Chăm sóc sức khỏe phụ nữ (Bài 3)

Chia sẻ: Romano Romano | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

394
lượt xem 93
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng phương pháp Chăm sóc sức khỏe phụ nữ . Nội dung bài 3 trình bày về Chăm sóc sức khỏe sinh sản phụ nữ tuổi mãn kinh. Tài liệu dành cho sinh viên khoa điều dưỡng tham khảo học tập mở mang kiến thức.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chăm sóc sức khỏe phụ nữ (Bài 3)

B μi 3 Ch¨m sãc Søc kháe sinh s¶n ë ng−êi Phô n÷ tuæi m·n kinh môc tiªu häc tËp 1. M« t¶ 6 thay ®æi vÒ thÓ chÊt ë ng−êi phô n÷ tuæi m·n kinh. 2. Ph©n tÝch ®−îc nh÷ng biÕn cè hay gÆp ë ng−êi phô n÷ tuæi m·n kinh. 3. KÓ ®−îc 5 lo¹i bÖnh ung th− th−êng gÆp ë phô n÷ tuæi m·n kinh. 4. T− vÊn ®Çy ®ñ vμ hç trî ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n cho ng−êi phô n÷ tuæi m·n kinh. 1. §Æt vÊn ®Ò HiÖn nay, cßn nhiÒu tranh luËn khi ph©n chia c¸c giai ®o¹n cña ng−êi cao tuæi, v× tuæi thä ngμy cμng ®−îc n©ng cao. NÕu tÝnh tuæi thä trung b×nh hiÖn nay lμ gÇn 70, th× ®a sè ®ång ý víi sù ph©n chia mét c¸ch t−¬ng ®èi lμ: − Løa tuæi 70 - 89 lμ giai ®o¹n giμ. − Løa tuæi trªn 90 ®−îc gäi lμ nh÷ng ng−êi sèng l©u. Nh−ng vÒ ph−¬ng diÖn sinh s¶n, th× phô n÷ tõ 50 tuæi trë lªn ®−îc coi lμ ng−êi cã tuæi, v× ë giai ®o¹n nμy cã nhiÒu thay ®æi c¶ vÒ thÓ chÊt lÉn t©m thÇn. V× vËy, løa tuæi nμy cÇn cã sù quan t©m ®Æc biÖt cña gia ®×nh vμ x· héi. §èi víi nam giíi, qu¸ tr×nh giμ diÔn ra tõ tõ, nh− biÓu hiÖn mét phÇn bëi gi¶m kh¶ n¨ng sinh lý, nh−ng víi n÷ giíi th× biÓu hiÖn râ rμng vμ m¹nh mÏ h¬n, v× vËy cÇn ®Õn sù ch¨m sãc cña gia ®×nh vμ x· héi nhiÒu h¬n. M·n kinh lμ biÓu hiÖn ®Çu tiªn cña sù giμ ë phô n÷, v× vËy ng−êi ta cßn gäi ®é tuæi nμy lμ “Tuæi m·n kinh”. 2. Tuæi m∙n kinh 2.1. §Þnh nghÜa M·n kinh lμ t×nh tr¹ng kh«ng cã kinh nguyÖt vÜnh viÔn, mét v« kinh thø ph¸t do suy gi¶m tù nhiªn ho¹t ®éng cña buång trøng (estrogen gi¶m) vμ kh«ng håi phôc. Qua ®Þnh nghÜa nμy, cÇn ph©n biÖt víi nh÷ng tr−êng hîp kh«ng cã kinh nguyÖt vÜnh viÔn, nh−ng kh«ng ph¶i lμ m·n kinh nh−: 45
− Héi chøng Sheehan: v« kinh do ho¹i tö tuyÕn yªn sau ®Î b¨ng huyÕt. − Sau phÉu thuËt c¾t 2 buång trøng. 2.2. Sinh lý tuæi m·n kinh Trong thêi kú ho¹t ®éng sinh s¶n, ng−êi phô n÷ cã kinh nguyÖt ®Òu ®Æn do cã ho¹t ®éng néi tiÕt tèt cña trôc D−íi ®åi - TuyÕn yªn - Buång trøng vμ do buång trøng cã ®é nhËy c¶m tèt ®èi víi kÝch thÝch cña hormon h−íng sinh dôc FSH vμ LH. §Õn ®é tuæi 45 - 50, sè l−îng c¸c nang no·n tr−ëng thμnh gi¶m ®i, v× buång trøng Ýt nhËy c¶m víi FSH vμ LH. L−îng estrogen gi¶m vμ trë nªn thÊp, møc s¶n xuÊt FSH vμ LH t¨ng, nªn kinh nguyÖt trë nªn kh«ng ®Òu, l−îng m¸u kinh gi¶m, cuèi cïng ngõng cã kinh. Tuy nhiªn, cã mét sè phô n÷ m¸u kinh l¹i ra nhiÒu h¬n do estrogen t¨ng vät sau mét thêi gian dμi kh«ng cã phãng no·n, kh«ng cã kinh. §ã lμ thêi kú nèi tiÕp gi÷a thêi kú ho¹t ®éng sinh s¶n víi thêi kú m·n kinh, gäi lμ thêi kú chuyÓn tiÕp hay lμ thêi kú “ TiÒn m·n kinh”. TiÒn m·n kinh dμi hay ng¾n tuú tõng c¸ thÓ. NÕu sau 12 th¸ng liªn tôc kh«ng cã kinh nguyÖt hoÆc nÕu xÐt nghiÖm m¸u cho thÊy møc FSH t¨ng cao th× gäi lμ “M·n kinh”. 2.3. Nh÷ng thay ®æi gi¶i phÉu ë ng−êi phô n÷ tuæi m·n kinh ë tuæi m·n kinh, do tôt estrogen nªn dÉn ®Õn mét sè thay ®æi vÒ thÓ chÊt cña ng−êi phô n÷. − Vó: thêi kú tiÒn m·n kinh, vó cã thÓ t¨ng kÝch th−íc do t¨ng l¾ng ®äng mì. §Õn khi hÕt kinh, mì nμy sÏ ®−îc hÊp thô, m« tuyÕn vó gi¶m vμ nóm vó nhá l¹i. Thay ®æi nμy th−êng chËm vμ Ýt nhËn thÊy. − Buång trøng, vßi trøng, tö cung thu nhá kÝch th−íc vμ kh«ng ho¹t ®éng. VÒ l©m sμng, kh«ng cã biÓu hiÖn g× râ rÖt ngoμi triÖu chøng mÊt kinh. − ¢m ®¹o teo xuÊt hiÖn muén, th−êng sau m·n kinh kho¶ng 5 n¨m. ¢m ®¹o trë nªn máng h¬n, nªn khi giao hîp hoÆc kh¸m phô khoa cã thÓ g©y ®au. C¸c m« ®ì vμ bao quanh ©m ®¹o, c¸c c¬ thμnh tiÓu khung trë nªn láng lÎo, mét sè mÊt ®μn håi, ®«i khi dÉn ®Õn sa sinh dôc. M«i tr−êng ©m ®¹o mÊt toan tÝnh, nªn dÔ dÉn ®Õn viªm nhiÔm. − ¢m hé, m«i nhá còng tho¸i hãa dÇn, lμm cho ©m hé hÐ më. − Bé phËn tiÕt niÖu: c¸c biÓu m« l¸t tÇng cña bμng quang còng teo ®i, c¸c c¬ vßng niÖu ®¹o, cæ bμng quang còng bÞ teo nhá, nªn g©y ra sãn ®¸i hoÆc ®¸i kh«ng tù chñ. Trong tr−êng hîp sa sinh dôc, thμnh tr−íc ©m ®¹o sa xuèng, lμm cho niÖu ®¹o bÞ gÉy gÊp, nªn sÏ dÔ bÞ bÝ ®¸i. − Da: c¸c m« liªn kÕt d−íi da máng ®i, gi¶m tÝnh ®μn håi, lμm cho da máng vμ nh¨n nheo. TuyÕn må h«i, tuyÕn b·, hÖ thèng l«ng còng bÞ teo, gi¶m ho¹t ®éng, nªn da bÞ kh«, tãc rông th−a ®i, hãi ®Çu. 46
Nh÷ng thay ®æi nμy, cã thÓ lμm cho ng−êi phô n÷ lo l¾ng, b¨n kho¨n. ViÖc cung cÊp th«ng tin vÒ nh÷ng sù thay ®æi nμy lμ rÊt cÇn thiÕt. V× vËy, ng−êi hé sinh nªn lång ghÐp viÖc cung cÊp th«ng tin vÒ vÊn ®Ò nμy, ngay tõ khi ng−êi phô n÷ ch−a ®Õn tuæi m·n kinh. VÝ dô nh− th«ng tin khi kh¸m phô khoa cho nh÷ng phô n÷ trªn 40 tuæi, th«ng tin khi tiÕp xóc víi c¸c bμ mÑ ®i ch¨m sãc con khi sinh ®Î… 2.4. Nh÷ng rèi lo¹n th−êng gÆp ë tuæi tiÒn m·n kinh Thêi kú tiÒn m·n kinh b¾t ®Çu tõ khi cã nh÷ng rèi lo¹n kinh nguyÖt, cã thÓ kÌm theo nh÷ng rèi lo¹n vÒ thÇn kinh, t©m lý. − Kinh nguyÖt thay ®æi: chu kú kinh kh«ng ®Òu, l−îng kinh nguyÖt cã thÓ nhiÒu h¬n hoÆc Ýt h¬n tr−íc, hay bÞ rong kinh. − Tinh thÇn th−êng kh«ng æn ®Þnh, hay c¸u g¾t, lo l¾ng, mÖt mái, khã ngñ. − C¬n bèc ho¶: tù nhiªn ng−êi phô n÷ thÊy nãng bõng, ë ngùc råi lan lªn cæ vμ mÆt. C¶m gi¸c nμy tån t¹i trong mét vμi phót, nh−ng lμm cho ng−êi phô n÷ khã chÞu. HiÖn t−îng nμy lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn trong ngμy, sè lÇn nhiÒu hay Ýt tuú thuéc tõng ng−êi. KÌm theo cã thÓ ra må h«i trém. C¬n bèc ho¶ cã thÓ x¶y ra nhiÒu lÇn ban ngμy, råi nhÑ ®i vμo ban ®ªm. Nguyªn nh©n lμ do rèi lo¹n thÇn kinh thùc vËt, nªn cã thÓ dïng thuèc an thÇn ®Ó kh¾c phôc. − Hay cã c¬n cho¸ng v¸ng, nhøc ®Çu, buån n«n, chãng mÆt, ®¸nh trèng ngùc. Tuy nhiªn, cã kho¶ng 10% phô n÷ kh«ng cã biÓu hiÖn cña thêi kú nμy, mμ chuyÓn nhÑ nhμng tõ thêi kú ho¹t ®éng sinh s¶n sang h¼n thêi kú m·n kinh, mμ kh«ng cã biÓu hiÖn rèi lo¹n g×. §Ó gióp cho ng−êi phô n÷ cã tuæi tr¸nh lo l¾ng khi cã nh÷ng biÓu hiÖn trªn, cÇn ®éng viªn, gi¶i thÝch ®Ó ng−êi cã tuæi hiÓu r»ng: ®ã còng lμ mét hiÖn t−îng sinh lý b×nh th−êng, nã chØ diÔn ra trong mét thêi gian ng¾n råi sÏ hÕt. Cã thÓ dïng thuèc an thÇn ®Ó lμm gi¶m c¸c triÖu chøng ®ã. 3. Nh÷ng biÕn cè hay gÆp ë tuæi m∙n kinh 3.1. BiÕn cè do lo·ng x−¬ng Sù cÊu t¹o x−¬ng th«ng qua 2 qu¸ tr×nh: t¹o x−¬ng vμ tiªu x−¬ng. Estrogen cã t¸c dông b¶o vÖ x−¬ng, do nã gióp calci g¾n kÕt vμo m« x−¬ng, gióp niªm m¹c ruét hÊp thu calci vμ ng¨n c¶n ®μo th¶i calci qua ph©n. MÆt kh¸c, estrogen cßn chèng t¸c dông tiªu x−¬ng cña hormon tuyÕn cËn gi¸p. Khi m·n kinh, estrogen gi¶m, g©y nªn: − X−¬ng gißn, xèp, dÔ gÉy. − X−¬ng xèp, lμm lón ®èt sèng l−ng, g©y cßng, møc ®é cßng nhiÒu hay Ýt tuú thuéc tõng ng−êi. 47
− Khi tr−ît ch©n ng·, chèng tay xuèng ®Êt, rÊt dÔ gÉy ®Çu d−íi x−¬ng quay. Hay bÞ gÉy cæ x−¬ng ®ïi, do x−¬ng to mμ cæ x−¬ng ®ïi l¹i xèp. §iÒu nμy rÊt nguy hiÓm, v× khi gÉy cæ x−¬ng ®ïi ë ng−êi cao tuæi, rÊt khã liÒn. Khi bÞ gÉy x−¬ng, ph¶i bÊt ®éng nªn nguy c¬ tiªu chám x−¬ng ®ïi cao, ®ång thêi dÔ bÞ viªm phæi, viªm ®−êng tiÕt niÖu, cã thÓ dÉn ®Õn tö vong. Ngoμi ra, sang chÊn, sù bÊt ®éng, sù ho¹t ®éng tÜnh t¹i, sö dông corticoid kÐo dμi, c¸c bÖnh nh− ®¸i th¸o ®−êng, viªm khíp, c−êng gi¸p tr¹ng, ®iÒu trÞ tia x¹ còng lμm t¨ng nhanh t×nh tr¹ng lo·ng x−¬ng. §Ó phßng bÖnh, cÇn h−íng dÉn ng−êi phô n÷ tuæi m·n kinh vÒ chÕ ®é ¨n, luyÖn tËp thÝch hîp theo ®iÒu kiÖn, hoμn c¶nh cña hä. 3.2. BiÕn cè tim m¹ch Estrogen cã t¸c dông b¶o vÖ tim m¹ch do: lμm gi·n m¹ch vμnh, t¨ng l−u l−îng ®éng m¹ch vμnh. Ng¨n chÆn x¬ v÷a ®éng m¹ch , øc chÕ t¨ng sinh líp c¬ tr¬n m¹ch m¸u, gióp cho lßng ®éng m¹ch ®ì bÞ chÝt hÑp vμ ®ì co th¾t, t−íi m¸u c¬ tim tèt h¬n. Do thiÕu hôt estrogen, ng−êi phô n÷ sau m·n kinh dÔ m¾c c¸c bÖnh tim m¹ch, nh− t¨ng huyÕt ¸p, nhåi m¸u c¬ tim. §Ó phßng bÖnh vμ ph¸t hiÖn sím biÕn cè nμy, ng−êi hé sinh cÇn cã kÕ ho¹ch theo dâi huyÕt ¸p cho ng−êi phô n÷ tuæi m·n kinh vμ h−íng dÉn chÕ ®é ¨n uèng, luyÖn tËp thÝch hîp ®Ó phßng bÖnh. 3.3. Viªm ©m ®¹o V× thiÕu hôt estrogen, ©m ®¹o kh«ng chøa glycogen, nªn trùc khuÈn sinh acid dï cã còng kh«ng thÓ t¹o ®−îc acid lactic, nªn m«i tr−êng ©m ®¹o mÊt toan tÝnh. V× vËy, ©m ®¹o dÔ bÞ viªm nhiÔm h¬n so víi thêi kú ho¹t ®éng sinh s¶n. NÕu bÞ viªm nhiÔm ph¶i ®iÒu trÞ kh¸ng sinh kÕt hîp víi estrogen. 3.4. Sãn ®¸i Mét sè phô n÷ tuæi m·n kinh do gi¶m estrogen hoÆc tuæi giμ phμn nμn vÒ triÖu chøng sãn ®¸i. CÇn lo¹i trõ nguyªn nh©n sãn ®¸i do nhiÔm khuÈn ®−êng tiÕt niÖu, th−êng gÆp sãn ®¸i lμ: mét l−îng n−íc tiÓu ch¶y ra kh«ng tù chñ ®−îc khi c¨ng th¼ng, khi h¾t h¬i, khi ho... Sãn ®¸i thÓ nhÑ luyÖn tËp tiÓu khung cã thÓ ®iÒu trÞ ®−îc, tuy nhiªn thÓ nÆng cã khi ph¶i phÉu thuËt. Bμi tËp cho luyÖn tËp ®¸y chËu th−êng lμm: ng−êi phô n÷ ®−îc h−íng dÉn ngåi hoÆc ®øng tho¶i m¸i. H−íng dÉn hä co c¬ vßng hËu m«n, nh− nhÞn ®i Øa láng. §Õm nhanh 4 lÇn (1-2) vμ ®Õm chËm 4 lÇn ( 1-2-3-4-5) råi th− gi·n. Bμi tËp cã thÓ lμm bÊt cø lóc nμo trong ngμy, tèt nhÊt lμ tËp hμng giê. 48
3.5. Ph¸t hiÖn c¸c ung th− vÒ phô khoa 3.5.1. Ung th− vó − §¸nh gi¸ vμ tù ®¸nh gi¸ vó lμ rÊt quan träng ë phô n÷ tuæi m·n kinh. CÇn h−íng dÉn hä tù ®¸nh gi¸ vó th−êng xuyªn khi t¾m, khi ®i ngñ ®Ó cã thÓ ph¸t hiÖn nh÷ng bÊt th−êng ë vó. Khi thÊy ë vó cã sù thay ®æi nh−: cã u côc, da lâm, nóm vó thôt vμo, ®au vó, cã dÞch tiÕt tõ nóm vó, cã h¹ch cøng ë n¸ch, cÇn ph¶i ®i kh¸m ngay. − Khi kh¸m: cÇn kh¸m toμn diÖn hai bªn vó, h¹ch n¸ch, ë hai t− thÕ ngåi vμ n»m ngöa, x¸c ®Þnh khèi u ë vó, ranh giíi cã râ kh«ng, cã dÝnh kh«ng, cã h¹ch kh«ng. Khi nghi ngê cã khèi u, cÇn cho ng−êi bÖnh lμm xÐt nghiÖm tÕ bμo sím. 3.5.2. Ung th− cæ tö cung: ®Æc biÖt chó ý ë nh÷ng ng−êi cã tiÒn sö viªm cæ tö cung kÐo dμi. 3.5.3. Ung th− th©n tö cung: ch¶y m¸u sau khi ®· m·n kinh lμ triÖu chøng th−êng gÆp nhÊt vμ gÆp sím trong qu¸ tr×nh bÖnh. 3.5.4. Ung th− buång trøng: ë ng−êi phô n÷ m·n kinh, b×nh th−êng buång trøng th−êng teo nhá; khi cã khèi u buång trøng, th× tû lÖ ung th− rÊt cao. 4. T− vÊn vµ ch¨m sãc ng−êi phô n÷ tuæi m∙n kinh Môc ®Ých ch¨m sãc søc kháe ng−êi phô n÷ tuæi m·n kinh lμ: gióp cho hä cã ®−îc cuéc sèng tho¶i m¸i, dÔ chÞu, h¹nh phóc vμ cã chÊt l−îng h¬n. DiÔn biÕn t©m lý vμ sù hiÓu biÕt vÒ ch¨m sãc søc kháe cña ng−êi phô n÷ tuæi m·n kinh rÊt kh¸c nhau. Trong qu¸ tr×nh t− vÊn, cÇn l−u ý t©m lý phô n÷ tuæi m·n kinh th−êng ng¹i nãi ra nh÷ng vÊn ®Ò bÊt th−êng vÒ søc kháe, ®Æc biÖt lμ søc kháe sinh s¶n; ng¹i lμm phiÒn ng−êi th©n, ng¹i ®Õn c¬ së y tÕ kh¸m bÖnh. Mét sè ng−êi cßn cã mÆc c¶m m×nh lμ ng−êi thõa trong gia ®×nh. V× vËy, ng−êi hé sinh cÇn gÇn gòi, quan t©m ®Õn ng−êi cã tuæi, t− vÊn víi ng−êi cã tuæi vμ c¶ nh÷ng ng−êi th©n cña hä. 4.1. Nh÷ng vÊn ®Ò chung − Cã chÕ ®é lao ®éng, nghØ ng¬i thÝch hîp. Kh«ng nªn lao ®éng nÆng, nh−ng còng kh«ng nªn bÊt ®éng, v× ng−êi phô n÷ tuæi m·n kinh nÕu bÊt ®éng nhiÒu, lμm t¨ng nguy c¬ lo·ng x−¬ng, bÖnh tim m¹ch. Nªn cã mét sè c«ng viÖc cô thÓ phï hîp víi søc kháe vμ hoμn c¶nh cô thÓ cña tõng ng−êi. − H−íng dÉn ng−êi cã tuæi tËp d−ìng sinh, ®i bé lμ h×nh thøc thÓ dôc thÝch hîp nhÊt. − Chó ý n¬i ë, vÊn ®Ò ®i l¹i, nhμ vÖ sinh ®Ò phßng tr−ît ch©n ng·, sÏ dÔ bÞ gÉy x−¬ng. 49
− C¸c thμnh viªn trong gia ®×nh cÇn quan t©m ®Õn ®êi sèng t×nh c¶m cña ng−êi phô n÷ tuæi m·n kinh, tr¸nh ®Ó hä cã c¶m gi¸c c« ®¬n, mÆc c¶m hä lμ ng−êi thõa. 4.2. Dinh d−ìng − Nªn h¹n chÕ chÊt bÐo ®Ó gi¶m nguy c¬ bÞ bÖnh x¬ v÷a ®éng m¹ch. Cung cÊp ®Çy ®ñ l−îng chÊt ®¹m, nªn dïng c¸c lo¹i ®¹m thùc vËt dÔ tiªu, cung cÊp c¸c acid bÐo kh«ng b·o hoμ. − Cung cÊp l−îng rau qu¶ t−¬i vμ s÷a giμu calci, ®Ó gi¶m nguy c¬ lo·ng x−¬ng. Nªn ¨n c¸c thøc ¨n cung cÊp nhiÒu calci nh− t«m, cua, c¸. Mçi tuÇn nªn cã Ýt nhÊt mét b÷a c¸ kho nhõ, ¨n c¶ x−¬ng. 4.3. VÊn ®Ò t×nh dôc ë ng−êi phô n÷ tuæi m·n kinh − CÇn cung cÊp ®Çy ®ñ th«ng tin vÒ t×nh dôc cho ng−êi phô n÷ m·n kinh, ®Ó hä hiÓu râ vμ hiÓu ®óng nhu cÇu vÒ t×nh dôc ë løa tuæi nμy, tr¸nh bÞ mÆc c¶m. − Nªn duy tr× t×nh dôc nÕu cã nhu cÇu, víi nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau, ®¶m b¶o ®−îc nhu cÇu t×nh c¶m, nh−ng ph¶i phï hîp víi søc kháe vμ cÇn cã sù hîp t¸c gi÷a hai ng−êi. Khi cã khã kh¨n trong sinh ho¹t t×nh dôc, do niªm m¹c ©m ®¹o kh« th× dïng c¸c lo¹i kem cã estrogen ®Ó b«i tr¬n. CÇn chó ý: do niªm m¹c ©m ®¹o bÞ teo, thμnh ©m ®¹o máng, nªn dÔ bÞ tæn th−¬ng (trît, r¸ch) khi sinh ho¹t t×nh dôc dÔ g©y ch¶y m¸u. − V× cßn sinh ho¹t t×nh dôc, nªn ng−êi phô n÷ tuæi m·n kinh vÉn cã nguy c¬ m¾c bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng t×nh dôc, gåm c¶ HIV nÕu mét hoÆc c¶ hai bªn kh«ng chung thuû mét vî mét chång hoÆc sinh ho¹t t×nh dôc kh«ng b¶o vÖ. − NÕu sa sinh dôc th× kh«ng nªn sinh ho¹t t×nh dôc; nÕu cã nhu cÇu th× khi sinh ho¹t ph¶i ®Êy khèi sa vμo trong ©m ®¹o. 4.4. H−íng dÉn cho ng−êi phô n÷ tuæi m·n kinh biÕt tù ph¸t hiÖn mét sè bÊt th−êng vÒ søc kháe, ®Æc biÖt phô n÷ m·n kinh nªn ®i kh¸m phô khoa ®Þnh kú. 5. Ch¨m sãc søc kháe phô n÷ m∙n kinh Phô n÷ m·n kinh cã nhiÒu thay ®æi tõ tÝnh t×nh ®Õn h×nh thÓ, chÊt l−îng søc kháe liªn quan ®Õn sù thay ®æi néi tiÕt cña trôc d−íi ®åi tuyÕn yªn buång trøng. Trõ c¸c tr−êng hîp ph¶i vμo viÖn do bÖnh lý, cßn l¹i vÊn ®Ò ch¨m sãc phô n÷ m·n kinh n»m ë céng ®ång. V× vËy khi ch¨m sãc phô n÷ m·n kinh cÇn chó ý c¸c ®iÓm sau: 5.1. NhËn ®Þnh − Tuæi 50
− C«ng viÖc: ®ang ®i lμm, ®· nghØ h−u, lμm g× sau nghØ h−u, cßn lao ®éng trùc tiÕp kh«ng? − TÝnh t×nh thay ®æi − Thay ®æi c¸c chØ sè nh− chØ sè khèi l−îng c¬ thÓ, tim, m¹ch, huyÕt ¸p. − C¸c bÖnh lý nÕu cã 5.2. ChÈn ®o¸n ch¨m sãc/ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc − Sù ®¸p øng cña c¬ thÓ ng−êi phô n÷ víi nh÷ng thay ®æi cña t×nh tr¹ng m·n kinh. Cã nh÷ng ng−êi Ýt thay ®æi, cã ng−êi cã thÓ thÊy b×nh th−êng. Cã ng−êi cã sù thay ®æi nhiÒu, thÓ hiÖn nh− bÖnh lý cÇn ph¶i can thiÖp cña nh©n viªn y tÕ vμ sù ch¨m sãc cña gia ®×nh. − Ch¨m sãc vÒ tinh thÇn − Sù thay ®æi thÓ chÊt ®¸p øng t×nh tr¹ng m·n kinh, ®Æc biÖt sù thay ®æi cña ®−êng sinh dôc khi kh«ng cßn kinh nguyÖt − Ch¨m sãc ®¸p øng cña c¬ thÓ phô n÷ m·n kinh víi sinh ho¹t t×nh dôc. − Nguy c¬ m¾c mét sè bÖnh nh− lo·ng x−¬ng, tiÓu ®−êng, bÖnh tim m¹ch, bÖnh ®−êng tiÕt niÖu vμ c¸c bÖnh ung th−, ®Æc biÖt lμ ung th− ®−êng sinh dôc. − Sù ®¸p øng víi c«ng viÖc thay ®æi sau vÒ h−u. 5.3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc − T− vÊn cho phô n÷ m·n kinh biÕt sinh lý b×nh th−êng tõ ®ã ph¸t hiÖn nh÷ng bÊt th−êng. − T− vÊn c¸c vÊn ®Ò dinh d−ìng vμ luyÖn tËp, tù ch¨m sãc b¶n th©n. − Tæ chøc kh¸m phô khoa ®Þnh kú cho PNMK ph¸t hiÖn viªm nhiÔm ®−êng sinh dôc vμ c¸c bÖnh kh¸c − T− vÊn cho ng−êi th©n c¸ch ®éng viªn, ch¨m sãc PNMK 5.4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc − Ch¨m sãc tinh thÇn: t− vÊn cho PNMK chuÈn bÞ s½n sμng tõ khi ®ang trong ®é tuæi sinh ®Î ®Ó hä cã nh÷ng b−íc chuÈn bÞ vÒ mÆt t− t−ëng ®ãn nhËn sù thay ®æi cña løa tuæi nμy − T− vÊn cho phô n÷ tuæi m·n kinh trong chÕ ®é ¨n uèng, vÖ sinh, tËp luyÖn ®Ó c¬ thÓ kháe m¹nh, ngõa mét sè bÖnh cã thÓ xuÊt hiÖn trong ®é tuæi nμy. Kh«ng lao ®éng nÆng, thËn träng tr¸nh ng· v× dÔ cã nguy c¬ gÉy x−¬ng do lo·ng x−¬ng. − T− vÊn sù thay ®æi trong ®−êng sinh dôc sau m·n kinh, h−íng dÉn c¸ch vÖ sinh, ch¨m sãc ®−êng sinh dôc tr¸nh viªm nhiÔm vμ c¸ch ®¸p øng víi ho¹t ®éng t×nh dôc sau m·n kinh 51
− T− vÊn c¸ch theo dâi, tù kh¸m ph¸t hiÖn mét sè bÖnh nh− ung th− vó. Kh¸m phô khoa ®Þnh kú ph¸t hiÖn sím ung th− vó, ung th− cæ tö cung, ung th− niªm m¹c tö cung vμ c¸c bÖnh kh¸c. 5.5. §¸nh gi¸ Phô n÷ tuæi m·n kinh ®¸p øng tèt víi sù thay ®æi: kháe m¹nh, t− t−ëng vui vÎ, tham gia c¸c ho¹t ®éng ®oμn thÓ t¹i ®Þa ph−¬ng. §¸p øng kh«ng tèt: mÖt mái, ch¸n n¶n, bÖnh tËt. Tù l−îng gi¸ Tr¶ lêi ng¾n c¸c c©u tõ 1 ®Õn 3 C©u 1. KÓ 6 vÊn ®Ò thay ®æi gi¶i phÉu ë ng−êi phô n÷ tuæi m·n kinh. A- B- Buång trøng, vßi trøng, tö cung thu nhá C- D- E- Bé phËn tiÕt niÖu F- C©u 2. KÓ tªn 4 bÖnh ung th− hay gÆp ë ng−êi phô n÷ tuæi m·n kinh. A- B- Ung th− cæ tö cung C- D- Ung th− buång trøng C©u 3. KÓ nguyªn nh©n vμ xö trÝ viªm ©m ®¹o ë ng−êi phô n÷ tuæi m·n kinh. A- Nguyªn nh©n: B- Xö trÝ: Ph©n biÖt §óng - Sai c¸c c©u tõ 4 ®Õn 7 Néi dung §óng Sai C©u 4. Ng−êi phô n÷ tuæi m·n kinh cã thÓ bÞ t¨ng nguy c¬ lo·ng x−¬ng khi ®iÒu trÞ viªm khíp. C©u 5. Ng−êi phô n÷ tuæi m·n kinh kh«ng nªn ho¹t ®éng t×nh dôc. C©u 6. Nªn cho phô n÷ tuæi m·n kinh uèng thuèc calci hµng ngµy. C©u 7. CÇn kh¸m phô khoa ®Þnh kú cho phô n÷ m·n kinh. 52
Khoanh trßn ch÷ c¸i ®Çu c©u cho c©u tr¶ lêi ®óng nhÊt trong c¸c c©u tõ 8-10 C©u 8. Mét phô n÷ ®· 13 th¸ng kh«ng thÊy kinh nguyÖt, nay thÊy ra Ýt m¸u ë ©m ®¹o, ®iÒu ®Çu tiªn cÇn nghÜ ®Õn lμ A. Cã kinh nguyÖt trë l¹i. B. BÖnh vÒ m¸u. C. Ung th− tö cung. D. Ung th− cæ tö cung. E. U x¬ tö cung. C©u 9. Thøc ¨n mμ ng−êi phô n÷ m·n kinh nªn h¹n chÕ dïng lμ A. Rau qu¶ t−¬i. B. T«m c¸ C. S÷a D. ThÞt mì E. Võng l¹c C©u 10. BiÕn cè nμo chiÕm tû lÖ cao ë phô n÷ m·n kinh A. Lo·ng x−¬ng. B. BÝ ®¸i. C. Nhåi m¸u c¬ tim. D. Viªm ©m ®¹o. E. Ung th− vó. 53