Chất lượng môi trường quan trắc: Phần 1

PHẠM ANH ĐỪC (Chủ biên)<br /> NGUYỄN THỊ MAI LINH<br /> <br /> QUAN TRAC<br /> <br /> N XÂY DỰNG<br /> <br /> TỔNG LIÊN ĐOÀN LAO ĐỘNG VIỆT NAM<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÔN ĐỨC THẮNG<br /> PHẠM ANH ĐỨC (Chủ biên)-NGUYỄN THỊ MAI LINH<br /> <br /> QUAN TRAC<br /> <br /> CfM7 LƯỢNG<br /> MÔI ĩữứởNú<br /> <br /> NHÀ XUẤT BẢN XÂY DựNG<br /> HÀ N Ộ I-2015<br /> <br /> LỜI NÓI ĐẦU<br /> <br /> Quan trắc và đảnh giá chất lượng môi trường là một trong những hoạt<br /> động quan trọng nhất trong công tác kiểm soát chất lượng môi trường, tìm ra<br /> giải pháp cải thiện và bảo vệ môi trường cũng như tài nguyên thiển nhiên.<br /> Giáo trình “Quan trắc chất lượng môi trường" được biên soạn trên cơ<br /> sở tham khảo các tài liệu, thông tin dữ liệu trong nước kết hợp cùng những<br /> nội dung mới từ các lĩnh vực này ở các quốc gia tiên tiến trên thế giới. Với<br /> mục đích biên soạn dùng làm tài liệu giảng dạy và học tập cho sinh viên<br /> hoặc giảng viên thuộc chuyên ngành Môi trường của các trường Đại học,<br /> Cao đẳng cũng như chuyên viên kỹ thuật, nhà nghiên cứu thuộc những<br /> ngành liên quan.<br /> Giáo trình “Quan trắc Chất lượng Môi trường” nhằm cung cấp những<br /> kiến thức cơ bản về quy trình quan trắc các thành phần môi trường; các<br /> loại trạm trong hệ thống quan trắc môi trường; các chỉ tiêu, tần số, thời<br /> gian quan trắc, kỹ thuật thu mẫu và bảo quản mẫu; các cơ sở khoa học thiết<br /> lập mạng lưới quan trắc chất lượng môi trường; các phương pháp xử lý và<br /> quản lý số liệu; báo cáo và phổ biến thông tin; đảm bảo chất lượng (QA) và<br /> kiểm soát chất lượng (QC) trong quan trắc chất lượng môi trường phục vụ<br /> cho công tác quản lý môi trường.<br /> Nhỏm tác giả xin chân thành cảm ơn những ỷ kiến đóng góp thiết thực,<br /> sự quan tâm, động viên của NCVC. Phạm Văn Miên, TS. Nguyễn Văn Quán,<br /> và các đồng nghiệp, chuyên gia trong lĩnh vực sinh thái, tài nguyên và môi<br /> trường. Chủng tôi rất mong nhận được sự chia sẻ, đóng góp ỷ kiến của bạn<br /> đọc và đồng nghiệp nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng phục vụ trong thời<br /> gian tới.<br /> Thư góp ỷ xin gửi về địa chỉ: TS. Phạm Anh Đức, Trưởng Bộ môn Khoa<br /> học Môi trường - Khoa Môi trường và Bảo hộ Lao động, Đại học Tôn Đức<br /> Thắng; địa chỉ: C005, 19 Nguyễn Hữu Thọ, Phường Tân Phong, Quận 7,<br /> Tp.HCM; email: phamanhduc@tdt.edu. vn.<br /> Tác giả<br /> <br /> 3<br /> <br /> Chương 1<br /> <br /> NHỮNG VẤN ĐÊ CHUNG<br /> <br /> 1.1. CÁC ĐỊNII NGHĨA VÀ KHÁI NIỆM VỀ QUAN TRẮC CHẤT LƯỢNG<br /> MÔI TRƯỜNG<br /> 1.1.1. Các định nghĩa và khái niệm về quan trắc chất lượng môi trường<br /> Có rất nhiều định nghĩa khác nhau về theo dõi môi trường (Environmental<br /> observation), dưới đây là các định nghĩa được sử dụng nhiều nhất.<br /> Quan trắc môi trường (Environmental monitoring) là sự đo đạc theo phương pháp<br /> chuẩn, quan sát, đánh giá và báo cáo về chất lượng môi trường theo thời gian, không<br /> gian, tần suất quy định trong một thời gian dài, nhằm xác định hiện trạng và xu hướng<br /> biến đổi chất lượng môi trường.<br /> Khảo sát môi trường (Environmental survey) là một chương trình khảo sát tập trung<br /> trong thời gian ngắn để đo đạc, đánh giá và báo cáo chất lượng môi trường cho mục<br /> đích riêng biệt.<br /> Giám sát môi trường (Environmental surveillance) là sự đo đạc theo phương pháp<br /> chuẩn và lập đi lập lại trong một khoảng thời gian xác định; giám sát và báo cáo nhàm<br /> mục đích quản lý chất lượng môi trường và các hoạt động vận hành khác.<br /> Thông số môi trường (Environmental parameters) là những đại lượng vật lý, hóa học,<br /> sinh học cụ thể đặc trưng cho môi trường phản ánh tính chất của môi trường ở trạng thái<br /> nghiên cửu.<br /> Tiêu chuẩn môi trường (Environmental Standard) là giới hạn cho phép của các thông số<br /> về chất lượng môi trường xung quanh, về hàm lượng các chất ô nhiễm trong chất thải được<br /> cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định làm căn cứ để quản lý và bảo vệ môi trường.<br /> Quy chuẩn kỹ thuật môi trường (Environmental technical regulation) quy định về<br /> mức, chỉ tiêu, yêu cầu về chất lượng môi trường xung quanh, về chất thải.<br /> Phân tích môi trường (Environmental analysis) là để xác định và đánh giá sự biến đổi<br /> của môi trường tự nhiên và các nguyên nhân gây suy thoái do tác động của con người<br /> cũng như những nguyên nhân khác gây ra.<br /> Giá trị nền (Alternative value) là hàm lượng vốn có của một chất trong môi trường<br /> chưa chịu tác động của các hoạt động do con người gây nên.<br /> Chỉ số môi trưòng (Environmental index) là sự phân cấp hóa theo số học hoặc theo<br /> khả năng mô tả lượng lớn các số liệu, thông tin về môi trường nhàm đơn giản hóa các<br /> 5<br /> <br /> thông tin này để cung cấp một thông tin dưới dạng dễ hiểu, dễ sử dụng cho các nhà<br /> quản lý và công chúng.<br /> Bảo đảm chất lượng (Quality Assurane - QA): là ngăn ngừa những trục trặc về chất<br /> lượng bàng các hoạt động có kế hoạch và có hệ thông. Những hoạt động bao gôm việc<br /> thiết lập một hệ thống quản lý chất lượng tốt và đánh giá tình hình thích hợp, tính thẩm<br /> tra về hoạt động và kiểm điểm rà soát lại bản thân hệ thống đó. Trong quan trắc môi<br /> trường là một hệ thống tích hợp các hoạt động quản lý và kỹ thuật trong một tổ chức<br /> nhằm bào đảm cho hoạt động quan trắc môi trường đạt được các tiêu chuẩn chất lượng<br /> đã quy định.<br /> Kiểm soát chất lượng (Quality Control - QC): là những hoạt động về kỹ thuật được<br /> sử dụng nhằm đạt được và duy trì chất lượng của một sản phẩm, một quy trình hay một<br /> dịch vụ. Nó bao gồm theo dõi và loại trừ các nguyên nhân xảy ra những trục trặc về chất<br /> lượng để các yêu cầu của khách hàng có thể được liên tục đáp ứng. Trong quan trắc môi<br /> trường là việc thực hiện các biện pháp để đánh giá, theo dõi và kịp thời điều chỉnh để<br /> đạt được độ chính xác và độ tập trung của các phép đo theo yêu cầu của các tiêu chuẩn<br /> chất lượng nhằm bảo đảm cho hoạt động quan trắc môi trường đạt các tiêu chuẩn chất<br /> lượng quy định. Các hoạt động QA/QC gắn bó với nhau, bổ sung cho nhau và một số<br /> nội dung giống nhau, cùng diễn ra trong khuôn khổ hệ thống quản lý chất lượng của tổ<br /> chức, với định nghĩa hệ thống quản lý chất lượng là cơ cấu tổ chức, trách nhiệm, các thủ<br /> tục, quá trình và nguồn lực cần thiết để thực hiện quản lý chất lượng.<br /> Kế hoạch quan trác môi trường (Environmental monitoring plan) là một chương trình<br /> quan trắc được lập ra nhằm đáp ứng một số mục tiêu nhất định, trong đó bao gồm<br /> những yêu cầu về thông tin, các thông số, các địa điểm, tần suất và thời gian quan trắc,<br /> các yêu cầu về trang thiết bị, phương pháp phân tích, đo, thử; yêu cầu về nhân lực và<br /> kinh phí thực hiện.<br /> Quan trắc sinh học (Biomonitoring): có nhiều định nghĩa về quan trắc sinh học, trong<br /> đó định nghĩa được coi là đầy đủ nhất là “Quan trắc sinh học là việc sử dụng có hệ<br /> thống các phản ứng sinh học để đảnh giá sự thay đổi các điều kiện môi trường trong<br /> chương trình quan trắc chất lượng nước. Trong đó những thay đối này thường là do các<br /> nguồn tác động của con người,... ”. Quan trắc sinh học thực sự là một công nghệ thích<br /> hợp bởi vì nó sử dụng tổng hợp những thông tin tổ hợp về một hệ sinh thái. Việc lựa<br /> chọn kỹ các công cụ có thể cung cấp một hình ảnh của chất lượng nước hay tổ họp hệ<br /> sinh thái nhanh hơn, rẻ hơn, và tổng họp hơn so với quan trắc hóa nước.<br /> Đánh giá sinh học (Bioassessment): là hình thức đánh giá một số đặc điểm của sông<br /> ngòi (trong đó có chất lượng nước) dựa vào những nhóm sinh vật sống trong đó.<br /> Tổ hợp sinh thái (Biotic integrity) đôi khi được gọi sức khỏe sinh thái (Ecosystem<br /> health) và là “khả năng của một hệ sinh thái nhằm hỗ trợ và đảm hảo một quần xã sinh<br /> vật cân bằng, hợp nhất và thích nghi cỏ hệ chức năng và thành phần loài đa dạng so<br /> 6<br /> <br />