Chăm sóc sức khỏe phụ nữ (Bài 2)

Chia sẻ: Romano Romano | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

486
lượt xem 130
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng phương pháp Chăm sóc sức khỏe phụ nữ . Nội dung bài 2 trình bày về Chăm sóc sức khỏe sinh sản tuổi vị thành niên. Tài liệu dành cho sinh viên khoa điều dưỡng tham khảo học tập mở mang kiến thức.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chăm sóc sức khỏe phụ nữ (Bài 2)

B μi 2 Ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n tuæi vÞ thμnh niªn Môc tiªu 1. M« t¶ 7 vÊn ®Ò thay ®æi vÒ thÓ chÊt ë tuæi vÞ thμnh niªn. 2. Ph©n tÝch ®−îc sù thay ®æi sinh lý vμ t©m lý tuæi vÞ thμnh niªn. 3. T− vÊn ®−îc nguy c¬ thai nghÐn vμ bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng t×nh dôc ë tuæi vÞ thμnh niªn. 1. §Þnh nghÜa tuæi vÞ thµnh niªn T¹i héi nghÞ Quèc tÕ vÒ D©n sè vμ Ph¸t triÓn häp t¹i Cai-r« (Le Caire) th¸ng 4 n¨m 1994, Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi ®· ®−a ra ®Þnh nghÜa vÒ søc kháe sinh s¶n: “ Søc kháe sinh s¶n (SKSS) lμ mét tr¹ng th¸i kháe m¹nh, hμi hoμ vÒ thÓ chÊt, tinh thÇn vμ x· héi trong tÊt c¶ mäi khÝa c¹nh liªn quan ®Õn hÖ thèng sinh s¶n, c¸c chøc n¨ng vμ qu¸ tr×nh sinh s¶n chø kh«ng ph¶i chØ lμ kh«ng cã bÖnh tËt hay tæn th−¬ng hÖ thèng sinh s¶n.” Nh− vËy, SKSS lμ sù hoμn h¶o vÒ bé m¸y sinh s¶n, ®i ®«i víi sù hμi hoμ gi÷a sinh häc víi tinh thÇn vμ x· héi. Søc kháe sinh s¶n tuæi vÞ thμnh niªn lμ nh÷ng néi dung nãi chung cña søc kháe sinh s¶n, nh−ng ®−îc øng dông phï hîp cho løa tuæi vÞ thμnh niªn (VTN). §Þnh nghÜa VÞ thμnh niªn lμ thêi kú chuyÓn tiÕp tõ trÎ con thμnh ng−êi lín, ®−îc ®¸nh dÊu b»ng nh÷ng thay ®æi xen lÉn nhau vÒ thÓ chÊt, trÝ tuÖ vμ mèi quan hÖ x· héi chuyÓn tõ gi¶n ®¬n sang phøc t¹p. Theo Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi: vÞ thμnh niªn lμ nh÷ng ng−êi trong ®é tuæi tõ 10 ®Õn 19. Nh− vËy nh÷ng ng−êi nμy ë trong ®é tuæi thiÕu nhi vμ tr−íc tuæi tr−ëng thμnh. Tuæi vÞ thμnh niªn ®−îc chia lμm 3 giai ®o¹n: Giai ®o¹n ®Çu (TiÒn vÞ thμnh niªn) : 10 - 13 tuæi. Giai ®o¹n gi÷a (Trung vÞ thμnh niªn) : 14 - 16 tuæi. Giai ®o¹n cuèi (HËu vÞ thμnh niªn) : 17 - 19 tuæi. ViÖc ph©n ®Þnh nμy cÇn thiÕt ®Ó kÕt hîp ph¸t triÓn sinh häc vμ t©m lý x· héi tõng thêi kú. 32
2. Sù thay ®æi thÓ chÊt ë tuæi vÞ thµnh niªn Sù thay ®æi thÓ chÊt ë vÞ thμnh niªn rÊt kh¸c nhau ë tuæi b¾t ®Çu thay ®æi, møc ®é thay ®æi, c¶m nhËn sù thay ®æi... nh−ng sù thay ®æi thÓ chÊt ë VTN c¬ b¶n cã 7 vÊn ®Ò. 2.1. ë vÞ thμnh niªn n÷ 2.1.1. Ph¸t triÓn h×nh thÓ Sù ph¸t triÓn chiÒu cao th−êng b¾t ®Çu vμo kho¶ng 10 - 11 tuæi, ®¹t ®Ønh cao ë 12 - 13 tuæi, kÕt thóc kho¶ng 14 -15 tuæi. Th−êng sau 18 tuæi kh«ng ph¸t triÓn thªm vÒ chiÒu cao. Khi b¾t ®Çu hμnh kinh, c¬ thÓ ph¸t triÓn bÒ ngang nhiÒu h¬n, vó nh« lªn, m«ng në nang h¬n. Líp mì d−íi da dμy lªn lμm cho c¬ thÓ VTN n÷ mÒm m¹i, giμu n÷ tÝnh, c¸c ®−êng cong cña c¬ thÓ râ nÐt h¬n. 2.1.2. Vó ph¸t triÓn TuyÕn s÷a ph¸t triÓn, líp mì ngùc dμy lªn lμm cho vó nh« lªn vμ ngμy cμng ®Çy ®Æn. §Çu tiªn lμ quÇng vó ®Çy lªn, sÉm l¹i. Sau ®ã nóm vó nh« ra, bÇu vó lín dÇn, trßn trÞa dÇn. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña vó, cã thÓ vó bªn nμy ph¸t triÓn nhanh h¬n vó bªn kia mét chót, hoÆc ®«i khi thÊy ngøa hoÆc ®au tøc. §iÒu ®ã cã thÓ lμm cho VTN lo l¾ng, b¨n kho¨n, cÇn gi¶i thÝch ®Ó VTN yªn t©m r»ng ®iÒu ®ã kh«ng ph¶i lμ bÊt th−êng. Tuy nhiªn, cÇn h−íng dÉn VTN c¸ch tù kh¸m vó, khi thÊy vó cã khèi u ranh giíi râ, mËt ®é ch¾c, ®au hoÆc kh«ng ®au th× cÇn ®i kh¸m chuyªn khoa. 2.1.3. Sù ph¸t triÓn cña khung chËu So víi VTN nam, khung chËu cña VTN n÷ trßn h¬n vμ réng h¬n, ®iÒu ®ã ®¸p øng cho chøc n¨ng mang thai vμ sinh ®Î ë ng−êi phô n÷. 2.1.4. Sù ph¸t triÓn hÖ thèng l«ng L«ng mäc ë vïng mu, bÑn nh−ng giíi h¹n trªn lμ ®−êng th¼ng kh«ng v−ît qu¸ vßm mu, ®ã lμ ®iÒu kh¸c víi VTN nam. NÕu l«ng mu mäc lªn phÝa trªn rèn, cÇn xem kü cã nam tÝnh hãa kh«ng (v× cßn yÕu tè di truyÒn). L«ng n¸ch sÏ mäc sau l«ng mu. 2.1.5. Sù ho¹t ®éng cña tuyÕn b· vμ tuyÕn må h«i ViÖc t¨ng androgen trong tuæi dËy th× ë c¶ nam vμ n÷ dÉn ®Õn viÖc t¨ng ®é dμy cña da, kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña tuyÕn b·. Th−êng th× c¸c tuyÕn nμy ph¸t triÓn nhanh h¬n c¸c èng dÉn ra bÒ mÆt cña da, kÕt qu¶ lμ c¸c lç bÝt l¹i g©y nªn trøng c¸ vμ khi bÞ nhiÔm khuÈn sÏ thμnh c¸c môn mñ. 33
Trøng c¸ lμ mèi quan t©m cña phÇn lín c¸c b¹n trong ®é tuæi vÞ thμnh niªn. Trøng c¸ cã thÓ xuÊt hiÖn trªn mÆt vμ c¶ trªn c¬ thÓ, ®«i khi nhiÔm khuÈn g©y nªn c¸c môn mñ trªn da, ¶nh h−ëng ®Õn thÈm mü cña c¸c b¹n VTN. V× vËy, cÇn gi¶i thÝch ®Ó VTN hiÓu r»ng qua tuæi VTN, t×nh tr¹ng trøng c¸ hÇu hÕt sÏ khái vμ h−íng dÉn c¸c b¹n thùc hiÖn mét sè viÖc sau: Nªn röa mÆt th−êng xuyªn, cã thÓ röa mÆt víi c¸c lo¹i kem (s÷a röa mÆt) cã ®é kiÒm nhÑ ®Ó tÈy röa chÊt bÈn trªn da. Kh«ng nªn nÆn môn trøng c¸, ®Ò phßng nhiÔm khuÈn. H¹n chÕ dïng mü phÈm. ChÕ ®é ¨n; tr¸nh ¨n nhiÒu mì, chÊt ngät. NÕu môn trøng c¸ kÐo dμi hoÆc nhiÔm khuÈn cÇn kh¸m chuyªn khoa da liÔu. 2.1.6. Thay ®æi vÒ giäng nãi TiÕng nãi trë nªn trong trÎo, dÞu dμng. 2.1.7. Hoμn chØnh sù ph¸t triÓn cña c¬ quan sinh dôc − ¢m hé: ë trÎ em, ©m hé h−íng ra tr−íc, nay h−íng tõ trªn xuèng d−íi, tõ tr−íc ra sau. Do ®ã, ë t− thÕ ®øng chØ nh×n thÊy ®−îc mu vμ mét phÇn phÝa tr−íc. §Õn thêi kú nμy, c¸c m«i bÐ vμ ©m vËt t¨ng dÇn s¾c tè. M«i bÐ ph¸t triÓn, kh«ng bÞ m«i lín che nh− ë trÎ em. Sù ph¸t triÓn nμy cã thÓ lμm mét sè VTN lo l¾ng, sî h·i nªn cÇn t− vÊn, gi¶i thÝch ®Ó VTN yªn t©m. Tuy nhiªn, còng cÇn h−íng dÉn ®Ó VTN biÕt, nÕu thÊy vïng sinh dôc ngoμi nhiÒu dÞch, cã mïi h«i hoÆc ngøa cÇn kh¸m chuyªn khoa ®Ó lo¹i trõ bÖnh lý. − ¢m ®¹o ph¸t triÓn réng h¬n, thμnh ©m ®¹o dμy h¬n. M«i tr−êng ©m ®¹o chuyÓn tõ kiÒm sang toan. − Thμnh tö cung dμy h¬n vμ hoμn thiÖn h¬n, ®Æc biÖt líp c¬ chÐo cña tö cung ph¸t triÓn m¹nh ®Ó chuÈn bÞ cho thai nghÐn vμ sinh ®Î. Tû lÖ gi÷a cæ tö cung vμ th©n tö cung thay ®æi: ë trÎ em, cæ tö cung vμ th©n tö cung b»ng nhau, ®Õn thêi kú nμy th©n tö cung ph¸t triÓn dμi h¬n 2 lÇn cæ tö cung. §ång thêi, niªm m¹c tö cung chÞu sù t¸c ®éng cña néi tiÕt buång trøng, thay ®æi theo chu kú vμ qua c¸c giai ®o¹n: bong ra, t¸i t¹o, ph¸t triÓn vμ chÕ tiÕt t¹o nªn hiÖn t−îng kinh nguyÖt. − Buång trøng: khi sinh ra, buång trøng trÎ s¬ sinh g¸i cã kho¶ng 1.000.000 - 2.000.000 no·n nguyªn thuû, ®Õn tuæi vÞ thμnh niªn cßn kho¶ng 500 000 vμ mçi chu kú kinh cã nhiÒu nang ph¸t triÓn, nh−ng th−êng chØ cã mét nang chÝn vμ ®−îc gi¶i phãng ra khái buång trøng. 34
2.2. ë vÞ thμnh niªm nam 2.2.1. Ph¸t triÓn h×nh thÓ Nam th−êng ph¸t triÓn chiÒu cao muén h¬n n÷, th−êng b¾t ®Çu tõ 13- 14 tuæi, nh−ng tèc ®é ph¸t triÓn nhanh h¬n (cã thÓ t¨ng 8- 13 cm/ n¨m). Ngùc vμ vai ph¸t triÓn, c¸c c¬ v©n ph¸t triÓn, ch¾c, t¹o c¬ thÓ c−êng tr¸ng. 2.2.2. Vó Ýt ph¸t triÓn, chØ cã thay ®æi quanh nóm vó 2.2.3. Khung chËu Khung chËu nam Ýt ph¸t triÓn vμ hÑp h¬n khung chËu cña n÷. 2.2.4. Sù ph¸t triÓn hÖ thèng l«ng L«ng mu vμ l«ng n¸ch b¾t ®Çu xuÊt hiÖn ë ®é tuæi 10 - 15. L«ng mu th«, sÉm mμu, cong lªn vμ mäc cao lªn vïng bông. L«ng n¸ch mäc nh− l«ng mu. ë nam cßn cã hiÖn t−îng mäc r©u. Lóc ®Çu mäc ë gãc m«i, råi lan ra kh¾p m«i, sau ®ã ®Õn phÇn trªn cña m¸, vïng d−íi m«i vμ d−íi c»m. Sè l−îng l«ng ë mÆt nhiÒu hay Ýt cßn do yÕu tè di truyÒn. 2.2.5. Ph¸t triÓn tuyÕn b· vμ tuyÕn må h«i Gièng nh− n÷, do t¨ng androgen, t¹o nªn mïi c¬ thÓ vμ môn trøng c¸. 2.2.6. Thay ®æi giäng nãi Sù thay ®æi giäng nãi th−êng diÔn ra tõ tõ vμ t−¬ng ®èi muén. Nã th−êng chia lμm 2 giai ®o¹n: sù thay ®æi sím, tr−íc lÇn xuÊt tinh ®Çu tiªn lμ giai ®o¹n vì giäng. Sau ®ã giäng nãi trë nªn trÇm h¬n sau khi l«ng n¸ch, l«ng mu vμ chiÒu cao ph¸t triÓn ®Çy ®ñ. 2.2.7. Hoμn chØnh sù ph¸t triÓn c¬ quan sinh dôc Thay ®æi ®Çu tiªn lμ sù ph¸t triÓn cña tinh hoμn, th−êng b¾t ®Çu ë ®é tuæi 10 - 13. Sù ph¸t triÓn nμy tiÕp tôc trong suèt tuæi vÞ thμnh niªn vμ ®−îc hoμn thiÖn trong ®é tuæi 15 - 18. Trong thêi gian nμy, tinh hoμn to lªn, da b×u cã mμu ®á vμ nh¨n nheo. Nh÷ng thay ®æi bªn trong cña tinh hoμn bao gåm: sù t¨ng kÝch th−íc cña èng sinh tinh, sù thay ®æi cña c¸c tÕ bμo trªn thμnh èng vμ b¾t ®Çu s¶n xuÊt tinh trïng. H×nh thÓ d−¬ng vËt ph¸t triÓn, b¾t ®Çu ë ®é tuæi 10 - 12, hoμn thiÖn ë ®é tuæi 13 - 16. Trong thêi gian nμy kÝch th−íc cña d−¬ng vËt t¨ng lªn. §©y th−êng lμ lÜnh vùc ®¸ng quan t©m ®èi víi trÎ trai, ®«i khi sù ph¸t triÓn chËm cã thÓ g©y nªn sù lo l¾ng, cÇn gi¶i thÝch ®Ó VTN yªn t©m, ®iÒu ®ã lμ hoμn toμn b×nh th−êng. 35
3. Sù thay ®æi sinh lý 3.1. ë n÷ Buång trøng tr−ëng thμnh, cã 2 ho¹t ®éng: − Ngo¹i tiÕt: hμng th¸ng nang no·n ph¸t triÓn, cã thÓ cã nhiÒu nang no·n ph¸t triÓn nh−ng chØ cã 1 nang ph¸t triÓn ®Õn chÝn vμ gi¶i phãng ra no·n bμo. PhÇn vá nang ph¸t triÓn thμnh hoμng thÓ. − Néi tiÕt: nang trøng s¶n xuÊt ra estrogen, Hoμng thÓ tiÕt ra progesteron vμ estrogen. Sù ho¹t ®éng cã chu kú cña buång trøng dÉn ®Õn hiÖn t−îng kinh nguyÖt. ë VTN n÷, khi thÊy cã kinh nguyÖt lμ dÊu hiÖu chøng tá hÖ sinh dôc b¾t ®Çu ho¹t ®éng, cã kh¶ n¨ng sinh s¶n. Kinh nguyÖt ë VTN cã thÓ cã mét sè sù kh¸c nhau gi÷a c¸c c¸ thÓ nh−: 3.1.1. B¾t ®Çu cã kinh muén − Cã thÓ do yÕu tè di truyÒn, bÐo ph×, rèi lo¹n t©m thÇn. − Cã thÓ do thiÕu dinh d−ìng: do c¬ thÓ ph¸t triÓn nhanh, mμ cung cÊp dinh d−ìng kh«ng ®Çy ®ñ. Trong tr−êng hîp nμy, cÇn h−íng dÉn VTN chÕ ®é ¨n ®Çy ®ñ chÊt vμ t¨ng khèi l−îng. − Cã thÓ do m¾c c¸c bÖnh m¹n tÝnh: cÇn kh¸m xÐt toμn diÖn, t×m ra bÖnh ®Ó ®iÒu trÞ. − Lao ®éng qu¸ nÆng nhäc: cÇn cã chÕ ®é lao ®éng thÝch hîp. Ng−êi hé sinh cÇn t− vÊn ®Ó VTN biÕt ®−îc, nÕu sau 18 tuæi mμ ch−a cã kinh nguyÖt lμ kh«ng b×nh th−êng, cÇn ph¶i kh¸m chuyªn khoa. 3.1.2. Kinh nguyÖt kh«ng ®Òu: do sù ho¹t ®éng cña buång trøng ch−a æn ®Þnh hoÆc do mét sè chu kú kinh kh«ng phãng no·n. Cã thÓ h−íng dÉn VTN dïng mét sè thuèc ®«ng y cã s½n trªn thÞ tr−êng ®Ó ®iÒu trÞ nh−: cao Ých mÉu, ®iÒu kinh hoμn... NÕu trªn 1 n¨m kinh nguyÖt kh«ng ®Òu, nªn khuyªn vÞ thμnh niªn ®i kh¸m chuyªn khoa. 3.1.3. §au bông kinh: th−êng xuÊt hiÖn trong nh÷ng chu kú kinh ®Çu, sau mét thêi gian khi kinh nguyÖt ®Òu sÏ hÕt. §au lμ do co th¾t tö cung hoÆc do lç cæ tö cung qu¸ nhá, tö cung ph¶i t¨ng co bãp ®Ó ®Èy c¸c m¸u kinh ra ngoμi. NÕu ®au nhiÒu cã thÓ ch−êm nãng vïng h¹ vÞ hoÆc dïng thuèc gi¶m ®au nh− paracetamol hoÆc papaverin. 3.2. ë nam Tinh hoμn tr−ëng thμnh, cã 2 ho¹t ®éng: − Ngo¹i tiÕt: tinh bμo ®−îc s¶n xuÊt tõ èng sinh tinh trë thμnh tiÒn tinh trïng, qua mμo tinh hoμn trë thμnh tinh trïng tr−ëng thμnh. Tinh trïng ®−îc s¶n xuÊt ra liªn tôc vμ tËp trung t¹i tói tinh. 36
Néi tiÕt: tiÕt ra testosteron Tói tinh vμ tuyÕn tiÒn liÖt s¶n xuÊt ra phÇn láng cña tinh dÞch. BiÓu hiÖn xuÊt tinh: lÇn xuÊt tinh ®Çu tiªn th−êng xuÊt hiÖn sau khi tinh hoμn ph¸t triÓn 1 n¨m, ë ®é tuæi 14 - 15 vμ th−êng xuÊt tinh vμo ban ®ªm nªn cßn gäi lμ “giÊc méng −ít”. HiÖn t−îng xuÊt tinh cho thÊy kh¶ n¨ng sinh s¶n cña nam giíi b¾t ®Çu. HiÖn t−îng méng tinh, d−¬ng vËt c−¬ng cøng ngoμi ý muèn cã thÓ lμm cho VTN lo l¾ng, −u phiÒn. CÇn gi¶i thÝch ®Ó VTN an t©m v× ®ã lμ sinh lý. 4. Thay ®æi vÒ t©m lý Do t¸c ®éng cña néi tiÕt tè sinh dôc dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi vÒ thÓ chÊt còng nh− sinh lý, ®ång thêi nã còng lμm thay ®æi nh÷ng c¶m xóc giíi tÝnh vμ t©m lý tuæi vÞ thμnh niªn. Th−êng cã nh÷ng thay ®æi trong 5 lÜnh vùc. 4.1. TÝnh ®éc lËp Tuæi vÞ thμnh niªn cã xu h−íng Ýt phô thuéc vμo cha mÑ, chóng b¾t ®Çu chuyÓn tõ sinh ho¹t gia ®×nh sang b¹n bÌ hoÆc c¸c ho¹t ®éng x· héi, tÝn ng−ìng ®Ó nh»m ®¹t ®−îc sù ®éc lËp. Sù thay ®æi nμy cã thÓ m¹nh mÏ, ®«i khi trë thμnh sù chèng ®èi l¹i cha mÑ. §©y lμ lÜnh vùc mμ ng−ßi lín cÇn quan t©m, kiªn tr×, mÒm dÎo, linh ho¹t ®Ó tr¸nh lμm tæn th−¬ng tinh thÇn cña trÎ, ®ång thêi ph¸t huy ®−îc n¨ng lùc cña tuæi vÞ thμnh niªn. 4.2. Nh©n c¸ch VÞ thμnh niªn cè g¾ng ®Ó kh¼ng ®Þnh chÝnh m×nh vμ ®¹t tíi c¸i mμ hä mong muèn. Hä cè g¾ng gi¶i ®¸p c¸c c©u hái: ta lμ ai? Ta cã thÓ lμm ®−îc ®iÒu g×? Qu¸ tr×nh nμy t¹o ra kinh nghiÖm cho mçi c¸ nh©n. §ång thêi nh©n c¸ch giíi tÝnh còng ®−îc ph¸t triÓn: b¹n g¸i thÝch lμm d¸ng, thÝch trang ®iÓm, tÝnh t×nh trë nªn dÞu dμng h¬n. B¹n trai thÝch tá ra lμ “ §Êng mμy r©u”, thÓ hiÖn tÝnh qu©n tö, tÝnh anh hïng... V× vËy, cÇn hiÓu ®−îc t©m lý tuæi VTN ®Ó gióp ®ì VTN ph¸t huy nh÷ng ®iÓm m¹nh, kh¾c phôc nh÷ng ®iÓm yÕu trong nh©n c¸ch cña m×nh. 4.3. T×nh c¶m ë tuæi nμy, c¶ b¹n nam vμ n÷ ®Òu b¾t ®Çu häc c¸ch biÓu lé t×nh c¶m vμ ®iÒu khiÓn c¶m xóc. Trong quan hÖ víi b¹n kh¸c giíi, ph¸t triÓn kh¶ n¨ng yªu vμ ®−îc yªu. V× vËy, ®«i khi khã ph©n biÖt ®©u lμ t×nh b¹n, ®©u lμ t×nh yªu. Tuy nhiªn, trong t×nh c¶m th−êng hay m¬ méng, bång bét, khi ®æ vì niÒm tin th× dÔ ch¸n n¶n, cã thÓ cã nh÷ng hμnh ®éng tiªu cùc. 4.4. TÝnh tÝch hîp Nh÷ng th«ng tin thu thËp ®−îc tõ gia ®×nh, nhμ tr−êng, b¹n bÌ, x· héi... lμ c¬ së t¹o ra vμ ph¸t triÓn gi¸ trÞ cña b¶n th©n, t¹o niÒm tù tin vμ øng xö. 37
4.5. TrÝ tuÖ Sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ lμ liªn tôc, nh−ng trong ®é tuæi vÞ thμnh niªn kh¶ n¨ng trÝ tuÖ t¨ng lªn vμ thay ®æi c¸ch nghÜ mét c¸ch cô thÓ, bao gåm sù nhËn thøc, sù hiÓu biÕt vμ lËp luËn suy diÔn. §iÒu nμy th−êng t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn tÝnh tù träng. Th−êng tuæi vÞ thμnh niªn nh×n sù vËt theo quan ®iÓm lý t−ëng hãa. Sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ diÔn biÕn qua 3 thêi kú: − TiÒn vÞ thμnh niªn: b¾t ®Çu h−íng vÒ phÝa b¹n bÌ, dao ®éng trong mèi quan hÖ rμng buéc vμ chèng ®èi víi gia ®×nh ®Ó ®−îc ®éc lËp. − Trung vÞ thμnh niªn: hä tiÕp tôc thiÕt lËp ý t−ëng t¸ch rêi cha mÑ vμ gia ®×nh, th−êng trë nªn lý t−ëng hãa vμ cã lßng vÞ tha. Hä thÝch ra ngoμi cïng b¹n bÌ, thÝch ho¹t ®éng tËp thÓ. − HËu vÞ thμnh niªn: tuyªn bè sù ®éc lËp, ph¸t triÓn tÝnh c−¬ng quyÕt. Hä b¾t ®Çu chän läc b¹n bÌ, ph¸t triÓn suy nghÜ vÒ gi¸ trÞ ®¹o ®øc, b¾t ®Çu nghÜ ®Õn môc tiªu cuéc sèng cña m×nh. 5. Nguy c¬ thai nghÐn ë tuæi vÞ thµnh niªn T×nh dôc lμ mét nhu cÇu tù nhiªn cña con ng−êi, nã b¾t ®Çu xuÊt hiÖn tõ tuæi dËy th× vμ lμ mét phÇn b¶n n¨ng duy tr× nßi gièng. Trong tuæi dËy th×, sù ph¸t dôc kh«ng chØ kÝch thÝch c¸c b¹n trÎ quan t©m ®Õn b¹n kh¸c giíi, mμ lμm cho c¸c b¹n trÎ lu«n sèng trong kh¸t khao, mong ®îi, muèn biÕt nh÷ng ®iÒu míi l¹, diÖu kú cña b¹n kh¸c giíi. V× vËy, c¸c b¹n trÎ dÔ cã quan hÖ t×nh dôc tr−íc h«n nh©n vμ cã thÓ cã thai. Khi vÞ thμnh niªn cã thai, ng−êi hé sinh cÇn t− vÊn nh÷ng vÊn ®Ò sau: T×m hiÓu th¸i ®é cña vÞ thμnh niªn ®èi víi viÖc mang thai, gióp cho vÞ thμnh niªn tù quyÕt ®Þnh nªn tiÕp tôc hoÆc chÊm døt thai nghÐn vμ hç trî cho c¸c em nÕu cÇn. Gi¶i thÝch nh÷ng nguy c¬ trong tr−êng hîp tiÕp tôc thai nghÐn: + Trong lóc mang thai: dÔ bÞ s¶y thai, ®Î non, thiÕu m¸u, nhiÔm ®éc thai nghÐn... + Trong lóc sinh ®Î: ®Î khã do khung chËu ch−a ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, dÔ ph¶i can thiÖp thñ thuËt. + Trong thêi kú sau ®Î: dÔ ch¶y m¸u, nhiÔm khuÈn. Nh÷ng tai biÕn trªn g©y tö vong mÑ cao h¬n so víi c¸c bμ mÑ ë tuæi tr−ëng thμnh, tû lÖ bÖnh tËt vμ tö vong cña trÎ s¬ sinh còng cao h¬n nhiÒu. H¹nh phóc gia ®×nh cã thÓ bÞ r¹n nøt, l©m vμo c¶nh Ðo le, ¶nh h−ëng ®Õn t−¬ng lai cña vÞ thμnh niªn. Tû lÖ ly dÞ cao, dÔ bÞ ph©n biÖt ®èi xö. Th−êng cã khã kh¨n vÒ kinh tÕ, bá lì c¬ héi häc tËp, lËp nghiÖp. Lμm mÑ sím dÔ bÞ c¨ng th¼ng vμ khñng ho¶ng t©m lý. C¸c nguy c¬ víi n¹o hót thai ®Ó chÊm døt thai nghÐn: t¨ng nguy c¬ bÞ nhiÔm khuÈn vμ v« sinh trong t−¬ng lai. 38
6. Nguy c¬ nhiÔm bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng t×nh dôc vµ HIV/ AIDS Theo Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi, hμng n¨m cã kho¶ng 250 triÖu ng−êi míi bÞ nhiÔm c¸c bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng t×nh dôc(LTQ§TD) mμ hμng ®Çu lμ ë ®é tuæi 20 - 24, thø hai lμ ®é tuæi 15 - 19. Lý do l©y nhiÔm bÖnh LTQ§TD cao ë ®é tuæi nμy lμ: − Ch−a ®−îc th«ng tin ®Çy ®ñ vÒ c¸c bÖnh LTQ§TD vμ HIV/ AIDS. − Ch−a nhËn thøc ®−îc nguy c¬ vμ tÇm quan träng cña viÖc phßng chèng l©y nhiÔm bÖnh LTQ§TD vμ HIV/ AIDS. − Ch−a ý thøc ®−îc b¶n th©n cã nguy c¬. − C¸c b¹n g¸i khã kh¨n, lóng tóng khi th¶o luËn, vËn ®éng b¹n t×nh vÒ sù an toμn, b¶o vÖ tr¸nh cã thai vμ bÖnh LTQ§TD. − §«i khi phô n÷ bÞ ®μn ¸p nÕu nãi ®Õn viÖc dïng bao cao su. Do ®ã, viÖc t− vÊn ®Ó VTN cã th¸i ®é phßng tr¸nh c¸c nguy c¬ dÉn ®Õn bÖnh LTQ§TD lμ rÊt cÇn thiÕt vμ rÊt quan träng. 7. Nguy c¬ quÊy rèi t×nh dôc ë tuæi vÞ thµnh niªn ë n−íc ta hiÖn nay m¹i d©m vμ hiÕp d©m ®ang lμ mét vÊn ®Ò x· héi nhøc nhèi. Cã thÓ t¹m nªu ra mét sè nguyªn nh©n sau: − ë gia ®×nh, c¸c bËc cha mÑ m¶i lμm ¨n nªn bu«ng láng viÖc ch¨m sãc, gi¸o dôc trÎ em. − Nhμ tr−êng, x· héi míi chØ chó träng ®Õn trang bÞ kiÕn thøc, mμ ch−a ®Çu t− nhiÒu cho viÖc gi¸o dôc ®¹o ®øc, gi¸o dôc nh©n c¸ch cho c¸c em. V× vËy, c¸c em kh«ng hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ v¨n hãa t×nh dôc, vÒ quan hÖ giíi, nªn c¸c em dÔ ®i chÖch vμ ®i sai ®−êng. − Phim ¶nh, s¸ch b¸o cã néi dung kÝch dôc, khiªu d©m ®ang tr«i næi trªn thÞ tr−êng, khiÕn c¸c em nhanh ®i ®Õn nh÷ng sai lÖch c¸c chuÈn mùc x· héi. − N¹n ma tuý trong líp trÎ hiÖn nay lμ cÇu nèi ®Õn t×nh dôc (quÊy rèi t×nh dôc, c−ìng bøc t×nh dôc, m¹i d©m). − §iÒu kiÖn sèng (nhμ ë chËt chéi,thiÕu c¸c c©u l¹c bé, th− viÖn, v−ên hoa...) còng lμ mét nguyªn nh©n dÉn ®Õn nguy c¬ nμy. 8. TruyÒn th«ng - t− vÊn ë tuæi vÞ thµnh niªn 8.1. C¸ch tiÕp cËn tuæi vÞ thμnh niªn Sù thay ®æi sinh lý, t©m lý rÊt kh¸c nhau ë mçi vÞ thμnh niªn. V× vËy, khi truyÒn th«ng, t− vÊn ®èi víi tuæi vÞ thμnh niªn cÇn chó ý mét sè ®iÓm sau: 39
− Tr−íc hÕt cÇn tr¸nh th¸i ®é coi vÞ thμnh niªn lμ “trÎ con”, mμ cã th¸i ®é coi th−êng hoÆc kiÓu nãi nh− ra lÖnh “ph¶i thÕ nμy, ph¶i thÕ nä...”. − Nªn dμnh thêi gian nãi chuyÖn ®Ó hái han vÒ c«ng viÖc, häc tËp, së thÝch riªng t− cña vÞ thμnh niªn ®Ó t¹o mèi quan hÖ th©n thiÖn, cëi më. − Trong c¸ch hái nªn dμnh thêi gian ®Ó cho vÞ thμnh niªn nãi râ nh÷ng g× mμ hä mong muèn ®−îc gi¶i ®¸p, nªn ®−a ra c©u hái më ®Ó hä suy nghÜ tr¶ lêi. − CÇn t«n träng nh÷ng bÝ mËt riªng t− cña vÞ thμnh niªn. VÝ dô: khi nãi chuyÖn víi vÞ thμnh niªn kh«ng nªn cã cha mÑ ë c¹nh hoÆc kh«ng nªn cã vÞ thμnh niªn khi nãi chuyÖn víi cha mÑ. 8.2. Néi dung truyÒn th«ng - t− vÊn Tuú tõng tr−êng hîp cô thÓ mμ ng−êi hé sinh trao ®æi víi vÞ thμnh niªn vÒ mét hoÆc nh÷ng vÊn ®Ò sau: Gi¸o dôc vÒ giíi tÝnh. Nh÷ng nguy c¬ do thai s¶n ë tuæi VTN. Cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ tr¸nh thai ngoμi ý muèn, ph¸ thai (an toμn vμ kh«ng an toμn). Cung cÊp c¸c th«ng tin vμ c¸ch phßng chèng c¸c bÖnh LTQ§TD. Phæ biÕn vÖ sinh kinh nguyÖt, vÖ sinh bé phËn sinh dôc. Ph©n tÝch nh÷ng nguy c¬ dÉn ®Õn v« sinh. Gi¶i thÝch c¸c nguy c¬ nghiÖn hót ma tuý. Gi¶i thÝch nh÷ng lêi ®ån ®¹i kh«ng ®óng vÒ VTN. 8.3. §iÒu hμnh, h−íng dÉn c¸c nhãm VTN th¶o luËn vÒ Søc kháe sinh s¶n vÞ thμnh niªn vμ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn vÞ thμnh niªn. 9. Ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n tuæi vÞ thµnh niªn VÞ thμnh niªn (VTN) lμ tuæi cã thay ®æi rÊt lín c¶ vÒ l−îng vμ chÊt mμ ®«i khi trÎ kh«ng kÞp ®¸p øng víi sù thay ®æi, hoÆc nÕu kh«ng ®−îc gi¸o dôc vμ ch¨m sãc ®Çy ®ñ sÏ cã nh÷ng thiªn h−íng ph¸t triÓn sai lÖch, cã nhiÒu nguy c¬. V× vËy ch¨m sãc trÎ tuæi VTN lμ vÊn ®Ò quan träng nh−ng ®©y kh«ng ph¶i lμ c«ng viÖc riªng cña c¸n bé Ngμnh Y tÕ mμ lμ tr¸ch nhiÖm chung cña gia ®×nh, nhμ tr−êng vμ x· héi. Khi VTN cã nhu cÇu cÇn sù gióp ®ì cña y tÕ, chóng ta cÇn chó ý mét sè ®iÓm sau: 9.1. NhËn ®Þnh − Tuæi VTN: mçi giai ®o¹n, mçi tuæi VTN cã ®Æc tÝnh còng nh− sù ph¸t triÓn kh¸c nhau. NhËn ®Þnh vÒ tuæi gióp chóng ta x¸c ®Þnh nhu cÇu VTN 40
− Nhu cÇu VTN: nhu cÇu cÇn t− vÊn, cÇn sù cung cÊp kiÕn thøc hay hç trî vÒ chuyªn m«n. − NhËn ®Þnh nguy c¬ VTN: ë mçi vïng, tuú theo ®iÒu kiÖn sinh sèng, tuú tõng c¸ nh©n cã nguy c¬ kh¸c nhau. Trong ®ã ®Æc biÖt chó ý nguy c¬ mang thai, nguy c¬ bÞ quÊy rèi t×nh dôc, nguy c¬ bÞ x©m h¹i t×nh dôc, nguy c¬ bÞ m¾c c¸c bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng t×nh dôc ë VTN 9.2. ChÈn ®o¸n ch¨m sãc - nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc − T− vÊn chung cho VTN kiÕn thøc vÒ: + Giíi tÝnh, vÖ sinh kinh nguyÖt, c¸c bÊt th−êng cã thÓ cã vμ c¸ch gi¶i quyÕt. + ChÕ ®é ¨n, ngñ, chÕ ®é vÖ sinh nãi chung + C¸ch tù b¶o vÖ m×nh khái x©m h¹i t×nh dôc, quÊy rèi t×nh dôc + Cung cÊp kiÕn thøc vÒ c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai, nguy c¬ cña thai nghÐn ngoμi ý muèn vμ c¸ch phßng tr¸nh c¸c bÖnh LTQ§TD T− vÊn ®Æc hiÖu cho tõng tr−êng hîp cô thÓ. 9.3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc − Ch¨m sãc VTN ë céng ®ång: − Thμnh lËp phßng t− vÊn miÔn phÝ søc kháe sinh s¶n VTN. − NÕu VTN cã nhu cÇu ®−îc sù gióp ®ì vμ ch¨m sãc vÒ y tÕ cÇn tÕ nhÞ gióp ®ì vμ gi¸o dôc hä, tr¸nh th¸i ®é thê ¬, v« tr¸ch nhiÖm vμ miÖt thÞ VTN. 9.4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch Ch¨m sãc VTN ë céng ®ång: tæ chøc c¸c buæi nãi chuyÖn, t− vÊn, kÕt hîp víi c¸c tæ chøc ®oμn thanh niªn nhμ tr−êng vμ c¬ së tæ chøc c¸c sinh ho¹t mang tÝnh gi¸o dôc cao. T− vÊn VTN Gióp hä thùc hiÖn kÕ ho¹ch Gióp gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n vμ v−íng m¾c trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch. 9.5. §¸nh gi¸ C¸c chØ sè ®¸nh gi¸ dùa vμo tû lÖ VTN bá häc, nghiÖn hót, n¹o ph¸ thai ë céng ®ång. C¸c chØ sè søc kháe VTN 41
Tù l−îng gi¸ Tr¶ lêi ng¾n c¸c c©u tõ 1- 6 C©u 1: So s¸nh sù gièng vμ kh¸c nhau vÒ thay ®æi thÓ chÊt ë nam vμ n÷ tuæi vÞ thμnh niªn VÞ thµnh niªn nam VÞ thµnh niªn n÷ Ph¸t triÓn h×nh thÓ Vó Khung chËu HÖ thèng l«ng TuyÕn b·, tuyÕn må h«i Giäng nãi C¬ quan sinh dôc C©u 2: KÓ 5 lÜnh vùc thay ®æi t©m lý tuæi vÞ thμnh niªn A. B. C. T×nh c¶m D. E. TrÝ tuÖ C©u 3: KÓ 3 vÊn ®Ò bÊt th−êng vÒ kinh nguyÖt cã thÓ gÆp ë phô n÷ vÞ thμnh niªn: A. B. C. C©u 4: KÓ 4 vÊn ®Ò cÇn h−íng dÉn vÞ thμnh niªn khi bÞ môn trøng c¸: A. Nªn röa mÆt th−êng xuyªn B. C. D. C©u 5: KÓ 8 néi dung truyÒn th«ng t− vÊn cho vÞ thμnh niªn: A. B. 42
C. Cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ tr¸nh thai ngoμi ý muèn, ph¸ thai D. E. F. Ph©n tÝch nh÷ng nguy c¬ dÉn ®Õn v« sinh G. H. C©u 6: KÓ 4 vÊn ®Ò cÇn chó ý khi t− vÊn vÞ thμnh niªn: A. Tr¸nh coi vÞ thμnh niªn lμ “trÎ con” B. C. D. CÇn t«n tträng nh÷ng bÝ mËt riªng t− cña vÞ thμnh niªn Ph©n biÖt §óng - Sai trong c¸c c©u tõ 7 ®Õn 12 Néi dung §óng Sai C©u 7. §Ó tr¸nh VTN cã thai ngoµi ý muèn cÇn cung cÊp ®Çy ®ñ th«ng tin vÒ sù thô thai vµ c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai. C©u 8. Mét sè b¹n g¸i th−êng ¨n kiªng ®Ó cã th©n h×nh nh− ý muèn cã thÓ dÉn ®Õn rèi lo¹n kinh nguyÖt. C©u 9. ë tuæi VTN nªn h¹n chÕ c¸c ho¹t ®éng tËp thÓ. C©u 10. §Ó tr¸nh c¸c nguy c¬ cho tuæi VTN chØ cÇn t− vÊn cho VTN. C©u 11. ViÖc bè trÝ chç ë hîp lý còng gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña VTN. C©u 12. Ph¸t triÓn trÝ tuÖ tuæi VTN lµ m¹nh nhÊt trong cuéc ®êi mçi con ng−êi. Khoanh trßn ch÷ c¸i ®Çu c©u, c©u tr¶ lêi ®óng nhÊt trong c¸c c©u tõ 13 ®Õn 15 C©u 13. §iÓm gièng nhau vÒ sù ph¸t triÓn thÓ chÊt gi÷a nam vμ n÷ lμ: A. ChiÒu cao. B. L«ng n¸ch vμ l«ng mu. C. Khung chËu. D. TuyÕn b·. E. Giäng nãi. C©u 14. Ng−êi mμ tuæi VTN th−êng hay chän ®Ó “T©m sù” lμ: A. Cha mÑ. B. Anh hoÆc chÞ. 43
C. B¹n bÌ. D. ThÇy, c« gi¸o. E. Trung t©m t− vÊn. C©u 15. Trong t− vÊn cho tuæi VTN ®iÒu g× cÇn chó ý nhÊt: A. Cung cÊp ®Çy ®ñ th«ng tin vÒ giíi tÝnh, søc kháe t×nh dôc vμ sinh s¶n. B. CÇn cã c¸c ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng hiÖn ®¹i. C. CÇn quan t©m ®Õn nh÷ng së thÝch vμ sù riªng t− cña VTN. D. Trong qu¸ tr×nh t− vÊn chØ cÇn nghe VTN nãi lμ ®ñ. Bµi tËp t×nh huèng 1. ChÞ NguyÔn ThÞ H. 17 tuæi ®Õn gÆp hé sinh v× lý do b¹n trai cña H cø ®ßi hái quan hÖ t×nh dôc. H. b¨n kho¨n v× H. rÊt yªu anh Êy. B¹n cÇn t− vÊn cho H. nh÷ng vÊn ®Ò g×? 2. ChÞ Hμ ThÞ N. 16 tuæi ®Õn gÆp hé sinh v× ®· 2 tuÇn nay ra dÞch ë ©m hé. B¹n cÇn hái vμ kh¸m nh÷ng g× cho N. 44