Bước đầu tìm hiểu tư tưởng Triết học tôn giáo của William James

9<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 7 - 2012<br /> <br /> B¦íC §ÇU T×M HIÓU T¦ T¦ëNG TRIÕT HäC<br /> T¤N GI¸O CñA WILLIAM JAMES<br /> §ç Thu H­êng(*)<br /> 1. Cuéc ®êi vµ sù nghiÖp khoa häc cña<br /> <br /> ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña ng­êi<br /> <br /> Khi nh¾c ®Õn n­íc Mü, mäi ng­êi<br /> <br /> ®æi c¸ch suy nghÜ còng nh­ hµnh ®éng cña<br /> <br /> William James<br /> <br /> th­êng nghÜ ®ã lµ c­êng quèc sè mét thÕ<br /> giíi vÒ kinh tÕ vµ qu©n sù, Ýt ai nghÜ ®Õn<br /> <br /> ®Êt n­íc nµy ®· s¶n sinh ra nh÷ng nhµ<br /> triÕt häc vÜ ®¹i nh­ Charles Sanders<br /> <br /> Peirce, Sigmund Freud , Jonh Dewey,<br /> (1)<br /> <br /> v.v… Trong sè ®ã, cã lÏ vÜ ®¹i nhÊt, ®Æc<br /> <br /> biÖt vµ k× dÞ nhÊt lµ William James, mét<br /> trong nh÷ng ng­êi s¶n sinh ra t­ t­ëng<br /> triÕt häc vµ t«n gi¸o Hoa Kú. William<br /> <br /> James (11/01/1842 - 26/8/1910) lµ ng­êi<br /> <br /> thµnh phè New York. Cuéc ®êi cña «ng<br /> ®Çy nh÷ng nçi c« ®¬n, ®au khæ. Sè phËn<br /> <br /> cña «ng còng lµ sè phËn cña n­íc Mü<br /> <br /> trong nh÷ng n¨m nöa cuèi thÕ kØ XIX<br /> ®Çu thÕ kØ XX, thêi gian mµ ng­êi Mü<br /> <br /> ph¶i gång m×nh ®Ó ®­¬ng ®Çu víi thÊt<br /> <br /> nghiÖp, ®ãi nghÌo. Cã lÏ hoµn c¶nh lÞch<br /> sö Êy ®· t«i luyÖn nªn ý chÝ vµ trÝ tuÖ cña<br /> cña mét ng­êi Mü ®iÓn h×nh nh­ William<br /> <br /> James. C¶ cuéc ®êi, «ng ®· dµy c«ng<br /> <br /> nghiªn cøu c¸c lÜnh vùc nh­ TriÕt häc,<br /> Gi¸o dôc häc vµ ®Æc biÖt lµ T«n gi¸o häc.<br /> <br /> C¸c c«ng tr×nh khoa häc cña «ng thÓ<br /> <br /> hiÖn trªn nhiÒu lÜnh vùc nh­ T©m lÝ häc,<br /> TriÕt häc vµ T«n gi¸o häc. Nh÷ng c«ng<br /> tr×nh khoa häc nµy kh«ng nh÷ng ph¶n<br /> ¸nh chÝnh x¸c vµ toµn diÖn thùc tr¹ng<br /> <br /> Mü lóc bÊy giê mµ cßn gãp phÇn lµm thay<br /> <br /> ng­êi Mü tõ thêi «ng cho ®Õn b©y giê.<br /> Nh÷ng ai ®· tõng nghiªn cøu t­ t­ëng cña<br /> William James ®Òu kh«ng khái ng¹c nhiªn<br /> <br /> khi ®äc nh÷ng c«ng tr×nh khoa häc c«ng<br /> <br /> phu, dung dÞ vÒ hµnh v¨n nh­ng ®éc ®¸o<br /> vÒ trÝ tuÖ nh­: Talks to Teachers (Trao ®æi<br /> víi<br /> <br /> gi¸o<br /> <br /> viªn),<br /> <br /> The<br /> <br /> Principles<br /> <br /> of<br /> <br /> Pyschology (Nh÷ng nguyªn t¾c cña T©m lÝ<br /> <br /> häc), Pragmatism - A New Name for Some<br /> <br /> Old Ways of Thinking (Chñ nghÜa thùc<br /> dông - C¸i tªn míi ®èi víi nh÷ng c¸ch<br /> thøc cò cña t­ duy), The Meaning of Truth<br /> <br /> (ý nghÜa cña ch©n lÝ), The Will to Believe<br /> (ý<br /> <br /> chÝ<br /> <br /> ®Ó<br /> <br /> Empiricism<br /> <br /> tin),<br /> <br /> (Nh÷ng<br /> <br /> Essays<br /> tiÓu<br /> <br /> in<br /> <br /> luËn<br /> <br /> Radical<br /> <br /> vÒ<br /> <br /> c¨n<br /> <br /> nguyªn cña chñ nghÜa kinh nghiÖm cÊp<br /> tiÕn). §Æc biÖt vÒ lÜnh vùc T«n gi¸o häc cã<br /> <br /> t¸c phÈm On the Varieties of Religious<br /> <br /> Experience: A Study of Human Nature (VÒ<br /> <br /> sù ®a d¹ng kinh nghiÖm t«n gi¸o: Nghiªn<br /> cøu vÒ b¶n chÊt con ng­êi), vµ t¸c phÈm A<br /> <br /> Pluralistic Universe (Vò trô ®a nguyªn).<br /> <br /> William James lµ con trai cña Henry<br /> <br /> James Sr., mét ng­êi næi tiÕng kh«ng chØ<br /> <br /> *. ThS., §¹i häc Néi vô Hµ Néi.<br /> 1. ¤ng lµ ng­êi ¸o nh­ng mang quèc tÞch Mü.<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 7 - 2012<br /> <br /> 10<br /> v× sù giµu cã mµ cßn bëi c¸ch sèng lËp<br /> <br /> nghiªn cøu TriÕt häc sau khi tèt nghiÖp<br /> <br /> con c¸i, ®Æc biÖt lµ viÖc ®­a con ra ®µo<br /> <br /> cøu thuÇn tóy vÒ d­îc häc ®Ó trë nhµ<br /> <br /> dÞ. ¤ng rÊt quan t©m ®Õn viÖc gi¸o dôc<br /> <br /> t¹o ë n­íc ngoµi. §iÒu nµy ®· ¶nh h­ëng<br /> rÊt lín ®Õn lèi suy nghÜ còng nh­ sù<br /> nghiÖp cña c¸c con «ng sau nµy. C¶<br /> William James, em trai Henrry James vµ<br /> <br /> em g¸i Alice James ®Òu ®­îc bè ®­a sang<br /> <br /> Ch©u ¢u häc tõ nhá, sau nµy c¶ ba anh<br /> em ®Òu thµnh ®¹t. Henry James vµ Alice<br /> <br /> James trë thµnh nh÷ng tiÓu thuyÕt gia<br /> næi tiÕng. VÒ thÓ chÊt, tõ nhá William<br /> <br /> James ®· m¾c nhiÒu lo¹i bÖnh ë mÆt,<br /> l­ng, bông vµ ®Æc biÖt lµ ë da. Nh÷ng<br /> c¨n bÖnh nµy cã lÇn lµm cho «ng trë nªn<br /> <br /> c©m ®iÕc, thËm chÝ nhiÒu lÇn xuÊt hiÖn<br /> <br /> triÖu chøng suy nh­îc thÇn kinh, r¬i vµo<br /> <br /> t×nh tr¹ng trÇm c¶m kÐo dµi vµ nhiÒu<br /> khi «ng cã ý ®Þnh tù tö.<br /> <br /> William James khëi ®Çu sù nghiÖp<br /> <br /> nghiªn cøu cña m×nh t¹i khoa Y häc,<br /> §¹i häc Harvard vµo 1864, sau ®ã «ng bá<br /> dë c«ng viÖc cña m×nh vµo mïa xu©n<br /> <br /> n¨m 1865 ®Ó tham gia chuyÕn th¸m hiÓm<br /> s«ng Amazon do gi¸o s­ Louis Agassiz<br /> <br /> dÉn ®Çu. Sau t¸m th¸ng th¸m hiÓm, «ng<br /> ®µnh ph¶i bá cuéc v× bÖnh ®Ëu mïa vµ<br /> say sãng. C«ng viÖc nghiªn cøu cña «ng<br /> l¹i bÞ gi¸n ®o¹n v× bÖnh tËt. N¨m 1867,<br /> <br /> «ng ph¶i sang §øc ®Ó ch÷a bÖnh còng<br /> nh­ ®Ó tiÕp tôc theo ®uæi sù nghiÖp<br /> <br /> nghiªn cøu Y häc cña m×nh. Cuèi cïng,<br /> «ng còng tèt nghiÖp ®¹i häc víi tÊm<br /> b»ng B¸c sÜ vµo n¨m 1868 t¹i §¹i häc<br /> <br /> Haward, nh­ng kh«ng bao giê sèng<br /> <br /> b»ng nghÒ Y. Së dÜ nh­ vËy lµ v× chÝnh<br /> b¶n th©n «ng kh«ng nhËn thÊy m×nh sÏ<br /> <br /> thµnh ®¹t b»ng nghÒ Y. Nh÷ng vÊn ®Ò<br /> <br /> cña TriÕt häc cã søc l«i cuèn «ng h¬n,<br /> ®iÒu nµy dÉn ®Õn viÖc «ng chuyÓn sang<br /> <br /> ®¹i häc. ¤ng ph¸t biÓu r»ng: “T«i nghiªn<br /> <br /> Sinh lÝ häc, nh­ng t«i ch×m vµo T©m lÝ<br /> <br /> häc vµ TriÕt häc nh­ mét ®Þnh mÖnh. T«i<br /> <br /> ch­a bao giê cã bÊt k× chØ dÉn TriÕt häc<br /> nµo, c¸c bµi gi¶ng ®Çu tiªn vÒ T©m lÝ häc<br /> mµ t«i tõng nghe còng lµ ®Çu tiªn t«i<br /> <br /> ®­a…”(2). ¤ng hiÕn d©ng gÇn nh­ toµn bé<br /> cuéc ®êi vµ sù nghiÖp cña m×nh cho §¹i<br /> <br /> häc Harvard. T¹i ng«i tr­êng nµy, «ng<br /> <br /> ®­îc phong nhiÒu häc hµm, häc vÞ danh<br /> <br /> gi¸ nh­ gi¶ng viªn Sinh lÝ häc ®Çu n¨m<br /> <br /> 1873, Phã Gi¸o s­ T©m lÝ häc vµo n¨m<br /> 1876, Phã Gi¸o s­ TriÕt häc vµo n¨m 1881,<br /> <br /> gi¸o s­ n¨m 1885, vµ gi¸o s­ danh dù<br /> TriÕt häc vµo n¨m 1907.<br /> <br /> William James lµ nhµ T©m lÝ häc ®Çu<br /> <br /> tiªn t¹i §¹i häc Haward cho r»ng T©m lÝ<br /> häc lµ mét khoa häc. ¤ng còng lµ ng­êi<br /> <br /> rÊt thÊu hiÓu vµ chÞu ¶nh h­ëng s©u s¾c<br /> t­<br /> <br /> t­ëng<br /> <br /> T©m<br /> <br /> lÝ<br /> <br /> häc<br /> <br /> cña<br /> <br /> Hermann<br /> <br /> Helmholtz ë §øc vµ Pierre Janet ë Ph¸p.<br /> <br /> Nh÷ng kiÕn thøc mµ «ng thu ®­îc tõ c¸c<br /> <br /> t¸c gi¶ nµy lµ c¬ së ®Ó «ng giíi thiÖu<br /> còng nh­ gi¶ng d¹y T©m lÝ häc thùc<br /> nghiÖm t¹i §¹i häc Haward. Ngoµi ra,<br /> «ng kh¼ng ®Þnh thùc nghiÖm lµ ph­¬ng<br /> ph¸p nghiªn cøu cña T©m lÝ häc. ¤ng lµ<br /> <br /> gi¶ng viªn T©m lÝ häc thùc nghiÖm t¹i<br /> §¹i häc Harvard tõ 1875 ®Õn 1876(3). Thêi<br /> <br /> gian nµy, «ng ®· tham gia c¸c cuéc th¶o<br /> luËn vÒ TriÕt häc víi Charles Peirce ( 4 ) ,<br /> <br /> 2. DÉn theo: Ralph Barton Perry. The Thought and<br /> Character of William James, vol. 1, (1935), 1996<br /> edition, ISBN 0-8265-1279-8, p. 228.<br /> 3. DÉn theo: Duane P Shultz. A History of Modern<br /> Psychology, Wadsworth/Thompson Press, 2004, p. 179.<br /> 4. Xem thªm th«ng tin vÒ Charles Sander Pierce t¹i:<br /> http://plato.stanford.edu/entries/peirce/<br /> <br /> 10<br /> <br /> §ç Thu H­êng. B­íc ®Çu t×m hiÓu t­ t­ëng…<br /> <br /> 11<br /> <br /> Oliver Wendell Holmes(5) vµ Chauncey<br /> <br /> tæng kÕt c¸c bµi b¸o, c¸c c«ng tr×nh «ng<br /> <br /> thµnh lËp mét c©u l¹c bé häc thuËt gäi lµ<br /> <br /> t¸c phÈm nµy, «ng ghi râ: “Chóng ta cã<br /> <br /> Wright . VÒ sau nh÷ng nhµ t­ t­ëng nµy<br /> (6)<br /> <br /> C©u<br /> <br /> l¹c<br /> <br /> bé<br /> <br /> siªu<br /> <br /> Metaphysical Club)<br /> <br /> (7)<br /> <br /> h×nh<br /> <br /> häc<br /> <br /> (The<br /> <br /> t¹i §¹i häc Haward<br /> <br /> vµo n¨m 1872. C©u l¹c bé nµy ®· cung cÊp<br /> cho ng­êi Mü mét nÒn t¶ng t­ t­ëng<br /> trong nhiÒu thËp niªn tiÕp theo .<br /> (8)<br /> <br /> §Ó cã thêi gian viÕt, William James<br /> <br /> nghØ h­u n¨m 1907, sau ®ã «ng tiÕp tôc<br /> <br /> viÕt vµ gi¶ng bµi t¹i c¸c tr­êng ®¹i häc<br /> <br /> kh¸c. Trong thêi gian nµy, «ng cho xuÊt<br /> c¸c t¸c phÈm TriÕt häc vµ T«n gi¸o häc<br /> <br /> næi tiÕng nh­: Chñ nghÜa thùc dông<br /> (Pragmatism),<br /> <br /> Vò<br /> <br /> trô<br /> <br /> ®a<br /> <br /> nguyªn<br /> <br /> (A<br /> <br /> Pluralistic Universe), ý nghÜa cña ch©n<br /> <br /> lÝ (The Meaning of Truth). §©y còng lµ<br /> thêi gian bÖnh ®au tim hµnh h¹ «ng.<br /> <br /> Nh÷ng c¬n ®au tim ®· lµm cho «ng kiÖt<br /> søc vµo n¨m 1909 trong khi «ng ®ang nç<br /> <br /> lùc hoµn thiÖn t¸c phÈm “Mét sè vÊn ®Ò<br /> <br /> vÒ TriÕt häc”. ¤ng buéc ph¶i ®Õn Ch©u ¢u<br /> vµo n¨m 1910 ®Ó ®iÒu trÞ, tuy nhiªn do<br /> tuæi cao, søc yÕu nªn ch÷a trÞ thÊt b¹i.<br /> <br /> ¤ng trë vÒ vµ trót h¬i thë cuèi cïng vµo<br /> <br /> 26 th¸ng 8 n¨m 1910 t¹i nhµ riªng ë<br /> <br /> Chocorua, New Hampshire. Thi hµi «ng<br /> ®­îc an t¸ng trong khu nghÜa trang gia<br /> ®×nh<br /> <br /> ë<br /> <br /> thµnh<br /> <br /> Massachusetts.<br /> <br /> phè<br /> <br /> Cambridge,<br /> <br /> bang<br /> <br /> 2. C¬ së TriÕt häc t«n gi¸o cña William<br /> <br /> James<br /> <br /> T¸c phÈm TriÕt häc khiÕn cho William<br /> <br /> James trë nªn næi tiÕng vµ cã ¶nh h­ëng<br /> lín trong TriÕt häc t«n gi¸o lµ: ý chÝ ®Ó<br /> <br /> tin vµ c¸c tiÓu luËn kh¸c trong TriÕt häc<br /> <br /> phæ th«ng (The Will to Believe and Other<br /> <br /> Essays in Popular Philosophy), xuÊt b¶n<br /> <br /> n¨m 1897, lµ kÕt qu¶ cña sù thu thËp vµ<br /> <br /> ®· c«ng bè tõ nh÷ng n¨m tr­íc. Trong<br /> ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó chê ®îi kÕt qu¶ ®iÒu tra<br /> <br /> tr­íc khi ®Õn víi mét niÒm tin, tr­êng<br /> <br /> hîp kh¸c buéc chóng ta ph¶i tin vµo mét<br /> sè, thËm chÝ tÊt c¶ c¸c chøng cø liªn<br /> <br /> quan kh«ng ®­îc thÈm tra sÏ r¬i vµo mét<br /> ®­êng mßn bÞ c« lËp, buéc t«i ph¶i ®èi<br /> <br /> mÆt víi mäi khã kh¨n, vµ kh«ng biÕt liÖu<br /> <br /> t«i cã thÓ v­ît qua nã kh«ng, t«i cã thÓ<br /> bÞ buéc ph¶i xem xÐt c¸c c©u hái liÖu t«i<br /> <br /> cã thÓ hoÆc nªn tin r»ng t«i cã thÓ v­ît<br /> <br /> qua mäi khã kh¨n. C©u hái nµy kh«ng<br /> <br /> chØ buéc, nã lµ “quan träng”: nÕu t«i sai,<br /> t«i cã thÓ chÕt, vµ nÕu t«i tin r»ng ®óng<br /> lµ t«i cã thÓ v­ît qua mäi khã kh¨n, gi÷<br /> niÒm tin cña t«i cã thÓ tù ®ãng gãp vµo<br /> <br /> thµnh c«ng cña t«i”(9). Trong tr­êng hîp<br /> <br /> nµy, «ng kh¼ng ®Þnh, t«i cã “quyÒn ®Ó<br /> <br /> tin ”. ¤ng<br /> <br /> ®­a ra nh÷ng gi¶ thuyÕt ®èi<br /> <br /> víi niÒm tin t«n gi¸o, ®Æc biÖt lµ ®èi víi<br /> <br /> tr­êng hîp cã thÓ cã trong ®ã mét sù cøu<br /> rçi phô thuéc vµo, tin vµo Thiªn Chóa<br /> tr­íc tiªn råi míi cã b»ng chøng vÒ sù<br /> <br /> tån t¹i cña Thiªn Chóa. §©y lµ c¸nh cöa<br /> <br /> ®Ó chóng ta ®i vµo nghiªn cøu t­ t­ëng<br /> TriÕt häc t«n gi¸o cña William James.<br /> <br /> ¤ng lµ mét trong nh÷ng ng­êi ñng<br /> <br /> hé m¹nh mÏ thuyÕt chøc n¨ng trong T©m<br /> lÝ häc còng nh­ ph­¬ng ph¸p cña chñ<br /> <br /> 5. Xem thªm: Justice Oliver Wendell Holmes, Jr. t¹i<br /> http://www.let.rug.nl/usa/B/oliver/oliverxx.htm<br /> 6.<br /> Xem<br /> thªm:<br /> Chauncey<br /> Wright<br /> t¹i:<br /> http://plato.stanford.edu/entries/wright/<br /> 7.<br /> http://www.nytimes.com/books/01/06/10/reviews/01<br /> 0610.10stroust.html<br /> 8. Xem: Louis Menand .The Metaphysical Club,<br /> Farrar, Straus and Giroux press, 2002.<br /> 9. http://plato.stanford.edu/entries/james/#4<br /> <br /> 11<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 7 - 2012<br /> <br /> 12<br /> nghÜa thùc dông trong TriÕt häc. Víi t­<br /> <br /> t«i ®· nªu ë trªn ®­îc xuÊt b¶n n¨m 1907.<br /> <br /> Héi Nghiªn cøu T©m thÇn Hoa Kú (The<br /> <br /> quan träng vµ chÝnh «ng gäi nã lµ s¸u<br /> <br /> c¸ch lµ mét trong nh÷ng ng­êi s¸ng lËp<br /> American Society for Psychical Research<br /> <br /> (ASPR)), xÐt vÒ t­ duy T©m lÝ häc, «ng<br /> h¬n h¼n ®ång nghiÖp cña m×nh vÒ søc<br /> <br /> s¸ng t¹o trong viÖc truy t×m c¸c ph­¬ng<br /> c¸ch ch÷a bÖnh t©m thÇn. ¤ng phª ph¸n<br /> c¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu T©m lÝ häc<br /> <br /> vµ TriÕt häc mµ theo «ng chØ b¸m vµo<br /> c¸c hiÖn t­îng. ¤ng ®· xÐ toang lèi suy<br /> <br /> nghÜ cè h÷u, hÑp hßi b»ng nh÷ng kÕt qu¶<br /> <br /> nghiªn cøu nghiªm tóc, dùa trªn lèi t­<br /> <br /> duy ®éc ®¸o theo h­íng më, b¸m s¸t<br /> kinh nghiÖm, th«ng qua thùc nghiÖm vµ<br /> <br /> dùa trªn nh÷ng tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ nhÊt<br /> ®Þnh, nhê ®ã «ng ®­îc c«ng nhËn lµ 14<br /> nhµ T©m lÝ häc vÜ ®¹i nhÊt cña thÕ kØ<br /> <br /> XX(10). Ngµy 17/4/1977, trong bµi ph¸t biÓu<br /> vÒ chñ ®Ò “§¹o ®øc cña chiÕn tranh”,<br /> Tæng thèng Hoa Kú Jimmy Carter ®·<br /> trÝch dÉn tiªu ®Ò còng nh­ néi dung mµ<br /> tr­íc ®ã William James ®· ph¸t biÓu t¹i<br /> §¹i häc Stanford n¨m 1906(11).<br /> <br /> VÒ t­ duy TriÕt häc, nh­ tªn cuèn s¸ch<br /> <br /> “Chñ nghÜa thùc dông - C¸i tªn míi ®èi<br /> <br /> víi nh÷ng c¸ch thøc cò cña t­ duy ”,<br /> nh÷ng tham väng TriÕt häc mµ William<br /> <br /> James ®­a ra trong cuèn s¸ch nµy, theo<br /> «ng, chØ lµ sù nh×n nhËn l¹i, xem xÐt l¹i<br /> nh÷ng vÊn ®Ò TriÕt häc ®· cã tõ tr­íc<br /> <br /> dùa trªn ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn míi, ®ã lµ<br /> <br /> c¸ch tiÕp cËn “Pragmatism” (Chñ nghÜa<br /> thùc dông) -<br /> <br /> tõ cña William James.<br /> <br /> Tr­íc ®ã, lÇn ®Çu tiªn «ng c«ng bè thuËt<br /> ng÷ “thùc dông” lµ trong bµi gi¶ng t¹i<br /> <br /> §¹i häc Berkeley n¨m 1898, t¹i tr­êng<br /> Cao ®¼ng Wellesley vµo n¨m 1905, vµ t¹i<br /> <br /> ViÖn Lowell vµ §¹i häc Columbia vµo<br /> <br /> n¨m 1906 vµ 1907. Cuèn s¸ch mµ chóng<br /> <br /> Néi dung cña cuèn s¸ch lµ s¸u vÊn ®Ò<br /> bµi gi¶ng, trong ®ã ®¸ng chó ý lµ bµi<br /> gi¶ng thø s¸u: TriÕt häc t«n gi¸o.<br /> <br /> Sù nghiÖp TriÕt häc cña «ng chØ xoay<br /> <br /> quanh nç lùc nh»m thæi vµo c¸i gäi lµ<br /> <br /> “lèi t­ duy cò” mét c¸ch tiÕp cËn míi vÒ<br /> ph­¬ng ph¸p luËn ®Ó ®­a triÕt häc g¾n<br /> <br /> liÒn víi tÝnh h÷u dông cña nã ®èi víi con<br /> <br /> ng­êi. VÝ dô, khi bµn vÒ ch©n lÝ cña niÒm<br /> tin, «ng cho r»ng,“ch©n lÝ cña niÒm tin lµ<br /> <br /> viÖc niÒm tin ®ã cã cung cÊp tÝnh h÷u<br /> dông cña nã cho nh÷ng ng­êi tin hay<br /> <br /> kh«ng”. Còng theo «ng, ch©n lÝ ®­îc xem<br /> lµ “c¸i m¸ch cho chóng ta hµnh ®éng vµ<br /> <br /> hiÖu qu¶ cã ®­îc tõ hµnh ®éng ®ã; hay<br /> ch©n lÝ<br /> <br /> lµ ph­¬ng ph¸p hµnh ®éng ®Ó<br /> <br /> mang l¹i hiÖu qu¶”… ¤ng cho r»ng, tr­íc<br /> ®ã, c¸ch suy nghÜ vÒ ch©n lÝ ®­îc ng­êi<br /> <br /> ta nhµo nÆn råi ¸p ®Æt cho con ng­êi.<br /> Theo «ng, ch©n lÝ kh«ng ph¶i lµ nh÷ng<br /> <br /> g× mang tÝnh chung chung, trõu t­îng,<br /> mµ lµ nh÷ng g× g¾n liÒn víi hµnh ®éng<br /> <br /> hiÖu qu¶, nh÷ng g× ¸p dông vµo thùc tÕ<br /> hµnh ®éng. William James vÝ ch©n lÝ lµ<br /> <br /> 10. Haggbloom, S.J. et al. (2002). The 100 Most<br /> Eminent Psychologists of the 20th Century. Review<br /> of General Psychology. Vol. 6, No. 2, 139–15.<br /> Haggbloom et al. combined 3 quantitative variables:<br /> citations in professional journals, citations in<br /> textbooks, and nominations in a survey given to<br /> members of the Association for Psychological<br /> Science, with 3 qualitative variables (converted to<br /> quantitative scores): National Academy of Science<br /> (NAS) membership, American Psychological<br /> Association (APA) President and/or recipient of the<br /> APA Distinguished Scientific Contributions Award,<br /> and surname used as an eponym. Then the list was<br /> rank<br /> ordered.<br /> (Xem<br /> thªm<br /> t¹i:http://www.nasonline.org/site/PageServer)<br /> 11. Xem: Jon Roland. The Moral Equivalent of War<br /> by<br /> William<br /> James<br /> t¹i:<br /> http://www.constitution.org/wj/meow_intro.htm<br /> <br /> 12<br /> <br /> §ç Thu H­êng. B­íc ®Çu t×m hiÓu t­ t­ëng…<br /> <br /> 13<br /> <br /> nh÷ng m¶nh ghÐp trong trß ch¬i xÕp<br /> <br /> mét lÇn n÷a sù thËt l¹i biÓu lé vµ t¹o ra<br /> <br /> c¸ch hîp lÝ, ®¹t ®­îc th«ng qua thÈm tra<br /> <br /> thËt khi ®ã ch­a ph¶i lµ ch©n lÝ; ch©n lÝ<br /> <br /> h×nh, nã cÇn ®­îc gÐp l¹i víi nhau mét<br /> <br /> b»ng kinh nghiÖm quan s¸t kÕt qu¶<br /> trong viÖc vËn dông mét ý t­ëng vµo<br /> thùc tÕ(12). T­ t­ëng TriÕt häc cña William<br /> <br /> James tËp trung ë mét sè ®iÓm c¨n b¶n<br /> <br /> nh­ sau: Gi¸ trÞ cña sù thËt “sù vËt” hoµn<br /> toµn phô thuéc vµo viÖc ng­êi sö dông nã<br /> <br /> nh­ thÕ nµo. Theo «ng, thÕ giíi lµ mét<br /> tæng thÓ cña nh÷ng kinh nghiÖm ®a d¹ng.<br /> Chóng chØ cã thÓ ®­îc diÔn gi¶i ®óng vµ<br /> <br /> ®­îc hiÓu th«ng qua viÖc øng dông nã.<br /> <br /> ThuËt ng÷ mang ®Ëm tÝnh TriÕt häc ®Çu<br /> tiªn cña «ng lµ “chñ nghÜa kinh nghiÖm<br /> <br /> cÊp tiÕn”. Theo «ng, chñ nghÜa kinh<br /> nghiÖm cÊp tiÕn kh«ng liªn quan ®Õn<br /> <br /> khoa häc, còng kh«ng liªn quan ®Õn chñ<br /> <br /> nghÜa kinh nghiÖm. Chñ nghÜa nµy kh¼ng<br /> ®Þnh thÕ giíi vµ kinh nghiÖm kh«ng bao<br /> <br /> giê cã tÝnh kh¸ch quan, nã phô thuéc<br /> hoµn toµn vµo t©m trÝ cña ng­êi quan s¸t,<br /> mÆt kh¸c kh«ng cã g× kh¸c lµ phô thuéc<br /> vµo t©m trÝ cña ng­êi quan s¸t còng nh­<br /> hµnh ®éng cña c¸c gi¸c quan. §©y lµ ®iÓm<br /> <br /> c¨n b¶n ®èi víi mäi sù x¸c ®Þnh kÕt qu¶<br /> <br /> cña bÊt k× ph­¬ng ph¸p thùc nghiÖm nµo<br /> <br /> vÒ ch©n lÝ. William James nhÊn m¹nh,<br /> kh«ng cã kinh nghiÖm chung chung,<br /> kh«ng cã sù thÈm ®Þnh chung chung mµ<br /> <br /> th­êng g¾n víi tõng c¸ nh©n hµnh ®éng<br /> cô thÓ. Tõ chñ nghÜa kinh nghiÖm cÊp<br /> <br /> tiÕn ®­îc «ng ph¸t triÓn thµnh “Chñ<br /> nghÜa thùc dông”.<br /> VËy<br /> <br /> chñ<br /> <br /> nghÜa<br /> <br /> thùc<br /> <br /> dông<br /> <br /> lµ<br /> <br /> g×,<br /> <br /> William James tãm t¾t trong mét c©u<br /> ng¾n gän: “Lµ häc thuyÕt cña ch©n lÝ, ë<br /> <br /> trong niÒm tin, nh÷ng ch©n lÝ trçi dËy tõ<br /> nh÷ng sù thËt, nh­ng chóng mét lÇn n÷a<br /> <br /> l¹i nghiªng vÒ sù thËt, gãp thªm sù thËt,<br /> <br /> ch©n lÝ míi”(13). ¤ng còng cho r»ng, sù<br /> lµ chøc n¨ng cña nh÷ng niÒm tin. Trong<br /> <br /> t¸c phÈm ý nghÜa cña ch©n lÝ, William<br /> James d­êng nh­ cho r»ng ch©n lÝ, víi<br /> <br /> nghÜa t­¬ng ®èi lµ “Nhµ phª b×nh cña<br /> <br /> chñ nghÜa thùc dông”, “Chñ nghÜa thùc<br /> dông lu«n lu«n cã nghÜa lµ ch©n lÝ ®èi<br /> <br /> víi kinh nghiÖm hµnh ®éng”(14). Nh­ vËy,<br /> <br /> «ng kh«ng nhÊt qu¸n trong quan ®iÓm<br /> vÒ chñ nghÜa thùc dông, cã khi «ng cho<br /> <br /> r»ng chñ nghÜa thùc dông lµ ph­¬ng<br /> ph¸p, cã khi lµ ch©n lÝ.<br /> <br /> Trong t¸c phÈm Chñ nghÜa thùc dông<br /> <br /> - C¸i tªn míi ®èi víi nh÷ng c¸ch thøc cò<br /> <br /> cña t­ duy, «ng viÕt:“Chñ nghÜa thùc<br /> dông lµ ph­¬ng ph¸p”(15). Ph­¬ng ph¸p<br /> thùc dông cã nhiÖm vô t×m kiÕm ý nghÜa<br /> <br /> cña “sù thËt” b»ng c¸ch kiÓm tra nh­ thÕ<br /> nµo ý t­ëng chøc n¨ng trong cuéc sèng<br /> <br /> cña chóng ta. Theo «ng, mét niÒm tin lµ<br /> <br /> sù thËt, nÕu trong thêi gian dµi nã ®·<br /> <br /> hµnh ®éng cho tÊt c¶ chóng ta, vµ h­íng<br /> dÉn chóng ta. Willam James ®· lo l¾ng<br /> <br /> ®Ó t×m ra nh÷ng g× thùc sù ®i ®Õn niÒm<br /> tin trong cuéc sèng con ng­êi - nh÷ng<br /> <br /> “gi¸ trÞ tiÒn mÆt”, nh÷ng g× dÉn ®Õn hiÖu<br /> <br /> qu¶ trong hµnh ®éng. ¤ng kÕt luËn, niÒm<br /> tin kh«ng ph¶i lµ mét thùc thÓ tinh thÇn<br /> <br /> 12. William James. Pragmatism: A New Name for<br /> Some Old Ways of Thinking, Lect. 6, "Pragmatism's<br /> Conception of Truth," (1907).<br /> 13. In brief, that "Truths emerge from facts, but they<br /> dip forward into facts again and add to them; which<br /> facts again create or reveal new truth (the word is<br /> indifferent) and so on indefinitely.<br /> 14. William James. The Meaning of Truth,<br /> Longmans, Green, & Co., New York, 1909, p. 177.<br /> 15. William James. Pragmatism: A New Name for<br /> Some Old Ways of Thinking, Lect. 6, “Pragmatism's<br /> Conception of Truth”, 1907.<br /> <br /> 13<br /> <br />