Các biểu hiện lâm sàng tại mắt do ảnh hưởng của độc tố nọc rắn

Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 7 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2003<br /> <br /> Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> CAÙC BIEÅU HIEÄN LAÂM SAØNG TAÏI MAÉT<br /> DO AÛNH HÖÔÛNG CUAÛ ÑOÄC TOÁ NOÏC RAÉN<br /> Ngoâ Vaên Hoàng*, Voõ Quang Nghieâm*<br /> <br /> TOÙM TAÉT<br /> Nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän theo phöông thoáng keâ moâ taû laâm saøng tieàn cöùu caét doïc trong khoaûng thôøi<br /> gian töø thaùng 12 / 1999 ñeán thaùng 06 / 2000, vôùi toång soá 65 ñoái töôïng laø beänh nhaân nhaäp vieän vì lyù do raén<br /> caén hoaëc noïc raén phun vaøo maét. Muïc tieâu cuûa nghieân cöùu nhaèm moâ taû caùc thöông toån cuûa maét do ñoäc toá noïc<br /> raén gaây ra vaø khaû naêng hoài phuïc caùc thöông toån naøy. Keát quaû cho thaáy toån thöông do noïc raén phun tröïc tieáp<br /> vaøo maét thì 100% coù bieåu hieän laø phuø keát maïc, bong bieåu moâ giaùc maïc vaø cöông tuï keát maïc, hoaøn toaøn<br /> khoâng coù bieåu hieän nhieãm ñoäc toaøn thaân. Toån thöông do raén caén gaây roái loaïn ñoâng maùu toaøn thaân thì 24%<br /> coù bieåu hieän xuaát huyeát ôû maét, chuû yeáu laø xuaát huyeát döôùi keát maïc (19%). Toån thöông do raén caén gaây nhieãm<br /> ñoäc thaàn kinh toøan thaân thì 70% coù toån thöông ôû maét, bao goàm suïp mi, lieät toaøn boä cô vaän nhaõn, ñoàng töû maát<br /> hoaêc giaûm phaûn xaï aùnh saùng. Xöû trí caùc thöông toån ôû maét do raén caén tuøy thuoäc chính vaøo ñieàu trò ñaëc hieäu<br /> baèng huyeát thanh khaùng noïc. Tuy nhieân ñoái vôùi tröôøng hôïp raén phun noïc vaøo maét thì khoâng caàn phaûi duøng<br /> huyeát thanh khaùng noïc, chæ röûa saïch ñoäc toá caøng sôùm caøng toát. Caùc toån thöông ôû maét do noïc raén thöôøng<br /> phuïc hoài hoaøn toaøn vaø khoâng ñeå laïi di chöùng.<br /> <br /> SUMMARY<br /> CLINICAL MANIFESTATIONS ON EYES WERE CAUSED BY VENOMNOUS SNAKE<br /> BITTING OR SPITTING VENOM OUT<br /> Ngo Van Hong, Vo Quang Nguyen* Y Hoïc TP. Ho Chi Minh * Vol. 7 * Supplement of No 1 * 2003: 106<br /> - 109<br /> <br /> This is a prospective descriptive study carried out from 1999 December to 2000 June. The aim of the<br /> study is to describe clinical manifestations of eyes on patients who were bit by venomnous snakes. Subjects<br /> of the study were 65 patients hospitalized at Cho Ray Hospital. The results showed that for cases with snake<br /> spitting venom out into the eyes of the patients 100 % of eye symptoms were conjunctional edema, corneal<br /> epithelium defects, and acute redness, and no any other systemic manifestations were found. For cases with<br /> Viperidae biting, their venom caused disorder of blood coagulate system, 24% of cases were<br /> opthalmorrhagia, mainly subconjunctinal hemorrhages (19%). For the cases with Elapidae biting, nervous<br /> system of patients were poisoned by venom, 70% of cases got ptosis, complete limitation of ocular<br /> movements, the pupil reacted poorly or not at all to light. Antivenom was used to treat the patients with<br /> snakes biting. However, in the cases of spitting venom into the eyes, antivenom was not necessary, It is very<br /> important to clean venom out of the eyes by clean water or physiological salt water as soon as possible. Eye<br /> Injuries due to venom mostly recovered completely without any sequel.<br /> moái hieåm hoïa cho nhieàu ngöôøi. Moãi naêm coù khoaõng<br /> ÑAËT VAÁN ÑEÀ<br /> 30.000 ngöôõi bò raén caén(3). Tuy nhieân caùc toån thöông<br /> Vieät Nam laø nöôùc coù khí haäu nhieät ñôùi vôùi raát<br /> ôû maét do aûnh höôûng cuûa ñoäc toá noïc raén chöa coù moät<br /> nhieàu loaïi raén ñoäc löu haønh, raén ñoäc caén laøm cheát<br /> nghieân cöùu naøo ñöôïc thöïc hieän nhaèm coù moät höôùng<br /> ngöôøi hoaëc gaây thöông taät vónh vieãn suoát ñôøi vaãn laø<br /> xöû trí vaø ñieàu trò thích hôïp. Vì vaäy, veà phöông dieän<br /> * Khoa maét beänh vieän Chôï Raãy<br /> <br /> 106<br /> <br /> Chuyeân ñeà Nhaõn khoa<br /> <br /> Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 7 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2003<br /> <br /> nhaõn khoa, chuùng toâi thöïc hieän nghieân cöùu ñeà taøi<br /> naøy taïi beänh vieän Chôï Raãy nhaèm khaûo saùt caùc bieåu<br /> hieän laâm saøng cuûa maét treân caùc beänh nhaân bò raén<br /> ñoäc caén, hoaëc phun vaøo maét; töø ñoù coù theå cung caáp<br /> moät soá lieäu thoáng keâ nhöõng bieåu hieän ôû maét do aûnh<br /> höôûng cuûa ñoäc toá noïc raén vaø goùp phaàn vaøo vieäc ñaùnh<br /> giaù thöông toån, möùc ñoä traàm troïng, söï lieân quan<br /> giöõa trieäu chöùng cuûa maét vaø toaøn thaân cuûa beänh<br /> nhaân bò raén ñoäc caén cuõng nhö vieäc khaûo saùt söï taùc<br /> ñoäng cuûa vieäc ñieàu trò huyeát thanh khaùng noïc raén<br /> (Antivenom) tôùi nhöõng bieåu hieän ôû maét trong quaù<br /> trình ñieàu trò<br /> <br /> PHÖÔNG PHAÙP VAØ ÑOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN<br /> CÖÙU<br /> Nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän theo phöông phaùp<br /> thoáng keâ moâ taû laâm saøng tieàn cöùu caét doïc trong<br /> khoaûng thôøi gian töø thaùng 12 / 1999 ñeán thaùng 06 /<br /> 2000, vôùi ñoái töôïng laø taát caû beänh nhaân nhaäp vieän vì<br /> lyù do raén caén hoaëc noïc raén phun vaøo maét.<br /> Soá lieäu ñöôïc thu thaäp baèng thaêm khaùm tröïc<br /> tieáp, thoâng tin thu thaäp lieân quan ñeán caùc yeáu toáù veà<br /> daân soá xaõ hoäi hoïc, caùc bieåu hieän toån thöông ôû maét<br /> vaø toaøn thaân; nhöõng ñaùp öùng sau ñieàu trò hoå trôï vaø<br /> ñaëc hieäu baèng huyeát thanh khaùng ñoäc toá. Möùc ñoä lieät<br /> nhaän nhaõn ñöôïc ghi nhaän qua khaùm ñôn vaän vaø<br /> khaùm ñoàng vaän. Duøng phöông phaùp cuûa ILIFF ñeå<br /> öôùc löôïng nhanh ñoä suïp mi.<br /> Soá lieäu thu thaäp ñöôïc seõ ñöôïc xöû lyù vaø phaân tích<br /> baèng phaàn meàm Microsoft Excel 97 (MS Excel) ñeå<br /> tính caùc giaù trò trung bình thôøi gian xuaát hieän vaø hoài<br /> phuïc caùc trieäu chöùng ôû maét, moâ taû taàn soá xuaát hieän<br /> caùc trieäu chöùng xuaát hieän ôû maét, vaø duøng pheùp kieåm<br /> t (Student’s test) ñeå so saùnh caùc giaù trò thôøi gian<br /> trung bình xuaát hieän vaø hoài phuïc caùc trieäu chöùng<br /> giöõa maét vôùi caùc trieäu chöùng toaøn thaân, vôùi khoaõng<br /> tin caäy 95%.<br /> <br /> KEÁT QUAÛ<br /> Ñaëc ñieåm veà giôùi, tuoåi, ngheà nghieäp<br /> Toång coäng coù 65 beänh nhaân vôùi tæ leä Nam: Nöõ laø<br /> 2.61:1. Ngheà nghieäp chuû yeáu laø laøm ruoäng raãy<br /> <br /> Chuyeân ñeà Nhaõn khoa<br /> <br /> (53%). Ña soá coù tuoåi trung bình thuoäc löùa tuoåi lao<br /> ñoäng (20-40 tuoåi).<br /> Phaân loaïi toån thöông ôû maét<br /> Coù 3 nhoùm toån thöông ñöôïc phaân loaïi theo<br /> ñöôøng vaøo vaø taùc duïng ñoäc cuûa noïc raén<br /> Nhoùm toån thöông do raén phun noïc ñoäc tröïc tieáp<br /> vaøo maét:<br /> Nhoùm bieåu hieän xuaát huyeát ôû maét do raén caén coù<br /> ñoäc toá gaây roái loaïn ñoâng maùu toaøn thaân (raén luïc,<br /> chaøm quaïp)<br /> Nhoùm bieåu hieän lieät daây thaàn kinh vaän ñoäng<br /> maét do raén caén coù ñoäc toá gaây nhieãm ñoäc thaàn kinh<br /> (raén hoå, caïp nia…)<br /> Baûng 1: Phaân loaïi toån thöông vaø taàn suaát toån<br /> thöông maét töøng loïai<br /> Do raén phun vaøo<br /> maét<br /> n=8 tröôøng hôïp<br /> Soá ca coù toån %<br /> thöông maét<br /> 8/8<br /> 100<br /> <br /> Do raén caén<br /> Lieät thaàn kinh<br /> Xuaát huyeát<br /> n=20 tröôøng hôïp<br /> n=37 tröôøng hôïp<br /> Soá ca coù toån % Soá ca coù toån %<br /> thöông maét<br /> thöông maét<br /> 14/20<br /> 70<br /> 9/37<br /> 24,32<br /> <br /> Bieåu hieän toån thöông thöïc theå ôû maét<br /> do raén caén vaø phun:<br /> Baûng 2: Caùc trieäu chöùng bieåu hieän ôû maét do ñoäc toá<br /> noïc raén<br /> Bieåu hieän laâm<br /> saøng<br /> <br /> Do raén phun<br /> <br /> Taàn suaát %<br /> Giaûm PXAS<br /> 0<br /> 0<br /> PXAS (-)<br /> Suïp mi<br /> 0<br /> Lieät vaän nhaõn<br /> 0<br /> (toaøn boä caùc cô)<br /> XH duôùi da mi<br /> 0<br /> XH döôùi KM<br /> 0<br /> XH voõng maïc<br /> 0<br /> Phuø keát maïc<br /> 8 / 8 100<br /> Bong bieåu moâ<br /> 8 / 8 100<br /> Cöông tuï KM<br /> 8 / 8 100<br /> Loeùt giaùc maïc<br /> 1 / 8 12.5<br /> <br /> Do raén caén<br /> Lieät thaàn<br /> Taàn suaát<br /> 1 / 20<br /> 13 / 20<br /> 14 / 20<br /> 14 / 20<br /> <br /> kinh Xuaát huyeát<br /> % Taàn suaát %<br /> 5<br /> 0<br /> 65<br /> 0<br /> 70<br /> 0<br /> 70<br /> 0<br /> <br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> <br /> 1 / 37<br /> 7 / 37<br /> 1 / 37<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> <br /> 2.7<br /> 18.9<br /> 2.7<br /> <br /> Trong 8 tröôøng hôïp phun noïc tröïc tieáp vaøo maét<br /> coù caùc trieäu chöùng cô naêng: ñau nhöùc, giaûm thò löïc,<br /> sôï aùnh saùng, chaûy nöôùc maét.<br /> <br /> 107<br /> <br /> Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 7 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2003<br /> Phaân tích söï lieân quan giöõa thôøi gian xuaát<br /> hieän, phuïc hoài cuûa caùc bieåu hieän ôû maét vaø<br /> toaøn thaân<br /> <br /> Söï phuïc hoài caùc thöông toån ôû maét trong caùc<br /> nhoùm thöôøng laø hoaøn toaøn vaø khoâng ñeå laïi di chöùng<br /> gì sau ñoù. Vieäc phuïc hoài nhanh hay chaäm trong<br /> nhoùm do raén caén tuøy thuoäc vaøo vieäc coù ñieàu trò<br /> huyeát thanh khaùng noïc hay khoâng.<br /> Trong nhoùm RLÑM<br /> Thôøi gian xuaát hieän trieäu<br /> Thôøi gian phuïc hoài trieäu<br /> chöùng XH<br /> chöùng XH<br /> Maét (giôø) Toaøn thaân (giôø) Maét (ngaøy) Toaøn thaân (ngaøy)<br /> 24.33 ± 13.69 4.34 ± 3.05<br /> 10.44 ±<br /> 15.24 ± 3.60<br /> 3.64<br /> <br /> Trong nhoùm NÑ TK<br /> <br /> Baûng 3: Thôøi gian trung bình xuaát hieän vaø phuïc<br /> hoài caùc trieäu chöùng NÑTK<br /> Thôøi gian xuaát Thôøi gian<br /> hieän (giôø)<br /> Trieäu chöùng<br /> Coù θ<br /> lieät thaàn<br /> HTKNR<br /> N=6<br /> kinh<br /> Giaûm maát<br /> *<br /> 0.50 ±<br /> pxas<br /> 0.27<br /> Suïp mi- lieät 2.11 ± 1.27<br /> 8.17 ±<br /> vn<br /> 3.37<br /> Khoù thôû<br /> 2.96 ± 2.10<br /> 10.67 ±<br /> 3.97<br /> <br /> phuïc hoài (giôø)<br /> Khoâng θ<br /> p<br /> HTKNR<br /> N=7<br /> 28.00 ± 15.8 0,004<br /> 44.86 ± 17.39 0,001<br /> 54.29 ± 16.56 0,000<br /> 1<br /> <br /> * Thôøi gian xuaát hieän trieäu chöùng giaûm-maát<br /> phaûn xaï aùnh saùng khoâng ghi nhaän ñöôïc, vì thöôøng<br /> beänh nhaân ñeán ôû giai ñoaïn muoän vaø khoâng khai<br /> thaùc ñöôïc trieäu chöùng naøy.<br /> Trong nhoùm phun noïc tröïc tieáp vaøo maét:<br /> <br /> Xuaát hieän caùc trieäu chöùng ôû maét ngay töø nhöõng<br /> giaây phuùt ñaàu khi bò raén phun vaøo maét.<br /> Thôøi gian trung bình phuïc hoài caùc trieäu chöùng<br /> laø: 2.57 ± 1.13 ngaøy (khoâng keå 1 beänh nhaân bò vieâm<br /> loeùt giaùc maïc).<br /> Trong 65 beänh nhaân keå treân, ngoaøi moät tröôøng<br /> hôïp ghi nhaän coù daáu xuaát huyeát daïng chaám ôû voõng<br /> maïc thuoäc nhoùm RLÑM, ngoaøi ra chuùng toâi khoâng<br /> ghi nhaän thaáy coù söï thay ñoåi thöïc theå veà gai thò<br /> cuõng nhö maïch maùu ôû voõng maïc.<br /> <br /> 108<br /> <br /> Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> BAØN LUAÄN<br /> Nhöõng ñaëc ñieåm cuûa bieåu hieän maét do<br /> aûnh höôûng cuûa ñoäc toá noïc raén<br /> Trong nhoùm nhieãm ñoäc thaàn kinh, caùc trieäu<br /> chöùng toaøn thaân bieåu hieän döôùi daïng nhöôïc cô, vaø<br /> taïi maét chuùng toâi cuõng ghi nhaän ñöôïc caùc trieäu<br /> chöùng laø suïp mi, lieät vaän nhaõn, ñoàng töû daõn, phaûn<br /> xaï ñoàng töû giaûm hoaëc maát.<br /> Trong nhoùm roái loaïn ñoâng maùu, ngoaøi caùc trieäu<br /> chöùng chaûy maùu taïi vò trí veát thöông, xuaát huyeát<br /> döôùi da, xuaát huyeát noäi… caùc trieäu chöùng ôû maét coù<br /> theå gaëp laø xuaát huyeát döôùi da mi, xuaát huyeát döôùi keát<br /> maïc, xuaát huyeát voõng maïc. Hình thaùi xuaát huyeát coù<br /> theå gaëp laø xuaát huyeát daïng ñaùm lôùn, daïng veát, daïng<br /> chaám<br /> Trong nhoùm beänh nhaân bò phun noïc tröïc tieáp<br /> vaøo maét, 100 % beänh nhaân ñeàu bò loaïi raén hoå mang<br /> baønh phun noïc; ñieàu naøy cuõng phuø hôïp vôùi caùc baùo<br /> caùo veà khaû naêng phun noïc cuûa raén hoå (4). Veà toån<br /> thöông, chæ thaáy bieåu hieän taïi choå, chöa ghi nhaän coù<br /> bieåu hieän toaøn thaân naøo ñi keøm.<br /> Lieân quan giöõa xuaát hieän trieäu chöùng<br /> ôû maét vaø bieåu hieän toaøn thaân do ñoäc toá<br /> noïc raén<br /> Trong nhoùm nhieãm ñoäc thaàn kinh thôøi gian<br /> xuaát hieän caùc trieäu chöùng lieät thaàn kinh ôû maét<br /> thöôøng sôùm hôn caùc bieåu hieän lieät cô hoâ haáp<br /> (p