Cách thức để nhà nước điều tiết hiệu quả trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp

Journal of Science – 2015, Vol. 6 (2), 37 – 44<br /> <br /> Part B: Political Sciences, Economics and Law<br /> <br /> CÁCH THỨC ĐỂ NHÀ NƯỚC ĐIỀU TIẾT HIỆU QUẢ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI<br /> CỦA DOANH NGHIỆP<br /> Lê Tuấn Bách1<br /> ThS. Trường Đại học Ngoại thương Thành phố Hồ Chí Minh<br /> Thông tin chung:<br /> Ngày nhận bài: 10/04/14<br /> Ngày nhận kết quả bình duyệt:<br /> 27/08/14<br /> Ngày chấp nhận đăng: 03/15<br /> Title:<br /> Methods for the government to<br /> effectively moderate social<br /> responsibility of enterprises<br /> Từ khóa:<br /> Trách nhiệm xã hội; phát triển<br /> bền vững; cơ quan nhà nước;<br /> doanh nghiệp<br /> Keywords:<br /> Social responsibility;<br /> sustainable development; state<br /> agency; enterprise<br /> <br /> ABSTRACT<br /> Sustainable development is becoming a big concern and a greatly interested<br /> topic for research and debate. One of the proposals agreed unanimously by<br /> researchers and state agencies is to strengthen social responsibility of enterprise<br /> which enhances enterprises’ commitment to contribute to the sustainable<br /> economic development. Derived from the discussion on whether enterprise social<br /> responsibility should be understood as an obligation in itself or a compulsory<br /> obligation, it is recommended that state agencies should regulate enterprise<br /> social responsibility based on the interaction between enterprise’ benefits and<br /> society’s benefits.<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Vấn đề phát triển bền vững ngày càng được quan tâm và trở thành đề tài nghiên<br /> cứu thảo luận sôi nổi hiện nay. Một trong những đề xuất được các nhà nghiên<br /> cứu, các cơ quan nhà nước đồng thuận là tăng cường trách nhiệm xã hội của<br /> doanh nghiệp nghĩa là gia tăng các cam kết đóng góp của doanh nghiệp vào sự<br /> phát triển kinh tế bền vững của quốc gia. Thông qua việc luận bàn về quan niệm<br /> trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nên được hiểu là một nghĩa vụ tự thân hay<br /> là một nghĩa vụ bắt buộc, tác giả kiến nghị Nhà nước cách thức điều tiết trách<br /> nhiệm xã hội của doanh nghiệp một cách phù hợp cần phải dựa trên mối tương<br /> tác giữa lợi ích doanh nghiệp và lợi ích xã hội.<br /> <br /> bền vững của quốc gia. Bài viết không đi sâu vào<br /> các giải pháp trách nhiệm xã hội của doanh<br /> nghiệp mà chỉ luận bàn về nhận thức trách nhiệm<br /> xã hội của doanh nghiệp đứng ở vị thế là những<br /> nhà quản lý nhà nước. Trách nhiệm xã hội của<br /> doanh nghiệp (Corporate Social Responsibility –<br /> CSR) nên xem là một nghĩa vụ tự thân hay điều<br /> bắt buộc là câu hỏi mà tác giả muốn đi tìm lời giải<br /> đáp. Nhận thức rõ điều này sẽ giúp cho Nhà nước<br /> có thể đưa ra các giải pháp phù hợp nhằm điều tiết<br /> tốt trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp.<br /> <br /> 1. GIỚI THIỆU<br /> Kinh tế Việt Nam sau giai đoạn tăng tốc mà đỉnh<br /> điểm là vào năm 2007 được xem là năm tăng<br /> trưởng toàn diện thì những dấu hiệu bất ổn về chất<br /> lượng tăng trưởng đã bắt đầu bộc lộ cũng kể từ<br /> đó. Với nền kinh tế vẫn tiếp tục tăng trưởng<br /> nhưng lạm phát phi mã, ô nhiễm môi trường, an<br /> toàn vệ sinh thực phẩm đang trong tình trạng báo<br /> động đỏ, các cuộc đình công ngày càng nhiều<br /> hơn... thì vấn đề phát triển bền vững ngày càng<br /> được quan tâm và trở thành đề tài nghiên cứu thảo<br /> luận sôi nổi hiện nay. Một trong những đề xuất<br /> được các nhà nghiên cứu, các cơ quan nhà nước<br /> đồng thuận là tăng cường trách nhiệm xã hội của<br /> doanh nghiệp nghĩa là gia tăng các cam kết đóng<br /> góp của doanh nghiệp vào sự phát triển kinh tế<br /> <br /> 2. KHÁI NIỆM TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI<br /> CỦA DOANH NGHIỆP (Corporate Social<br /> Responsibility - CSR)<br /> Trước hết, xã hội được hiểu là một nhóm người có<br /> 37<br /> <br /> Journal of Science – 2015, Vol. 6 (2), 37 – 44<br /> <br /> Part B: Political Sciences, Economics and Law<br /> <br /> liên hệ với nhau bằng các mối quan hệ gắn kết lâu<br /> dài hay xã hội được biểu hiện bằng các mối quan<br /> hệ tương tác giữa các thành viên trong xã hội.<br /> Doanh nghiệp là một thành phần quan trọng trong<br /> xã hội góp phần chủ đạo làm tăng trưởng kinh tế<br /> cũng như phúc lợi xã hội. Trách nhiệm xã hội của<br /> doanh nghiệp được hiểu vừa ở khía cạnh đóng<br /> góp của doanh nghiệp vào phúc lợi xã hội, vừa ở<br /> khía cạnh thể hiện cam kết của doanh nghiệp vào<br /> sự phát triển bền vững của xã hội.<br /> <br /> động và sự đảm bảo lợi ích cho cổ đông và người<br /> lao động trong doanh nghiệp.<br /> 3. MỐI QUAN HỆ GIỮA DOANH NGHIỆP<br /> VÀ XÃ HỘI<br /> Doanh nghiệp là một bộ phận hữu cơ trong xã hội<br /> nên tương tác với xã hội là điều tất yếu và cũng là<br /> nhu cầu sống còn của doanh nghiệp. Xã hội sẽ tạo<br /> ra môi trường kinh doanh cho doanh nghiệp với<br /> thị trường nguyên vật liệu, thị trường vốn, thị<br /> trường nhân lực cung cấp yếu tố đầu vào, trong<br /> khi thị trường tiêu thụ là nơi xác định kết quả kinh<br /> doanh của doanh nghiệp. Doanh nghiệp dựa vào<br /> môi trường do xã hội tạo ra để tồn tại và phát triển<br /> đồng thời doanh nghiệp là nhân tố quan trọng góp<br /> phần tạo ra môi trường xã hội. Quan hệ hữu cơ<br /> này là căn nguyên cho sự phát triển bền vững.<br /> Người trồng cây khai thác chất dinh dưỡng từ đất,<br /> nước, không khí... để tạo ra quả ngọt nhưng muốn<br /> tiếp tục thụ hưởng những thành quả ấy thì người<br /> trồng cây phải ra sức bồi dưỡng, cải tạo đất, giữ<br /> nước và không khí trong sạch. Luật nhân quả này<br /> phần nào cũng phản ánh mối quan hệ giữa doanh<br /> nghiệp và xã hội.<br /> <br /> Chính phủ Anh định nghĩa trách nhiệm xã hội của<br /> doanh nghiệp “... là hành động do doanh nghiệp<br /> tự nguyện thực hiện, ngoài việc tuân thủ các quy<br /> định pháp lý tối thiểu, nhằm thỏa mãn nhu cầu<br /> cạnh tranh của doanh nghiệp và lợi ích của toàn<br /> xã hội”. Hội đồng doanh nghiệp thế giới vì sự<br /> phát triển bền vững lại có định nghĩa chi tiết hơn<br /> “Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp là sự cam<br /> kết liên tục của doanh nghiệp đối với đạo đức<br /> kinh doanh và đóng góp vào tăng trưởng kinh tế,<br /> trong khi cải thiện chất lượng cuộc sống của<br /> người lao động và gia đình họ, cũng như của cộng<br /> đồng và xã hội” (Nguyễn Đình Cung & Lưu Minh<br /> Đức, 2008). Tổng quát hóa hơn theo Matten và<br /> Moon (2004) thì khái niệm trách nhiệm xã hội<br /> doanh nghiệp là một khái niệm chùm bao gồm<br /> nhiều khái niệm khác như đạo đức kinh doanh,<br /> doanh nghiệp làm từ thiện, công dân doanh<br /> nghiệp, tính bền vững và trách nhiệm môi trường.<br /> Đó là một khái niệm động và luôn được thử thách<br /> trong từng bối cảnh kinh tế, chính trị, xã hội đặc<br /> thù.<br /> <br /> Hoạt động của doanh nghiệp phải tuân thủ theo<br /> pháp luật nhưng thực tế một bộ phận doanh<br /> nghiệp lách luật để tạo ra các khoản lợi ích kinh tế<br /> siêu ngạch cho mình. Giả sử, doanh nghiệp nào<br /> cũng được quyền hành động như vậy một cách tự<br /> do mà không có một chế tài thích đáng thì trật tự<br /> xã hội sẽ rối loạn và môi trường kinh doanh sẽ bị<br /> xâm hại. Một doanh nghiệp làm ăn chạy theo lợi<br /> nhuận thuần túy không quan tâm đến môi trường<br /> sống của con người thì kết quả là người tiêu dùng<br /> dần quay lưng với các sản phẩm của doanh<br /> nghiệp. Một ví dụ điển hình là trước đây có rất<br /> nhiều doanh nghiệp Trung Quốc theo chiến lược<br /> kinh doanh cạnh tranh về giá với các sản phẩm<br /> nước ngoài bằng bất cứ giá nào ngay cả không<br /> tuân thủ theo các quy định về an toàn sức khỏe<br /> con người, môi trường sinh thái thì nay với quan<br /> niệm đồ Trung Quốc rẻ nhưng độc hại đang ngày<br /> càng phổ biến đối với người tiêu dùng trên toàn<br /> thế giới (Văn Cường, 2014). Ngược lại, doanh<br /> nghiệp luôn tuân thủ pháp luật, làm ăn trong sáng,<br /> và tích cực các hoạt động từ thiện, tham gia các<br /> chương trình phục vụ cộng đồng thì thương hiệu<br /> của doanh nghiệp ngày càng tạo niềm tin cho<br /> người tiêu dùng. Đây chính là khoản lợi ích tiềm<br /> năng mà trong tương lai doanh nghiệp sẽ thu lại<br /> được khi thực thi trách nhiệm xã hội.<br /> <br /> Phạm Văn Đức – Tổng biên tập Tạp chí Triết học<br /> (2011) cho rằng, ở Việt Nam hiện nay, trách<br /> nhiệm xã hội của doanh nghiệp được hiểu theo<br /> định nghĩa của Nhóm phát triển kinh tế tư nhân<br /> thuộc Ngân hàng thế giới. Theo đó, “Trách nhiệm<br /> xã hội của doanh nghiệp (Corporate Social<br /> Responsibility – CSR) là sự cam kết của doanh<br /> nghiệp đóng góp vào việc phát triển kinh tế bền<br /> vững, thông qua những hoạt động nhằm nâng cao<br /> chất lượng đời sống của người lao động và các<br /> thành viên gia đình họ, cho cộng đồng và toàn xã<br /> hội, theo cách có lợi cho cả doanh nghiệp cũng<br /> như phát triển chung của xã hội”. Ngoài ra, PGS.<br /> TS. Phạm Văn Đức đã cụ thể hóa trách nhiệm xã<br /> hội của doanh nghiệp thành bốn yếu tố cấu thành,<br /> bao gồm sự bảo vệ môi trường, sự đóng góp cho<br /> cộng đồng xã hội, sự thực hiện tốt trách nhiệm với<br /> nhà cung cấp, sự bảo đảm lợi ích và an toàn cho<br /> người tiêu dùng; sự quan hệ tốt với người lao<br /> 38<br /> <br /> Journal of Science – 2015, Vol. 6 (2), 37 – 44<br /> <br /> Part B: Political Sciences, Economics and Law<br /> <br /> tốt trách nhiệm xã hội. Rõ ràng, mâu thuẫn về lợi<br /> ích chung và riêng khiến cho doanh nghiệp không<br /> muốn thực hiện trách nhiệm xã hội.<br /> <br /> Như vậy, doanh nghiệp thực hiện trách nhiệm xã<br /> hội góp phần tạo ra môi trường kinh doanh lành<br /> mạnh giúp cho bản thân doanh nghiệp có cơ hội<br /> không những tăng trưởng mà còn hướng tới sự<br /> phát triển bền vững.<br /> 4. NGUYÊN NHÂN KHIẾN CHO DOANH<br /> NGHIỆP KHÔNG MUỐN THỰC THI<br /> TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI<br /> <br /> Nếu một doanh nghiệp có trách nhiệm tốt với xã<br /> hội nhưng chi phí cho việc thực hiện trách nhiệm<br /> xã hội làm tổng chi phí hoạt động kinh doanh tăng<br /> thêm trong khi lợi ích đạt được lại nằm ở thì<br /> tương lai và không chắc chắn thì doanh nghiệp<br /> sau khi phân tích lợi ích – chi phí gần như sẽ chối<br /> từ thực thi trách nhiệm xã hội.<br /> <br /> Nói đến “trách nhiệm” là nói tới điều phải làm<br /> nhưng sẽ được thực hiện hoặc là một cách tự<br /> nguyện hoặc là gượng ép ngay cả không thực thi.<br /> Điều làm cho trách nhiệm không được thực hiện<br /> chính là lợi ích do nó mang lại. Nói cách khác, từ<br /> “phải” chỉ được thực thi khi đi kèm với lợi ích<br /> tương xứng. Vì thế mà trách nhiệm thường luôn đi<br /> đôi với quyền lợi. Quyền lợi càng nhiều thì trách<br /> nhiệm càng cao. Cái lợi mà xã hội mang lại cho<br /> doanh nghiệp là môi trường hoạt động kinh doanh<br /> thì nghĩa vụ của doanh nghiệp phải góp phần xây<br /> dựng, cải tạo môi trường kinh doanh đó tốt hơn vì<br /> những điều doanh nghiệp làm đối với xã hội sẽ<br /> tạo ra các lợi ích khác cho chính doanh nghiệp<br /> trong tương lai. Quan hệ hữu cơ như vậy một khi<br /> được thực hiện tốt sẽ tạo ra sự phát triển bền vững<br /> cho doanh nghiệp. Tuy nhiên điều gì khiến cho<br /> doanh nghiệp vẫn có hành vi chối từ trách nhiệm<br /> xã hội mà đáng lý ra doanh nghiệp nên làm.<br /> Những nguyên nhân có thể kể đến bao gồm:<br /> <br /> 4.2 Sự khác biệt lợi ích – chi phí của doanh<br /> nghiệp và xã hội<br /> Mọi hoạt động của doanh nghiệp đều hướng tới<br /> mục tiêu sao cho lợi ích mang lại cao hơn chi phí<br /> bỏ ra. Đối với hoạt động xã hội cũng vậy, chi phí<br /> cũng phải thấp hơn lợi ích thu được. Tuy nhiên<br /> vấn đề là có sự nhận diện lợi ích – chi phí khác<br /> nhau giữa doanh nghiệp và xã hội. Nhận thức<br /> khác nhau nên dẫn đến hành vi không giống nhau,<br /> kết quả dẫn đến trách nhiệm xã hội của doanh<br /> nghiệp không được thực thi.<br /> Một doanh nghiệp chỉ quan tâm đến lợi ích và chi<br /> phí liên quan đến một cá thể, một bộ phận trong<br /> khi xã hội thì liên quan đến lợi ích và chi phí của<br /> một tổng thể. Ngoại tác là thí dụ thích hợp nhất<br /> cho sự khác biệt này.<br /> Ngoại tác được định nghĩa là khi sản xuất hay tiêu<br /> dùng của cá nhân (hay nhóm các cá nhân) ảnh<br /> hưởng đến sản xuất hay tiêu dùng của cá nhân<br /> (hay nhóm cá nhân) khác và không có sự đền bù<br /> hay thanh toán nào được thực hiện bởi cá nhân<br /> gây ra ảnh hưởng. Ví dụ, vụ Vedan xả thải ra sông<br /> Thị Vải bị phát hiện vào năm 2008 (Báo Tuổi trẻ,<br /> 2008), ngoại tác đó là các thiệt hại gây ra cho<br /> nông dân tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, Đồng Nai,<br /> Thành phố Hồ Chí Minh. Nhưng tại sao Vedan<br /> vẫn được phép thành lập và doanh nghiệp Vedan<br /> cứ ngang nhiên xả thải chưa qua xử lý trong nhiều<br /> năm. Đó chỉ có thể là cơ quan chức năng thẩm<br /> định hồ sơ dự án Vedan chưa tính đúng và đầy đủ<br /> yếu tố ngoại tác và Vedan chưa thể hiện trách<br /> nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với môi<br /> trường sinh thái. Cũng ngay trong năm 2008, một<br /> siêu dự án thép của tập đoàn Posco với giá trị trên<br /> 5 tỷ đô đã không được chấp nhận đầu tư ở Vịnh<br /> Vân Phong thuộc tỉnh Khánh Hòa do lo ngại yếu<br /> tố ngoại tác ảnh hưởng đến môi trường sinh thái<br /> và lợi ích kinh tế biển – cảng biển của tỉnh Khánh<br /> Hòa (L. Nguyên, 2008). Mặc khác, ngoại tác<br /> <br /> 4.1 Sự không đồng nhất trong việc thực hiện<br /> trách nhiệm xã hội của các doanh nghiệp<br /> Nhận thức được tầm quan trọng của trách nhiệm<br /> xã hội của doanh nghiệp sẽ là cần nhưng chưa đủ<br /> khi nó chưa được thực thi bằng hành động một<br /> cách đồng nhất ở tất cả các doanh nghiệp. Trách<br /> nhiệm xã hội được các doanh nghiệp thực hiện tốt<br /> sẽ tạo ra sự phát triển bền vững trong tương lai.<br /> Nhưng như chúng ta biết, nó nằm ở tương lai. Vấn<br /> đề nhận thức về trách nhiệm xã hội của doanh<br /> nghiệp thường không đồng đều, cho nên trong quá<br /> trình thực hiện trách nhiệm xã hội thường tạo ra<br /> chi phí gia tăng thêm cho doanh nghiệp. Lợi ích<br /> mà trách nhiệm xã hội tạo ra là lợi ích chung nằm<br /> ở tương lai và nó chỉ đạt được khi có sự đồng<br /> thuận cùng thực thi bởi các doanh nghiệp. Một<br /> doanh nghiệp không thực thi trách nhiệm xã hội<br /> sẽ kéo dài thời gian và giảm tính khả thi của việc<br /> đạt lợi ích chung cho xã hội trong khi doanh<br /> nghiệp đó lại tiết giảm được chi phí và đạt được<br /> lợi ích riêng cao hơn các doanh nghiệp thực hiện<br /> <br /> 39<br /> <br /> Journal of Science – 2015, Vol. 6 (2), 37 – 44<br /> <br /> Part B: Political Sciences, Economics and Law<br /> <br /> nghiệp trốn thuế, gây ô nhiễm môi trường, buôn<br /> lậu, sản xuất hàng cấm, hàng chất lượng không<br /> đảm bảo... “Tất cả vì lợi nhuận” dường như là<br /> “kim chỉ nam” cho tất cả hoạt động kinh doanh<br /> doanh nghiệp. Trong khi đó, mục tiêu cả xã hội là<br /> hướng tới lợi ích chung, hướng tới sự hài hòa<br /> thống nhất của các thực thể trong xã hội. Một khi<br /> có sự mâu thuẫn trong việc thực hiện mục tiêu lợi<br /> ích doanh nghiệp và lợi ích xã hội thì doanh<br /> nghiệp với bản chất vốn có vì lợi nhuận kinh tế<br /> thuần túy tất yếu dễ dàng từ bỏ trách nhiệm xã hội<br /> để đạt được lợi nhuận.<br /> <br /> không chỉ là tiêu cực mà còn có ngoại tác tích<br /> cực, dự án nhà máy lọc dầu Dung Quất được Thủ<br /> tướng Võ Văn Kiệt chủ trương xây dựng ở Quảng<br /> Ngãi dù một tập đoàn dầu khí của Pháp tư vấn lựa<br /> chọn đặt ở Long Sơn (Vũng tàu). Xét về lợi ích<br /> kinh tế tư nhân thuần túy thì Long Sơn là địa điểm<br /> thích hợp nhất nhưng xét về lợi ích tổng thể kinh<br /> tế xã hội thì Dung Quất (Quảng Ngãi) được kỳ<br /> vọng là đòn bẩy vực dậy kinh tế miền Trung vốn<br /> nghèo nàn lạc hậu vào thập niên 90 và trở thành<br /> mắc xích kết nối các vùng kinh tế trọng điểm Bắc<br /> – Trung – Nam thành một khối thống nhất, đưa<br /> nền kinh tế Việt Nam phát triển bền vững (Võ<br /> Văn Kiệt, 2005).<br /> <br /> 5. TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH<br /> NGHIỆP LÀ NGHĨA VỤ BẮT BUỘC HAY<br /> LÀ NGHĨA VỤ TỰ THÂN<br /> <br /> Như vậy, rõ ràng trong mối quan hệ tương tác<br /> doanh nghiệp với xã hội thường xuyên xuất hiện<br /> các vấn đề như lợi ích tư nhân nhưng tạo ra thiệt<br /> hại cho xã hội hay lợi ích xã hội tăng lên nhưng<br /> tạo gánh nặng chi phí cho doanh nghiệp. Nói cách<br /> khác kết quả tương tác giữa doanh nghiệp và xã<br /> hội phát sinh các chi phí và lợi ích nằm ngoài chi<br /> phí và lợi ích của doanh nghiệp. Hậu quả là trách<br /> nhiệm xã hội đối với doanh nghiệp là một khoản<br /> chi phí làm giảm lợi ích kinh tế nên dễ làm doanh<br /> nghiệp tìm cách chối bỏ. Sự khác biệt trong nhận<br /> diện lợi ích – chi phí giữa doanh nghiệp và xã hội<br /> cũng xuất phát từ sự khác biệt mục tiêu.<br /> <br /> Một số học giả cũng đưa ra lập luận khác so với<br /> Milton Friedman, họ cho rằng doanh nghiệp là<br /> một bộ phận của xã hội, hoạt động trong môi<br /> trường do xã hội tạo ra, được sử dụng nguồn lực<br /> xã hội tạo ra lợi ích cho doanh nghiệp, doanh<br /> nghiệp phải có trách nhiệm với hành vi của mình<br /> trước xã hội một khi gây ra các tác động tiêu cực<br /> tới xã hội và môi trường. Quan điểm này ủng hộ<br /> trách nhiệm xã hội nên là nghĩa vụ tự thân, đó là<br /> trách nhiệm tự ý thức của mỗi doanh nghiệp nhằm<br /> tạo ra một xã hội tốt đẹp. Xét một phương diện<br /> nào đó, quan điểm này như trình bày về một bài<br /> học đạo đức của doanh nghiệp. Phương cách để<br /> đạt được một chuẩn mực đạo đức thường bằng<br /> công cụ tuyên truyền cổ xúy cho các hành vi tự<br /> nguyện. Và doanh nghiệp để hoàn thành một trách<br /> nhiệm xã hội, trước hết họ phải thấu đạt được ý<br /> thức tốt đẹp về nghĩa vụ tạo ra lợi ích cộng đồng<br /> nhằm tăng lợi ích của môi trường mà doanh<br /> nghiệp đang hoạt động, từ đó gián tiếp thúc đẩy<br /> các hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp có<br /> tinh thần trách nhiệm xã hội. Lý tưởng thường<br /> đẹp đẽ nhưng thực tế lại khác xa nếu chỉ trông chờ<br /> vào ý thức tự thân vận động. Hiệu quả từ các biện<br /> pháp tuyên truyền giáo dục tư tưởng nhận thức<br /> cho doanh nghiệp về trách nhiệm xã hội thường<br /> rất thấp. Lấy thí dụ về tình trạng ô nhiễm môi<br /> trường ở Việt Nam, các lời kêu gọi cổ động các<br /> doanh nghiệp thực hiện chung tay bảo vệ môi<br /> trường sinh thái trong hoạt động kinh doanh đều<br /> không đạt hiệu quả, bằng chứng đến ngay các<br /> công ty về môi trường còn góp phần tạo ra ô<br /> nhiễm môi trường như Công ty TNHH Sản xuất<br /> Dịch vụ Thương mại Môi trường xanh, Công ty<br /> TNHH MTV Dịch vụ công ích quận 2, Công ty<br /> TNHH Khoa học Công nghiệp Môi trường Quốc<br /> <br /> 4.3 Sự khác biệt mục tiêu giữa doanh nghiệp<br /> và xã hội<br /> Milton Friedman trong một bài báo được đăng<br /> trên tạp chí New York tháng 9/1970 với nhan đề<br /> “Trách nhiệm xã hội của kinh doanh là gia tăng<br /> lợi nhuận cho nó” có nói “Doanh nghiệp chỉ có<br /> một trách nhiệm duy nhất là tối đa hóa lợi nhuận,<br /> gia tăng giá trị cổ đông, trong khuôn khổ luật chơi<br /> của thị trường là cạnh tranh trung thực và công<br /> bằng”. Ông lập luận, người quản lý doanh nghiệp<br /> đại diện cho cổ đông (người chủ doanh nghiệp)<br /> thực hiện công tác quản lý điều hành hoạt động<br /> kinh doanh của doanh nghiệp sao cho tối đa hóa<br /> lợi nhuận. Nếu thực hiện trách nhiệm xã hội thì<br /> chỉ là việc riêng của cá nhân người quản lý bằng<br /> khả năng tài chính và tình cảm riêng chứ không<br /> phải với nguồn lực, tài sản của doanh nghiệp mà<br /> anh ta là người được ủy thác. Nhưng giả sử doanh<br /> nghiệp có thực hiện cái gọi là trách nhiệm xã hội<br /> thì thực chất là vì lợi nhuận.<br /> Khi đứng trên quan niệm của Milton Friedman ta<br /> dễ dàng giải thích được hành vi của các doanh<br /> <br /> 40<br /> <br /> Journal of Science – 2015, Vol. 6 (2), 37 – 44<br /> <br /> Part B: Political Sciences, Economics and Law<br /> <br /> Việt, Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị... bị<br /> xử phạt vì vi phạm làm ô nhiễm môi trường (Thời<br /> báo Sài gòn ngày, 2013).<br /> <br /> đồng bộ để tránh tạo ra chênh lệch lợi ích giữa<br /> doanh nghiệp thực hiện tốt trách nhiệm xã hội với<br /> doanh nghiệp luôn tìm cách chối bỏ trách nhiệm<br /> xã hội.<br /> <br /> Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nếu xem là<br /> một nghĩa vụ tự thân thì khó đạt được trong thực<br /> tế. Vậy trách nhiệm xã hội sẽ là một nghĩa vụ bắt<br /> buộc của doanh nghiệp hay nói cách khác trách<br /> nhiệm xã hội nên được thể hiện bằng các quy định<br /> pháp luật mà người giám sát việc thực hiện trách<br /> nhiệm xã hội của doanh nghiệp không ai khác là<br /> Nhà nước.<br /> <br /> Thứ hai, Nhà nước thực hiện chính sách điều tiết<br /> trách nhiệm xã hội cần phải tôn trọng nguyên lý<br /> cơ bản của doanh nghiệp là tất cả vì lợi nhuận.<br /> Các hoạt động vì trách nhiệm xã hội thực chất là<br /> các hoạt động kinh doanh vì lợi nhuận của doanh<br /> nghiệp. Các chính sách điều tiết trách nhiệm xã<br /> hội của doanh nghiệp cần phải chặt chẽ, cập nhật<br /> để doanh nghiệp không có cơ hội lách luật. Mặc<br /> khác, liều lượng chế tài của các quy định phải đủ<br /> mạnh để làm gia tăng chi phí doanh nghiệp nếu<br /> doanh nghiệp cứ tiếp tục thực hiện hoạt động kinh<br /> doanh của mình nhưng gây hại cho xã hội. Doanh<br /> nghiệp vì lợi nhuận sẽ tự thân điều chỉnh hành vi<br /> của mình và tạo ra phúc lợi xã hội một cách tự<br /> nguyện.<br /> <br /> Nhà nước nắm trong tay công cụ pháp luật có thể<br /> điều tiết hành vi của mọi cá thể, tổ chức trong xã<br /> hội nên dễ dàng buộc doanh nghiệp phải thực hiện<br /> trách nhiệm xã hội. Tuy nhiên, xét ở tâm lý tự<br /> nhiên của con người, điều bắt buộc luôn gây ra ức<br /> chế và tạo ra phản ứng không muốn tuân theo.<br /> Đối với doanh nghiệp, trách nhiệm xã hội phải<br /> thực hiện sẽ trở thành điều bắt buộc nếu làm cho<br /> lợi nhuận doanh nghiệp giảm. Hành vi của doanh<br /> nghiệp theo lẽ tự nhiên là tìm cách không thực<br /> hiện trách nhiệm xã hội theo quy định miễn là lợi<br /> nhuận doanh nghiệp gia tăng. Hiện tượng biết luật<br /> vẫn phạm luật hay lách luật diễn ra là hậu quả tất<br /> yếu cho các quy định pháp luật chưa chặt chẽ và<br /> chưa đủ mạnh đã tạo ra tâm lý bắt buộc cho doanh<br /> nghiệp khi thi hành. Chi phí xã hội do đó sẽ tăng<br /> cao hơn. Vì thế, Nhà nước phải là người tạo ra cơ<br /> chế hoạt động hiệu quả cho doanh nghiệp sao cho<br /> vừa đảm bảo lợi ích của riêng doanh nghiệp vừa<br /> hướng hoạt động của doanh nghiệp tạo ra nhiều<br /> phúc lợi cho toàn xã hội.<br /> <br /> Nhà nước dựa vào nguyên tắc như thế và trên cơ<br /> sở xem xét mối quan hệ tương tác giữa doanh<br /> nghiệp và xã hội để đề ra các chính sách phù hợp.<br /> Xã hội<br /> Tốt<br /> <br /> Tốt<br /> <br /> (1) Hoạt động kinh<br /> doanh của doanh<br /> nghiệp tạo ra lợi<br /> ích cho bản thân<br /> đồng thời cho xã<br /> hội<br /> <br /> Xấu<br /> <br /> (3) Hoạt động kinh<br /> doanh của doanh<br /> nghiệp tạo ra phúc<br /> lợi tốt cho xã hội<br /> nhưng làm gia tăng<br /> chi phí cho doanh<br /> nghiệp<br /> <br /> Doanh<br /> nghiệp<br /> <br /> Như vậy, trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp<br /> không là một nghĩa vụ hoàn toàn tự thân và cũng<br /> không chỉ là các quy định bắt buộc đơn thuần mà<br /> nên được hiểu là một nghĩa vụ của doanh nghiệp<br /> tự thân thực hiện các quy tắc, quy định trách<br /> nhiệm xã hội mang tính bắt buộc. Thấu đạt điều<br /> này sẽ góp phần tăng tính hiệu quả cho Nhà nước<br /> trong điều hành chính sách điều tiết trách nhiệm<br /> xã hội của doanh nghiệp.<br /> <br /> Xấu<br /> (2) Hoạt động<br /> của<br /> doanh<br /> nghiệp tạo ra<br /> lợi ích cho bản<br /> thân nhưng lại<br /> tác động xấu<br /> đến xã hội<br /> (4) Hoạt động<br /> kinh doanh của<br /> doanh nghiệp<br /> không tạo ra<br /> lợi ích nào cho<br /> doanh nghiệp<br /> lẫn xã hội<br /> <br /> Xuất phát từ quan niệm tất cả vì lợi nhuận của<br /> doanh nghiệp, các hoạt động kinh tế của doanh<br /> nghiệp ở ô số một, ô số ba và ô số bốn không nhất<br /> thiết phải có sự can thiệp của Nhà nước.<br /> Ô số một mô tả hoạt động kinh doanh của doanh<br /> nghiệp tạo ra lợi ích cho cả hai bên nên trách<br /> nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong trường hợp<br /> này là một nghĩa vụ tự thân. Doanh nghiệp sẵn<br /> sàng gia tăng hoạt động kinh tế tạo ra phúc lợi xã<br /> hội một cách tự nguyện. Ví dụ, Công ty Cổ phần<br /> Lasta phối hợp với Đài Truyền hình Thành phố<br /> Hồ Chí Minh đã thực hiện thành công chương<br /> trình “Vượt lên chính mình” thu hút người theo<br /> <br /> 6. KIẾN NGHỊ NHÀ NƯỚC CÁCH THỨC<br /> ĐIỀU TIẾT TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA<br /> DOANH NGHIỆP<br /> Nhà nước điều tiết trách nhiệm xã hội của doanh<br /> nghiệp cần thỏa mãn hai điều kiện:<br /> Thứ nhất, tác động của chính sách điều tiết của<br /> Nhà nước đến doanh nghiệp phải công bằng và<br /> 41<br /> <br />