c¸c c¨n hé tËp thÓ...),<br /> møc ®é ®« thÞ hãa cao h¬n: diÖn tÝch ë thÊp, møc ®é sö dông c¸c trang thiÕt bÞ hiÖn<br /> ®¹i cao nh− nhµ t¾m, nhµ xÝ, vµ c¸ch xö lý r¸c th¶i theo h−íng ®« thÞ. Th¹ch Bµn lµ<br /> vïng mang ®Ëm tÝnh n«ng th«n h¬n: tæng diÖn tÝch ë cña c¸c hé cao, møc ®é hiÖn ®¹i<br /> hãa vÒ tiÖn nghi lµ thÊp.<br /> III. §êi sèng v¨n hãa - x· héi<br /> Qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa diÔn ra liªn tôc vµ m¹nh mÏ trong thêi gian qua ë Hµ<br /> Néi ®· cho thÊy nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ mét x· héi ®« thÞ hiÖn ®¹i ®an xen víi mét x· héi<br /> n«ng th«n truyÒn thèng ë c¸c vïng ven ®«. Sù ®an xen nµy x¶y ra ë nhiÒu lÜnh vùc<br /> cña ®êi sèng x· héi, trong ®ã cã ®êi sèng v¨n hãa - x· héi vµ gia ®×nh.<br /> Cã thÓ nªu ra mét vÝ dô vÒ sù thay ®æi trong ®êi sèng h«n nh©n. KÕt qu¶ kh¶o<br /> s¸t chØ ra r»ng møc ®é ®« thÞ hãa cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi c¸c khÝa c¹nh cña<br /> khu«n mÉu h«n nh©n nh− tuæi kÕt h«n hay tiªu chÝ lùa chän b¹n ®êi. Tuæi kÕt h«n<br /> trung b×nh cña d©n c− ë ®Þa bµn cã møc ®é ®« thÞ hãa cao th−êng cao h¬n so víi c¸c<br /> n¬i kh¸c. Nh÷ng ng−êi lµm nghÒ phi n«ng nghiÖp cã xu h−íng kÕt h«n muén h¬n<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn H÷u Minh vµ ®ång nghiÖp 61<br /> <br /> nh÷ng ng−êi lµm nghÒ n«ng nghiÖp. Nh÷ng ng−êi lµm nghÒ n«ng cã xu h−íng lùa<br /> chän b¹n ®êi mang tÝnh truyÒn thèng nhiÒu h¬n so víi ng−êi lµm nghÒ phi n«ng.<br /> T−¬ng tù nh− vËy, nh÷ng ng−êi trÎ tuæi cã xu h−íng chän vî, chång mang nhiÒu ®Æc<br /> tr−ng phï hîp víi yªu cÇu cña ®êi sèng ®« thÞ vµ kinh tÕ thÞ tr−êng h¬n.<br /> Thu nhËp t¨ng lªn, ®êi sèng ®−îc c¶i thiÖn ®· gióp cho ng−êi d©n kh«ng chØ<br /> cßn quanh quÈn víi nghÒ n«ng lo ®ñ ¨n ®ñ mÆc mµ ®· chó träng h¬n ®Õn ®êi sèng<br /> tinh thÇn, n©ng cao häc vÊn. §iÒu nµy ®−îc qu¸n triÖt s©u réng tõ l·nh ®¹o c¸c ®Þa<br /> ph−¬ng ven ®« ®Õn tõng hé gia ®×nh. T¹i c¸c ®Þa bµn, l·nh ®¹o x· ®· cã nh÷ng quan<br /> t©m vµ ®Çu t− ®¸ng kÓ. NhËn thøc ®−îc vai trß cña häc vÊn trong qu¸ tr×nh x©y dùng<br /> vµ ph¸t triÓn x· héi hiÖn ®¹i, l·nh ®¹o mét sè x· ®· tæ chøc Héi ®ång gi¸o dôc, thµnh<br /> lËp Héi KhuyÕn häc, duy tr× nh÷ng ho¹t ®éng thiÕt thùc phôc vô cho sù nghiÖp gi¸o<br /> dôc. VÒ phÝa ng−êi d©n, ®a sè ®Òu t¹o ®iÒu kiÖn cho con c¸i häc tËp ®Õn n¬i ®Õn chèn.<br /> Hä cho r»ng häc vÊn cao sÏ gióp cho con ch¸u thµnh ®¹t, thu nhËp kh¸.<br /> Bªn c¹nh viÖc coi gi¸o dôc lµ quèc s¸ch, c¸c x· ven ®« cßn quan t©m ®Õn viÖc<br /> x©y dùng mét ®êi sèng v¨n hãa lµnh m¹nh. D©n c− c¸c x· ven ®« h−ëng øng nhiÖt<br /> t×nh cuéc vËn ®éng “Toµn d©n ®oµn kÕt x©y dùng ®êi sèng v¨n hãa ë khu d©n c−”.<br /> ViÖc hiÕu hØ còng ®i vµo nÒ nÕp, tr¸nh c¸c hñ tôc tèn kÐm vµ l·ng phÝ. C¸c gia ®×nh<br /> ®· dÇn bít ®i viÖc ¨n uèng linh ®×nh ph« tr−¬ng mµ tæ chøc tang ma, c−íi xin trang<br /> träng, ®¬n gi¶n, thùc hiÖn tèt viÖc c−íi, tang theo nÕp sèng míi lÞch sù, tiÕt kiÖm.<br /> Song song víi cuéc vËn ®éng x©y dùng nÕp sèng v¨n minh, gia ®×nh v¨n hãa,<br /> c¸c x· còng rÊt chó träng ®Çu t− vµo nh÷ng ho¹t ®éng v¨n hãa tinh thÇn kh¸c nh−<br /> ho¹t ®éng cña c¸c c©u l¹c bé, nhµ v¨n hãa, th− viÖn, s©n ch¬i … ë Sµi §ång, chÊt<br /> l−îng ho¹t ®éng cña c¸c c©u l¹c bé ®−îc n©ng cao, thu hót nhiÒu ng−êi, nhiÒu ®èi<br /> t−îng tham gia b»ng nhiÒu h×nh thøc phong phó. HÖ thèng th− viÖn ®−îc h×nh thµnh<br /> ë c¸c th«n xãm víi hµng ngh×n ®Çu s¸ch b¸o. C«ng t¸c th«ng tin tuyªn truyÒn cßn<br /> ®−îc thùc hiÖn rÊt tèt qua hÖ thèng loa truyÒn thanh, mét ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng<br /> rÊt phæ biÕn vµ hiÖu qu¶ t¹i céng ®ång. Trong mét x· héi n¨ng ®éng, biÕn ®æi hµng<br /> ngµy víi biÕt bao sù kiÖn, viÖc cËp nhËt th«ng tin lµ hÕt søc cÇn thiÕt. V× vËy, c¸c ®Þa<br /> ph−¬ng ®Òu quan t©m ®Õn lÜnh vùc truyÒn th«ng, ®Çu t− kÞp thêi ®Ó ®−a th«ng tin<br /> ®Õn tõng ngâ xãm d©n c−.<br /> Thu nhËp cao gióp cho ng−êi d©n cã ®iÒu kiÖn h−ëng thô mét cuéc sèng vËt<br /> chÊt dåi dµo vµ cuéc sèng tinh thÇn phong phó. So víi n¨m 1995, tØ lÖ gia ®×nh cã<br /> c¸c ph−¬ng tiÖn nghe nh×n t¨ng lªn râ rÖt. ViÖc sö dông thêi gian nhµn rçi cña<br /> ng−êi d©n vïng ven ®« Hµ Néi trë nªn ®a d¹ng vµ phong phó h¬n. Kh«ng chØ sang<br /> hµng xãm trß chuyÖn, uèng n−íc, ®¸nh cê, ch¬i víi ch¸u con… hä cßn cã thÓ tham<br /> gia nhiÒu ho¹t ®éng v¨n hãa tinh thÇn trong vµ ngoµi gia ®×nh. Tuy nhiªn, c¸c ho¹t<br /> ®éng gi¶i trÝ ngoµi gia ®×nh chiÕm tØ lÖ kh«ng cao. Ho¹t ®éng ®−îc mäi ng−êi tham<br /> gia nhiÒu nhÊt lµ sang hµng xãm ch¬i. ViÖc ®i xem phim, kÞch, ca nh¹c lµ thÊp nhÊt<br /> v× ®©y lµ ho¹t ®éng ®ßi hái ph¶i cã tiÒn, cã sù chuÈn bÞ. ViÖc sang hµng xãm ch¬i cã<br /> sè ng−êi lùa chän nhiÒu h¬n cho thÊy tÝnh chÊt céng ®ång lµng x· vÉn cßn ®−îc duy<br /> tr× trong x· héi ®ang trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa. Sù giao l−u cëi më gÇn gòi lµ mét<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 62 BiÕn ®æi kinh tÕ - x· héi ë vïng ven ®« Hµ Néi trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa<br /> <br /> nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu cña ng−êi d©n n«ng th«n. Tuy nhiªn, viÖc sang hµng xãm<br /> ch¬i kh«ng th−êng xuyªn nh− tr−íc ®©y. Sù giao tiÕp gÇn gòi víi phong c¸ch øng<br /> xö xuÒ xoµ, th©n mËt ®· dÇn dÇn Ýt ®i. Thay vµo ®ã lµ lèi giao tiÕp theo kiÓu khÐp<br /> kÝn, t«n träng cuéc sèng c¸ nh©n. KÕt qu¶ còng chØ ra r»ng, nh÷ng ng−êi lµm nghÒ<br /> n«ng nghiÖp cßn l−u gi÷ nhiÒu h¬n c¸ch øng xö cña x· héi n«ng th«n, thÝch giao<br /> l−u, trß chuyÖn, thÝch chia sÎ t©m t×nh víi hµng xãm so víi nh÷ng ng−êi lµm nghÒ<br /> phi n«ng nghiÖp.<br /> §i du lÞch, nghØ m¸t, ®i c¸c ®iÓm vui ch¬i gi¶i trÝ nh− c«ng viªn, b¸ch thó lµ<br /> mét ho¹t ®éng ngoµi gia ®×nh ®−îc nhiÒu ng−êi d©n ®« thÞ h−ëng øng. Thãi quen nµy<br /> còng ®· dÇn dÇn xuÊt hiÖn ë c¸c c− d©n ven ®«, tuy r»ng møc ®é ch−a cao. §ång thêi<br /> sù kh¸c biÖt vÒ ho¹t ®éng nµy gi÷a c¸c ®Þa bµn ph©n theo møc ®é ®« thÞ hãa kh«ng râ<br /> rµng. YÕu tè thu nhËp cã vai trß quan träng h¬n trong vÊn ®Ò nµy. Nh÷ng gia ®×nh<br /> th−êng xuyªn hoÆc thØnh tho¶ng cã tham gia c¸c ho¹t ®éng ngoµi ph¹m vi gia ®×nh<br /> nªu trªn phÇn lín r¬i vµo c¸c gia ®×nh cã thu nhËp cao.<br /> Trong thêi gian gÇn ®©y, mét sè ho¹t ®éng v¨n hãa truyÒn thèng ®· ®−îc kh«i<br /> phôc vµ ph¸t triÓn. §Æc biÖt c¸c ®×nh, chïa, miÕu m¹o ®−îc t«n t¹o, tu bæ, söa sang<br /> ®Ñp m¾t, t¹o ®iÒu kiÖn cho d©n c− vµ du kh¸ch ®Õn v·n c¶nh. KÕt qu¶ kh¶o s¸t cho<br /> thÊy, trong nh÷ng ho¹t ®éng v¨n hãa tinh thÇn ngoµi gia ®×nh th× ®i c¸c lÔ héi v¨n<br /> hãa vµ ®×nh chïa ®−îc nhiÒu gia ®×nh tham gia h¬n c¶. Sù tham gia lÔ héi v¨n hãa<br /> vµ ®i ®×nh chïa còng kh¸c biÖt theo c¸c ®Þa bµn c¨n cø vµo møc ®é ®« thÞ hãa. Ng−êi<br /> d©n c¸c ®Þa bµn cã møc ®é ®« thÞ hãa cao h¬n cã tØ lÖ tham gia c¸c lÔ héi v¨n hãa vµ<br /> ®i ®×nh chïa thÊp h¬n c¸c ®Þa ph−¬ng kh¸c.<br /> ViÖc tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng v¨n hãa tinh thÇn cña c− d©n ven ®« ngµy<br /> cµng cã xu h−íng gia t¨ng theo ®µ t¨ng tr−ëng cña kinh tÕ, sù ph¸t triÓn cña x· héi.<br /> Møc ®é tham dù cña mçi nhãm x· héi phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh− møc sèng, häc<br /> vÊn, nghÒ nghiÖp, thãi quen… Nh−ng nh×n chung c− d©n khu vùc ven ®« ®ang hoµ<br /> nhËp kh¸ nhanh vµo x· héi ®« thÞ. Nh÷ng chuÈn mùc gi¸ trÞ ®· cã nh÷ng biÕn ®æi<br /> nhÊt ®Þnh. Bªn c¹nh viÖc l−u gi÷ nh÷ng nÐt truyÒn thèng tèt ®Ñp lµ sù du nhËp<br /> nh÷ng yÕu tè cña v¨n minh ®« thÞ. Sù h−ëng thô v¨n hãa mét c¸ch tÝch cùc, lµnh<br /> m¹nh cã xu h−íng t¨ng so víi 5 n¨m tr−íc ®©y, cho dï sù thay ®æi ch−a ph¶i lµ ®¸ng<br /> kÓ. Con ng−êi kh«ng cßn bÞ bã hÑp trong ph¹m vi lµng x· mµ quan hÖ réng më h¬n,<br /> cã ®iÒu kiÖn giao l−u tiÕp xóc víi nh÷ng tÇng líp vµ nhãm ng−êi trong x· héi, tham<br /> gia nhiÒu ho¹t ®éng phong phó, më réng tÇm m¾t vµ n©ng cao hiÓu biÕt.<br /> KÕt luËn<br /> Nh÷ng ph©n tÝch b−íc ®Çu vÒ sù biÕn ®æi kinh tÕ - x· héi ë khu vùc ven ®« Hµ<br /> Néi trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa cho thÊy r»ng, sù thay ®æi c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ<br /> m«, sù xuÊt hiÖn c¸c khu c«ng nghiÖp, sù chuyÓn hãa quyÒn sö dông ®Êt, v.v. ®· dÇn<br /> dÇn biÕn nh÷ng vïng quª yªn ¶ thanh b×nh thµnh nh÷ng khu c«ng nghiÖp mang<br /> d¸ng dÊp cña ®« thÞ hiÖn ®¹i. Nh÷ng biÕn ®æi diÔn ra trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc, tõ c¬<br /> cÊu nghÒ nghiÖp, nguån thu nhËp, møc sèng, ®Õn nhµ ë, c¬ së h¹ tÇng; tõ ®êi sèng<br /> vËt chÊt ®Õn ®êi sèng v¨n hãa tinh thÇn.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn H÷u Minh vµ ®ång nghiÖp 63<br /> <br /> C¬ cÊu nghÒ nghiÖp cña vïng ven ®« Hµ Néi ®· cã nhiÒu biÕn ®æi trong qu¸<br /> tr×nh ®« thÞ hãa. C¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp ph¸t triÓn, nguån thu nhËp tõ c¸c<br /> ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp t¨ng dÇn tØ träng trong c¬ cÊu nguån thu cña hé gia<br /> ®×nh. C¸c gia ®×nh lµm ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp th−êng cã thu nhËp cao h¬n so<br /> víi c¸c gia ®×nh thuÇn tóy lµm n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn, møc ®é thay ®æi vÒ c¬ cÊu<br /> ngµnh nghÒ ë c¸c ®Þa ph−¬ng lµ kh¸c nhau tïy thuéc vµo ®iÒu kÞªn tõng ®Þa ph−¬ng.<br /> C¸c yÕu tè cã vai trß quan träng t¸c ®éng ®Õn nh÷ng thay ®æi ®ã lµ: kho¶ng c¸ch ®Õn<br /> c¸c khu c«ng nghiÖp, sù hiÖn diÖn cña c¸c ngµnh nghÒ truyÒn thèng, thÞ tr−êng tiªu<br /> thô, v.v...<br /> Ngµnh nghÒ n«ng nghiÖp tuy cã vai trß gi¶m sót trong c¬ cÊu nghÒ nghiÖp vµ<br /> thu nhËp cña c− d©n vïng ven ®«, nh−ng vÉn cã ý nghÜa quan träng kh«ng thÓ thiÕu<br /> ®−îc trong sù ph¸t triÓn cña khu vùc ven ®«. Mét vÊn ®Ò ®Æt ra trong nh÷ng n¨m tíi<br /> chÝnh lµ lµm sao vÉn ®¶m b¶o ®−îc vai trß ®Þa bµn cung cÊp l−¬ng thùc, thùc phÈm<br /> cho d©n sè ®« thÞ ngµy cµng t¨ng, trong ®iÒu kiÖn sót gi¶m vÒ diÖn tÝch canh t¸c.<br /> Cã sù pha trén gi÷a nh÷ng ®Æc tr−ng ®« thÞ vµ ®Æc tr−ng n«ng th«n vÒ khu«n<br /> mÉu nhµ ë vµ c¬ së h¹ tÇng t¹i c¸c ®Þa bµn ven ®«. §ång thêi, cã mèi quan hÖ nhÊt<br /> ®Þnh gi÷a møc ®é ®« thÞ hãa vµ ®Æc ®iÓm nhµ ë vµ c¬ së h¹ tÇng. Møc ®é ®« thÞ hãa<br /> cµng cao th× diÖn tÝch ®Êt ë vµ nhµ cña c¸c gia ®×nh cµng nhá, kiÓu kiÕn tróc nhµ ë<br /> cµng mang tÝnh hiÖn ®¹i h¬n, nguån n−íc ¨n b¶o ®¶m vÖ sinh h¬n, chÊt l−îng nhµ<br /> t¾m vµ nhµ vÖ sinh cao h¬n, vµ hµnh vi øng xö víi m«i tr−êng cña ng−êi d©n còng<br /> mang ®Æc tr−ng ®« thÞ h¬n. Nh÷ng chuyÓn biÕn c¬ b¶n theo thêi gian ngay trong néi<br /> bé tõng ®Þa ph−¬ng thÓ hiÖn rÊt râ rµng. So víi n¨m 1995, chÊt l−îng nhµ ë vµ c¸c<br /> tiÖn nghi cña c¸c gia ®×nh, viÖc xö lý r¸c th¶i trong thêi ®iÓm kh¶o s¸t (2000 hoÆc<br /> 2003) ®· t¨ng lªn râ rÖt.<br /> §« thÞ hãa còng t¸c ®éng ®Õn nh÷ng khÝa c¹nh cña ®êi sèng h«n nh©n nh−<br /> tuæi kÕt h«n, tiªu chÝ lùa chän b¹n ®êi ë c¸c ®Þa ph−¬ng khu vùc ven ®«. Cho dï mçi<br /> khÝa c¹nh cña h«n nh©n møc ®é thay ®æi cã kh¸c nhau, nh×n chung vai trß cña yÕu tè<br /> ®« thÞ hãa trong sù biÕn ®æi ®· ®−îc thÓ hiÖn.<br /> §Æc ®iÓm cña mét x· héi mang d¸ng dÊp cña c¶ n«ng th«n vµ ®« thÞ còng thÓ<br /> hÞªn kh¸ râ trong c¸c ho¹t ®éng v¨n hãa gi¸o dôc. VÊn ®Ò gi¸o dôc ®· ®−îc quan t©m<br /> h¬n, kh«ng chØ tõ phÝa c¸c c¸n bé l·nh ®¹o ®Þa ph−¬ng mµ c¶ tõ mçi ng−êi d©n. §iÒu<br /> ®ã ®· lµm cho kÕt qu¶ gi¸o dôc ë c¸c ®Þa ph−¬ng khu vùc ven ®« ngµy cµng cã chÊt<br /> l−îng cao h¬n. Ho¹t ®éng v¨n hãa tinh thÇn bªn ngoµi gia ®×nh vµ khu ë ®−îc thùc<br /> hiÖn nhiÒu h¬n tr−íc ®©y. Tuy nhiªn, kÕt qu¶ nghiªn cøu còng cho thÊy tÝnh chÊt<br /> céng ®ång lµng x· vÉn cßn ®−îc duy tr× kh«ng qu¸ láng lÎo trong qu¸ tr×nh ®« thÞ<br /> hãa. §iÒu ®ã kh¼ng ®Þnh sù thay ®æi kh«ng gièng nhau cña c¸c yÕu tè v¨n hãa trong<br /> qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa. Trong qu¸ tr×nh ®ã, mét sè yÕu tè dÇn biÕn mÊt, mét sè yÕu tè<br /> kh¸c ®−îc b¶o l−u vµ chuyÓn hãa ®Ó thÝch øng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn míi. §ång thêi<br /> mét sè ho¹t ®éng v¨n hãa kh¸c, mang tÝnh chÊt ®« thÞ xuÊt hiÖn vµ ngµy cµng ®−îc<br /> nhiÒu ng−êi d©n khu vùc ven ®« h−ëng øng.<br /> Cuéc kh¶o s¸t còng cho thÊy lµ t¸c ®éng cña ®« thÞ hãa biÓu hiÖn ë møc ®é<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 64 BiÕn ®æi kinh tÕ - x· héi ë vïng ven ®« Hµ Néi trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa<br /> <br /> kh¸c nhau tïy thuéc vµo tõng lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ - x· héi. Cã mét sè lÜnh<br /> vùc thay ®æi kh¸ nhanh chãng trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa nh− tiÖn nghi nhµ ë, hµnh<br /> vi øng xö ®èi víi m«i tr−êng, c¸c ph−¬ng tiÖn v¨n hãa tinh thÇn. Tuy nhiªn, mét sè<br /> lÜnh vùc th× sù thay ®æi cã chËm h¬n. Nh÷ng hµnh vi v¨n hãa lµ mét vÝ dô. Sù t¨ng<br /> lªn ®êi sèng vËt chÊt ch−a ®ñ xung lùc ®Ó lµm biÕn ®æi m¹nh mÏ ®êi sèng v¨n hãa<br /> cña d©n c−. §ång thêi sù biÕn ®æi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi cña c− d©n cßn tïy<br /> thuéc vµo m«i tr−êng v¨n hãa cña ®Þa ph−¬ng vµ ®iÒu kiÖn sèng cña gia ®×nh. C¸c gia<br /> ®×nh cã thu nhËp cao, c¸c gia ®×nh cã nghÒ nghiÖp phi n«ng nghiÖp th−êng thÝch øng<br /> nhanh h¬n víi ®êi sèng ®« thÞ vµ ®ãng vai trß tiªn phong trong viÖc chuyÓn ®æi lèi<br /> sèng theo ®Þnh h−íng ®« thÞ.<br /> <br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 1. B¸o c¸o cña ñy ban nh©n d©n c¸c x· Th¹ch Bµn, Gia Thôy, Cæ NhuÕ, vµ thÞ trÊn Sµi<br /> §ång trong mét sè n¨m gÇn ®©y.<br /> <br /> 2. Iaquinta D.L. and Drescher A.W., 2002. Defining the peri-urban: rural - urban linkages<br /> and institutional connections. Nebraska Wesleyan University.<br /> <br /> 3. Phßng X· héi häc §« thÞ 2003. B¸o c¸o ®Ò tµi “BiÕn ®æi kinh tÕ - x· héi ë vïng ven ®« Hµ<br /> Néi trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa”. Tµi liÖu l−u ë Th− viÖn ViÖn X· héi häc.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn H÷u Minh vµ ®ång nghiÖp 65<br /> <br /> <br /> Tãm t¾t<br /> <br /> biÕn ®æi kinh tÕ - x· héi ë vïng ven ®« hµ néi trong<br /> qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa<br /> <br /> NguyÔn H÷u Minh vµ §ång nghiÖp<br /> <br /> Bµi viÕt ph©n tÝch mét sè chuyÓn biÕn kinh tÕ-x· héi ë vïng ven ®« Hµ Néi trong<br /> qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa thêi gian gÇn ®©y. KÕt qu¶ ph©n tÝch b−íc ®Çu cho thÊy ®· cã<br /> nh÷ng biÕn ®æi ®¸ng kÓ diÔn ra trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc, tõ c¬ cÊu nghÒ nghiÖp,<br /> nguån thu nhËp, møc sèng, ®Õn nhµ ë, c¬ së h¹ tÇng; tõ ®êi sèng vËt chÊt ®Õn ®êi<br /> sèng v¨n hãa tinh thÇn. C¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp ph¸t triÓn, nguån thu<br /> nhËp tõ c¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp t¨ng dÇn tØ träng trong c¬ cÊu nguån thu<br /> cña hé gia ®×nh. Cã sù pha trén gi÷a nh÷ng ®Æc tr−ng ®« thÞ vµ ®Æc tr−ng n«ng th«n<br /> vÒ khu«n mÉu nhµ ë vµ c¬ së h¹ tÇng t¹i c¸c ®Þa bµn ven ®«. §« thÞ hãa còng t¸c<br /> ®éng ®Õn nh÷ng khÝa c¹nh cña ®êi sèng h«n nh©n nh− tuæi kÕt h«n, tiªu chÝ lùa<br /> chän b¹n ®êi ë c¸c ®Þa ph−¬ng. §Æc ®iÓm cña mét x· héi mang d¸ng dÊp cña c¶<br /> n«ng th«n vµ ®« thÞ còng thÓ hÞªn kh¸ râ trong c¸c ho¹t ®éng v¨n hãa gi¸o dôc.<br /> KÕt qu¶ nghiªn cøu còng kh¼ng ®Þnh møc ®é t¸c ®éng kh¸c nhau cña ®« thÞ hãa<br /> ®èi víi tõng lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ-x· héi. Cã mét sè lÜnh vùc thay ®æi kh¸<br /> nhanh chãng trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa nh− tiÖn nghi nhµ ë, hµnh vi øng xö ®èi víi<br /> m«i tr−êng, c¸c ph−¬ng tiÖn v¨n hãa tinh thÇn. Tuy nhiªn, mét sè lÜnh vùc th× sù<br /> thay ®æi cã chËm h¬n. Nh÷ng hµnh vi v¨n hãa lµ mét vÝ dô. Sù t¨ng lªn ®êi sèng<br /> vËt chÊt ch−a ®ñ xung lùc ®Ó lµm biÕn ®æi m¹nh mÏ ®êi sèng v¨n hãa cña d©n c−.<br /> §ång thêi sù biÕn ®æi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ-x· héi cña c− d©n cßn tïy thuéc vµo<br /> m«i tr−êng v¨n hãa cña ®Þa ph−¬ng vµ ®iÒu kiÖn sèng cña gia ®×nh.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />