Bổ sung một số loài trong họ rong câu (Gracilariaceae, Rhodophyta) cho hệ rong biển Việt Nam

33(3): 22-28 T¹p chÝ Sinh häc 9-2011<br /> <br /> <br /> <br /> Bæ SUNG MéT Sè LOµI TRONG Hä RONG C¢U<br /> (GRACILARIACEAE, RHODOPHYTA) CHO HÖ RONG BIÓN VIÖT NAM<br /> <br /> Lª Nh− HËu<br /> <br /> ViÖn Nghiªn cøu vµ øng dông c«ng nghÖ Nha Trang<br /> <br /> Rong c©u lµ mét nguån tµi nguyªn biÓn cã tinh, t¶o qu¶, tói tø bµo tö, sù cã mÆt cña sîi<br /> gi¸ trÞ kinh tÕ cao, ®−îc sö dông trong nhiÒu dinh d−ìng, h×nh d¹ng tÕ bµo trong vá t¶o qu¶<br /> lÜnh vùc kinh tÕ nh− y d−îc, n«ng nghiÖp, c«ng trong viÖc ®Þnh lo¹i c¸c taxon cña hä Rong c©u.<br /> nghiÖp... vµ lµ nguån nguyªn liÖu kh«ng thÓ Trong c«ng tr×nh tr−íc ®©y [7], chóng t«i ®i sö<br /> thiÕu ®−îc trong chiÕt xuÊt ra agar-agar. Ngoµi dông c¸c chØ tiªu ph©n lo¹i ®ã trong viÖc tu<br /> ra, rong c©u cßn lµ ®èi t−îng gãp phÇn xö lý chØnh 14 loµi vµ ph¸t hiÖn bæ sung 5 loµi, gåm<br /> m«i tr−êng trong nu«i trång thñy s¶n bÒn v÷ng. rong c©u ®á (Gracilaria rubra), nªm (Gracilaria<br /> V× vËy hiÖn nay, rong c©u lµ ®èi t−îng thñy s¶n cuneifolia), nan qu¹t (Gracilaria yamamotoi),<br /> ®−îc khuyÕn khÝch nu«i trång ë ViÖt Nam. t¸n (Hydropuntia divergense) vµ b«ng trang<br /> Hä Rong c©u (Gracilariaceae) ®−îc Naegeli (Gracilariopsis nhatrangensis). Trong bµi b¸o<br /> ®Þnh danh n¨m 1847. HiÖn nay, cã kho¶ng trªn nµy, chóng t«i m« t¶ c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i,<br /> 150 loµi ph©n bè réng kh¾p trªn thÕ giíi. Tr−íc sinh häc sinh th¸i, ph©n bè vµ h×nh ¶nh chôp cña<br /> n¨m 1989, hä Rong c©u ®−îc xÕp trong bé 5 loµi sö dông kÝnh hiÓn vi Leica DMLB cã g¾n<br /> Gigartinales, nh−ng hiÖn nay theo Fredericq vµ camera kü thuËt sè OLYMPUS DP12.<br /> Hommersand (1989 a, b) [5, 6] hä nµy thuéc bé 1. Gracilariopsis nhatrangensis Le Nhu Hau<br /> Gracilariales dùa trªn sù ph¸t triÓn ph«i vµ cÊu & Showe Mei Lin, 2006 - Rong c©u b«ng<br /> t¹o cña c¸c lç nèi gi÷a c¸c tÕ bµo. Chóng cã 7 trang (h×nh 1, 2). Le and Lin, 2006: 329.<br /> chi, Congracilaria Yamamoto, Curdiea Harvey,<br /> Gracilaria Greville, Gracilariopsis Dawson, Rong cã th©n h×nh trô, mµu hång ®Õn mµu<br /> Gracilariophila Setchell et Wilson, Hydropuntia ®á tÝa, cao tõ 5-20 cm (h×nh 1). Rong mäc ®øng<br /> Montagne vµ Melanthalia Montagne. Curdiea gåm tõ 1 ®Õn 15 th©n chÝnh trªn mét bµn b¸m<br /> vµ Melanthalia ph©n bè h¹n chÕ ë vïng «n ®íi d¹ng ®Üa. Th©n chÝnh ph©n nh¸nh 1-2 lÇn, ®Æc<br /> phÝa Nam ch©u óc, Tasmania vµ New Zealand. biÖt mang nhiÒu nh¸nh chãt d¹ng chïm däc<br /> theo th©n chÝnh, gièng nh− mét cµnh c©y c¶nh.<br /> ë ViÖt Nam, hiÖn nay míi ph¸t hiÖn 3 chi<br /> Gracilaria, Gracilariopsis vµ Hydropuntia. L¸t c¾t ngang th©n (h×nh 2a) cho thÊy vá<br /> ngoµi gåm 3-4 líp tÕ bµo h×nh trøng cã kÝch<br /> MÆc dï cã nhiÒu c«ng tr×nh ph©n lo¹i c¸c th−íc 6-7 µm cã chøa s¾c tè, nhu m« ngoµi gåm<br /> loµi rong c©u [4, 10-13], tuy nhiªn, viÖc ph©n<br /> lo¹i c¸c loµi rong c©u cßn cã nh÷ng ®iÒu cßn 1-3 líp tÕ bµo h×nh cÇu kÝch th−íc 10-18 µm,<br /> ph¶i xem xÐt bëi c¸c t¸c gi¶ tr−íc ®©y chØ c¨n nhu m« lâi gåm 1 líp tÕ bµo h×nh nhiÒu c¹nh cã<br /> cø trªn chØ tiªu h×nh th¸i ngoµi, lµ ®Æc ®iÓm lu«n kÝch th−íc 180-250 µm.<br /> biÕn ®æi theo c¸c ®iÒu kiÖn sinh th¸i. V× vËy, C¬ quan sinh s¶n ë kh¾p bÒ mÆt th©n chÝnh,<br /> viÖc nghiªn cøu c¸c ®Æc ®iÓm sinh häc vÒ gi¶i trõ phÇn gèc vµ phÇn ngän. T¶o qu¶ cã h×nh b¸n<br /> phÉu vµ cÊu t¹o c¬ quan sinh s¶n ®ùc vµ c¸i ®Ó cÇu, kÝch th−íc 1-1,5 mm (h×nh 2b). Tinh tö cã<br /> gãp phÇn tu chØnh c¸c loµi ®i ®Þnh danh nhÇm h×nh cÇu, kÝch th−íc 3-5 µm n»m trªn líp tÕ bµo<br /> vµ bæ sung thªm nh÷ng loµi rong biÓn cã gi¸ trÞ vá (h×nh 2c). Tø bµo tö h×nh bÇu dôc, kÝch th−íc<br /> cho hÖ rong biÓn ViÖt Nam lµ viÖc lµm cÇn thiÕt. 20-30 µm, n»m trong líp tÕ bµo vá (h×nh 2d).<br /> Dùa trªn quan ®iÓm cña Abbott vµ nnk. (1985)<br /> Sinh häc vµ sinh th¸i: Rong ph©n bè ë vïng<br /> [1], kÕt hîp c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c nhau vÒ h×nh th¸i<br /> ngoµi víi c¸c ®Æc ®iÓm gi¶i phÉu vµ cÊu t¹o tói d−íi triÒu, s©u tõ 3-10 m, cã c¬ quan sinh s¶n tõ<br /> th¸ng 5 - 7.<br /> <br /> 22<br />  H×nh 1. H×nh th¸i ngoµi cña c©y tø bµo tö (Isotype NITRA205102)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 2. H×nh th¸i gi¶i phÉu: a. MÆt c¾t ngang th©n; b. MÆt c¾t ngang c¬ quan sinh s¶n c¸i (t¶o qu¶);<br /> c. MÆt c¾t ngang c¬ quan sinh s¶n ®ùc (tinh tö); d. MÆt c¾t ngang c¬ quan sinh s¶n tø bµo tö.<br /> <br /> Ph©n bè: Míi chØ biÕt cã ë ViÖt Nam. 2. Gracilaria cuneifolia (Okam.) Lee &<br /> MÉu vËt nghiªn cøu: Holotype Kurogi, 1977 - Rong c©u nªm (h×nh 3)<br /> NITRA204610 vµ Isotype NITRA205102,<br /> ®−îc thu t¹i cöa s«ng Cöa BÐ, thµnh phè Lee and Kurogi, 1977: 113-118;<br /> Nha Trang, hiÖn l−u gi÷ t¹i phßng mÉu thuéc Rhodymenia cuneifolia Okam., 1934: 16; Le<br /> ViÖn Nghiªn cøu vµ øng dông c«ng nghÖ and Nguyen, 2006: 215.<br /> Nha Trang. Th©n rong d¹ng phiÕn, mµu ®á t−¬i, dµi 4-10<br /> Ghi chó: Loµi nµy kh¸c víi loµi rong c©u cm, réng 3-6 mm dµy 0,7-1,5 mm, ®Çu tï, mÐp<br /> c−íc (Gracilariopsis bailiniae) do cã mang nguyªn, kh«ng l−în sãng. Ph©n nh¸nh ®«i<br /> nhiÒu nh¸nh chãt d¹ng chïm däc theo kh«ng ®Òu. L¸t c¾t ngang cho thÊy sù thay ®æi<br /> th©n chÝnh. kÝch th−íc ®ét ngét tõ vá vµo nhu m« lâi. Tói<br /> <br /> <br /> 23<br /> tinh tö cã h×nh chÐn, kÝch th−íc 25-30 × 30-35 Ph©n bè: Loµi nµy míi ®−îc t×m thÊy ë<br /> µm. T¶o qu¶ h×nh b¸n cÇu, kh«ng th¾t gèc, Kh¸nh Hßa (cöa s«ng BÐ, Nha Trang). Cßn cã ë<br /> kh«ng cã mòi, kÝch th−íc 0,6-0,8 × 1,2-1,5 mm. NhËt B¶n, Trung Quèc.<br /> Tói tø bµo h×nh cÇu ®−êng kÝnh 25-35 µm. MÉu vËt nghiªn cøu: Nha Trang, Lª Nh−<br /> Sinh häc sinh th¸i: Rong mäc trªn vá èc cßn HËu, 201102-109, 204361 (NITRA)<br /> sèng, san h« chÕt ë vïng d−íi triÒu. Ghi chó: Loµi nµy kh¸c víi loµi G. textorii<br /> Typus: Japan, Chiba Prefecture, Honshu, do cã phiÕn réng h¬n, kh«ng chia nh¸nh ®«i ®Òu<br /> OKAM 1934-01 vµ t¶o qu¶ cã h×nh m¸i nhµ.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 3. Gracilaria cuneifolia (Okam.) Lee & Kurogi, 1977<br /> a. H×nh d¹ng rong (NITRA201102); b. L¸t c¾t däc t¶o qu¶;<br /> c. L¸t c¾t däc qua vá t¶o qu¶; d. L¸t c¾t däc qua tói tinh tö; e. L¸t c¾t ngang th©n.<br /> <br /> 3. Gracilaria rubra Chang & Xia, 1976 - kh«ng cã mòi, kÝch th−íc 600 × 850 µm, cã sîi<br /> Rong c©u ®á (h×nh 4). dinh d−ìng trªn nèi víi vá t¶o qu¶. Vá t¶o qu¶<br /> gåm 8 -12 líp tÕ bµo.<br /> Chang and Xia, 1976: 100; Le and Nguyen,<br /> 2006: 216. Sinh häc vµ sinh th¸i: Rong mäc trªn sái, vá<br /> Th©n rong h×nh trô, mµu hång, cao 10-15 èc ë vïng d−íi triÒu, s©u tõ 3-6 m. Rong ph¸t<br /> cm, ®−êng kÝnh 0,5-1 mm. Th©n chÝnh ph©n triÓn tõ th¸ng 10-4 vµ t×m gÆp c¬ quan sinh s¶n<br /> nh¸nh 1-3 lÇn, chuyÒn nhau hoÆc vÒ mét bªn, tõ th¸ng 2-3.<br /> th¾t ®ét ngét ë gèc nh¸nh. ë l¸t c¾t ngang, sù Typus: China, Hainan Island, Guangdong<br /> thay ®æi kÝch th−íc ®ét ngét tõ vá vµo lâi. province, AST 58-5616.<br /> Tói tø bµo tö h×nh chïy ng−îc 40 × 27 µm. Ph©n bè: Míi chØ t×m thÊy ë Kh¸nh Hßa<br /> Tói tinh tö h×nh cÇu, kÝch th−íc 30 × 17 µm. (Cöa BÐ, Nha Trang). Cßn cã ë Trung Quèc,<br /> T¶o qu¶ h×nh b¸n cÇu hoÆc h×nh nãn, th¾t gèc, Th¸i Lan.<br /> <br /> <br /> 24<br />  MÉu vËt nghiªn cøu: Nha Trang (Cöa BÐ), nhu m« lâi lín, ®−êng kÝnh th©n nhá h¬n 1 mm,<br /> Lª Nh− HËu 20241-65 (NITRA). ph©n biÖt dÔ dµng víi loµi G. blodgettii vµ<br /> Ghi chó: Loµi nµy cã mµu ®á t−¬i, tÕ bµo G. firma.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 4. Gracilaria rubra Chang & Xia, 1976<br /> a. H×nh d¹ng rong (NITRA202041); b. Tói tinh tö; c. L¸t c¾t ngang qua th©n víi nh÷ng tói tinh tö;<br /> d. L¸t c¾t däc t¶o qu¶; e. Tói tø bµo tö; f. L¸t c¾t däc qua vá t¶o qu¶;<br /> g. Sîi s¶n bµo ph©n nh¸nh mang qu¶ bµo tö ë ®Ønh.<br /> <br /> 4. Gracilaria yamamotoi Zhang & Xia, 1994 12-14 líp tÕ bµo.<br /> - Rong c©u nan qu¹t (h×nh 5) Sinh häc vµ sinh th¸i: Rong mäc b¸m trªn<br /> Zhang and Xia, 1994:106; Le and Nguyen, ®¸ ë vïng d−íi triÒu n¬i sãng m¹nh, ph¸t triÓn<br /> 2006: 217. tèt tõ th¸ng 12-5, b¾t gÆp c¬ quan sinh s¶n tõ<br /> Th©n rong dÑp, mµu ®á s¸ng, mÐp nguyªn, th¸ng 3-4.<br /> h¬i gîn sãng, cao 5-6 cm, réng 3-4(5) mm, dµy Typus: China, Hainan Island, Hainan<br /> 400-500 µm, ®Çu tï hoÆc trßn. Chia nh¸nh ch¹c Province, AST 80-2301.<br /> hai kh«ng ®Òu, ë phÇn trªn chia nh¸nh tõ ch¹c 3<br /> Ph©n bè: §−îc t×m thÊy ë NghÖ An (Quúnh<br /> ®Õn ch¹c 6 thµnh chïm dµy ë ®Çu nh¸nh. ë l¸t<br /> c¾t ngang th©n, sù thay ®æi kÝch th−íc ®ét ngét TiÕn). Cßn gÆp ë Trung Quèc.<br /> tõ da vµo lâi. MÉu vËt nghiªn cøu: NghÖ An, Lª Nh− HËu,<br /> Tói tø bµo tö h×nh bÇu dôc, 40 × 24 µm. 203342-351 (NITRA).<br /> Tói tinh tö h×nh chÐn, kÝch th−íc 25 × 28 µm. Ghi chó: Loµi nµy cã nhiÒu nh¸nh ë<br /> T¶o qu¶ h×nh h×nh nãn, 500 × 1000 µm, phÇn ngän, sè líp tÕ bµo vá t¶o qu¶ dµy ®Õn<br /> kh«ng th¾t gèc, kh«ng cã mòi, cã sîi dinh 16 líp tÕ bµo lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Ó ph©n biÖt víi<br /> d−ìng trªn vµ d−íi gèc t¶o qu¶. Vá t¶o qu¶ gåm G. textorii.<br /> <br /> 25<br />  H×nh 5. Gracilaria yamamotoi Zhang & Xia, 1994<br /> a. H×nh d¹ng rong (NITRA203342); b. L¸t c¾t däc qua tói tinh tö; c. Tinh tö nh×n tõ bÒ mÆt;<br /> d. L¸t c¾t däc t¶o qu¶; e. L¸t c¾t ngang qua tói tø bµo tö; f. L¸t c¾t ngang qua th©n.<br /> <br /> 5. Hydropuntia divergens (Xia & Abbott) chÊt cã d¹ng sao râ rµng. Sîi dinh d−ìng nhiÒu,<br /> Wynne, 1989 - Rong c©u t¸n (h×nh 6). h−íng vÒ phÝa gèc vµ nèi víi mÆt trong cña vá<br /> t¶o qu¶.<br /> Wynne, 1989: 477. - Gracilaria stellata Sinh häc vµ sinh th¸i: Rong mäc trªn nÒn<br /> Abbott, Zhang and Xia, 1991: 23; Le and san h« chÕt, vïng gi÷a triÒu, ë n¬i cã sãng m¹nh<br /> Nguyen, 2006: 218. vµ n−íc trong. T×m thÊy c¬ quan sinh s¶n vµo<br /> Th©n rong h×nh trô, mµu vµng nh¹t, cao 4-8 th¸ng 3-4.<br /> cm, ®−êng kÝnh 0,8-1 mm, ph©n nh¸nh chuyÒn Typus: Philippines, Bulusan, Sorsogon, Doty<br /> nhau, phÇn ngän ph©n nh¸nh th−êng vÒ mét 26598 (BISH).<br /> bªn, gèc nh¸nh h¬i th¾t, gãc ph©n nh¸nh réng.<br /> ë l¸t c¾t ngang th©n, sù thay ®æi kÝch th−íc tõ Ph©n bè: Qu¶ng Ngii (®¶o Lý S¬n), Ninh<br /> da vµo lâi lµ tõ tõ. ThuËn (S¬n H¶i, Mü Hßa). Cßn gÆp ë Philippin,<br /> Th¸i Lan.<br /> Tói tø bµo tö h×nh bÇu dôc, 37 × 25 µm n»m<br /> s©u trong líp vá, ®−îc bao quanh b»ng nh÷ng tÕ MÉu vËt nghiªn cøu: Qu¶ng Ngii (Lý S¬n)<br /> bµo vá kÐo dµi. Tói tinh tö h×nh d¹ng kh«ng ®Òu, Lª Nh− HËu 203371-381 (NITRA); Ninh<br /> 100 × 75 µm. T¶o qu¶ h×nh cÇu, h¬i hoÆc kh«ng ThuËn, Lª Nh− HËu 202432-442 (NITRA).<br /> th¾t gèc, kÝch th−íc 900 × 850 µm. Vá t¶o qu¶ Ghi chó: Loµi nµy víi ®Æc ®iÓm cã gãc ph©n<br /> gåm 9-12 líp tÕ bµo, xÕp kh«ng th¼ng hµng, néi nh¸nh réng vµ tÕ bµo vá t¶o qu¶ vµ tÕ bµo vá cña<br /> chÊt nèi víi nh÷ng tÕ bµo xung quanh lµm néi c©y tø bµo tö cã néi chÊt h×nh sao.<br /> <br /> <br /> <br /> 26<br />  H×nh 6. Hydropuntia divergens (Xia & Abbott) Wynne, 1989<br /> a. H×nh d¹ng rong (NITRA202432); b. L¸t c¾t däc t¶o qu¶; c. L¸t c¾t däc qua vá t¶o qu¶;<br /> d. TÕ bµo vá t¶o qu¶ cã néi chÊt co l¹i thµnh d¹ng sao; e. L¸t c¾t ngang qua th©n;<br /> f. Tói tø bµo tö; g. Tói tinh tö.<br /> <br /> TµI LIÖU THAM KH¶O 8. Le Nhu Hau and Nguyen Huu Dai, 2006b:<br /> Coastal Marine Science, 30(1): 214-221.<br /> 1. Abbott I. A., Chiang Y. M., Fredericq S.,<br /> Norris J. N., Tsuda R. T., Xia B. M. and 9. Lee I. K. and Kurogi M., 1977: Bull. Jpn.<br /> Yamamoto H., 1985: Tax. Econ. Seaweeds, Soc. Phycol., 25: 113-118.<br /> I: 67-68. 10. NguyÔn H÷u Dinh, 1969: Rau C©u. Nxb.<br /> 2. Abbott I. A., Zhang J. F. and Xia B. M., Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi.<br /> 1991: Pac. Sci., 45(1): 12-27. 11. Nguyen H. Dinh, 1992: Tax. Econ.<br /> 3. Chang C. F. and Xia B. M., 1976: Stud. Seaweeds, IV: 207-210.<br /> Mar. Sin., 11: 91-163. 12. NguyÔn H÷u Dinh, Huúnh Quang N¨ng,<br /> 4. Dawson E. Y., 1954: Pac. Sci., 8(4): 373- TrÇn Ngäc Bót, NguyÔn V¨n TiÕn, 1993:<br /> 481. Rong biÓn ViÖt Nam (phÇn phÝa B¾c), Nxb.<br /> 5. Fredericq S. and Hommersand M. H., Khoa häc vµ Kü thuËt, tp. Hå ChÝ Minh.<br /> 1989a: J. Phycol., 25: 213-227. 13. Ph¹m Hoµng Hé, 1969: Rong biÓn ViÖt<br /> 6. Fredericq S. and Hommersand M. H., Nam (phÇn phÝa Nam). Trung t©m häc liÖu<br /> 1989b: J. Phycol., 25: 228-241. Sµi Gßn.<br /> 7. Le Nhu Hau and Showe-Mei Lin, 2006a: 14. Wynne M. J., 1989: Taxon, 38: 476-479.<br /> Botanical Studies, 47: 329-337.<br /> <br /> 27<br />  SOME NEW RECORDED SPECIES FOR THE FAMILY GRACILARIACEAE<br /> (RHODOPHYTA) FOR THE ALGAE OF VIETNAM<br /> <br /> Le Nhu Hau<br /> <br /> <br /> SUMMARY<br /> <br /> On the basis of the taxonomic criteria utilized in the family (Gracilariaceae) which was presented by<br /> Abbott et al. (1985): species identification must be based on the difference of gross morphology and<br /> combinated with reproductive anatomical details as spermatangial conceptacles, cystocarps, the presence of<br /> nutritive filaments, the shapes of cells that make up the pericarps. After re-examination of more than 600<br /> specimens of Gracilariaceae previously collected by the others and newly collected by author along the coast<br /> of Vietnam, which are deposited in the herbarium at the Institute of Oceanography Nhatrang (ION), Nhatrang<br /> Institute of Technology Research and Application (NITRA) and Institute of Marine Environment and<br /> Resource Haiphong (IMER), There were 20 species identified for Vietnamese Gracilariaceae, of those, five<br /> species are new records for the red alga of Vietnam, namely Gracilaria cuneifolia (Okamura) Lee & Kurogi,<br /> Gracilaria rubra Chang & Xia, Gracilaria yamamotoi Zhang & Xia, Hydropuntia divergens (Xia & Abbott)<br /> Wynne, Gracilariopsis nhatrangensis Le & Lin. Nomenclature, distribution, biology and ecology of all<br /> species were also provided.<br /> <br /> Ngµy nhËn bµi: 15-5-2010<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 28<br />