Chẩn đoán hạch cổ ở bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS

Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005<br /> <br /> CHAÅN ÑOAÙN HAÏCH COÅ ÔÛ BEÄNH NHAÂN NHIEÃM HIV / AIDS<br /> Cao Minh Nga*, Traàn Thò Bích Lieân**, Ñoâng Thò Hoaøi An***<br /> <br /> TOÙM TAÉT<br /> Nhieãm HIV coù theå coi laø ñaïi dòch cuûa theá kyû XX. Vôùi muïc ñích nghieân cöùu veà tình traïng nhieãm khuaån,<br /> ñaëc bieät laø vi khuaån Mycobacterium tuberculosis trong haïch coå ôû beänh nhaân nhieãm HIV/AIDS, chuùng toâi<br /> khaûo saùt 51 tröôøng hôïp coù haïch coå söng to nhöng khoâng coù haïch toaøn thaân taïi beänh vieän Beänh Nhieät ñôùi<br /> TP. Hoà Chí Minh töø thaùng 9/2002 ñeán thaùng 4/2003. Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy: tæ leä haïch coå ôû beänh<br /> nhaân nhieãm HIV/AIDS coù M. tuberculosis (+) laø 70,6% (36 tröôøng hôïp) khi phaùt hieän baèng kyõ thuaät PCR.<br /> Trong soá ñoù, lao haïch keát hôïp vôùi lao phoåi coù 13 tröôøng hôïp (36,1%) vaø lao haïch ñôn thuaàn, khoâng coù lao<br /> phoåi laø 23 tröôøng hôïp (63,9%). Phaân laäp ñöôïc 8 chuûng vôùi 6 loaøi vi khuaån khaùc nhau töø beänh phaåm cuûa<br /> 26 beänh nhaân trong loâ nghieân cöùu (26,92%). Ñeà xuaát: Neân choïc huùt haïch baèng kim nhoû ñeå laáy beänh<br /> phaåm, ñaëc bieät ñoái vôùi nhöõng ngöôøi bò nhieãm HIV/AIDS. Neân duøng kyõ thuaät PCR phoái hôïp vôùi caùc kyõ thuaät<br /> khaùc trong vieäc chaån ñoaùn lao haïch.<br /> <br /> SUMMARY<br /> DIAGNOSIS OF NECK NODES ON HIV/AIDS PATIENTS<br /> Cao Minh Nga, Tran Thi Bich Lien, Dong Thi Hoai An<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 9 * Supplement of No 1 * 2005: 79 – 84<br /> <br /> Human immunodeficiency virus (HIV) infection can be called the epidemic of the 20th century. To<br /> analysis the tuberculosis lymphadenitis on HIV/AIDS patients, we analysed 51 cases with swollen neck<br /> nodes without ARC (AIDS relative complex) at the Hospital of Tropical Diseases, HoChiMinh city, from<br /> September 2002 to April 2003.The results showed that:The frequency of nodes having infection with<br /> Mycobacterium tuberculosis detected by PCR was 70.6% (36 cases). There are 13 cases (36.1%) of<br /> tuberculosis lymphadenitis combined with tuberculosis pneumonia and 23 cases (63.9%) single<br /> tuberculosis lymphadenitis. 8 strains with 6 specieswered isolated from the 26 studied patients (26.92%).<br /> To purpose: To take the specimens from neck nodes, especially for HIV/AIDS patients, should be used<br /> FNA (fine needle aspiration) and PCR method is needed for diagnostic of tuberculosis lymphadenitis.<br /> <br /> ÑAËT VAÁN ÑEÀ<br /> NhieãmHIV/AIDS ñaõ trôû thaønh ñaïi dòch cuûa loaøi<br /> ngöôøi töø giöõa thaäp kyû 80 cuûa theá kyû tröôùc. ÔÛ nöôùc ta,<br /> tình traïng nhieãm HIV/AIDS phaùt trieån raát nhanh<br /> choùng keå töø sau khi phaùt hieän ñöôïc tröôøng hôïp ñaàu<br /> tieân vaøo thaùng 12/1990. Haïch coå söng to laø moät trong<br /> nhöõng bieåu hieän sôùm cuûa nhieãm HIV. Nhieãm<br /> HIV/AIDS laøm buøng phaùt tình traïng nhieãm lao, maéc<br /> lao vaø cheát vì lao. Khoaûng 1/3 soá ngöôøi cheát vì AIDS laø<br /> do ñoàng nhieãm beänh lao. Vieäc phaùt hieän sôùm caùc taùc<br /> <br /> nhaân vi khuaån, ñaëc bieät laø vi khuaån lao ñeå coù bieän<br /> phaùp caùch ly vaø ñieàu trò thích hôïp laø raát caàn thieát ngay<br /> caû ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñaõ bò nhieãm HIV/AIDS(2,3,4).<br /> ÔÛ Vieät nam ñaõ coù caùc coâng trình nghieân cöùu aùp<br /> duïng chaån ñoaùn lao phoåi vaø moät soá theå lao khaùc treân<br /> ngöôøi nhieãm HIV/AIDS baèng caùc xeùt nghieäm kinh ñieån<br /> vaø caû kyõ thuaät hieän ñaïi nhö PCR. Tuy nhieân chöa coù<br /> coâng trình naøo ñeà caäp ñeán vieäc khaûo saùt caùc taùc nhaân vi<br /> sinh vaø chaån ñoaùn lao haïch ôû nhöõng ngöôøi nhieãm<br /> HIV/AIDS baèng phöông phaùp PCR, ñaëc bieät trong<br /> tröôøng hôïp beänh nhaân chæ coù haïch coå ñôn thuaàn.<br /> <br /> * Boä moân Vi sinh – Khoa Y – Ñaïi hoïc Y Döôïc TP. HCM<br /> ** Boä moân Tai – Muõi – Hoïng – Khoa Y – Ñaïi hoïc Y Döôïc TP. HCM<br /> *** Boä moân Sinh hoùa – Khoa Y – Ñaïi hoïc Y Döôïc TP. HCM<br /> <br /> 79<br /> <br /> Ñeå goùp tìm hieåu caùc beänh lyù gaây söng haïch coå ôû<br /> nhöõng ngöôøi nhieãm HIV/AIDS laø do beänhlao hay chæ<br /> laø caùc vieâm nhieãm thoâng thöôøng khaùc, chuùng toâitieán<br /> haønh ñeà taøi "Khaûo saùt vi sinh hoïc haïch coå ôû beänh<br /> nhaân nhieãm HIV/AIDS”.<br /> <br /> beänh phaåm taïi beänh vieän Lao vaø beänh Phoåi Phaïm<br /> Ngoïc Thaïch. Duøng phöông phaùp PCR phaùt hieän M.<br /> tuberculosis taïi Phoøng Y - Sinh hoïc, Ñaïi hoïc Y Döôïc<br /> TP. HCM. Nuoâi caáy vi khuaån hieáu khí taïi Khoa Vi sinh,<br /> Beänh vieän Nhaân daân Gia ñònh.<br /> <br /> Keát quaû nghieân cöùu giuùp chaån ñoaùn nhanh,<br /> chính xaùc haïch coå ôû ngöôøi nhieãm HIV/AIDS laø do lao<br /> hay do vieâm nhieãm thoâng thöôøng, töø ñoù coù bieän phaùp<br /> phoøng vaø ñieàu trò beänh lao moät caùch hieäu quaû, haïn<br /> cheá ñöôïc söï laây nhieãm beänh lao sang nhöõng ngöôøi<br /> xung quanh vaø goùp phaàn keùo daøi cuoäc soáng cho ngöôøi<br /> nhieãm HIV/AIDS.<br /> <br /> Kyõ thuaät laáy beänh phaåm(2,10,12)<br /> <br /> MUÏC TIEÂU ÑEÀ TAØI<br /> <br /> - Choïc vaøo vò trí haïch baèng moät tay, tay coøn laïi<br /> giöõ da vaø haïch coá ñònh. Tay caàm oáng chích ñaåy tôùi<br /> lui vaøi laàn nheï nhaøng ñeå ñaàu kim xuyeân laøm naùt<br /> moâ haïch.<br /> <br /> 1. Xaùc ñònh tæ leä lao haïch ôû nhöõng ngöôøi beänh<br /> nhaân HIV/AIDS coù haïch coå söng to baèng PCR.<br /> 2. Xaùc ñònh caùc vi khuaån hieáu khí coù trong<br /> haïchcoå cuûa beänh nhaân nhieãm HIV/AIDS.<br /> <br /> ÑOÁI TÖÔÏNG-PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU<br /> Ñoái töôïng nghieân cöùu<br /> Maãu nghieân cöùu<br /> <br /> Goàm 51 beänh nhaân HIV döông tính ñeán khaùm taïi<br /> Phoøng khaùm hoaëc nhaäp vieän taïi Khoa Nhieãm E beänh<br /> vieän Beänh Nhieät ñôùi töø thaùng 9/2002 ñeán thaùng<br /> 4/2003. Trong soá ñoù coù 46 nam vaø 5 nöõ.<br /> Tieâu chuaån choïn maãu<br /> <br /> - Duøng kim nhoû (23G) gaén vaøo duïng cuï huùt chaân<br /> khoâng ñeå ruùt cho nheï tay, ñaëc bieät ñoái vôùi caùc haïch coù<br /> ñoä chaéc. Ruùt saün vaøo oáng chích moät ít nöôùc muoái<br /> ñaúng tröông NaCl 0,9% ñeå pha loaõng dòch huùt.<br /> <br /> - Cho beänh phaåm vaøo tube voâ truøng.<br /> Tieán haønh<br /> <br /> Nuoâi caáy vi khuaån hieáu khí<br /> Theo thöôøng qui treân caùc loaïi moâi tröôøng nhö<br /> thaïch maùu (BA), MacConkey, SS.<br /> PCR phaùt hieän vi khuaån lao<br /> Xöû lyù beänh phaåm(9,12)<br /> - Taùch chaát nhaøy, huyeát töông trong beänh phaåm<br /> baèng proteinase K.<br /> <br /> Caùc beänh nhaân nhieãm HIV/AIDS coù<br /> <br /> - UÛ caùch thuûy 600C qua ñeâm.<br /> <br /> - Theå traïng toát.<br /> <br /> Phöông phaùp PCR(9,12)<br /> <br /> - Haïch coå moät beân hoaëc hai beân.<br /> - Ñöôøng kính haïch treân 2cm.<br /> Tieâu chuaån loaïi tröø<br /> <br /> Loaïi ra khoûi loâ nghieân cöùu caùc beänh nhaân bò Hoäi<br /> chöùng haïch toaøn thaân keùo daøi: khoâng söng haïch<br /> naùch hoaëc haïch beïn.<br /> Phöông phaùp nghieân cöùu<br /> Ñaây laø nghieân cöùu moâ taû caét ngang. Chuùng toâi tieán<br /> haønh kyõ thuaät choïc huùt haïch baèng kim nhoû (FNA: fine<br /> needle aspiration) ñeå laáy beänh phaåm ôû beänh nhaân<br /> nhieãm HIV/AIDS taïi beänh vieän Beänh Nhieät ñôùi. Xöû lyù<br /> <br /> 80<br /> <br /> - Saùt truøng da vuøng haïch caàn choïc huùt teá baøo.<br /> Khoâng caàn gaây teâ.<br /> <br /> - Ly trích DNA cuûa teá baøo M. tuberculosis baèng<br /> phöông phaùp Boom.<br /> - Thöû nghieäm PCR ñöôïc thöïc hieän vôùi PCR mix<br /> coù caùc ñoaïn moài (primers) laø Pt18 vaø INS2 ñaëc hieäu<br /> cho M. tuberculosis. Söû duïng caùc sinh phaåm cuûa haõng<br /> AB gene, töï pha cheá PCR mix taïi Phoøng Y Sinh hoïc Ñaïi hoïc Y Döôïc TP. HCM.<br /> - Phaûn öùng PCR ñöôïc thöïc hieän treân maùy luaân<br /> nhieät (thermal cycler) cuûa haõng Bio-Rad, theo<br /> chöông trình ñaõ caøi ñaët goàm caùc böôùc sau:<br /> Chu kyø 1: (x1)<br /> Böôùc 1: 400C; x: 10 phuùt<br /> <br /> Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005<br /> <br /> Nghieân cöùu Y hoïc<br /> Chu kyø 2: (x40)<br /> <br /> Phaân boá haïch<br /> <br /> Böôùc 1: 940C; x: 1 phuùt 30 giaây<br /> <br /> Baûng 4. Phaân boá haïch<br /> <br /> Böôùc 2: 650C; x: 2 phuùt<br /> Böôùc 3: 720C; x: 3 phuùt<br /> <br /> Vò trí haïch<br /> <br /> Soá ca<br /> <br /> Tæ leä (%)<br /> <br /> Beân phaûi<br /> <br /> 13<br /> <br /> 25,5<br /> <br /> Beân traùi<br /> <br /> 11<br /> <br /> 21,6<br /> <br /> Hai beân<br /> <br /> 27<br /> <br /> 52,9<br /> <br /> Toång coäng<br /> <br /> 51<br /> <br /> 100<br /> <br /> Chu kyø 3: (x1)<br /> Böôùc 1: 720C; x: 60 phuùt<br /> Ñoïc keát quaû baèng caùch xaùc ñònh saûn phaåm PCR<br /> qua ñieän di treân thaïch agarose 1,5% coù ethidium<br /> bromide.<br /> <br /> Duøng phaàn meàm SPSS 12.0 ñeå xöû lyù thoáng<br /> keâ caùc keát quaû thu ñöôïc.<br /> KEÁT QUAÛ<br /> Ñaëc tính cuûa maãu nghieân cöùu<br /> Trong 51 beänh nhaân nghieân cöùu coù 46 nam<br /> (90,2%) vaø 5 nöõ (9,8%). Löùa tuoåi töø 18 ñeán treân 30, ña<br /> soá thuoäc nhoùm tuoåi töø 20 – 29 (66,6%) (baûng 1).<br /> <br /> Keát quaû vi sinh hoïc<br /> Tính chaát beänh phaåm<br /> <br /> Caùc beänh phaåm thu ñöôïc laø muû traéng ñuïc ñaëc<br /> loaõng, dòch trong hoaëc dòch maùu.<br /> Nuoâi caáy vi khuaån hieáu khí<br /> <br /> Caáy vi khuaån hieáu khí theo thöôøng qui töø 26<br /> beänh phaåm trong loâ nghieân cöùu. Keát quaû ñöôïc trình<br /> baøy ôû baûng 5 vaø baûng 6.<br /> Baûng 5. Keát quaû nuoâi caáy vi khuaån hieáu khí (n=26)<br /> <br /> Baûng 1. Ñaëc tính cuûa maãu nghieân cöùu (n=51)<br /> <br /> Taàn soá<br /> <br /> Tæ leä (%)<br /> <br /> Vi khuaån moïc<br /> <br /> 7<br /> <br /> 26,92<br /> <br /> Soá ca<br /> <br /> Tæ leä (%)<br /> <br /> Vi khuaån khoâng moïc<br /> <br /> 19<br /> <br /> 73,08<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 46<br /> <br /> 90,2<br /> <br /> Toång coäng<br /> <br /> 26<br /> <br /> 100<br /> <br /> Nöõ<br /> <br /> 5<br /> <br /> 9,8<br /> <br /> 18 - 19<br /> <br /> 7<br /> <br /> 13,8<br /> <br /> 20 - 29<br /> <br /> 34<br /> <br /> 66,6<br /> <br /> ≥ 30<br /> <br /> 10<br /> <br /> 19,6<br /> <br /> Ñaëc tính maãu<br /> Giôùi<br /> <br /> Tuoåi<br /> <br /> Keát quaû<br /> <br /> Khaùm laâm saøng haïch coå<br /> Kích thöôùc haïch coå<br /> <br /> Baûng 6. Caùc loaïi vi khuaån phaân laäp ñöôïc<br /> <br /> Baûng 2. Ñoä lôùn cuûa haïch coå<br /> Ñöôøng kính haïch<br /> <br /> Soá ca<br /> <br /> Tæ leä (%)<br /> <br /> 2 cm<br /> <br /> 13<br /> <br /> 25,4<br /> <br /> 3 cm<br /> <br /> 20<br /> <br /> 39,2<br /> <br /> 4 cm<br /> <br /> 10<br /> <br /> 19,6<br /> <br /> ≥ 5 cm<br /> <br /> 8<br /> <br /> 15,8<br /> <br /> Toång coäng<br /> <br /> 51<br /> <br /> 100<br /> <br /> Maät ñoä haïch<br /> Baûng 3. Ñoä chaéc meàm cuûa haïch coå<br /> Ñöôøng chaéc meàm<br /> Chaéc<br /> Meàm<br /> Toång coäng<br /> <br /> Coù 7 tröôøng hôïp cho keát quaû caáy coù vi khuaån<br /> moïc, chieám tæ leä 26,92%. Töø 7 ca naøy, chuùng toâi phaân<br /> laäp ñöôïc 8 chuûng vi khuaån. Baûng 6 bieåu thò caùc chuûng<br /> vi khuaån vôùi caùc tính chaát töông öùng nhö tính chaát<br /> beänh phaåm vaø keát quaû PCR lao cuûa caùc tröôøng hôïp coù<br /> vi khuaån moïc.<br /> <br /> Soá ca<br /> 19<br /> 32<br /> 51<br /> <br /> Tæ leä (%)<br /> 37,2<br /> 62,8<br /> 100<br /> <br /> STT Maõ soá<br /> <br /> Vi khuaån<br /> <br /> Beänh phaåm PCR lao<br /> <br /> 1<br /> <br /> 28<br /> <br /> Acinetobacter haumanii<br /> <br /> Dòch<br /> <br /> -<br /> <br /> 2<br /> <br /> 39<br /> <br /> Acinetobacter<br /> <br /> Dòch maùu<br /> <br /> 3+<br /> <br /> 3<br /> <br /> 34<br /> <br /> Enterobacter<br /> <br /> Dòch maùu<br /> <br /> 3+<br /> <br /> 4<br /> <br /> 35<br /> <br /> P. rettgeri<br /> <br /> Dòch maùu<br /> <br /> -<br /> <br /> 5<br /> <br /> 36<br /> <br /> Moraxella<br /> <br /> Dòch maùu<br /> <br /> -<br /> <br /> 6<br /> <br /> 37<br /> <br /> Moraxella<br /> <br /> Dòch trong<br /> <br /> -<br /> <br /> 7<br /> <br /> 38<br /> <br /> 8<br /> <br /> 38<br /> <br /> Staphylococcus coagulase (-) Dòch trong<br /> <br /> 3+<br /> <br /> Dòch trong<br /> <br /> 3+<br /> <br /> Aeromonas hydrophila<br /> <br /> 81<br /> <br /> PCR lao<br /> <br /> Soá ca<br /> <br /> Tæ leä (%)ä<br /> <br /> Coù lao phoåi<br /> <br /> 13<br /> <br /> 36,1<br /> <br /> Khoâng lao phoåi<br /> <br /> 23<br /> <br /> 63,9<br /> <br /> kyõ thuaät PCR tìm vi khuaån lao töø beänh phaåm choïc<br /> huùt haïch. Chaån ñoaùn haïch lao ôû beänh nhaân nhieãm<br /> HIV/AIDS laø vieäc laøm caàn thieát giuùp phaùt hieän nhanh<br /> choùng, chính xaùc ñöôïc tình traïngnhieãm<br /> Mycobacterium tuberculosis, töø ñoù coù chieán löôïc<br /> phoøng ngöøa söï laây nhieãm vaø ñieàu trò kòp thôøi nhaèm<br /> keùo daøi cuoäc soáng cho beänh nhaân. Caùc theå beänh<br /> thöôøng gaëp ôû vuøng ñaàu, coå treân beänh nhaân nhieãm<br /> HIV/AIDS laø noåi haïch coå moät beân hoaëc hai beân, coù<br /> hoaëc khoâng coù keøm lao phoåi. Vôùi muïc tieâu xaùc ñònh tæ<br /> leä lao haïch ôû beänh nhaân nhieãm HIV/AIDS, ñaùnh giaù<br /> söï phaân boá giöõa lao haïch vaø lao phoåi, chuùng toâi öùng<br /> duïng kyõ thuaät phaûn öùng chuoãi truøng hôïp (PCR) ñeå<br /> xaùc ñònh Mycobacterium tuberculosis trong haïch coå<br /> vôùi ñoaïn moài ñaëc hieäu DNA cho vi khuaån lao laø Pt18<br /> vaø INS2. Aùp duïngkyõ thuaät choïc huùt baèng kim nhoû<br /> 23G ñeå huùt beänh phaåm baèng phöông phaùp chaân<br /> khoâng nhaèm traùnh laây nhieãm, ít sang chaán, khoâng<br /> ñau, deã laøm, löôïng beänh phaåm laáy raát ít.<br /> <br /> Toång coäng<br /> <br /> 36<br /> <br /> 100<br /> <br /> Veà ñaëc tính maãu (baûng 1)<br /> <br /> Tæ leä lao haïch<br /> Baûng 7. Tæ leä M. tuberculosis trong haïch coå<br /> M. tuberculosis<br /> <br /> Soá ca<br /> <br /> Tæ leä (%)<br /> <br /> Döông tính<br /> <br /> 36<br /> <br /> 70,6<br /> <br /> AÂm tính<br /> <br /> 15<br /> <br /> 29,4<br /> <br /> Toång coäng<br /> <br /> 51<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> M. tuberculosis (+)trong haïch coå ôû beänh nhaân<br /> HIV/AIDS chieám tæ leä 70,6%.<br /> Phaân boá beänh nhaân nhieãm HIV/AIDS coù<br /> lao haïch vaø lao phoåi<br /> Baûng 8. Tình traïng lao phoåi treân beänh nhaân coù lao<br /> haïch<br /> Lao phoåi<br /> <br /> Lao haïch<br /> <br /> BAØN LUAÄN<br /> Coù nhieàu nhieãm truøng cô hoäi vaø khoâng cô hoäi<br /> lieân quan ñeán haïch coå söng to. Xaùc ñònh nguyeân<br /> nhaân gaây söng haïch raát quan troïng, ñaëc bieät laø ñoái vôùi<br /> ngöôøi nghi nhieãm hoaëc ñaõ nhieãm HIV. Moät trong<br /> nhöõng daáu hieäu sôùm nhaát cuûa nhieãm HIV laø söng<br /> haïch, caùc beänh nhaân thöôøng chæ coù trieäu chöùng söng<br /> haïch. Khaùm laâm saøng vaø khaûo saùt vi sinh hoïc coù theå<br /> giuùp chuùng ta phaùt hieän ñöôïc taùc nhaân gaây söng<br /> haïch. Coù nhieàu taùc nhaân gaây vieâm haïch khoâng phaûi<br /> laø nhieãm truøng cô hoäi, thöôøng gaëp nhaát laø caùc vi<br /> khuaån Streptococci, Staphylococci, ngoaøi ra coøn<br /> nhieàu taùc nhaân khaùc nhö virus, Rickettsia, naám,<br /> Mycobacterium tuberculosis, … Chaån ñoaùn phoøng thí<br /> nghieäm ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp naøy laø ñeám soá löôïng<br /> baïch caàu, caáy maùu vaø sinh thieát trong moät soá tröôøng<br /> hôïp(6). Ôû ngöôøi nhieãm HIV/AIDS, coù tôùi 41% coù bieåu<br /> hieän ôû vuøng ñaàu – coå. Caùc taùc nhaân gaây vieâm haïch<br /> thöôøng gaëp trong nhoùm ñoái töôïng naøy laø:<br /> Mycobacterium tuberculosis, Mycobacterium avium<br /> complex,<br /> naám<br /> (cryptococcosis<br /> vaø<br /> coccidioidomycosis)(1). Trong khuoân khoå ñeà taøi naøy,<br /> chuùng toâi chæ tieán haønh nuoâi caáy vi khuaån hieáu khí vaø<br /> <br /> 82<br /> <br /> Trong soá 51 beänh nhaân nhieãm HIV/AIDS ñöôïc<br /> khaûo saùt giôùi nam chieám ña soá (46/51 tröôøng hôïp,<br /> chieám tæ leä 90,2%) (p